Over Hans Lodeizen

VIII

Kan de cyclische denk- en dichtmethode de constructieve achtergrond verklaren van de eenheid van toon, die Lodeizen's poëzie kenmerkt, er moet nog iets bijkomen - een bepaalde ‘stoffering’ - die deze eenheid tot een direct-aansprekende poëtische realiteit maakt. Deze ‘stoffering’ nu wordt bereikt door een woordkeus, die geheel is ingesteld op een effect van ‘zweven’ en ‘stromen’. In de eerste plaats maakt Lodeizen, formeel gesproken, een veelvuldig gebruik van subject-loze infinitieven en gerundia, die op zichzelf reeds iets zwevends, iets onbepaalds aan de tekst geven, b.v.:

‘.... langzaam

langzaam zwemmend
naar de reddende rand
van de oever....’

(het zwemmend subject wordt in het gedicht niet genoemd). Daarnaast echter - het ‘zwemmen’ in de geciteerde regels is er reeds een voorbeeld van - is het vooral de stelselmatige keuze van woorden, vooral werkwoorden: want deze immers vormen om zo te zeggen de ‘gewrichten’ van het gedicht en bepalen er de dramatische beweging van, die connotaties van trage vloeibaarheid, van rhythmische deining hebben. Ik blader de bundel van Lodeizen vluchtig door en noteer en passant de volgende werkwoorden: glijden (11), gieten (12), stromen (13), zweven (17), stromen (27), glijden (31), zeilen (35), aanspoelen (35), glijden (45), drijven (50), stromen (55), glijden (57), zweven (65), stromen (66), zweven (83), zwemmen (84), drijven (84), deinen (87), zwem-

[p. 30]

men (89), stromen (92), deinen (96), drijven (96), deinen (97), zwemmen (102), wiegen (107), stromen (126), zweven (133), wiegen (147), stromen (151), drijven (156); corresponderende zelfstandige naamwoorden zijn: golven, zee, rivier, water, wijn, boot, zeil, gondola, palm, schommel, dans, wals enz. De functie van al deze woorden is duidelijk: zij moeten het verstarren der antithesen verhinderen, zij vormen de ongebroken golfslag, die de ene extreem onzichtbaar en als vanzelfsprekend in de andere doet verkeren. Dit effect wordt nog versterkt door qualificatieven als ‘langzaam’, ‘lang’, ‘zo langzamerhand’, ‘een beetje’, ‘zachtjes’:

‘hoe zwaar zijn onze ogen nu
de bruiloft van hart en handen is mislukt
hoe langzaam hebben wij de zee
toegewoven maanden lang maanden lang’

‘zij was alleen in het donker
en zo langzamerhand ging zij terug.’

‘.... wij keken

een beetje peinzend voor ons uit.’

‘dit leven zachtjes ken ik het
zachtjes loop ik eruit’

- woorden die iets geruststellends, iets hypnotisch-kalmerends hebben, terwijl daarnaast de preciositeit van de beeldspraak iets ijls en teers aan deze poëzie geeft, die haar definitief tot een ongrijpbaar, uniek en ‘einheitlich’ fenomeen maakt.