Keyser Otto den derden, en Galdrada. Deel 1

(1617)–Theodoor Rodenburg– rechtenstatus

Het eerste deel


Derde bedriif. Keyser Otto Galdrada is dijn borst met wreedheydt gheborst-weert? Of heeft kleynachting' zo u vrouwen hert verheert, Dat ghy de liefd' beboert eens Keysers die verwonnen Is door uw' ooghen glans? wat hebt ghy Ott' begonnen? Wat doolhof zwiert ghy in? wat gril ist die u leydt? Dat ghy door uw' verkies uw' eyghen dood bereydt? Heeft willekeur verkracht een Saxsons hert doort minnen? Voorzaecht ghy niet 't vervolg voor dat ghy zoudt beginnen? Ondeckten ghy uw' quel voor dat ghy zeker wist V hertens teering door Galdraed zou zijn gheslist? Bedocht ghy niet een vrou vermoedicht door ghebeden? En de ghesmeeckte vrou verfoeyt de liefdens reden, Gh'lijck aengheboden dienst gheacht werdt vaeck onwaerdt. Galdrada, lief, mijn schoon, toont niet uw' vrouwe aert, d'Afkeerlikheydt niet voecht d'uytmunting uwes schoonheyt, In wiens verweende lonck nu Keyser Ottos troon leydt. Hoe stijcht de minnens damp nae d'hers'nens hooghste toppe, Hoe trilt nu Ottos ziel, ick voel het herte kloppen, Hobolge raserny, onmenschelijck ghewoel, Hoe hassebassich, laes, ick deese borst ghevoel,
[Folio F4r]
Ha ooghen waerom koost ghy 't gheen niet om verwerven Is? niet verwerven? liefst' wil Otto deerlijck sterven, En planten op zijn tomb in een metaelen beeldt Afbeeldend' dat Galdraed een Keysers ziele steelt. Gheen kroone wil ick dat ghy op mijn hooft zult stellen, Maer eenen neetlen krans vol stekelike quellen, Die vinnich prick'len 't brayn met snarrighe onrust, Mits het furneys mijns hert Galdraed niet heeft gheblust. En laet uyt d'ooghens vliet mijn bloede traenen ruysen Met naer gemurmureer, gh'lijck d'overwelfde sluysen Die buld'ren met ghebuyl door d'yselijcke pars, En schrijft op 's beeldens borst, Ott' was zijn leven wars. Hoe Otto? raest ghy Ott'? laes, dat ick om een vrouwe In mimerende dwael uytdring mijn hertens rouwe, En donder uyt de bron van dit beknelde hert Deluvyen ghezuchts, ghequijn, gheknaeg, ghesmert. 't Is myne manne-moed' verwurghdt in kindsheyt blindlijck En zijn de reden nu in Ottos ziel niet vind'lijck? Iupijn is dijn voorzicht zo steetvast dan ghemunt Dat ghy een wereldts God dus quackloos dwinghen kunt? Gheschieter Hemel hier yets buyten uw' voor-weeten? Heeft uw' Orakel al ons doent niet afghemeten? Gheschickt, bepaelt, bestemt, en moet het al gheschien? Zo kan ick dan dit wraex inbreking niet ontvlien. Nochtans verschrickt mijn ziel int aengrijp vant ghelooven, Dat 's Hemels voorzicht tracht mijn Keysers eer te roven. Dijn aert streckt al tot goedt, en mynen wil tot quaet, Zo tuycht mijn oordel dat ghy neyghing wel toe laet Doch niet by u bestemt, maer boos door my verkooren, Zo gaet de ziele dan door eyghen zond' verlooren, Mits toeval mijns verkies (een nikkerlijcke schicht) Ha Hemel, opper-heyl, braldt uyt uw' held're licht Ontnevelt 't vleesche schadu, staeckt heur wulpzich terghen Op dat de lock-lust Otto om geen minne verghen. Strijft Otto teghens lust, ghy werdt heur meester haest, Ist om een vrou? een vrou? dat ghy dus buldrig raest? Bezadicht Keyser demt d'opstyging deses zotheydt, Mits dees verwoestheydt u uyt t'ooghe uwes God leydt: Wiens gh'nadens bornens liefd' u Keyserlijcke kroont. Is dit de danckbaerheydt daer d'Hemel ghy meed' loont? Is dit de danck waer meed' ghy knielende zoudt buyghen? Zijn dit uw' ziels ghebeen die u ootmoedt ghetuyghen? Dat ghy door vleesche lust, de heem'lens gift vernieldt? In plaets ghy voor uw' God, nu voor een vrouwe knieldt. Al de minuten van u leven ghy behoorden In heylheydt te besteen, en 't zijn de minne woorden Die uwe asem uyt uyt godeloose doent,
[Folio F4v]
Ha Otto ghy verwelckt u glorijs Lauriers groent. Breeckt uw' ghevlechte krans daer Saxsen in verheughden, Waerom? vermits ghy valt in poele der ondeughden, Ondeughden? hoe? ondeughd? Galdrada zijt ghy niet De Noordens adamant diet al treckt wien u ziet? Betovert niet uw' lonck? vermoorden niet uw' gluuren? Verkracht niet uw' ghezicht? duyst jaren zijn de uuren Die Otto toeft toe dat die heyl'ghe stondt ghenaeckt? Dat Otto 't zoetste zoet uws zoetste zoetheyt smaeckt. Octavio. Octavio. Octavio. Mijn Heer? Keyser. Octavio. Octavio. Mijn Heer. Keyser. Ghy hebt verstaen mijn zegghen, Ziet dat ghy met Galdraed mijn wille kunt belegghen, Ghy weet wat ramp my plaeght, 't is nu tijt dat ghy gaet, En spreeckt zo duyd'lik dat zy het gheheym verstaet. Heur eerbaerheyt voor 't eerst moet ghy op 't hoochste prijsen, En heuselik ontsich behendichlik bewijsen, En dus met langher handt ondecken wat ghy meent, Op dat zy zo int laest by komst' will'ch verleent. Voorzichtelike spreeckt, en geeft heur dese keeten, In myne naem, waer door zy mijne liefd' mach weeten. Octavio. Mijn Heer het zal gheschien, en voort aen mijn beleyd' En zalt ghebreken niet. Keyser. Eer dat ghy van heur scheydt Beweeght heur tot mijn wil, waer in bestaet mijn leven. Octavio. Octavio. Mijn Heer. Keyser. Dees ring zult ghy heur gheven, Die nimmer ick af stont, en in mijn naem heur zweerdt Dat zy van Otto gh'lijck Keys'rin zal zijn gheeert. binnen. Octavio. Ick heb zijn Maiesteyt ghetrouwelijck veel jaren Ghedient, en al mijn diensten eerelike waren, Vergroot heeft hy mijn staet, die ick door dienste won Dat van een edelman hy maeckten my Baron. Wat sterre nu verschiet? dat hy my wil ghebruycken In zijn boelaeghs, het schijnt myn gloryen nu duycken Van schaemt: en immer moet het heym'lijck zijn gheheelt, Hoe wel de heelert zondight zo veel als die steelt. Octavios onluck. Hoe zult ghy kunnen spreken? Als ghy u boodschap zult oneerbaerlik uytbreken Aen die eerbaere vrou? die, zo ick zegghen hoor, Om al het Keysers-rijck heur eere niet verloor. Te meerder moedt ick neem, vermits zy acht heur eere
[Folio G1r]
So zal zy weygh'rich zijn, en ick voldoe mijn Heere. Wel nu, noodt heeft geen wet, 'k heb Flavio ghebeen Dat hy my by Galdrada brenghen zou alleen Verzelt met Laura, waer hy meed' is in vryage, Een eerelik verzoeck, maer mijne is belage. Flavio. Octavio. Hier komt hy wel te pas. Heer Flavio, wel ghemoet. Flavio. Octavio, mijn Heer, zijt dienstelik ghegroet. Octavio. Ist nu tijt omte gaen? Flavio. Iae 't Heer Octavio. Sult my verbinden Om eens Galdraed te zien. Flavio. Gheen schoonder zult ghy vinden, In al Florens, my Heer. Octavio. Te meer my daer nae lust. Flavio. Soot u ghelieft wy gaen. Octavio. Op dat mijn wenske rust. Beyde binnen. Tyter. Noyt dacht ick dat de liefdens straele vinn'gher schiet Int af-zijn dan als liefd' zijn weer-gheliefde ziet, De waerom duyster schijnt, doch d'oorsaeck is te vinden, Zo wy het onder-zoeck (reen wickend)-onderwinden: Neemt dat een lentens loot ziel-smaeck'lik is bedouwt, Verquickende herts-pit, zo tijdt hem dat onthoudt, En't teere spruytien treurt, door lafheyd moet verdorren, Zal dat vocht-dervend'-lot de na-smaeck dan niet porren Te quijnen, jae verwelcken mits de laevinghs noodt? Waerom? om dat de spruyt eens lieve douw' ghenoot. Zo ist oock met het hert 't welck liefde eens verkrachten, Ontrovende de rust, door beelden der ghedachten, Waerom? om datmen, laes, het zielen-aes niet heeft 't Welck is het voedster-licht waer trouweliefd' op leeft. Dien die de spreuck eerst' vond' uyt d'ooghen uyt het herte, Heeft zinneloos gheraest, verstond' niet liefdens zmerte. Ha Laura, waerde nymph, hier huyst uw' lieve beeldt, Hoe wel 't onluk des tijdt uw by-zijn my ontsteelt, Ontsteelen zalt my niet de neyghing mijnes zinnen, Maer zult u zelven steets verzeldt met Tyter vinnen. Arcadia, helaes, en heeft niets 't welck beweeght. Dat Tyters hert en plicht van trouwicheydt ontleeght. De lauwe-minner kost op d'Arna noyt uyt breken, Noch Petrachael ghedicht trouhertigher uyt spreken. Den spaenschen rijm-heer-zinrijck-kunstighen-Boscan Gheen meerder liefdens murg in vaers afbeelden kan. Den Albeonsen Sydneys zuyv're-kloecke-dichte In zijn Pembroex Arcaed brocht nimmer in het lighte. Den Lusitaen Camuyns op zijn haver-riedt.
