De daden der Bolschewiki

[p. 44]

V. Juridische hervormingen.

Invoering van een nieuwe rechtswezen.

Zoomin als het zegenvierende proletariaat het politieke systeem van den burgelijken staat kan overnemen en pasklaar kan maken voor zijn heerschappij, zoo min kan het dit het juridische systeem doen. Wetgeving en rechtspraak zijn de uitdrukking van bepaalde eigendoms- en klasseverhoudingen; worden deze omgewenteld, dan moet ook het rechtswezen vernieuwd worden zoowel wat den vorm als wat de inhoud aangaat. Daarom schept het proletariaat gedurende de sociale revolutie niet enkel in het radenstelsel de nieuwe politieke en ekonomische instellingen door middel waarvan het de heerschappij in staatkundig en maatschappelijk opzicht uitoefent, maar tevens brengt het nieuwe wetten tot stand, die de grondige verandering in de eigendomsverhoudingen registreeren, veralgemeenen en vastleggen, en een nieuwe rechtspraak, in harmonie met het rechtsbewustzijn der zegevierende arbeiders-massa's. Zoolang de revolutie voortduurt, d.w.z. zoolang de weerstand der bourgeoisie tegen de door het proletariaat ingestelde orde van zaken niet overwonnen is, spiegelt zich in dat rechtsbewustzijn de maatschappelijke strijd, weerkaatst het de gevoelens en hartstochten die de strijdende massaas bezielen. De rechtspraak, in sommige opzichten reeds aangeraakt door de zon der kommunistische moraal, zal in andere opzichten gedurende dit overgangstijdperk onvermijdelijk hetzelfde harde, somtijds wreede karakter dragen als het oorlogsrecht, door een overwinnend leger ingevoerd in een vijandelijk land.

De omstandigheid, dat Rusland haast plotseling van het absolutistisch regeerstelsel naar de proletarische diktatuur oversprong en het onvoorwaardelijke radikalisme dat de Bolschewiki kenmerkt, verklaren te samen de gedragslijn door hen bij de vernieuwing van het rechtswezen gevolgd. In de burgelijke demokratiëen van West-Europa zijn enkele instellingen tot stand gekomen en enkele sociale maatregelen, hoe dan ook aarzelend, toegepast geworden (als volksjury, gelijk recht voor beide geslachten, moederschapsverzekering, bescherming der jeugd, enz.) waarop de proletarische staat voortbouwen

[p. 45]

kan. In Rusland bestond niets van dat alles; de radikale methode, die het oude met den grond gelijk maakte om op zijn puinhoopen het nieuwe op te richten, scheen ook op juridisch gebied de eenig-mogelijke en redelijke. Onmiddellijk bij den aanvang der proletarische diktatuur werd, met den wettenkraam van het tzarisme, ook de geheele juridische toestel afgeschaft, die de keizerlijke rechtspleging bezorgde. In de plaats der vroegere rechtbanken en gerechtshoven van vakspecialisten kwamen volksrechtbanken, door de Sowjets gekozen en samengesteld uit boeren, soldaten en arbeiders. Alle vroegere wetten, die in strijd waren met het revolutionaire geweten en het revolutionaire rechtsbewustzijn werden afgeschaft. Zoolang geen nieuwe rechtsbepalingen tot stand waren gekomen, kregen de leekenrechters de opdracht recht te spreken volgens hun geweten, gelijk dit bij de beslissing van geschillen in de ‘Mir’, de boerengemeente, gebruikelijk was. Natuurlijk vervielen in dit nieuwe volksrecht ook de funkties van aanklager en verdediger, gelijk zij in het oude rechtswezen door speciale vakkundigen werden uitgeoefend. In plaats daarvan kreeg ieder burger, die de zittingen bijwoonde, het recht als aanklager en verdediger op te treden; wat beteekent, dat de rechtspraak door leeken in àl haar konsekwenties werd doorgezet.

