De daden der Bolschewiki

[p. 52]

VI. Militaire hervormingen.

Meer dan uit welk ander motief ook, werd de russische Maart-revolutie geboren uit weerzin en walging tegen den oorlog, uit overweldigend verlangen naar vrede. En eveneens was dit verlangen meer dan wat ook de stuwkracht der tweede, der November-revolutie, dit verlangen won het hart der massaas voor de beginselen der bolschewiki en voor de idee van de diktatuur der proletarische voorhoede. De eerste daad van het Sowjetbewind was het verzoek, tot de Centrale mogendheden gericht, om een wapenstilstand, zijn eerste oproep een kreet tot de arbeiders van alle landen om hun regeeringen te dwingen, een einde te maken aan de groote slachting. Het front was in ontbinding; millioenen soldaten dreigden de loopgraven te verlaten en het achterland te overstroomen en millioenen arbeiders achter het front weigerden langer te produceeren ten behoeve van den krijg.... Rusland als militaire mogendheid stortte ineen door dienstweigering en arbeidsweigering op reusachtige schaal. Een zoo grootsche zelfbevrijding van de banden eener van boven-af opgelegde, verfoeide en gehate discipline is nog nimmer in de wereldgeschiedenis voorgekomen. In algemeene ontbinding ging alles onder, maar een gloed van revolutionaire geestdrift steeg op uit de puinhoopen dier ondergaande maatschappij. De massa voelde in haar zelve een nieuwe, oneindige kracht verrijzen. Diè kracht zou de wereld veroveren, de kameraden van alle landen onweerstaanbaar meesleepen langs den weg, dien zij zelve ging. Het revolutionaire Rusland had de wapenen der barbaren niet meer noodig, het versmaadde ze en wierp ze weg, omdat het ze voelde als enkel belemmeringen voor den zegevierenden voortgang der internationale revolutie. ‘Uw kracht is grooter dan de onze’ getuigde het komitee van het XIIde leger in September '17 bij zijn terugtocht uit Riga in een oproep, die het achterliet voor de Duitsche kameraden, ‘maar dit geldt alleen de brute kracht. Wij verlaten Riga, maar wij weten dat de kracht der revolutie ten slotte sterker zal blijken dan die der kanonnen’. Vertrouwen in diè kracht was het, die Trotsky staande hield gedurende de onderhandelingen te Brest-Litowsk. Verbaasd hoorde de wereld een nieuwen klank opengaan.

Hoe schijnt dit alles binnen twee jaar na het begin der revolutie,

[p. 53]

ten eenemale verkeerd! De Sowjetrepubliek beschikt weer over een leger van een millioen soldaten en in dat leger heerscht strenge tucht. Het is in staat niet enkel zich de vijanden van het lijf te houden, maar ook, op verschillende fronten tot het offensief over te gaan, steden en geheele landstreken te heroveren, aanzienlijke militaire successen te behalen. Socialistisch Rusland is bezig zich te ontwikkelen tot een militaire mogendheid waarmee rekening gehouden moet worden. Wil men de berichten in de burgerlijke pers gelooven, dan dreigt het Sowjetbewind reeds, den revolutionairen oorlog naar vijandelijk gebied over te brengen. Op geen enkel terrein schijnen de plannen tot hervorming en rekonstructie zoozeer tot werkelijkheid omgezet, schijnt de reorganisatie in zoo hooge mate een feit te zijn geworden, als in militaire opzicht.