[Folio G1v]
Noyt meerder passy toonden in zijn liefdens liedt. Noch Portes en Marot op Sein, Simoon, en Loore Vermochten gheen ghetrouwer liefd' te laten hooren Als Tyters hert ghetuycht, waerom? vermits ick zie Ick alle liefds gheterch om Laur' alleen afvlie. Wech wispeltuur'ghe min, mits ghy niet zult bevinnen Dat Tyters reynde liefd verwissels in uw' minne. Thesalia my terght, en tot beds-luste bid, Maer qualick weet zy Laura in mijn herte zit, En dat natuurens ghraeght na gheen vlees-luste haecken, Mits Lauraes liefd' my doet all' ander minn' verzaeken. Thesalia houdt rust, ghy doelt in uw' verkies, De bandt mijns liefdens plicht om u ick niet verlies. Vw' oordel, weet ick, zal my voor ondanckbaer schelden Mits ick my liefde met uw' minn' in oorloch stelden. Ick antwoord op uw' brief, die Venus heeft ghedicht, Wt dees ghy zult verstaen mijn reen-verweer zeer licht. Hy leest zijn brief, binnen-mont Cupido comt uyt, en spreeckt devvijl hy leest. Cupido. Waent ghy Tyter dat ghy kunt God Cupido dus ontwroet'len? 'k Weet uw' zinnen zo te troel'len Int ghedacht Door mijn kracht Dat ick tref het middel-punt Vwes herte en uws zinnen 'k Dwing u tot het zoet beminnen. Waer ick myne schichten stuur Doe ick wis 't ghemickte raecken, En de herten dart'lich blaeken Door de kuur Mijns natuur Vindt ick wel my minne uur Vwes herte, en uws zinnen, 'k Dwing u tot het zoet beminnen. Tyter ghy onvlucht my niet Kunt mijn krachten niet ontspart'len 'k Zal u doen in minne dart'len Mits dat ick
[Folio G2r]
Goon bestrik, Wat ick wille-flucx gheschiet, Vwe herte en uw' zinnen Dwing ick tot het zoet beminnen. Nu Thesael u heeft bezind Heure vlammen zult ghy koelen, 'k Zal u doen de brand ghevoelen Die de maeght Om u draeght, 'k Wil dat ghy Thesiael bemint Vwe herte en uw' zinnen Dwing ik tot het zoet beminnen. Tyter. Ick boert met uw' gheweldt. Wat waent ghy loose wicht? Thesalia niet zal doort minnelik ghezicht Beweghen Tyters hert zijn Laura te vergeeten. Nu zult ghy kindse-God de kracht mijns liefde weeten. Cupido weet ghy wel dit gouden snoer heurs haer 't Plecht-anker is waer meed' ik Tyters hert bewaer Voor 'tslippen inde stormmen uwes razernyen? De ancker-grondt en laet de Cabel niet ontglyen: Raes, buldert, woeldt, en stormt ik vreese gheen onweer, Mijn liefde blijft stantvast ghy wert gheen overheer. Arcadia en zal die glori niet ghenieten Dat ghy u roemt, Cupijd, my herte kost beschieten. Ick gheef heur myne reen En antwoordt met een neen. Hy leest, en Cupido spreeckt. Kent ghy wel Cupijds gheweeren? Weet ghy dat ick ooghen vin Daer ick zielen door verwin? En schoon haer Dat ick daer Al de herten in kan woelen Die slechts myne schicht ghevoelen. Roose-monden laet ick vlayen, Met een lodderlik ghesmeek Daer ick 't stoutste hert door breek Als het woord' Werdt ghehoord' Die de minne-monden uyten Doet mijn krachte d'herten zluyten.
[Folio G2v]
Sluyten vaste in mijn boeyen, Door een poesel-hande-druk, Godens zielen wel ontruck, Zou myn wensk' Niet een mensk' Kunnen door mijn schichten trecken Zo ick Goden kan verwrecken? Iupiter moet voor my zwichten Waerom zou dan Tyter niet? Zoo't natuure zelfs ghebiedt) Op zijn zoet Zijn ghevoedt 'k Zal de afkeer uwes zinnen Wiss'len doen in gayl beminnen. Luystert Tyter naet ghespeel, en 't gheen u de min zal zinghen Al de yse-koude vrost zal ik uyt uw' herte dwinghen. Cupido speelt en zinght. Minne-God diet alles hier beheert, En kan niet zijn verweert Door krachte zijns gheweldt, Hy doet, 't ghemoet, doort bloed, verwoedt, steets haeckt Nae wulpse tocht die uw' natuur vermaeckt. 't Lips ghedruk de lieve narmens ring Ick minne-lust door dwing, Mits dartelheydt des jeughd', En doet 't ghemoedt door &c. Eens ghesmaekt die na-smaek meerder terght, Ick stedich werd gheverght Doort prickelend ghedacht En doet ghemoedt door, &c. Dies my acht de opper Hemels-heer, Want niemant en kan meer Weerstryven myne macht, En doet ghemoedt, door't bloed, verwoedt, steets haeckt Na wulpse tocht die uw' natuur vermaeckt. Tyter. 'k Ghevoel wel dat natuur verboven gaet de leer Doch inde grootste strijt betreftmen grootste eer. Borstweert u Tyter nu, laet minne niet in dringhen, Het overwin ghy krijcht wacht ghy u voort beginnen. Ach stomme beeldt, ha beeldt, nae-bootsing mijnes lief
[Folio G3r]
Ga naar margenoot+Belet ghy dat mins-God, die wispeltuur'ghe dief, Zijn wille niet en treft, vol quackeloose grillen, Beneemt ghy my mijn wil voor dat ick zoude willen Door zinneloose schicht onteeden mijne eed', Die ick uyt trouheyds plicht aen lieve Laura deed'. Verweende beeldt hoe vaeck ick voor u heb ghebooghen, En meenich-werf ghekust de lieve verw' uws ooghen, En op u roose-lippen erentslike vloog, Hoe wel 't robijne schoon int weesen my bedroog, Als schaduw' van de perel die ick acht mijn eeghen. Ha schoonste alder schoonen, tiende tot de neghen Der Helicons Goddinnen, waerde, lieve beeldt Hoe wel de kribb'ghe tijdt mijn zonne my ontsteelt, Ontstellen kan hy niet dat stedich mijn ghedachten, Op d'Afgoddin mijns ziels steets en gheduurig wrachten, En wercken zullen trouw'lik tot by-comstens-tijt, Ach glorieuse beeldt ghetuyghe hier van zijt. Camillo. Camillo. Mijn Heer, zijn Mayesteyt wil daed'lik met u spreken. Cupido. Voor dees tijt ick vertreck, ick zal door mijne treken Noch vinden wel mijn wensk. Binnen. Tyter. 't Hof is steets vol onrust. Camillo zal ick nimmer hebben mijne lust Om Laura weer te zien? Camillo. Tijt moet, my Heer, verwachten. Tyter. En voeden mildertijt op droevighe ghedachten. Beyde binnen. Laura. Bedil al. Zonder dat Laura Bedil-al ziet. Laura. Benaude borst zucht uyt, ontlost u bitter knaghen, Dit teere herte kan de strijt niet langher draeghen. Beraedt, verkist, besluyt, wat ist dat u beswaert? 't Verwiss'len, wisselt niet, want onstantvaste aert Beschandtvleckt: ha helaes, hoe kan dan evenaeren Mijn wensk' en trouheydts plicht? 't schijnt dees blonde haeren Begrysen door de schrick dat ick verlaeten zou Mijn Tyter, die ick gaf, mijn hert, mijn ziel, mijn trou. Ha af-zijn wat vermach de naericheydt uws duyster? 't Schijnt dat het tintel-licht van liefd' verliest zijn luyster, Mits al 't verkiesen sproot eerst uyt het keur'ghe oog, En waer keur 't beelde derft, die liefdens tepel zoog, Flaeuwt keur in weesen flucx, laf werdt d'oorspronghs verkiesen, Dus doet het af-zijn vaeck verkooren liefd' verliesen. Ha Tyter die wel eer Swoor dat ick nimmermeer Wt zijn ghedacht zou weesen, Ghedachten over zoet,
[Folio G3v]
Die hipp'len int ghemoedt, Hoe zoud' ick't af zijn vreesen? Maer 'tkeurighe verschiet Dat 't ooghe stedich ziet Vaeck terghen tot verkiesen, En doet de eerste trouw' Gheswooren aen zijn vrouw' Vergheten, of verliesen. Ha wispeltuur'ghe jeughdt Ist misbruyck uwe vreughdt? Hoe tobb'len dus uw' zinnen? Als reden hun ontvlien De laste die zy zien Is d'eerst die zy beminnen, Is uwen aert zo licht Dat terging vant ghezicht Laet liefdens borne ledich? Wat is dan uwen eed Die stedigh is ghereed Tot boerting dus meenedich? Gheheugh'nis is zo zoet van al de zoeticheden, De lodd're boertery, de smekende ghebeden Die inde vryeraeghs zo heus'lik werdt ghepleecht: Ha Tyter kan uw' hert tot ontrouw' zijn beweecht? So ghy herdenckt de liefd' die ick u heb beweesen? De woecker die ick gaf, uyt mijn weer-liefd' gheresen, Is die ghewreven uyt bedencking? wasser yet In Laura, Tyter, 't was het uw', en 't mijne niet. Als ghy dees haeren met uw' lieve handen zleghten, En ghy de streng'len noemden uwe goude vlechten, In yder locxkens krul ghy zwoordt dat uwe hert Daer was ghegrift, en inde liefdens fuyck verwert. Mijn ooghen zeyden ghy twee Hemels polen waeren En uyt de flickering ghy Nectar kost vergaeren. Mijn lippens roering zwoort ghy was ambroos'lik zoet, En brocht een vlaegsken grils in uw' min-heete bloedt. 'k Ghedenck noch hoe ghy nae dees kaecxkens hebt ghehengelt Als u 't robijne rood daer inne scheen ghemengelt. Hoe troetelden ghy 't vel met uwen roosen mondt, Dat ick het beeldt uws herts steets inde douwe vond', Als athem uwes ziels, op uw' kus-plaetsken legghen, Met zulcken afters-maeck dat ick 't niet al kan zegghen. Hoe lief was u dees narm als die u had bevat
