Verzamelde werken. Deel 4. Verzameld proza. Deel 2. Over den dichter Leopold. In memoriam Herman Gorter. Shelley - een afscheid. Uit zelfbehoud. Eigen achtergronden. Van erts tot arend en andere essays

[p. 198]

Primair en secundair dichterschap

DE dichter, die - in welke mate ook - deel heeft aan het groote dichterschap, is voor alles - hoe zelden wellicht ook - bezetene, bespeelde: instrument. Wat hij maakt wordt in de eerste plaats door middel van hem gemaakt; het verbruikt hem en is meer dan hij zelf is. In een wereld, die beroep op hem doet omdat het verlangen er in het verlengde ligt der begeerten, kan dit bovenpersoonlijke zich vanzelf doen gelden in epos en tragedie. In een wereld echter als de tegenwoordige, waarin de begeerten verwilderen voor zij het verlangen in zicht krijgen, blijft hij op de lyriek aangewezen en vindt rust noch duur in het streven, zijn nu acuut geworden persoonlijkheid beschikbaar te houden voor de onpersoonlijke aandrift, die hem opeischt. Door een ontijdig compromis loopt hij drie gevaren: theoretisch te worden, invloeden onverwerkt door te laten, en zijn persoonlijkheid te zeer te gaan zien als behchaming en manifestatie dier aandrift (Stefan George).

Een dichterschap van geringer spanning komt op natuurlijker wijze tot zijn recht in zulk een tijdperk. Vanzelf berust een dichter, die er de drager van is, in het uitblijven van elk beroep op zijn gave en in het aangewezen zijn van de ziel op den eenvoud des harten. Hij is geen instrument meer, maar speelt op het instrument, dat zijn gave hem is, de begeleiding van zijn leven, die schooner maar niet méér kan zijn dan dit

[p. 199]

leven. Hij wordt vanzelf, langzaam of snel, door zijn wijze van leven verbruikt, en niet van buiten zichzelf, belegerd of opgejaagd, door zijn dichterschap. Zoo vindt hij ook, aan zichzelf overgelaten, beter gelegenheid invloeden te verwerken en blijft voor de theorie - die ontijdige gevolgtrekking van het denken - gevrijwaard.

De spitsvondigheid van het brein kan hem echter andere parten spelen. Een dichter, ook al is hij overwegend nog maar de bespeler van een hem gegeven instrument, blijft nu eenmaal geneigd, zichzelf als passief, als instrument, te beschouwen, en waar zulk een dichter van geringer spankracht naarmate zijn leven, hem verbruikend, vordert, veelal meer en meer op de levenssmart blijft aangewezen, zal zijn brein, minder daardoor aangevreten dan zijn gevoelens, wellicht op een verkeerde wijze, door zich van de intelligentie te vervreemden, voor die gevoelens in de bres willen springen. Hij zal dan, een mogelijke loutering als domme illusie verwerpend, zichzelf vooral als slachtoffer willen zien en de smart als een aanleiding gebruiken om het leven ervan te beschuldigen, dat het hem en hen, die zijn als hij, verlagend verslijt: vivre avilit.

In een tijdperk als het tegenwoordige is het de kracht van een dichter, die - in hoe geringe mate ook - nog deel heeft aan het primaire dichterschap, dat hij zich, in naam van het leven, tegen de wereld keert, en kan het de zwakte zijn van een secundair dichter, dat hij zich, in naam van zichzelf, keert tegen het leven.