Deze, is de gewone burgelijke opvatting omtrent de ontwikkeling der zaken in Rusland, neemt echter in vele opzichten den schijn voor het wezen. In werkelijkheid zijn de ‘militaire’ successen der Bolschewiki in de Oekraine, de Oostzeeprovincies en aan de Wolga nog altijd in de eerste en voornaamste plaats toe te schrijven aan het doorwerken van de moreele krachten der revolutie. Dit blijkt b.v. duidelijk uit de voorstelling die Philips Price in zijn belangrijk artikel in de Tribune van 24 Maart geeft van den triomtocht der kleine strijdmacht van het Roode Leger die van uit het noorden de Oekraine binnenrukte, door het volk vol geestdrift als bevrijders verwelkomd. ‘De geheele arbeidersbevolking stroomde te samen onder de vanen der nieuwe revolutie, oude mannen brachten voedsel aan de “Rooden”, jonge mannen sloten zich bij de gelederen aan. De regimenten van het Oekrainsche Direktorium liepen in massa over’. Iets dergelijks, verhaalt Price dan verder, geschiedde in het gebied van de Don, waar de kozakken, zoodra zij bemerkten, dat zij niet langer te doen hadden met wanordelijke benden maar met een gedisciplineerd revolutionair leger, bij bataljons tegelijk begonnen over te loopen, ten einde vrij te komen van het juk, hun door Krasnow en de andere tzaritische generaals opgelegd. Ook in den Oeral en in West-Siberië zijn de legermachten die oorspronkelijk tegen de Bolschewiki werden samengebracht, naar de Sowjetregeering overgegaan, - met uitzondering natuurlijk van het Siberische leger van Admiraal Koltsjak, dat voor viervijfden uit Russische officieren en Entente-troepen bestaat.

De politiek-moreele successen van het Sowjetbewind tegenover de gewapende kontra-revolutie zouden echter onmogelijk zijn geweest zonder het bezit van een zekere militaire macht, die gedurende de revolutie geïmproviseerd moest worden.

[p. 54]

Wanneer later de geschiedenis der militaire ontwikkeling en der legerhervorming, in de eerste bestaansjaren der Sowjetrepubliek tot stand gebracht, geschreven zal worden, zal zij ongetwijfeld groote belangstelling wekken bij de vakkundigen. Niet minder interessant is deze geschiedenis uit algemeen politiek en sociaalpsychologisch oogpunt.

Ook in militair opzicht begon het Sowjetbewind met van het oude tabulae rasa te maken; niet uit een aan het Bolschewisme inhaerente vernietigingszucht, maar omdat de legers van het absolutisme zichzelven ontbonden in verwildering, tuchteloosheid en anarchie. Als lijfwacht der socialistische republiek werd de Roode Garde opgericht, aan het nieuwe bewind bewees zij in de dagen van den omkeer onwaardeerbare diensten en bij het optrekken van generaal Krasnow tegen Petrograd was zij het voornamelijk, wier dappere verdediging de hoofdstad redde voor dezen eersten aanslag der kontrarevolutie. Ongetwijfeld waren het aanvankelijk de besten onder de arbeiders, de moedigsten en de meest door revolutionaire overtuiging bezielden, die zich bij de Roode Garde aansloten. Maar weldra kwamen anderen en hun aantal zwol, naar mate de werkeloosheid toenam en de voedselnood nijpte. De leden der Roode Garde genoten een tamelijk hooge soldij, zij werden behoorlijk gevoed en gekleed. Zij waren het, die door de regeering gebruikt werden om de voedselvoorraden op het platte land op te sporen en naar de steden over te brengen; men begrijpt tot hoe vele misbruiken dit aanleiding gaf. Vele sloten zich aan om beveiligd te zijn tegen ellende en nood, sommige kwamen om te stelen en te rooven wat zij machtig konden worden. Er waren uitmuntende elementen in de Roode Garde, mannen en jongelingen, bezield door moed, vol doodsverachting en revolutionair enthousiasme. Deze waren het die, bijgestaan door soldaten en matrozen, bij Tzarskoye Selo den opmarsch van Krasnows kozakkenregimenten tegen Petrograd stuitten; deze waren het die toen, ten gevolge van duistere machinaties der kontrarevolutie, het gepeupel in de hoofdstad de wijnkelders openbrak en de jonge vrijheid in woeste, massale drinkgelagen scheen onder te zullen gaan, de verleiding weerstonden, de orde herstelden en reusachtige hoeveelheden sterken drank vernietigden.

