Kinderen en erfgenamen

10

Bas voelde dat hij nu op korte termijn met zijn vader moest spreken. Hij zag er tegenop, want hij wist dat, wanneer zijn vader over kerk en politiek zou beginnen, hij hem pijn zou doen.

Toen zij in het oude huis aan de Bankastraat, dat zo goed mogelijk was opgelapt na de catastrofe met de V 2, tegenover elkaar zaten (Freek had hem expres meegenomen naar zijn studeerkamer), viel Bas met de deur in huis.

- Ik ga trouwen, vader.

- Dat is goed nieuws. Steek eens op...

- Het is Boukje Wieringa, ze heeft rechten gestudeerd en werkt op het advocatenkantoor van Nuhaan.

- Experts in huwelijkszaken, wist Freek. Hij dacht aan David en Bartha.

- Ze is zeven en twintig en hervormd. Niet op wieletjes, maar overtuigd.

Freek zweeg. Zeker een dochter van Mr. Dr. Wieringa, een doorgefourneerd hervormd man. Bas had zijn leeftijd en was altijd een zelfstandige jongen geweest. Het was twee en dertig jaar geleden dat hij zelf aan moeder Liesbeth had

[p. 169]

moeten bekennen omgang te hebben met een hervormd meisje. Een heel andere tijd. Hij was een kale onderwijzer en Ada's vader een man in bonus. Op en top hervormd bovendien. Ada was met hem meegegaan, ze was haar man gevolgd, al was ze altijd wat vreemd gebleven aan het klimaat in de ‘kleine kerk’.

- En kom je me nu vertellen dat jij hervormd wordt?

Het gaat al mis, dacht Bas, die gehoopt had dat zijn vader wat meer bijzonderheden over Boukje zou vragen. Eigenlijk zou hij over niets anders hebben willen praten dan over de vrouw, die hij gevonden had, een vrouw die grote belangstelling had voor de kerk, de maatschappij en de politiek, een vrouw die hem meer had te bieden dan haar lichaam alleen. Haar spontane ‘graag!’ klonk hem nog als muziek in de oren. Het was een vrouw uit duizend. Hij had haar goed in de ogen gekeken.

Dit alles flitste weer door hem heen: hij had het voorvoeld dat zijn vader en hij uit elkaar waren gegroeid. Het deed hem pijn dat het gesprek op dit moment, nu hij geheel was vervuld van zijn liefde voor Boukje, toch weer die andere kant uitging. Maar als het niet anders kon moest hij dan nu maar gelijk schoon schip maken.

- U hebt goed geraden. Maar ik doe het uit overtuiging en niet alleen om Boukje. Het zou er toch van gekomen zijn.

(Raak ik mijn jongen kwijt? schrok Freek, die het gezicht van Bas had zien verstrakken).

- We hebben nog niet veel gelegenheid gehad eens rustig met elkaar te praten... zei hij.

Het ontging Bas niet dat er een licht zenuwtrekje over het gezicht van zijn vader gleed. Alles goed en wel: hij kon er nu geen doekjes meer om winden.

- Toen ik na drie jaar uit Engeland terugkwam, heb ik me niet verwonderd dat er in ons land zoveel was verwoest. Daar had ik op gerekend. Maar dat hier, terwijl honderdduizenden jongens in de modder lagen, terwijl er in Duitsland en Polen zes miljoen joden werden vergast, dat er toèn uitgerekend hier in dit goede landje op een godvergeten manier door een aantal theologen een kerk uit elkaar werd gescheurd om voor mij onbegrijpelijke splinterkwesties, dat

[p. 170]

heeft voor mij de deur dicht gedaan. Ik heb me de moeite getroost een stapel brochures door te worstelen. Oom Willem, die zelf ook bezwaard is, zoals hij dat noemt, heeft er een complete bibliotheek van. Maar ik vraag me af: zijn dat geen bepaalde visies die in de kerken van de reformatie al eeuwen aan de orde zijn? Dat in de belijdenis zowel de Raad Gods als de verantwoordelijkheid van de mens tot zijn recht moet komen, is toch niets nieuws?

- Dat is het ook niet... Ik heb 1905 nog meegemaakt toen het ook gespannen heeft in onze kerken. We zijn toen tot een compromis gekomen wat betreft die altijd omstreden strijdvraag over de eerste doopvraag, dat de kinderen in Christus geheiligd zijn. De Synode heeft in 1905 ruimte gelaten voor de opvatting dat de kinderen zijn te beschouwen als wedergeboren èn voor de opvatting dat zij het zullen worden.

- Ja... ik heb er alles over gelezen. God vervult zijn belofte op zijn tijd, hetzij vóór, onder of na de doop... En wat zeggen nu de vrijgemaakten? Dat dit veel te slap is. We houden de kinderen niet voor in Christus geheiligd, maar ze zijn het. Oom Willem beweert dat men er van moet uitgaan dat de doop geen geschonken genade verzegelt, maar alleen de belòfte, waarbij de vervulling van die belofte in het midden moet worden gelaten. Ik vraag u, vader, wat is er tegen deze mensen in hun opvatting te dragen?

We zoeken maar steeds naar nieuwe formules, maar zo lang de drie formulieren van enigheid zoveel onenigheid veroorzaken, zouden we elkaar maar royaal de ruimte moeten gunnen voor verschillende inzichten, die het wezenlijke van het christelijk geloof toch geen geweld aandoen. Maar nee... het volk is er weer eens aan gewaagd. Want maak me niet wijs dat al die mee- en nalopers die elkaar nu in de haren vliegen het dóór hebben, waar het om gaat. De godgeleerden hadden het binnenskamers moeten uitvechten.