De voornaamste straffen, waartoe deze rechtbanken kunnen veroordeelen zijn berisping, boete, gevangenisstraf met dwangarbeid en verbeurdverklaring van het vermogen, geheel of gedeeltelijk. De straf der eenvoudige berisping, in het openbaar uitgesproken, wordt vaak toegepast tegen lieden tot dezelfde klasse als die der rechters behoorenden die zich aan vergrijpen als misbruik van sterken drank, baldadigheid, dobbelspel enz. schuldig hebben gemaakt of als Roode Gardisten hun plicht verzuimd. Hier is het nieuwe recht onvergelijkelijk veel humaner dan het oude en wordt het van een nieuw mild licht doorgloord. Immers met die berisping wordt gepoogd op het maatschappelijke gevoel van den schuldige te werken en hem te verbeteren enkel door het leed, waarmee de blaam der genooten hem treft en de schaamte, die deze blaam bij hem opwekt. In deze straf ligt in kiem het voornaamste tuchtmiddel besloten, waardoor een kommunistische gemeenschap haar dwalende leden op het rechte pad terug zal brengen: het uitspreken van zedelijke afkeuring over hun onmaatschappelijk gedrag; - zooals in het nieuwe russische volksrecht in het algemeen, hoe haastig en ruw-elementair het ook in elkaar getimmerd moge wezen, de kiem ligt eener rechtspleging, die aan het jonge gemeenschapsbesef van het aanvangsstadium der kommunistische maatschappij voldoet.

De Sowjet-republiek, - die voortdurend experimenteert, voort-

[p. 46]

durend alles, wat in haar instellingen onpraktisch en onhoudbaar blijkt, omdat het al te zeer vooruitloopt op de sociale en kultureele ontwikkeling der massaas, korrigeert en meer in overeenstemming brengt met de werkelijkheid, - de Sowjet-republiek heeft ook het overdreven radikalisme van het door haar geschapen rechtswezen reeds verzacht en getemperd. Zoo is b.v. de bepaling gemaakt, dat de raden juridisch-geschoolde raadgevers aanwijzen, die in twijfelachtige gevallen de leekenrechters met hun beroeps-kennis terzijde staan. Het oordeel echter blijft uitsluitend bij deze gekozen leekenrechters berusten. Aan het overwicht dat de vroegere rechtspraak met haar papperassenkraam en juridische spitsvondigheden aan de vakspecialisten gaf, is voor goed een einde gemaakt. Het rechtswezen is niet langer een doolhof, waarin enkel de vakspecialist den weg weet waar de leek hopeloos ronddwaalt, - het heeft zijn hatelijk klassekarakter verloren.

Behalve deze volksrechtbanken heeft het Sowjetbewind in de z.g.n. Buitengewone Kommissies speciale instituten tot berechting van politieke misdrijven en misdaden in het leven geroepen, dat is van daden, gepleegd met het doel de Sowjetregeering ten val te brengen en de reaktie te doen zegevieren, al dan niet met den steun der buitenlandsche bourgeoisie. Voor deze kategorie van misdrijven werd de doodstraf, die onmiddellijk na de Oktober-revolutie afgeschaft was geworden, opnieuw ingevoerd.

Haar toepassing was aanvankelijk uiterst zeldzaam, doordat ook in de kringen der revolutionairen groote weerzin tegen die toepassing bestond. Nog in Juni '18 hoonde de Nowaya Jizn, die toen hevig anti-bolschewiek was, de kommunisten omdat deze zich verbeeldden dat geheele klassen opnieuw opgevoed kunnen worden door preeken, vermaningen en redevoeringen op plechtige vergaderingen,¹⁾ - wel een bewijs, dat er op dat oogenblik nog geen sprake van een werkelijk schrikbewind was. Pas de voortdurende konkelarijen der kontrarevolutionairen, de herhaalde terroristische aanslagen der sociaalrevolutionairen tegen de beste mannen van het Sowjet-bewind²⁾ sedert den vrede van Brest en ten slotte de komplotten door de diplomatieke vertegenwoordigers der Entente in Rusland op touw gezet, wekten de stemming van verbittering en haat, waaruit de roode terreur geboren werd. De aanslag op Lenin in September 1918 deed de maat overloopen. Smart en verontwaardiging over de schandelijke poging der kontra-

1) Aangehaald in ‘The Bolshevik Revolution, bij Maxim Litvinoff’, 3de druk, blz. 51.

2) Zoo werden o.a. Kritsky en Volodarsky, twee uitstekende leiders der Bolschewisten, vermoord.