Maar gaandeweg werd de Roode Garde overstroomd met minderwaardige individuen: lompenproletariërs en sociaal-gedeklasseerden, met bandelooze naturen, in wien de plotselinge overgang van slavernij tot macht - want de Roode Garden waren feitelijk de dragers van het gezag in die eerste dagen der proletarische revolutie - aan de antisociale instinkten vrij spel gaf. De gevallen van roof en

[p. 55]

geweldpleging door leden der Roode Garde werden veelvuldiger; het instituut ontaardde snel, van tucht was in de rijen der Roode Garde weinig te bespeuren; kortom, zij werd steeds meer ongeschikt om haar taak: de verdediging der Sowjetrepubliek tegen den binnenlandschen en den buitenlandschen vijand, te vervullen. De anti-bolschewiksche bladen spraken met verachting en hoon van het ‘huurlingenleger’ der Bolschewiki en inderdaad was de Roode Garde feitelijk evenzeer een leger van betaalde beroepssoldaten als b.v. het Engelsche uit den tijd van vóór 1914, alleen een zeer slecht leger. Intusschen was van uit het oosten en zuiden de bloedige opmarsch der Tsjecho-slowakische horden, door het Ententekapitaal gekocht en op de socialistische republiek losgelaten, begonnen; van uit het Moerman-gebied bedreigden Entente-troepen de verbindingen der hoofdstad; in den Oeral reorganiseerden de kontrarevolutionaire elementen zich onder leiding van admiraal Koltsjak en met den steun der Entente was in het Dongebied Krasnow er in geslaagd, een kozakkenstrijdmacht op te richten; de Oekraine en de Baltische provinciën waren door duitsche legers bezet. Wilde Sowjet-Rusland niet in den ijzeren ring geworgd worden, waarin zijn vijanden het reeds omklemden, dan moest het strijden voor zijn bestaan. De noodzakelijkheid van snelle en grondige militaire reorganisatie drong zich op. Deze kon, nadat het fiasco van een vrijwilligers-leger gebleken was, enkel op ééne wijze geschieden: door wederinvoering van den dienstplicht, herstel van de tucht, weder-indienst-stelling der ontslagen officieren van alle rangen. Onder leiding van Trotzky werd de militaire reorganisatie kracht ig aangepakt. Einde Maart '18 werden militaire oefeningen voor arbeiders en boeren verplichtend gesteld; de militaire scholen heropend, de vroegere officieren der tzaristische legers gedwongen weer in dienst der Sowjetrepubliek te treden. Ook werden bijzondere kursussen ingericht om arbeiders in den kortsmogelijken tijd tot officieren op te leiden. In Mei werden in het gouvernement Moscou twaalf lichtingen opgeroepen; terwijl de arbeiders en boeren naar het front gingen, werden de burgerlijke elementen als onbetrouwbaar enkel voor diensten en korveëen achter het front gebruikt. In Juli 1918 telde het Sowjetleger reeds 150.000 man, een maand later verlieten de eerste 1000 arbeiders den specialen kursus te Moscou met den officiersrang. Vol trots kon Trotzky gewagen van de strenge tucht die in het Roode Leger heerschte; alle militaire aangelegenheden waren onder het ressort gebracht eener militaire kommissie, waarvan hij zelf voorzitter was. Aanvankelijk wekte de mobilisatie onder de boeren hevig verzet; in de steden ging het beter; waarschijnlijk zal de werkeloosheid hieraan niet vreemd

[p. 56]

zijn geweest; in Petrograd b.v. leverde de mobilisatie tweemaal zooveel mannen op als verwacht werd. Alle moeite werd gedaan, om de soldaten der republiek de waarde te doen beseffen der nieuwe maatschappelijke instellingen, waarvoor zij ten strijd togen; wagonladingen met propaganda-geschriften werden voortdurend naar alle fronten gestuurd; agitatoren, tooneelspelers, letterkundigen hielden voordrachten, onder de soldaten heerschte een opgewekt politiek en geestelijk leven, zij bleven voortdurend in nauwe voeling met de gebeurtenissen achter het front en voelden den heeten adem van den revolutionairen hartstocht die de massaas bleef bezielen.

Zoo werden in weinige maanden tijds nieuwe legers uit den grond gestampt en een nieuwe geest in ze gewekt. De weerzin tegen den dienst heeft in deze legers, volgens tal van berichten, plaats gemaakt voor een strijdbaar enthousiasme, dat aan de stemming der sansculottes in de jaren 1792-94 herinnert. De bandeloosheid die het wegrottend absolutisme achterliet, is vervangen door een nieuwe discipline met tot grondslag het redelijk begrip van de noodzakelijkheid voor den eenling, zich te onderschikken aan de bevelen der superieuren, ten einde het roode leger in staat te stellen zijn taak te vervullen.

