Over Hans Lodeizen

[p. 18]

V

We treffen in het geciteerde gedicht de bekende romantische tegenstelling aan van ‘de gewone wereld’ en ‘een nieuwe wereld’, waarbij de nieuwe wereld, die van de droom, voor de dichter de ‘ware’ wereld vertegenwoordigt, terwijl hij juist de gewone wereld tot ‘droom’, tot een kinderlijke nachtmerrie zou willen vervluchtigen. ‘O - mijn vriend - deze wereld is niet de echte’, roept hij ergens uit, terwijl hij elders spreekt van ‘deze oude vieze wereld’, ‘de soeppot van het leven’, of:

‘maar nu is de wereld
droevig en naar....’

De antithese ‘gewone wereld’-‘nieuwe wereld’ valt - ook alweer niet nieuw - gedeeltelijk samen met de antithese dagnacht. Lodeizen is als alle romantici een typisch avondmens. ‘Ik ben de man bij het avondrood’, dicht hij, en: ‘ik wil een zon maken in de nacht’ - terwijl de morgen, het begin van de dag, d.i. het domein van de werk-mensen, bij hem steeds een negatief karakter draagt:

‘....ik wilde lachen maar

kon niet omdat het nog zo vroeg was.’

‘in het morgenlicht
stond ik - belachelijk! -’

‘in deze
morgen ben ik ingedeukt
mijn geluk is een vederloos
vogeltje, stervend waar het
nest hem niet omkrùlt.’

Opmerkelijk is dat, terwijl lucht en wolken bij hem anders als regel een positieve lading hebben (als representanten

[p. 19]

van de verte), deze in een gedicht dat de ochtend tot onderwerp heeft plotseling in het negatieve omslaat:

‘wolken
bekladden de hemel

als kwallen op het strand
bevuilen ze de horizon’

Met het einde van de dag corresponderen in de jaarcyclus de nazomer en de herfst; het is dan ook niet verwonderlijk dat zijn voorkeur naar dit jaargetijde uitgaat. Zelfs waar hij in de herfst het symbool van levensmoeheid ziet, blijft het positieve karakter bewaard:

‘hij die zijn hand
wou laten regeren over de
dingen is moe en een klacht
draagt hij op zijn hoofd als
een doornenkroon, maar hij lacht
in de herfstzon.’

En eenzelfde rol als herfst en avond spelen in zijn poëzie zonnebloemen (typische nazomerbloemen), fruit, meloenen (men denke aan de overrijpe, wat ‘vermoeide’ geur van deze vruchten). In het gedicht op blz. 31/32 moeten zonnebloemen, fruit, lang, zacht, avond en herfst trouwens gezamenlijk de sfeer van ‘laat’ en ‘afscheid’ scheppen.

Nu hebben de avondschemer, de herfstnevels, de ‘gevoileerde’ geur van late vruchten een aspect gemeen, dat men het Omhullende of het Omhullend-Beschermende zou kunnen noemen. Het is een aspect, dat retrospectief ook voor de kinderjaren kenmerkend is, en het is dan ook niet toevallig dat kinderen een niet onbelangrijke rol in de gedichten van Lodeizen spelen. Regels als:

‘en het eenzame kind speelt op zijn lichaam als een guitaar’

of:

[p. 20]

 

‘Wanneer het middag is en de kinderen

 

Van de ambassadeur op het hellend gazon

 

Croquet spelen en zeker zijn van een onweer;’

scheppen een sfeer van intimiteit en geborgenheid (het kind, geborgen in de intimiteit van zijn lichaam; de ambassadeurs-kinderen, geborgen in de maatschappelijke zekerheid - gesymboliseerd door gazon en croquet - van het vaderlijk ambassadeurschap), en hetzelfde geldt voor een tweetal gedichten die beginnen met ‘toen ik nog....’ en ‘eens toen ik....’: op het ‘toen’ van beide gedichten geeft onmiddellijk de geborgenheid van het ‘wonen-in’ antwoord:

‘toen ik nog in een middeleeuws
kasteel woonde....’

‘eens toen ik bij de mieren
in Zwitserland woonde’