[p. 47]

revolutionairen, ‘het hoofd en het hart’ der russische omwenteling door sluipmoord uit den weg te ruimen riepen hevige woede en wraaklust wakker, woede en wraaklust leidden tot een massaal schrikbewind tegen de bourgeoisie. Tal van ‘buitengewone kommissies’ - uitzonderings-rechtbanken met de onvermijdelijke gevaren en nadeelen van dergelijke instellingen - werden opgericht, behalve te Petrograd en te Moscou ook in vele provinciesteden.

Hoevele doodvonnissen deze kommissies hebben uitgesproken, weten wij niet; de cijfers der terechtstellingen door antibolschewistische bladen genoemd, zijn natuurlijk absoluut onbetrouwbaar en loopen daarenboven zoozeer uiteen, dat het zelfs niet mogelijk is, het aantal executies bij benadering te schatten. Maar al is dit aantal waarschijnlijk zeer veel kleiner dan de vijanden van het Sowjetbewind beweren, - al valt het ongetwijfeld in het niet bij de hekatomben, door de heerschende klassen in Rusland en elders gedurende den wereldoorlog voor hun imperialistische belangen geofferd en evenzeer in het niet bij de ontelbare slachtoffers der kontrarevolutionaire expedities in Siberië, aan de Wolga, enz., - toch blijft het feit van dese terechtstellingen een zwarte bladzijde in het gouden boek der russische revolutie, een bladzijde, welke zij, die haar het diepst liefhebben en het hoogst vereeren nooit zullen opslaan zonder schaamte en pijn. De barbaarschheid onzer tegenstanders, hun wreedheid en onmenschelijkheid, mogen ons kommunisten nimmer ter verontschuldiging dienen voor daden, de uitvloeisels van eenzelfde geest als die wij in hen verfoeien. Het imperialisme kan zich nog geen dag handhaven zonder dwang, geweld, onderdrukking en barbaarschheid, - het kommunisme daarentegen zal des te sneller en vaster heel de kluit der menschenaarde doorwortelen, hoe zuiverder zijn glans van rustige, sterke mildheid afsteekt tegen het duivelsche woeden der kontrarevolulionaire machten. Het meerwaardige zedelijke beginsel van het kommunisme - dat menschheids-ideaal in den vorm van klasse-ideaal is, beginnende verwerkelijking der broederschaps-idee, - moet evenzeer als zijn meerwaardig ekonomisch beginsel blijken uit àl zijn daden, ook, uit zijn daden van strijd.

De oorzaken, waardoor dit nog niet altijd het geval is, zijn vele. Voor Rusland mogen in het bij zonder worden genoemd: de betrekkelijke zwakheid der revolutionaire beweging; (zwakheid een bron van vrees, vrees een bron van wreedheid) voortvloeiend uit de politieke onrijpheid en de passiviteit van groote massaas der volksgenooten en uit het langzame ontwikkelingstempo der internationale omwenteling. Dan de zwijmelende machtroes welke duizenden

[p. 48]

arbeiders en boeren aanvankelijk moet hebben bevangen die, gisteren nog slaven, heden als onbeperkte gebieders ontwaken; hun onmacht om matiging en menschelijkheid te betrachten, nu plotseling het leven der meesters die hen zoo lang hadden gekweld en zoo grievend vernederd, in hun handen gegeven werd. Voeg hierbij bepaalde trekken van het russische volkskarakter, vaak schommelend tusschen aandoenlijke weekhartigheid en ontstellende wreedheid en, wat misschien wel de voornaamste faktor is: de verwilderende werking van den oorlog op de massaas, een werking die de burgerlijke pers natuurlijk zooveel mogelijk verdoezelt, maar wier ontzaggelijke beteekenis in het aanvangsstadium der proletarische revolutie moeilijk kan worden overschat. Ten slotte moet nog rekening gehouden met den geest der leiders die, zich keerend met al hun kracht tegen de beginselloosheid, voosheid en lafheid van het kleinburgerlijke socialisme, - hun eeuwige verdienste - bijna uitsluitend het onverzoenlijke strijdkarakter van het kommunisme in het licht stelden, waarbij zijn humanitaire zijde onvermijdelijk in het gedrang kwam. Zoo zou men door kunnen gaan, tot alle voorwaarden opgesomd waren, in wier totaal het wezen der russische revolutie besloten ligt, deze zelve ‘verklaard’ was. Echter mag een dusdanige ‘verklaring’ ons nooit doen vergeten, dat elk terroristisch optreden, elke wreedheid, elk lichtzinnig spelen met menschenlevens, menschengeluk, menschelijke vrijheid, elk toebrengen van onnoodig leed, een gevolg zoowel als van de politieke zwakheid, dit van de innerlijke, zedelijke onrijpheid der massaas is, Deze laatste te bestrijden en te overwinnen is van even groot belang voor de evolutie der menschheid als het bestrijden en overwinnen van de lijdelijkheid en traagheid der massaas, hun gebrek aan opstandigheid, zelfvertrouwen en durf.