De revolutionaire wedergeboorte van den militairen geest in Rusland is voor een groot deel toe te schrijven aan de bezielende werking der kommunistische idee, aan de liefde der massaas voor de nieuwe gemeenschap, die hen voor de eerste maal tot vrije menschen heeft gemaakt. Evenals de Fransche rekruten van 1793, strijden de Russische arbeiders thans voor het behoud van een pasverworven ekonomisch, politiek en geestelijk bezit dat het leven nieuwe, oneindige waarde geeft en waarvoor het de moeite loont alles, ook het leven zelf in te zetten. Geen wonder, dat het militaire enthousiasme misschien het grootst is in die distrikten, waar de oprukkende barbaren-benden van het imperialisme de nieuwe oogst van menschelijke vrijheden hebben vertreden, toen hij ternauwernood begon op te schieten. ‘Komt snel onder de wapenen kameraden’, roepen de arbeiders van Omsk in een proklamatie hun makkers toe. ‘Stelt niet uit, gelijk wij gedaan hebben. Wij hebben nu alles verloren; den 8 urendag, het vrije woord, vrijheid van vergadering en van staking. Bevrijdt ons, helpt ons de wreede woekeraarsbende verjagen, die de muren der revolutionaire stad rood heeft gekleurd met ons arbeidersbloed. Weg met de gewapende benden van het imperialistisch kapitaal! Leve de noodzakelijke wapening der arbeiders!’

Naar de berichten te oordeelen hebben de resultaten op militair gebied door de Sowjetrepubliek bereikt, die welke zij in de rekon-

[p. 57]

struktie van het ekonomische leven vermocht te bereiken, verre achter zich gelaten. Dit beteekent dat de russische arbeiders in het algemeen gewilliger zijn, om voor de socialistische republiek ten strijde te trekken en te sterven, dan haar grondslagen te bevestigen door vreedzamen, maar ingespannen arbeid. De ekonomische organisatie van het kommunisme van onderen op, die zoo oneindig veel vergt van het verantwoordelijkheidsbesef, den ijver en de zelfbeheersching der massaas, blijk moeilijker te bereiken dan een zekere mate van militaire reorganisatie en de waarheid der uitspraak van Pierre Hamp dringt zich op: ‘Zoo de mensch tegen den honger, de onwetendheid en de vuilheid dezelfde volharding en dezelfde geestdrift had. getoond, als om zijns gelijken den dood aan te doen, zou het godsrijk sedert lang op aarde zijn neergedaald. Maar de mensch is een oorlogzuchtig dier. Wat hij van de lente verwacht is niet de vreugde van het licht, maar dat de aarde droog worde opdat de voet van den soldaat er vast op sta’.

Het is niet mogelijk in bijzonderheden de wisselwerking na te gaan tusschen de wedergeboorte van het socialistisch Rusland als militaire mogendheid en de ekonomische uitputting waarvan, helaas, tal van berichten gewagen. Maar dat een dergelijke wisselwerking bestaat, is aan geen twijfel onderhevig. Inplaats van alle beschikbare krachten te kunnen aanwenden ten bate van de vermeerdering en intensitikatie der produktie, tot herstel van transportmiddelen en werktuigen, tot reorganisatie der industrie, is de socialische republiek gedwongen, een groot deel van de levenskracht en de levenssappen van het verzwakte organisme opnieuw af te staan voor den menschenen geldverslindenden oorlog. Voor Moloch de kracht der sterke handen en de vlijt der verstandige hoofden; voor Moloch de bosschen omgehakt om de weinige lokomotieven mee te stoken die Rusland nog bezit, opdat wapens, ammunitie en voedsel naar de fronten kunnen worden vervoerd; voor Moloch het brood en het vleesch, waarnaar millioenen uitgeteerde lichamen hunkeren. En voor Moloch het vurig enthousiasme der massaas, aldus afgeleid van zijn oorspronkelijken loop, zijn broederbevrijdende werkzaamheid. Het is alles waar, en het valt zeer zeker te betreuren, dat zooveel geestelijke energie en zoovele stoffelijke hulpbronnen door de russische revolutie verbruikt worden in militaire reorganisatie, dat is in voorbereiding tot oorlog en in den oorlog zelf. De psycho-analyse kent het begrip ‘sublimeering’. Zij verstaat daaronder het gericht worden der liefdesdrift op algemeene, geestelijke en sociale doeleinden. Het stellen van de geestdrift en de offervaardigheid, de arbeidslust en de zelfbeheersching, door de sociale revolutie gewekt, in dienst van den

[p. 58]

massalen menschenmoord, zou men passend als ‘desublimeering’ kunnen aanduiden.

