Verzamelde werken. Deel 4. Verzameld proza. Deel 2. Over den dichter Leopold. In memoriam Herman Gorter. Shelley - een afscheid. Uit zelfbehoud. Eigen achtergronden. Van erts tot arend en andere essays

[p. 209]

Tweeërlei kristalkijken

ONLANGS vertelde men mij van een dame, die in den Haag in een kristal kan zien wat er binnenkort gebeuren zal met Camera of met Goering of met wie haar komt raadplegen. Verleden jaar zag zij den vader van iemand, die bij haar zat, uit een brandend huis wegloopen in een straat van uitheemsch aspect, en niet lang daarna kreeg hij, dien zij gezien had, en die in Constantinopel woonde, inderdaad brand.

Het dagelijksch leven der talloozen speelt zich, met al zijn nooit dezelfde kruisingen en verbindingen van ziel en bloed, toeslaan en deinzen, af binnen een begrensden tijd, iets als een bolvorming bestek, zoodat de wezens of de door hen in beweging gebrachte dingen, komen zij aan de grens van dien bolvorm, vanzelf weer afbuigen naar binnen, en het is, vooral in de tegenwoordige toedracht van het leven, nu die bol meer dan ooit voor invloeden van buiten ontoegankelijk lijkt, niet bevreemdend, dat een gebeurtenis naar rhythme en vorm reeds vrijwel bepaald is, eer zij, in de voor allen zintuigelijk waarneembare materie doordringend, als feitelijk voorval ervaren wordt.

Na door een eendere methode van staren in een lichtschijn op metaal of in een blinkend verschiet tusschen de vlakken van een bergkristal de zintuigen buiten hun alledaagsche werking te hebben gesteld, kan door zekere scheppende naturen dat gezien worden wat tegenovergesteld is aan het bont oogenblik van straat

[p. 210]

en menigte, dat de oncreatieven, die het vermelden en weergeven tot taak hebben, te beurt valt. Want omdat de waarneming, trekt een wezen zich samen, teruggebracht wordt tot wat de werking van dat wezen het meest geëigend is, zal het creatief wezen het licht zien, of een afglans van het licht, dat voor de wereld was en dat hem binnen het geheim van leegte en eeuwen afzondert met den aanvang der dingen en met Troje's brand, het schip Argo, Golgotha, de enkele gebeurtenissen, die daar altijd zijn en zich hier slechts voltrekken als een volte der tijden aanbreekt.

Niet dan na zoo te zijn afgezonderd in wat de verheviging des levens is, zal ook hij zich blootstellen aan straat en menigte, dat bont onthevigen, waarvan de realisten, omdat het hen opwindt, als het volle leven gewagen, maar dat hem, door wat daar ontbreekt of soms ook door iets dat alles daar bedreigt, in de vervoering kan brengen van het heimwee of van een ophanden vergelding.