[Folio G4r]
't Scheen dat ghy de triumph uws hooghste glori had, En als ghy met gheweldt mijn will'ghe hert verkrachte En uwe lippen op dees uwe lippen brachte Hoe klopten dan uw' hert, hoe smaecklik was dat zoet Als uw' athem mijn hert en my t'uw' had ghevoedt. Ha tijdt ghy wreede tijdt, waerom doet ghy gheheugen 't Ghesmaeckte zoet, en brenght de tijt wy't niet vermeughen Verhaelen? oeter waert dat ghy't noyt had vergunt Zo ghy baldaed'ge tijdt ons 't weer ontroven kunt. 't Zoet is te zoeten zoet als twee ghelieven paeren. Ha Tyter wens'lik waert wy noyt ghebooren waeren. Ach liefde ghy verkracht te deerlik onse lent. 'k Beklaech de uur ick eerst u Tyter heb ghekent. Niet, lief, om dat ick u in echte heb verkooren, Maer, laci, om 't onluck dat Laura heeft verlooren De Afgod heures ziels, of immer uyt 't ghezicht. En alsmen mompelt dat ghy breeckt uw echte plicht Mijn herte barst, ick zweert, al kan ick 't niet ghelooven Ghy my vergeten hebt. Ha Tyter is verschoven Vw' Laura uyt uw' hert? denckt ick uw' echte ben, En dat ick u alleen voor mijn echts-eyghen ken: Ghetrout voor God, ghy weet de echtens plicht ons beyden, Gheen toe-val als de dood kan u en Laura scheyden. Bedil-al. Me-vrou hoe dus bedroeft? 'k acht ghy van Tyter spreeckt. Laura. Het schijnt helaes mijn hert uyt deese boesem breeckt. Bedil-al. 'k Gh'loof dat ghy zijt verzot, waerom wilt ghy u quellen? Laura. Om dat ick Tyter uyt mijn zinnen niet kan stellen. Bedil-al. Zo Tyter u verlaet, waerom ghy niet vergeet? Laura. Vergheet hy my? 't is meer, helaci, als ick weet. Bedil-al. 't Verlanghen zijns weer-komst' is proeve zijns ontrouheydt. Laura. En is dat blijcx ghenoch dat Tyter van zijn vrouw' scheydt? Bedil-al. 't Blijckt dat hy u niet liefdt, mits hy u laet alleen. Laura. 'k Gheloof niet dat hy is verscheyden vande reen. Bedil-al. Van reen, en vande liefd' die hy u heeft ghedraghen. Laura. Het af-zijn moet hy al zo zeer als ick beklaeghen. Bedil-al. 't Vertrouwen u bedrieght, 't is best ghy hem verlaet. Laura. 't Is lichter raed te geven als te nemen raed. Bedil-al. Arcadia, zo't schijnt, dringhdt u uyt zijn ghedachten. Laura. Nochtans zo meen ick noch tijts wercking te verwachten. Bedil-al. En midlertijdt de lent uws jeughde ghy verliest. Laura. Onmoog'lik is 't mijn neyghing ander liefd' verkiest. Bedil-al. 't Schijnt Laura dat ghy raest, stelt Tyter uyt uw' zinnen. Laura. Ongodlijck waert dat ick een ander zou beminnen. Bedil-al. Waerom? om dat ghy hem ghegeven hebt uw' trouw? Laura. Mijn trou, en dat ick acht te weesen zijne vrouw'. Bedil-al. Zo hy een ander kiest zo zijt ghy oock ontbonden. Laura. Die valsheydt kan in Tyter nimmer zijn bevonden.
[Folio G4v]
Bedil-al. Die lichtelik vertrout, zeer licht bedroghen werdt. Laura. Van Tyter oordel ick recht na mijn eyghen hert. Bedil-al. Van Flavio ghy meught reghtvaerdich oordel gheven. 't Is deerlick dat ghy hem dus hoopeloos laet leven, En zo ondanckbaer zijt dat ghy zijn liefd' niet loont. 't Is Flavio die u oprechte liefd' betoont, Maer Tyter met u boert, t blijckt aen zijn lang wech blijven. Laura. Reght anders ick verstae uyt d'ernsticheydt zijns schrijven. Bedil-al. Het schrijven, laci, komt uyt mildtheydt zijnes pen. Laura. Als ick droeff'lick beoog zijn schildery zo ben Ick meer verzekert van 't geen ick van hem verwachte, 't Schijnt ick int beelde zie de liefde zijns ghedachten, De defticheydt zijns weesen my zijn trou belooft. Bedil-al. Ia watten zotten gril daer Laura in ghelooft, Het weesen meest bedriecht, wech met de schilderye, Wech met het zotte beeldt, op zolder, aen d'een zye, Ruckt Tyter uyt uw' hert, en 't beelde op het vier. Ick zweer u dat het oock niet meer zal hanghen hier. Ztoot Tyter met de voedt. Laura. Zacht laet het beeldt hier blyven. Bedil-al. Wat wilt ghy met het beeldt van zulcken droch bedryven, Meenedich, en ontrou, beziet uw' droeve staet. Laura. Ick bid u dat ghyt beeldt my doch behouden laet. Bedil-al. 't Is Laura al te kindts, 'k en mach van hem niet hooren, Door wien ghy uwen tijt, en ruste hebt verlooren. Binnen. Met de schildery. Laura. En of hy brack trouw'? en dat het mocht geschien, Ga naar margenoot+Trou breken? 'k zweer de Goon dat Tyter eerst zal zien Zijn onwil, beter hy bespot als ick bedroghen. Helaci zins de tijt hy van my is ghetooghen In watten naeren quelling heb ick steets ghezolt, Hoe meeninch duyst ghetraen is jammerlik gherolt Wt dese ooghen, laes, die uyt herts tochten quamen, Dat ick die ooghen niet maer vlieten wel mach namen. Mijn hersnen zijn versuft, de moedicheydt ick mis, Als ick bedenck dat Tyter, Laura, ontrou is. Weendt eens de tochten leech, ha alderdroefste ooghen, Die uyt mijn hertens spring uw' vochte hebt ghezogen, In yder traene print u lieve Tyters beeldt, En zo de overvloet van traenen hem verveelt, Barst ghy dan zuchten uyt vermengt u met mijn weenen, Wilt yder nae uw' macht u hulp aen my verleenen. En zo u Tyter vraecht waerom ghy beyde komt, Niet anders zeght als dat mijn tonghe is verstomt, 't Veel spreken met my zelfs ghenieticht heeft tonghs krachten, Zo dat ick niet meer spreeck maer vied op mijn ghedachten. Ghedachten al te fel Die in een naere hel
[Folio H1r]
Steets mennelosich dolen, Ontschakers mynes rust, Verwurgers mynes lust, Die al myn vreughde stolen. Ghedachtens bitter roet, Ha knaging myns ghemoedt, Ach cost ick eens vergeeten, Maer 't mollighe ghewroet 't Verleden woelen doet Int diepste myns gheweten. 't Gheweeten al te heyl Waer 't wisslen is onveyl Die hemels Wet beletten, Het eens gegeven woordt Mach niet weer zyn vermoordt Door plicht van Liefdens Wetten. Zo ghy myn roosen hoedt Verstoot, Laes, met de voedt Gaet dat de liefd' niet teghen? Die qualick inne meet Moet ook tot zynder leet Valsch inne zyn ghemeeten. Verschoont zijn dwael mijn fael? kan een zond'daer verschoonen? Zo mach ick zijn misbruyck met mijn misbruyck wel loonen. Zo Tyter my vergeet, en ick hem oock vergat Zoudt redelosich zijn? maer hoe begin ick dat? Hoe ruck ick uyt mijn hert 't geen liefd' zo grondich heyden? Ghetweelinght waren d'herten, hoe kan tijt die scheyden? Ha Flavio 'k en weet, 'k en weet niet wat ick doe, Verlaet ik Tyters liefd', en Flavios liefde voe, Misdoe ick myne eedt en vindt ick Tyter trouwe En quam hy uyt Arcaed, en vond' my Flavios vrouwe, Wat waert ghy Laura dan? hoe? Flavios gheboel. Ha Hemel watten strijt ick in mijn hert ghevoel, De grootsche schanden dan op my en mijnen vielen. En zal ick oock mijn jeughdt dus vruchteloos vernielen? Mijn zelven ick niet ben want ben my zelven quijt. Daer koom af wat het wil, nu Tyter 't uwer spijt Ick Flavio lieven wil het gheen ick noyt doen konde, Bequamen tijt verzuymt werdt zelden weer ghevonden. Galdrada. Galdra. Vriendinne Laura, lief.