Het is alles waar, - maar het is óók waar dat de vorming van een geregelde legermacht van het Sowjetbewind de ineenstorting der kontra-revolutie in de Oekraine, aan den Don en in den Oeral zeer bevorderd, ja misschien pas mogelijk heeit gemaakt. Door deze ineenstorting heeft de Sowjetrepubliek de beschikking gekregen over steenkolen, koper en ijzer, over graanvoorraden en rijke weidegrond en wanneer het gelukt, de vervoermiddelen te herstellen en het verkeerswezen te reorganiseeren, kan zij zich allengs tot op zekere hoogte onafhankelijk maken van West-Europa. En dit feit, nl. het besef dat de blokkade van Rusland op den duur haar uitwerking althans gedeeltelijk zal verliezen, draagt er waarschijnlijk toe bij de Entente-machten handelbaarder te maken, en de groep onder de machthebbers die op een schikking met de Russische republiek wil aansturen te versterken.

Dat het Sowjetbewind nog altijd voor zulk een schikking te vinden is, schijnt volgens tal van meededeelingen vrijwel zeker. De militaire macht door dat bewind opgebouwd voor de verdediging der republiek tegen haar vijanden, is niet geschikt voor den aanvallenden oorlog tegen het West-Europeesche imperialisme. Daarvoor zouden reeds de materieele hulpbronnen ongetwijfeld te kort schieten. En daarvoor zijn ook de leiders te diep overtuigd - hoe vaak heeft Lenin het reeds uitgesproken - dat het kommunisme niet met geweld kan worden verbreid. Zijn kern, zijn diepste wezen is en blijft de vreedzame organisatie van den arbeid en van het maatschappelijke leven op nieuwe grondslagen en het wapengeweld beoogt noch vermag meer te doen, dan dit proces tegen vijandelijk ingrijpen zoo goed mogelijk te beschermen.

^* * ^*

Op geen ander gebied misschien zijn de goede en de slechte werkingen van de daden der Bolschewiki zoo onontwarbaar verstrengeld, als op dat hunner militaire hervormingen. Door haar ging zeker onder de massaas iets, veel misschien, tijdelijk verloren van het geloof aan de onweerstaanbare kracht der moreele factoren van de revolutie, werd zeker de geest van gewelddadigheid opgewekt en bevorderd. Maar óók werkte deze hervorming als een krachtigen breidel van de wilde tuchteloosheid, die de massaas in het aanvangstijdperk der revolutie overviel, hielp zij in hooge mate mede den chaos te herscheppen tot een nieuwe orde, aan de woeste manifestaties van

[p. 59]

het egocentrische willen den teugel aan te leggen van onderschikking voor het algemeene doel.

Een groot deel van de krachten, die Sowjet-Rusland dringend behoeft voor de ekonomische rekonstructie, worden ten behoeve van militaire doeleinden verteerd. Maar was de hervorming op militair gebied niet zoo energiek aangepakt, dan was de republiek zoo goed als zeker een machtelooze prooi geworden van de legerbenden, door de Europeesche reaktie tegen haar in 't veld gezonden. Het herstel van haar militaire macht maakte 't haar mogelijk in te grijpen in de Oekraine en de Baltische provincies, de revolutie in die landen te steunen, toen het Duitsche imperialisme in elkaar stortte.

Wapengeweld is in de begin-stadiën der sociale revolutie helaas nog onvermijdelijk. Hoe sneller deze zich internationaal uitbreidt, zoo spoediger zal zij het wapengeweld met zijn verstrengelde en tegenstrijdige werkingen kunnen overwinnen, zoo zuiverder zal de sociaal-moreele kracht, die haar diepste wezen uitmaakt, zich kunnen manifesteeren. In dezen zin kan men zeggen, dat elke versterking van de revolutionaire beweging in Engeland, in Frankrijk en in Italië, een nieuwe stap is in de richting der overwinning van de barbaarsche strijdmethoden uit het kapitalistisch tijdperk, waarvan de revolutie zich aanvankelijk nog bedient.