Verzamelde werken. Deel 4. Verzameld proza. Deel 2. Over den dichter Leopold. In memoriam Herman Gorter. Shelley - een afscheid. Uit zelfbehoud. Eigen achtergronden. Van erts tot arend en andere essays

[p. 211]

Volkomenheid en volledigheid

HELD en heilige, die terwille van de volkomenheid van het wezen de volledigheid van het leven prijs geven, kunnen, hoe onmisbaar ook, geen gemeenschap ooit ten voorbeeld zijn. De met geen theorie behepte dichter of kunstenaar weet dit maar al te goed. Hoezeer zijn tijdperk hem ook tot afzondering mag dwingen, zijn besef van wat een gemeenschap is blijft werkelijker dan dat van held of heilige. Binnen dit leven is zoowel voor hem als voor een gemeenschap de volkomenheid onmogelijk en daarom geen doel, ofschoon soms wel een richtsnoer. De werkelijke dichter, in wien de gemeenschap - hoe ver van de stad wellicht ook - zich bewust wordt, streeft, werkelijk zijnde, nooit naar het onmogelijke maar, en vanzelf, naar dat wat van al het mogelijke het moeilijkste is, want dat is het beste omdat het de hoogste spanning vergt, en de hoogste spanning is het beste omdat zij de haak is waarop binnen den tijd een venster naar wind en weer daarbuiten kan worden opengezet.

Die beste mogelijkheid is een toestand, een toedracht des levens, die in zijn onbereikbaar verlengde de volkomenheid in zicht krijgt, en voor dezen toestand is een volledig leven evenzeer geboden als het verboden is voor de volkomenheid van held en heilige, die - van het wezen zijnde - het leven slechts kan worden afgedwongen door het beperkend te verhevigen.

De vereischte volledigheid verwerkelijkt zich in een

[p. 212]

gemeenschap, vervuld van een spanning die speling laat, als de bonte stoet van held en heilige tot beest, en in een kunstenaar als het tot louterens of beursch wordens (maar nooit tot uitmergelens) toe doorzield blijven des vleezes. Het zichzelf opleggen van voorbarige deugden zal den kunstenaar dwars gaan zitten, zooals gepropageerde idealen het de gemeenschap zullen doen, want wat zijn zij anders dan haar voorbarige deugden, en bij hem noch bij haar kunnen zij ooit die spanning teweegbrengen, waardoor een zelftuchtigend afzien van de volledigheid held en heilige binnen den tijd wél kan vervolmaken.