[Folio H1v]
Laura. Sijt welcom. Galdrad. Dus alleen? Laura. Galdrada niet alleen, helaes, 'k heb groote reen In eenigheydt mijn hert int heym'lik uyt te spreken. Het schijnt Galdrada dat mijn herte pooght te breken Als ick mijn staet bedenck. Galdrad. Wel Laura waerom dat? Laura. Om dat ick niet heb het gheen ick garen hadt. Galdrad. V Tyter meent ghy. Laura. Iae 'k. Galdrada dat ghy wiste Wat droefheydt my omhelst, en watten bitt'ren twiste Ick in dees boezem voel, Galdrada zegghen zou Dat in Florens niet leeft, zo ongheluck'ghen vrou, Helaci, 't is te hard. Galdrad. Wat hebt ghy dan gheen tyding Nu korts van hem ghehadt? nae droefheyt komt verblyding, Stelt Laura u gherust, of is u lief niet wel? Wat ist? Laura. Galdraed ick leef in een bedroefde hel. Galdrad. Waerom? Laura. Vermits men zeydt hy my gans heeft verelaten. Galdrad. Dits, 'tzeggen, Laura van dien die uw' Tyter haeten, Ghelooft het zegghen niet, wel anders ghy bevondt, Want zedert zijn vertreck hy immer, Laura, zondt Zo meenighen Iuweel, zijn Liefd' blijkt uyt zijn schrijven. Laura. Wien weet, Galdrada, of hy oock stantvast zal blyven? Galdrad. Ho ho Wantrouwe is de Liefdens evenaer. Laura. 't Gheen al de Wereldt zeyt dat is ghemeen'lik waer. Galdrad. En oft de Wereldt zeyt, zoudt ghy 't gheloove geven? Laura. Verandering van tijdt, verandernig van leven. Galdrad. Hoe Laura, meent ghy dat? Laura. Het af-zijn kan veel doen. Galdrad. Dat hy zijn trouwe breeckt? Laura. Men doet my zulcx vermoen: Galdrad. Om dat hy lang vertoeft, zeer langzaem zijn de hoven. Gheen schuldt uw' Tyter heeft, ghy mooght dat niet ghelooven Dat zijne eyghen doen, maer dienst zijns Vaderlandt Hem in Arcadia houdt, fy, Laura, 't is u schant Ghy u wantrouwich toont. Laura. Galdraed', t is wel te zeggen Maer al de druck en pijn die hier verburghen legghen Draeght Laura, laes, alleen, 't is al te wreeden strijt. Galdrad. Comt, Laura, zijt te vreden, tijdt verzoet de tijdt. Laura. 't Heeft al te lang gheduurt, het doet mijn liefde breken, Ia zo dat ick by na my van zijn doen zou wreken. Galdrad. Waer mede doch? ick bids. Laura. Waer meed'? dat ik hem laet. Galdrad. Hoe? zijt ghy beyde niet in echtelike staet?
[Folio H2r]
't Schijnt, Laura, dat ghy raest, komt komt laet ons eens schaken, Stelt dit uyt u ghedacht, en wilt u hert vermaken. Laura. Galdrada lieve nymph. Galdrad. Meer niet van uwe quel, Stelt ghy u stucken, lief, gh'lijck ick de myne stel, En drijft gans uyt uw' zin dees woelende ghedachten, Want die wel schaken wil moet zich voor suffen wachten. Laura. Wel nu de mijne staen, zoot u ghelieft begint. Galdrad. Waerom? wat kost het spel? Laura. Galdrada die het windt Met eenen kus betaelt. Galdrad. Ha mocht het zijn uw' Tyter. Laura. Ondanckbaren, fy hem, mijn jeughdens lent verslyter, Ha Hemel. Galdrad. Wel hoe dus? zwijght, zwijght komt speelt u spel. 'k Wed Laura ick ter vaert u Coning schaken zel. Laura. Mijn Coning? Neen Galdraed dat meen ick te beletten. Galdrad. Dat roert, klapt, gaet dat staet. Laura. Ghelijck het schaekspels wetten. Galdrad. Wel nu daer staet de eerst. Laura. En daer stel ick de mijn Galdra. Nu Laura nae de kunst wien winneres zal zijn. Binnen de gordynen wert ghemusikeert en ghezonghen, en midlertijdt schaken zy zonder spreken. Flavio en Octavio. Flavio. Ioffrouwen zijt ghegroet, 'k vrees wy u oeff'ning steuren. Laura. Waer welcom is daer kan heen oeff'nings steur ghebeuren. Octavio. Ons welcom Ioff'ren gans in u beleeftheydt staet. Galdrad. In u verdienst ghy meent. Flavio. Zulcx reden niet toe laet. Octavio. Minst welcom die verdient die welcom zich acht waerdich. Laura. 't Goed-duncken na ghyt duydt breeckt dan de welcom vaerdich. Flavio. Want diet zich waerdich acht geen achten waerdich is. Octavio. Maer die zich minste acht verdiendt meest. Galdrad. Dats ghewis, Dies ghy liens welkom zijt recht door u eyghen zegghen. Octavio. Hoe kunt ghy met bewijs, me Ioffrou, dat belegghen So ick het minst verdien? Laura. Om dat ghy minst verwacht. Flavio. Heeft in uw' lieve hert de oodtmoedt zulcken kracht? Die in zich zelven kleenst' is zou uw' gunst dan winnen. Laura. Meer gunste zoud' hy als de dwaese-goed-dunck vinnen. Octavio. Wist ick, me-vrou, wien voor 't autaer uws ooghen knielt Ick luysterdent hem in. Laura. Dan niet. Flavio. Waerom? Galdrad. Ghevielt Niet uyt zijn herts beweeg men achtent pluymstrijck'rye.
[Folio H2v]
Octavio. Staet dan d'ootmoedicheydt een yder mensch niet vrye? Laura. 't Is gheen ootmoedicheydt zoot raden hem beweeght. Galdrada. 't Is veynzing om ghenot die hem daer toe beleeght. Laura. Waer goed-dunck eerste plaetst' kan d'ootmoed qual'k in dringen. Flavio. Kan een goedunckent hert-zich zelven niet bedwingen? Galdrada. Dwang-deughd' geen deughde is maer eene schijn van deughd, Dan als de vrye ziel van zelfs in deughd verheughdt Zo ist een waere deughd', dan heeft ootmoedt vermoghen. Laura. De veynzende ootmoedt heeft lust-giers borst ghezogen, Wiens laffe schalcke kracht niet zo beschad'wen kan 't Hert, of aen 't werck men ziet de schalckheyt vande man. Octavio. De ondervinding leert. Gualdr. Neen Laura spreeckt na gissen. Laura. Het zwyghen voeght ons best die veel spreeckt veel mach missen. Octavio. Dat spreeckwoord Ioffrou, kan u niet zijn toe gheduydt, Want u voorsichticheydt niet als de reden uyt. Maer gh'lijck ick eerste zeyd' wilt onse komst' verschoonen, En meest de mijn vermits ick meerder stoutheyt toone Vermits de klene kennis die men aen my heeft, Doch Ioff'ren ghy my mooght wel oord'len onbeleeft, Maer zo ghy d'orosaeck wist die myne wenske terghden Dat ick aen Flavio om gheselschap hierwaerts verghden 'k Weet dat my gheen verschoon van u ghebreken zou. De fame uwes deughds. Laura. Mijns deughs? Octavio. Ws deughds Ioffrou Heeft my doen haecken steets om mijne dienstbaerheden Aen u te off'ren op, want zins ick hier ter stede Met 's Keysers Mayesteyt quam heb ick veel ghezicht Ghenoten in Florens, die ick nae waerd' en plicht In mijne Vaderlandt opt dapperst mach verbreden, Nieuschiericheydt die doet de reys-ghezellen leden Meest nae 't geen meest uytmunt, dus was ick niet ghepaeyt Voor dat mijn Flavio ook by 't schoonste had gheleydt. En zo veel heeft de tijt my niet belooven moghen Of noch veel meerder vind' ick als voorbeeldinghs ooghen Af paylden, mits Florens als 't puyck van dit ghewest In u me Ioff'ren gh'heel uytmuntich heeft bevest. Gald. Tis hovelingen doen, 't is u beleeftheyts zegghen. Octavio. 't Gheen d'herten voelen steets op onze tonghen legghen. Laura. En zo de schalckheyt 't hert inwendelik beroert, Zo moet de uytspraeck dan oock schalck'lik zijn ghevoert. Galdr. 't Misbruyck is inde mensch. Flavio. Maer niet alle menschen. Laura. Ha waert eens uyt gherooyt. Octavio. 't Waer zeker wel om wenschen. Flavio. Vermits de tong behoort des hertens tolck te zijn. Ick acht me Ioffrou dat het is een groote pijn Die teghen 't herte spreeckt.