Behalve tegen de klasse-vijanden van het radenbewind, heeft de bolschewiksche terror zich ook gekeerd tegen de plichtvergeten leden der raden zelven, die hun machtspositie misbruikten om zich gelden toe te eigenen uit de algemeene kassen of goederen te verkoopen, afkomstig uit de onder hun beheer gebrachte fabrieken. Zulke daden van oneerlijkheid ziju veelvuldig geweest, ofschoon waarschijnlijk niet veelvuldiger dan in de gegeven omstandigheden verwacht kon worden. De onverbiddelijke gestrengheid waarmee het Sowjet-bewind tegen zijn ontrouwe leden optreedt, is, - wanneer wij haar vergelijken met de schaamtelooze lafheid van alle kapitalistische regeeringen tegen de groote dieven en woekeraars, - niet zonder een sombere grootheid. Uit de mededeelingen dienaangaande - men vindt er een groot aantal bij Gavronsky - vaart de adem ons tegen van de meest geweldige, tragische tijdperken der geschiedenis en van de

[p. 49]

groote drama's, waarin deze werden verbeeld. De geringschatting voor het leven van den medemensch, die uit de feiten naar voren komt, doet ons ijzen en beneemt ons den adem. Zij zou bij communisten volslagen onbegrijpelijk zijn, zoo wij geen rekening moesten houden met den invloed van de oorlogs- en revolutiejaren. Hun woeste wateren hebben zoo tallooze menschenlevens verzwolgen, dat de maatstaf der waarde daarvan een andere geworden is. Het is moeilijk ons van de volkspsyche in de door oorlog en revolutie geteisterde landen een voorstelling te maken, maar het is zeker, dat de voornaamste medespelers in het grootsche revolutiedrama zich maar in zeer beperkte mate aan die algemeene psyche kunnen onttrekken.

Wanneer wij wat ons in de daden der Bolschewiki zoo wreed en hard voorkomt, met dezen maatstaf meten, dan ligt er in de onpartijdige gestrengheid der. Bolschewiksche leiders tegen hun eigen mannen en in hun onbuigzamen wil, de korruptie en oneerlijkheid uit te roeien die het russische volk als treurig erfdeel uit het tijdperk zijner onderdrukking meesleepte, een element van harde moraliteit. Zeker handelen de Bolschewiki gedreven door de overtuiging dat om deze korruptie en oneerlijkheid uit te roeien, de afschrikwekkende straf onmisbaar is.

Naar onze meening berust deze overtuiging op een dwaling. Het geloof aan de afschrikwekkende werking der straf - in de eerste plaats den doodstraf - behoort feitelijk tot een reeds overwonnen wijze van denken en voelen. Voorzoover het kommunisme op dit geloof zijn juridisch stelsel grondvest, valt het terug achter het beste, wat burgerlijk inzicht en burgerlijke wetenschap hebben bereikt. Het behoeft dit te minder te doen, daar het als sociale opvoedings-methode zijn wedergade nooit gevonden heeft. Het moeilijkste vraagstuk dat het moet oplossen is: hoe met de minst mogelijke dwang-, gewelden schrikmaatregelen zijn overwonnen vijanden tot aanhangers der nieuwe orde te maken en de volksmassaas op te voeden tot een hoogere moraal. Ook op dit punt moet de internationale revolutie zich de ervaring der russische pioniers ten nutte maken en zij zal dit te beter kunnen zoo maar bij alle bewondering en waardeering ook de kritiek tot haar recht komt.

Arbeidswetgeving. Zorg voor moeder en kind. Wetten ter regeling van het huwelijk.

