Verzamelde werken. Deel 4. Verzameld proza. Deel 2. Over den dichter Leopold. In memoriam Herman Gorter. Shelley - een afscheid. Uit zelfbehoud. Eigen achtergronden. Van erts tot arend en andere essays

[p. 157]

De spiegel en de krant

MENIG occultist ziet herhaaldelijk geesten zoo duidelijk alsof zij van blik waren, terwijl het den mysticus maar een hoogst enkele maal gegeven wordt te zien, dat een voorwerp van blik eigenlijk van geest is. Omdat het denkend bewustzijn van den occultist in den regel maar verward en onnoozel werkt, moet het ons niet verbazen als deze geesten, juist door hun duidelijkheid als blik, hem steeds weer vervullen en opwinden en als hij de ervaring van den mysticus van geen of maar matig belang acht.

Zou, tusschen deze beiden, de wetenschap zich als meedoener gaan wagen? Zoolang zij nog zonder voorbehoud en agressief materialistisch was, kon zij den occultist uitlachen, den mysticus negeeren, en beiden buiten de deur houden. Maar het begint ernaar uit te zien of zij den occultist een zeker gelijk zal moeten gaan geven (wat de mysticus allang wist) en haar verst vooruitgeschoven posten melden waarnemingen in een terminologie, die soms aan den mysticus ontleend schijnt.

Voor wie, hierover denkend, vanzelf tot een inkeer komt, die niet meer enkel van het denken is, doch tot een rekenschap van het wezen van den geheelen mensch leidt, schijnt er voor het lot van dat wezen iets te zijn veranderd, verloren te zijn gegaan - verbeurd inderdaad, als ware er sprake van een tweede verbanning. Sinds Tijd en Ruimte - de laatste twee waarneem-

[p. 158]

baarheden, die nog als absoluut golden - relatief bleken tot in de verste verte, is het alsof de gewapende gedachten aan de grenzen van het bewustzijn verrast werden en overrompeld door een voormalige en maar tijdelijk verdrongen macht. Onnaspeurlijk, en als vanzelf zoo snel, viel die macht toen weer binnen, en met eenmaal blijkt nu in de stille kamers waar heimwee er altijd op bedacht bleef, het onbenoembare, het onwaarneembare, weer terug te zijn. Doch het is verontrustend anders geworden dan het was toen het eenvoudiger bewustzijn van weleer zich ermee vertrouwd kon voelen. Het behoedt den aandachtige niet meer zooals het den geloovige behoedde, doch ging integendeel iets in hem belagen waarzonder hij niet leven kan: het dreigt inderdaad den mensch in hem onwerkelijk te gaan maken en leeg als een spiegelbeeld. Want wat eenmaal als het geheim der liefde woonachtig was, schijnt nu met een geheimzinnig gespannen wil te zijn teruggekomen: wat mystisch was schijnt thans magisch te worden en van zulk een kamer het beeld in den spiegel een dreigende zuigkracht te geven, die er dat stille huis des levens tot een spookhuis maakt, en die tusschen de twee gelaten in en voor dat glas het zwijgen oplegt van een zoo volstrekte leegte, dat zelfs de ziel er zich niet meer in wagen kan.

En zoo blijft het tot, ook daar, de krant komt en het gelaat in den spiegel vervaagt en het aflegt: het actueele nieuws zal voorloopig nog wel het beste verdoovingsmiddel blijken.