[Folio H3r]
Laura. Ghewoonte kan veel wercken, Nochtans my dunckt men uyt't ghezicht behoort te merken Waer dat beveynstheydt heert. Galdr. De Iongmans zijn te loos, Doch dit ghespreck, me Heer, is met u noodeloos, En steurt u niet door 't geen vrymoedicheydt doet spreken, Ongaerne wy met u beleeftheydts wetten breken. Ick spreeck alleen van dien die hier zijn van gheboort. Italia is schalck, in Duydslandt, acht ick, 't woordt Met daden werdt bevest, dus duydt 't ghezegh ten goede. Octavio. 't Blijckt wel, me Ioffren, dat beleeftheydt u op voeden. Flavio. V schaeckspel schijnt by ons in voortgang werdt belet. Octavio. Ick bid u dat ghy u weer in u plaetsen zet. Flavio. Vergunt ons dat wy zien wien winnares zal blyven. Laura. Helaes, hier is geen kunst, 't is slechts om tijt verdryven. Galdr. Verstaet me Heer het spel? speelt meed', verkiest een zy. Octavio. Ik hier zo't u gelieft. Flav. Ick hier. Laura. Durft ghy met my? Flavio. V spel is half ghespeelt. Laura. Galdrada wie moet spelen? Galdrad. 'k Meen dat het is mijn beurt, Heer wilt my nu medeelen V oordel, welck is best? dees voet knaep, of dat stuck? Octavio. Voorsichticheydt is vaecken moeder vant gheluck. Gheeft die voetknecht geen plaets want daer gaeft ghy een open. Galdr. Zeer licht'lik werden dan Galdradas eer bekroopen. Octavio. Zet daer de Keyser schaeck. Galdr. De Coning meent ghy Heer. Octavio. Tis waer de Keyser is op myne tonghe eer, Vermits hy my ghebiedt. Gald. Ghewoonte stelt wel wetten. Maer zeght my waer u dunckt ik dit stuck best zal zetten? Octavio. Zet daer. Gualdr. Het staet, nu voort. Laura. Siet ghy wel wat hy meent? Flavio. Dat stuck te slaen zo ghy hem geen borst meer verleent, Doch al verliest ghy d'een ghy windt daer weer een ander. Laura. Dat niet, ick gaerne hou de stucken by malcander, Ick schey daer zo niet af, nu weet ick wat ick heb. Flavio. Dit spel is recht ghelijck de vloedt en hooghe ebb', Alst heel onzienlik is zo werdt het noch ghewonnen. Laura. De waegers vaecken oock hun wel bedroghen vonnen, 'k Zet my in geen ghevaer, k' scheyd' vande ridder niet. Flavio. De zot zal hem noch zlaen zo ghy niet voor u ziet. Laura. Van waer? Flavio. Van daer. Laura. Tis waer. Galdra. Ghy neemt te lang berade. Laura. Die haestelik besluyt werckt vaeck zijn eyghen schade. Nu Flavio wats best? Flavio. Dat ghy dat stuck verliest, En in zijn plaets daer nae dit ander stuck verkiest, So blijft ghy vrou vant spel, dat anders staet ghevaerlijck.
[Folio H3v]
Laura. En spreeckt ghy gh'lijck ghyt meent? Flavio. 'k Zeg jae. Laura. Maer meent ghyt? Flavio. Waerlijck. Laura. Wel nu het gaet, en schaeck, Galdrada doet u schaeck. Galdrad. Hoe Laura dreyght ghy my? hoe wacker dat ick waeck? Octavio. 't Is Ioffrou ver van mat. Galdrad. Hoe na ist maer heur tergen? Tis nochtans stout ghedaen Galdrada dus te verghen, Wel Laura meent ghy lief? Laura, Het werdt op u ghemeent, Ziet hoe ghy nu de boedt voor deze schaeck verleent. Octavio. 't Was kunstelik ghespeelt. V biscop kan het boeten, De geestelike doch bedruckten helpen moeten. Maer, Ioffrou, daer werdt dan uw' Coningin ghebloot. Galdrad. So lang de Krijchsman vecht en is hy noch niet dood. Me-heer, zacht, zacht, Me-heer, al staet de wech nu open Zo is de Coningin daerom noch niet bekroopen, Slaet zy mijn Koningin, zo valt zy daer in schaeck. Laura. Voorsichtich want ick daer in groot ghevaer gheraeck. Flavio. Die voet-knecht acht ick best. Laura. Wel nu ick zal hem spelen. Galdrad. V langzaemheydt die zou my 't spel wel doen vervelen. Dit spel is mijn. Octavio. Nu schaeck. Flavio. Boet ghy het met dat stuck. Galdrad. Dit spel vereyskt veel meerder wijsheydt als gheluck. Wel nu daer noch eens schaeck. Octavio. En mat. Galdrad. 't is vast ghebonnen. Laura. Gheen boet? Galdrad. Ick zieder gheen. Octavio. Het spel is u ghewonnen. Laura. Galdrada noch een spel. Galdrad. Neen ick en speel niet meer. Flavio. Ick speel. Laura. Soot u ghelieft. Flavio. Waerom? Laura. Alleen om d'eer. Laura en Flavio spelen zonder spreken, en Galdrada met Octavio gaen aen d'eene zyde vant toonneel, en spreecken. Octavio. Me-Ioffrou veel vernuft ghy in 't'spel hebt beweesen. Galdrad. De slechten int ghemeen in by-zijn, zijn ghepreesen. Octavio. Die spreuck en voecht u niet, 'k hebt daerom niet ghezeydt. Galdrad. Neen yder spreucke heeft zijn reden en bescheydt. Octavio. Ick bid u wilt u dan van dat ghespreeck niet belgen. Galdrad. Ach neen, wy kunnen hier een boerting wel verzwelghen. Octavio. Ten was gheen boerting want de reden 't niet ghehenght. Galdrad. In by-zijns prijzing moet wat boerting zijn ghemenght. Octavio. Mijn will'ghe dienstbaerheydt die boerting kan beletten. Galdrad. Ick danck u voor de wil 'k buyg onder danckb'rheyts wetten. Octavio. 'k Verwacht, Ioffrou, gheen danck zo ghy mijn dienst aenvaert.