Het is ondoenlijk om in het bestek van deze brochure de vele belangrijke wetten eenigszins uitvoerig te beschouwen, waarin het nieuwe rechtsbewustzijn weerspiegeld wordt, dat bijzondere be-

[p. 50]

scherming eischt van alle in ekonomisch of sociaal opzicht zwakke leden der gemeenschap, dat is van het proletariaat, de vrouw en het kind. Ik moet er mij toe bepalen, enkele der gewichtigste onder deze wetten op te sommen, die allen bedoelen, de verheffing van het geheele volk tot gezondheid en kracht te bevorderen, allen een rechtvaardig aandeel aan den levensdisch te verzekeren en een einde te maken aan afbeuling, bestaans-onzekerheid en verwaarloozing.

De 8 urige arbeidsdag werd door het Sowjetbewind voor alle loonarbeiders ingevoerd; (de 6 uren dag voor jonge arbeiders beneden 18 jaar), nachtarbeid voor alle vrouwen en jonge arbeiders onder 16 jaar verboden. Kinderen onder 15 jaar mogen geen loonarbeid verrichten, (met 1 Januari 1920 wordt deze leeftijdsgrens met een jaar verhoogd). Voor schadelijke bedrijven werd een kortere arbeidsduur vastgesteld, ook mogen vrouwen en jonge arbeiders onder 18 jaar geen mijnarbeid hoegenaamd verrichten. (Men vergelijke dit verbod met den toestand in Engeland, waar het werk in de mijnen geheel en al op het gebruikmaken van talrijke halfvolwassen arbeidskrachten is ingericht).

Een rijksverzekering is ingevoerd, zich uitstrekkende over werkeloosheid, ziekte, ongevallen, invaliditeit en ouderdom. De ouderdomsverzekering treedt in werking bij het afgelegde 55ste levensjaar en het bedrag der ondersteuning waarborgt allen ouden van dagen een zelfstandig bestaan.

Verder werd moederschapsverzekering ingevoerd, evenals die van weduwen en weezen; een afzondere instelling kreeg tot taak alle vraagstukken te onderzoeken en alle maatregelen te treffen, die de bescherming van het moederschap als sociale funktie der vrouw en de bescherming van het kind als een verplichting van den staat verzekeren. Voor den bouw en de inrichting van vondelingen-gestichten, van kraamvrouwen en zuigelingen-tehuizen, van creches en kinderverblijfplaatsen werden bijna 23 millioen roebel uitgetrokken.

De kleinburgerlijke socialisten (S.D.A.P.) in Nederland hebben zich honend over sommige bepalingen der arbeidswetgeving (arbeidsduur enz.) in het kommunistische Rusland uitgelaten. Inderdaad zijn deze bepalingen uiterst bescheiden; de engelsche arbeiders komen thans met eischen, die in radikalisme vèr uitgaan boven datgene wat in Sowjet-Rusland verwezenlijkt werd. Men bedenke echter, dat het arbeidstempo in West-Europa onvergelijk veel sneller is, de machinerie veel volkomener dan ginds, en dat de sprong van den wettelijken ii- naar den wettelijken 8-urendag voor Rusland even groot is, als de sprong van den 9- op den 6-urigen werkdag dit voor Engeland zal zijn.

[p. 51]

De zachte glans van een nieuwen dag valt ook op de wetten, die huwelijk en echtscheiding regelen. Sowjet-Rusland, het eerste land dat de volledige politieke gelijkheid der geslachten invoerde, is ook het eerste land dat de vrouw volkomen bevrijdt van de oude sociale banden van ondergeschiktheid die de verouderde huwelijkswetgeving overal sanktioneert en bestendigt. Het nieuwe russische huwelijksrecht is gebaseerd op de vrije vereeniging van man en vrouw. De echt wordt gesloten door een eenvoudige wilsverklaring van beide partijen, kenbaar gemaakt bij het departement tot registratie van huwelijken en geboorten. De wet laat hun de keuze of zij voortaan den naam van den man, dien van de vrouw, of beide namen gekombineerd wenschen te dragen. Het huwelijk wordt ontbonden wanneer een van beide partijen dit verzoekt; de verplichting blijft echter bestaan om te zorgen voor de kinderen, die nog niet in eigen onderhoud kunnen voorzien.