Ik kies geen partij want ik geloof dat er aan beide zijden grote fouten zijn gemaakt. In het beslissende uur, toen ieder kon voelen dat het mis ging, hebben ze elkaar niet vastgehouden, dàt is de ellende. En nu ligt er voor mijn besef een doem over de gereformeerde kerken...

[p. 171]

Het moest Bas wel hoog zitten. Zo fel had Freek hem nog nooit meegemaakt.

- Heb je wel eens met een vrijgemaakte gepraat? vroeg Freek. Doordrijvers zijn het. De revolutie verslindt haar eigen kinderen, let maar op!

- Ja maar vader... waar hebben die zogenaamde ‘vrijgemaakten’ dat geleerd? Ze zijn been van ons been en vlees van ons vlees. De lastige mensen, en dat zijn vaak de meest intelligenten, horen er bij. Juist diè mensen moet je vasthouden. Wat heeft een man als Calvijn een geduld opgebracht om de kerk bijeen te houden en wat was hij tolerant als het afwijkingen op ondergeschikt gebied betrof! Ik geloof dat de heren van de synode niet hebben voorzien dat het maar geen handjevol herrieschoppers was dat achter een figuur van formaat als Schilder aanliep. Er is me trouwens van de meest betrouwbare zijde verzekerd dat Schilder de hele zaak heeft willen uitstellen tot na de oorlog. Dat was de weg geweest. Maar nee - barbertje moest hangen. De drijvers moesten er uit. En toen kwam men van het een op het andere.

- Ach, zei Freek. - Die kwestie is van veel oudere datum. Weet je nog de tijd toen je op ‘Groen’ was en we zaterdags met rode hoofden de polemieken volgden in de kerkelijke bladen? Het is hoogstongelukkig dat die zaak zich juist in het laatste oorlogsjaar had toegespitst. Ik geef toe: het is een ramp.

Vader en zoon waren elkaar nu zo ver genaderd dat er een stilte viel.

- Nogmaals, zei Bas. - Ik kies geen partij. Ik geloof dat we allemaal bij elkaar horen in één Evangelische kerk. Maar zo lang dat nog niet het geval is ga ik mij ook vrijmaken, in de Hervormde Kerk, wel te verstaan. Een kerk die eindelijk weer kèrk wil zijn...

- Ja, ja, zei Freek. - En de vuile was laat je ons opknappen. Weglopen uit een moeilijke situatie en er dan een boek over schrijven, zou oom Hugo zeggen.

Het klonk als een sneer, maar innerlijk had Freek zich nooit los gevoeld van de Hervormde Kerk, waarin hij was gedoopt. Er was schande over de gereformeerde kerken gekomen. Die schande wilde hij meedragen en er niet uit

[p. 172]

weglopen. Ieder op zijn eigen plaats moest maar naar eer en geweten handelen.

- Ik respecteer dat u tot de blijvers behoort. Maar in de gegeven omstandigheden kan ik niet anders. Ik heb het gevoel dat mijn keel wordt dichtgeknepen als ik zou blijven. Het is eigenlijk onbegrijpelijk dat ze hier na vijf jaar oorlog heel de zaak weer op de oude voet willen voortzetten tot in de politiek toe...

Met dat ‘christelijk volksdeel’ heb ik al eerder moeite gehad. Het is een erfenis van de negentiende eeuw. Met het beëindigen van de schoolstrijd had er iets moeten gebeuren. Net zo iets als in 1937, toen de oude S.D.A.P. het marxisme losliet. Wat dat heeft betekend en nog gaat betekenen voor heel ons volk...

Bas zag het gezicht van zijn vader verstrakken. Zo lang het over de kerkelijke verdeeldheid ging had hij een welwillend oor getroffen. Zijn vader was nooit een kerkelijke scherpslijper geweest, maar zijn afkeer van alles wat naar rood zweemde was hem met de paplepel ingegoten.

- Zodra je over de grens komt, vervolgde Bas, doe je niets met dat specifiek Hollandse patroon van christelijke apartheid en al die opgepoetste ‘beginselen’.

- Daarom ben ìk er dankbaar voor in een land te leven waar de reformatie zoveel wortel heeft geschoten dat wij hier in de weg van christelijke partijvorming en christelijke sociale actie niet zijn opgeslokt in de grauwe massa voor wie het materiële altijd nummer één is, zei Freek met overtuiging.

Op dat moment kwam Marie binnen met de thee. Ze had ook voor haar zelf ingeschonken, want alles goed en wel - ze begreep wel dat het niet over koetjes en kalfjes ging. Dat Bas hervormd werd verwonderde haar niet. Ze zei er niet veel van. Dat hij het geloof had behouden was veel belangrijker.

Meer nieuwsgierig was ze naar haar aanstaande schoondochter. Dat het een geleerde vrouw was gaf haar niet veel moed. Die muntten als huisvrouw meestal niet uit. Alleen de gedachte dat Bas zou gaan trouwen en er dus kans was op kleinkinderen, stemde haar mild.

[p. 173]

Maar Freek kon die nacht de slaap niet vatten. Agaath en hij kregen wel hun portie: haar dochter Betty met een Canadees getrouwd en zijn zoon Bas aanpappen met de rooien. Het was grijs!

Hij begon zich ernstig af te vragen waarin hij als opvoeder had gefaald.