[Folio H4r]
Galdrada. d'Ondanckbaren en is gheen dienst, noch wel daed waerdt. Octavio. De dienst vereyskt geen danck, want dienst is dienaers plichte. Galdrada. Ick deed u onghelijck acht ick u dienst zo lichte, Waer geen herkennis is, werdt dienst niet wel besteet, Wien dienst ontfanght behoort tot danck te zijn ghereedt. Octavio. 't Zal myne glori zijn zo ghy my gh'lieft te stellen In 't tal ws dienaers. Galdrad. 'k Meen, Heer, dat het u zoud' quellen Van zo gheringen plaets', die Keysers zijt ghewendt Te dienen, doch ick weet ghy Hovelingen bent Int antwoordt zeer ghereedt, dus laet ons dit nu staken, ick ken dat u vernuft my vaerdich stom zoud' maken, Wy vrouwen zijn te zwak, ghy liens te veele weet. Octavio. Op my zeer qualik is die oordeling besteet, Goedronts is mijn ghemoedt, in my en is geen veynsen, Zo 't u Ioffrou ghelieft ick uyte mijn ghepeynsen, En d'oorzaeck mynes komst', de mare die ick breng. Galdrad. 't Zou onbeleeftheydt zijn zo ick het niet gheheng' Octavio. Tis zulcx, Ioffrou, dat zins mijn kindtsche teere Iaren, Ick in het Keysers hof veel toevals heb ervaren, En zyne Mayesteyt my immer had bezindt, En gh'lijck de weldaed zeer d'ontfangers hert verbindt, Heeft myne plicht betracht zo dienstelik te wercken Dat zyne Mayesteyt mijn danckbaerheydt moght mercken, En door mijn dienste tot zijn Camerling gheraeckt. Zo dat zijn Mayesteyt my vaecken deelbaer maeckt 't Gheheymste zijns ghemoedt: gh'lijck alle Princen houwen Steets yemant waer zy hun secreten aen betrouwen. 't Lof uws vermaerde deughd', uw' ghenereuse naem, d'Vytmunting uwes schoon, uw' eerbaerlike faem, De eelheydt uwes bloed, de tuchticheydt uws leven Heeft aen zijn Mayesteyt een wenskinghe ghegeven, Met graeg verlanghen, dat hy u eens spreken mocht, Om zien het beeldt waer in natuur op 't schoonste wrocht, Nieuschierig, int ghemeen, zijn dese groote Heeren. Galdrad. Zijn Maiesteyt zou my, helaes, te veel vereeren. Octavio. De eer zal hy ontfangen zo 't Me-vrou behaeght, Tot dien eynd' zoud' hy my om u te zijn ghevraeght Of zyne komst, Me-vrou, oock aenghenaem zal wesen. Galdrad. Mijn luck en is tot noch zo hooge niet gheresen Een Keyser by my komt, de Heer by zijn vassal? Octavio. Me-vrouwe, dit gheschiet alleenlik by toe-val. Galdrad. By toe-val? dies waert vreemt de Keyser my bezochte Vernedert zich een Keyser? nimmer ick en dochte Het Saxsons bloed zo schielik hunlien waerd vergeet. Zoud' ick de oorzaeck zijn? 'twaer my hert-grondich leet, Helaci, wats doch dat zijn Mayesteyt beweeghen
[Folio H4v]
Kan? niet, om my te zien, daer zijn veel reden teghen. Te zien zijn Vassalin? zijn minste onderdaen? Stond' ick het toe het waer mijn Prins te kort ghedaen. Dat ick de Keyser zoude by my laten komen Octavio, ghelooft, mijn herte zoude schroomen Zijn Maiesteyt te zien. Octavio. Mijn Heer zou zijn verheught. Galdr. Ach, neen, en daerom aen de Keyser zegghen meught, Ick 't my onwaerdich acht, en zalt oock niet ghehengen 't Gheen zijne Maiesteyt oneer aen mochte brenghen. Zijn Maiesteyt by my? 't zal nimmer doch gheschien. Octavio. Hy kan wel komen dat hem niemant en zal zien. Galdr. Noch arger: nu verstae ik waer mijn Heer nae hengelt. Octavio. 'k En kan niet zien dat hier ghevaer in is ghemengelt, De Princen die bezoecken elck een, zomen ziet. Galdra. Hun meerders of ghelijck, maer hunliens minder niet, Ten zyder oorzaeck is. Octavio. De oorzaeck ick verclaerde. Galdrad. Voor zulcken oorzaeck ick my immer wel bewaerd. Octavio. 'k Weet niet hoe ghy't verstaet. Galdrada Ghenoeght dat ick het gis. Octavio. Zo ghy't, Me-vrou, hem weygert houdt dan voor ghewis, De ongheneught verwurght zijn leven voor zijn tyde. Ick bid, Me-vrouwe, stelt 't ghevaare aen een zyde, Het teken zynes liefds hier by ghy wel verstaet, Hy gheeft heur een keten met een ring. De Keyser zend het u. Galdrad. En daerom ick het haet, Wat waent zijn Maiesteyt? dat ick yets zoud' aenvaerden? Octavio ick acht my zelven van die waerde Dat ghene gift of gaef my eenichzins en terght. 'k Bid u zijn Maiesteyt my zulcx doch niet en verght, Want die ontfanght die blijft door 't gheven zeer verbonden. 'k Verwonder dat de Keyser my dit heeft ghezonden, Gh'lijck of ick door de gift gheleyd waer in bekoor, Ach, neen want door d'ontfanging ick zeer veel verloor. Octavio. Verloort Galdrada? hoe? 't is maer zijn liefdens teken. Galdrad. Gheen gift noch gave kan Galdradas herte breken. Octavio. Niet breken? dies ick bid ghy u ghezegghen laet. Galdrad. 'k Gh'loof dat ghy niet en wilt, maer my zeer wel verstaet. Octavio. De giften van een Keyser geen eerbreking brachten? Galdrad. Door die ontfanging zou u Heer my minder achten. Octavio. Eer meerder, want daer door ghy toont het u was lief. Galdrad. De gifte vaecken is een heymelijcke dief? Octavio. Een heymelijcke dief? hoe zal ick dit dan duyden? Galdrad. 'k Weet wat de gifte werckt van gister noch van huyden. Octavio. Me-vrou, een Keysers gift behoort te zijn gheacht. Galdrad. Ick weyger den ontfang met reden en voordracht.
[Folio I1r]
Octavio. Met reden niet, een Keyser mach het u wel geven. Galdrad. 'k Ontfing noyt gifte van een Prince mynes leven. Octavio. Laet dit de eerste zijn, 't is van uw Prins en Heer. Galdrad. Octavio, noch waerder acht Galdraed heur eer. Octavio. Vw' eer blijft niet ghequetst, laet redenen u stuuren. Galdrad. De giften breken herten, 'kzwijg verstaelde muuren. Octavio. Ick bid ontfangt het gheen zijn Majesteyt u zendt. Galdrad. Octavio 't schijnt ghy Galdrada niet en kent. Octavio. Ick ken u voor het puyck der Florentijnsche vrouwen. Galdrad. Voor 't puyck? en daerom wil ick my voor 't puyck oock houwen. Octavio. So ghy de gift ontgangt de Keyser ghy verbindt. Galdrad. Ghelooft, Galdrada, is niet wereldlike blindt. Ick weet wat Princen doen om lusten te verwerven. Ghelooft, Galdrada, zou veel eer ghebreecklik sterven, Voor dat ick myne eer voor goudt of haef verkocht. 'k Verstae de meening wel, 'k weet wat de Keyser zocht, Maer hy niet vinden zal 't gheen hy in my vermoeden. Ick acht mijn eere meer als al de Keysers goeden. De scepter die hy zwaydt, de kroon die hy bezit Acht ick niet machtig om te koopen 't minste lit Mijns lichaems, in ontucht. 'K wil zijn waerd' niet verkorten, Want ick zeer graeghlik zou mijn bloed voor hem verstorten, In dienst zijns Magesteyt, gelijck zijn onderdaen. Ottavio, ick bid, gheeft hem dit te verstaen. De grond die hy betreedt, ick buyghzaemlik wil kussen, Maer myne lichaem is niet om zijn lust te blussen. Galdrada is een vrou, de Keyser heur niet niet ken, Want met de hulp van Godt ick vrou mijns zelven ben. Veel meer ick zeggen zou, maer weynig woorden beste, De Keyser nemmer zal hier maecken 't minne neste. 'k Spreeck niet tot zijn verkleen, want acht my zijn slavin In onderdanicheydt, maer niet in gayle min. Ick zweer u, ick veel eer wil zijn en herders vrouwe Eer ick zijn Majesteydts ghevoele werden zouwe. De eerbaerlike armoed' ick veel meerder acht Als door de vuyle min tot staet te zijn ghebracht. Verschoont my, na u reen, wilt my aen hem ghebieden. Octavio. Galdrada macht niet zijn? Me-vrou zalt niet gheschieden? Galdrad. Ik zeg't gheen is ghezeydt. Octavio. 'k Bidd' u houdt my voor goed. Galdrad. Helaes, ick weet dat ghy de Keysers bootschap doet. 'k Verschoon u. Octavio. Ha, me vrou, Florenca mach wel terten De wereldt van het vromst' en eerbaerlikste herte, Want meer ick in u vind als tijdt my had belooft. Galdrad. Het gheen men ziet mach dan rechtvaerdich zijn ghelooft. Octavio. Me-vrou ick gae, en zeg de Keyser 't gheen ick hoorden.
[Folio I1v]
Hoewel ick weet dat dit zijn herte zal vermoorden. Binnen. Galdrad. Octavio ten zal, hier in ghy u bedrieght, Zo licht de minne komt, zo licht zy weer vervlieght. De Keyser na mijn eer? hoe dat de Princen dolen. Was ick zo reed als hy, mijn eere waer ghestolen. Wel duurt het spelen noch? wien van u was schaek mat? Laura. Het scheelden weynich dat ick het ghewonnen hadt Maer Flavio die speelt te kunstich met voordachte. Flavio. Zeer kunstich want ick u noch niet een schaek en brachte Galdrad. Ick laet u beyde 't zaem, 't is tijt voor my te gaen. Flavio. Zo haestich? Gald. Ik koom weer, speelt ghy uw' spel voortaen. Binnen. Flavio. Ik speel. Dit acht ick best. Laura. Daer mede moet ick winnen. Schaeck, want ghy voor die schaek gheen boet en kunt ghevinnen. Flavio. 't Is mat. Laura. Zo meen ick oock. Flavio. 't Is waer ick ben ghemat, 'k Verwonder dat ghy 't spel niet eer ghewonnen hadt, Want Laura, laes, ghy weet hoe myne zinnen zwerven. Laura. Waerom? Flavio. Vermits ick uw' weer-liefd niet kan verwerven? Vermach gans niet 't ghesmeeck? vermoghen niet ghebeen? Is u gentile hert, mijn Engel, dan zo rotzich? Dat ghy afkeerlijck blijft, afgunstich, en zo trotzich? Waer is u lief ghedacht? Laura. V zelven ghy misdoet. Ick heb u vaek ghezeydt hoe dat ick mijn ghemoedt Niet overlasten wil, laet redenen u stillen. Flavio. Dit antwoordt, Laura, doet mijn arme herte trillen. Laura. Ick bid u zpreeckt niet meer van liefd zo ghy my acht. Binnen. Flavio. Keert Flavio, helaes, na uw' bedroefde klacht. Ha Laura, wreedste schoon, ha lieve Viandinne, Vermoorderinn' mijns hert, ha onrust mijnes zinnen. Vlucht, Laura, vlucht, wijl ick dit droeve hert verscheur, En met zo bittre klacht en schrickelik ghetreur De aerde barsten doe, om Flavio in te slocken, Nu my de hoopens troost dus schielick werdt ontrocken. Ha wurghster mijnes hert, beulinne mijnes ziel, Mijn levens roverin, hoe onmedooghlik viel Wt uwe' verweende mond dit antwoordt al te wreede. Beweeghdt u niet mijn smeeking, beed'ling, en ghebeede? Kan in zo lieven borst huysvesten zo veel quaet? Is 't zoetste uwes hert verkeert in vinn'ghe haet? Ha, Flavio, tot wat onluk' zijt ghy ghebooren? Dat uw' zo trouwe liefd' weer-liefd'loos gaet verlooren: Doch hoe zeer dat Wantrouw' dit arme herte dreyght Het aenstaen, vaek men zach, 't gewenschte noch verkrijght.
[Folio I2r]
Araeta de Goddinne der deughde In d'heyl'ghe gouden eeuw', de deughd-zame ghemoeden, Hun neyginghs-erenst-lust op my alleenlick voeden: Mijn scepter zwayden doen, mijn eyghenschap bezat De hertens teughels die ick in bedwanghe had, Door willighe ghezindt des vroede goede menschen. Niet als na mijn verzelling trachten hunliens wenschen. De wille-keure was in mijn ghebied ghestelt. M'ontzach mijn heerschappy, 'k had alles in gheweld. Het reedlick dier is nu baldaedich en moedtwillich, Verwoest, wanschicklick, trots, wanlaeten, gayl, en grillich. De blinde waen vooghdijt, mijn heylheyt is gheschent. Dies lacy mijne waerd' men niet na waerde kent. Ziels eerste hooft-grond-kracht doet mijn bestuur na neyghen, Zulcx om te werven heyl is ellik schepsel eyghen. Maer, lacy, 't reedlick dier het onheyl, 't quell'ke quaet, Nu acht het hooghste goed. Ia menich willich laet Sijn lust, zijn rust, zijn staet, zijn eer, zijn lijf, zijn leven, Verreuckeloosen, laes, door gayle schicht ghedreven. De eyghenschap mijns weesen is gans uytgheruckt, Ick leef veracht, verschoven, deerelick, verdruckt. Gheen huys-vest ick en vind, men laet my suffich treuren, Ghebannen ben ick uyt des menskens wille-keuren. Men nimmer heeft ghehoort van zulcke tyrannij Het redelick verstant is gans in slavernij. Wat heerscht in u, zegd mensch, wat doet u dus verleyden? Dat ghy van my, uw' heyl, verachtelick wild' scheyden? Kunt ghy te recht mijn aert? beooght wel wien ick ben. Tot 't opperst' uwes heyl mijn doen u leyden ken. Onzichtbaerlick kan ick u Ciercelikst' vercieren. Bezadicht u, bedaerd, stilt u baldaedich tieren, Want nimmer ick verveel, die my eens recht'lik smaekt Ontfonck zijn hertens vlam, en meerder na my haekt. Ick ben het uyterst' eynd van alle ding begheerlik. Dit eynde waenen zom te zijn rijdkcommen heerlik, Welluste, moghentheyt, vermaertheyd, hooghe pracht: Maer alle wyze menschen hebben oyt gheacht De oorsprong uyt de alderschepper eerstlik reesen, Dies moet de schepper meer als schepslens waerde weezen. Zo is dan Gode zelfs 't alwaerde hooghste goed, En door de schepsels mild zijn goedheyt straelen doet. Tot Gode zelfs men komt die my te recht hanteren. Ick leyde u tot God, en doe uw' lust vermeeren. Mijn eyghen aerd is lustich, en licht ghy die leert, Ten zy uw' zondens eelts ghewoont u daer afkeert.
[Folio I2v]
Gheen erfgoed ik en ben, ghy moet my zelven winnen. Van goede Ouders wy wel quade kind'ren vinnen. Van quade Ouders ook men goede kind'ren ziet. G'hebt my niet uytgheboort, maer God my u aenbiedt. En by de menschen ick vrywillich werd' verkooren. De mooghlikheyd is alle menschen anghebooren Om deughdelik te werden, die daer graeg na pooght. Doch zonder godlik stuur int minste niet vermooght. Vw' God is steets ghereed uw' wille te verstercken, Die wil moet oock alleen door Goods ghenaede wercken. Vws zelven niet vermooght, maer niemant, laes, my zoeckt, 't Schijnt dat de wereld gans de heyl'ghe deughd vervloeckt. Dies treurelike dool in dees vergheete weeghen, Want niemant is, Helaes, tot waere deughd gheneghen. De wereld my verdriet, hoe lang ick heb ghezocht Ick qualik yemand vind die om de deughde docht. Ga naar margenoot+De wereldt is verwoest, en acht schijn-lust hooghwaerdich. De praelster 't zo beheerdt dat ick werd gans onaerdich. Op me, wat ramp my naekt. Kluysenaer. Kluysena. Wien ist doch die dus treurt? Araeta. 't Schijn my benaude hert weemoedelike scheurt. Kluysena. Ick moet heur spreecken aen. Wat deert u doch Vrindinne? Araeta. Int Veldt ik my onthoud mits ick gheen huysuest vinne. Kluysena. Verschoven en veracht? Araeta. hoe wel ick hemels ben. Kluysena. Seght my doch wie ghy zijt, want ick u niet en ken. Araeta. Araeta. Kluysena. Ha Goddin, Goddin, Goddin der deughde, Ga naar margenoot+Ick buychzaem voor u kniel, uw' weezen my verheughde. Ha loots Vrouw' onzes heyl, met redenen ghy klaecht. Araeta. Vermits men my verstoot, verdruckt, verbluft, veriaecht, Door valsche-schijn-bedroch dolzinnich int verkiesen, Moet ick, verschoveling, mijn heyl'ghe zeet verliesen In d'albedurven mensch: dit, lacy, ik beween, Verbluffen my, vergeten Gode en de reen. De Kies-keur smeeckt ghelijck het deed ons' eerste Vader. Kluysena. Dats eyghen-wil, die erf-zond treft ons allegader. Araeta. Niet een, niet een en isser (al zijn z'al verwend) Die ziet of waekt, of bid, die zich of Gode kend'. Kluysena. Wie volght na 't uur-Gods-les? wie gaet recht op den huevel Tot heyl? zy raken al by eyghen-wil in znuevel Door een vermomde waen, en voorgang slim ghebaekt Is elck verrokt, verblind, eer hy tot kennis raeckt. De lust-voed doet de mensch aenlockelik vekooren, Dits d'oorzaeck, waerde vrouw', uw weezen gaet verloren. Araeta. 't Is wel ghezeydt, mijn vriendt, ach waert zo al ghemeen
[Folio I3r]
Laes onder duysent menschen vindmer qualik een. Wien komt daer zo bedruckt 't schijnt of hy ganslik zufte? VERSTANT. Kluysena. Ick weet niet wie het is. Verstant. Ha eedele vernufte, Vytmuntende begaeft, Ha werckelike geest, Hoe lang hebt ghy onvruchtbaer, en onnut gheweest. De rijpheyd uws verstant, waer redenen in groeyen Bot uyt, en knopt, maer nimmer raekt aen 't wenslik bloeyen. De telgskens blyven dor, hoe zeer uw' neyging woeld, Om baren zwang're gh'raeght die gh' in u hert ghevoeld, En teelen hers'nens stof uyt voor-berade zinnen, Maer, lacy, nimmer kost ik baerings tyde vinnen. Mijn langhe draghens eyndt steets eyndicht in misval. Of dese wrevel strijt noch langhe duuren zal? Zal nimmer het verstant verstandicheden teelen Der redens beelden die in redens koore spelen? Zal nimmer het verstant ghelucklik brenghen voort, Ha zielighe herts-tocht hoe werdt ghy steets vermoort, Beraed, besluyt, betracht om 't al int werk te zetten? Maer 't af-zijn vande wil kan u de daed beletten: Dus rabraeckt het verstant vermits de wille zwerft, Onnutbaer ist verstant zo hy de wille derft. Wat lieden zie ik daer? Kluysena. 't Schijnt hy nae ons komt treden. Araeta. Vriendt, waerom klaecht ghy dus? Verstant. Helaes met groote reden. Ick zoeck maer vinde niet het gheen ik langhe zoght, En doort niet-vinden, laes, ik noyt yets goeds en wroght. Araeta. Wat zoeckt ghy? Verstant. Wat ik zoeck? 't gheen ik noyt heb verlooren. Kluysena. 't Gheen noyt verlooren was? Araeta. Vreemdt ist gheen wy nu hooren. Verstant. 't Gheen noyt verlooren was mits ik het noyt bezat. Araeta. Zo tracht ghy dan te hebben 't gheen ghy noyt en had? Verstant. Vermits ik door't niet hebben gans verdomt moet leven. Kluysena. Ick bid u zeght, wat ist? wilt ons uw' reden geven. Araeta. Ist gheestlik of lichaemlik daer ghy dus na tracht? Verstant. Lichamelik ist niet, 't is gheestelijcke kracht. Kluysena. Die in u zelfs bestaet? Verstant. 't Is niet in mijn vermoghen. Kluysena. 't Is mogh'lik na Me-vrouw' zijn neyginghe doet pooghen. Verstant. Hoe? na Me-vrou? Kluysena. Me-vrouw. Zy is de deughd. Verstant. Is zijt? Ach Hemelse Goddin, helacy, al de tijt Mijns weezens ik verstond uw' heyle hooghe waerde. Araeta. Zeer gaeren ick u inde troon mijns heyls aenvaerde. Verstant. Helacy, ick en kan niet komen tot die staet.
[Folio I3v]
Araeta. So ick u willich in mijn reye komen laet. Verstant. Laes, had ick 't gheen ik zo ek. Araeta. Nu hebt ghy my ghevonden. Verstant. Ghevonden, als ick u na waerde eeren konde. Araeta. Verstont ghy wien ick ben, en wilt ghy my nu niet? Wie zijt ghy? Verstant. Het verstant. Kluysenaer, Zo stilt ghy uw' verdriet: Araeta. Verstant zijt ghyt? Verstant. Ik bent. Araeta. Ghy acht my in uw' oordel. Verstant. Hoe waerdich ik u acht, het is tot weynich voordel. Araeta. Waerom? ghy weet dat ik uw' wensch zeer garen stil Verstant. Helacy my ghebreeckt. Araeta. Wat ist? Verstant. Wil moet ik derven, Waer door de vruchten vant verstant, helacy, sterven. Ick zoeck de wil. Araeta. De wil? wil is uw' onderdaen. Verstant. Nochtans wil wille nu 't verstant te boven gaen. Araeta. Wil boven het verstant? Verstant. Wil 't gaet verstant te boven. Araeta. VVil boven het verstant? 't is qualik te ghelooven. Verstant. VVil wil wat wille wil, tverstant men niet en echt. Araeta. wil zonder het verstant noyt yets ten goede wracht. Verstant. wil ziet niet op het goed, wil ooght alleen op lusten. Araeta. De reden van verstant die wille wel uytblusten. Verstant. Zo wille gaf ghehoor, maer wille is rebel. Kluysena. Zo leeft helaes 't verstant in een bedroefde hel. In reen berading goed, maer macht'loos int volbrenghen, Mits dat de wil 't verstant int minst niet wil ghehengen. 't verstant zy over heerscht. Verstant. Dits, lacy, dats my quelt. Araeta. Waer is de wil? Verstant. De wil die is met lust verzeldt. Araeta. Met lust? en zonder na verstandens reen te hooren Verstant. Helacy wille heeft 't verstant ende reen verloren. Araeta. Ist moogh lijck dat de wille dus zich zelfs vergeet? VVille. Lust. Kluysena. Hier komt de wil met Lust. Verstant. Ziet nu wat luste deed. Zaft, laet ons hooren eerst wat wil an lust zal zegghen. VVille. Ick wille inde lust, nae lust ghenuegh'lik legghen, Wat gater boven lust? 'tis t leven vande mensch. Lust. Ghy zult u wille hebben nae uw' lust en wensch, 't Vermaeckelikst' ter wereldt laet ick u ghenieten. Araeta. Verstant ick zie de grondt van alle uw' verdrieten.
[Folio I4r]
Verstant. De wille is gheketent aen baldaed'ghe lust. Lust. Want als ghy by my zijt hebt ghy vreughd' en rust. Araeta. Laet ick heur spreken aen. Kluysen. Zy zal niet willen hooren. Araeta. Wats d'oorzaeck wil dat ghy't verstant dus hebt verloren? En u verzelfde met lust, die schalk'lik u verleydt, Vant eeldste uwes weezen ghy dolhoofdich scheydt: Ziet hoe treurt het verstant. Lust. Wat wil dees praetster zeggen? VVil. Wat komt nu anden dach? Araeta. Dat wille niet zoud' legghen Gheketent aende znoode tochten uws bedrijf. VVil. Wel wat brenghd ons hier voort dit zotte dwaze wijf? 'k Heb alles wat my lust, wat kan ick meer begeeren? Wat wilt ghy? Kluysenaer. Dat ghy vande luste af zoudt keeren. Araeta. En volghen het verstant. VVil. Verstant ghebreeckt my niet. Araeta. Te grooter is de dwaling diemen in u ziet. Merckt hoe 't verstant steets treurt in deerelike quellen. Verstant. Ha wille wilt u doch in mijn ghebieden stellen, Want ik het eelste ben des redelik ghemoed. Lust. Verstant ontgeeft u dat, wil op mijn lusten voedt Araeta. En dit veroorzaeckt, laes, dat ick ben gans verschoven. Ghy doet het held're licht mijns Hemels glans verdoven. Waer zijn uw' reden wil? ick die het lofvaerst' ben Leef in veracht. VVil. Ghy raest mits ick u niet en ken, Wie zijt ghy? Arae. Wie ick ben? Ick ben de ware deughde. VVil. De deugd? de deugd. Lust. De deugd daer niemant in verheugde. Araeta. Mits lust hun meer behaecht, helaes, de eyghen wil Ghegrond op eyghen zin. Lust levert wil de bril Des valsche schijns bedroch, dat wil het ding een waerde Gheeft dattet niet en heeft, dit doet de mensch veraerden, En dwinghdt tot slaverny vant heyle avontuur, Ia heerscht dan als een God, verbystert de natuur, Door onmaets lust ghezoek, quist goed, en vleyery, Ook onverzadicheyd: dees als met tovery Aen dijn verkiezing-keten houden vast ghebonden, Als slaef, onscheydelik, aen veel verscheyden zonden. Ach, wil bedaert uw' wil volght reen-beraed-verstant. VVil. Verstant ik doe ghelijck de meesten hoop ons 's landt. De grooten, jae de Princen leven nae hun wenschen. Verstant. Volght ghy de deughd', en niet de God-vergeten-menschen, Des anderliens misbruyck, helaes, verschoont u niet. Lust. Verstant, houdt vry uw' rust, wil is in mijn ghebied', De deughde wil vernieldt, komt wille laet ons wand'len. Binnen. VVil. Verstant ghy moogt met deughd' van deughdens wezen hand'len, Ik houd' my aen de lust, want die behaeght my best. Binnen. Verstant. Araeta, waerde vrou wat zalt noch zijn int lest? Hoe machteloos, helaes, ik zonder wille blijve.
[Folio I4v]
Araeta. Oy me, Verstant, helaes, wat zullen wy bedryven? Kluyse. Mistroostich doolen, ach, het deert my u te zien. Verstant. Vermits de menschen deughde en 't verstant afvlien. Araeta. Ist moog'lik dat natuur en reden dit kan lyden? Dat teghen het verstant en deughd' de will' wil stryden? De volg-lusts-smaex bekoor de herten overwindt, En doet de menschen doolen reuckloos mollich blindt. Waer is mijn ziele-dwang? waer is nu mijn vooghdye? Waer is mijn Hemels-kracht? waer is mijn heerschappye? Ghy band my uyt uw' hert, ghy haet my, waerom doch? Ik koester u, en smeek, 'k geef u mijn heyl-speun-zog. Ik leyd' u tot uw' heyl, 'k gheef u mijn Lauriers glory, Ik doe u triumpheren in d'alheyts victory. Waer om ontvlucht ghy my? wat ist dat u verwerdt? Mijn eyghenschap behoort te heerschen in uw' hert. Vw' zinnens koor betaemt alleen nae my te luyst'ren. Eylaes, ghy doet de glans mijns Hemels licht verduyst'ren. 't Verstant u niet ghebreeckt, maer zorg-leeg ghy hier woeld, De lust uws wils, helaes, mijn liefde niet ghevoeldt. Wat heerschster in uw' ziel? ist neyging, reen of wille? Wat ist? waer spruyt het uyt? wat ist? hoe? zwijghdy stille? Kent ghy geen eyghen wil? de grond van al uw' quel, Voelt ghy door aenwensts eelt de brand niet heures hel? Voelt ghy gheen slaverny des eyghen-willens boeyen? Roo[...]d uyt de nikkerin, laet lust die niet doen groeyen. Schuyldt onder my verwulft, en onder uw verstant. Verstant 't staet u ten dienst, en ik geef u de handt, Zo sterft de Lust-vrou haest, hebt deernis met zijn treuren: Ziet hoet verstant beweent mits hem niet mach ghebeuren 't Beheerschen uwes wils. BEDIL-AL VVT. Verstant. Araeta waerde Vrouw, 't Is wonder dat ick, laes, het leven noch behou. Binnen. Kluysena. Mits 't derven vande wil. Ick bid u laet ons scheyden. Binnen. Araeta. Ghy hoorden wat de wil en lust ons beyde zeyden. 't Is vruchteloos geklaegt. Bedil. Wel meuht ghy't zeggen, vrind, De wil door lust 't verstant en deughde overwindt. Ho ho ghy komt te laet, meent ghy de Keysers lusten Nu doort verstant of deughd' int willen zouden rusten? Hoe? Ottos herte vlamt en in usts tochten zweeft Tot dat Galdraed aen Otto het verzochte gheeft. 't Schijnt zy ontziet heur eer, doch 't vleyen en schoon spreken Vaek kosten wel voor dees een eerbaer voorneem breken? En waerom zoud' Galdraed aen Otto ook niet zijn bekoort? Zeer licht men windt de vrou die zlechts het beed'len hoort, Bekoor in minnekuur en volghden noyt reens rade. Hier eyndicht 't eerste deel van Otto ende Galdrade. FINIS.	margenoot+ Hy ziet op Lauraes schilderye. margenoot+ Vrouvvens schielike Verandering. margenoot+ Zy gaet zitten. margenoot+ Hy knielt.

Derde bedriif.