Kinderen en erfgenamen

17

Wim Smallegange, die ten langen leste toch een baantje had veroverd van een goeie honderd gulden, nadat hij jaren als kwekeling met akte voor vijf en twintig gulden voor een volle klas had gestaan, was nu twee jaar getrouwd.

Hij had zich op die onzalige pinksterdag 1940 verloofd. Na een jaar had Agaath, niet van harte, een kamer voor hen ingeruimd. Het was beter te trouwen dan te branden, zei Willem Sr. laconiek. Over de misère van die lange verlovingen in de crisistijd was nu genoeg bekend. Daar werd niet openlijk over gesproken. Dat moest ieder maar voor zichzelf zien te klaren. Eens per jaar werd er over het zevende gebod gepreekt en dan werd er soms ook wel voor de jongelui gebeden dat ze staande mochten blijven. Voor

[p. 121]

de meeste dominees was het maar een opgave, die preek.

Wim Smallegange had zijn moeder eens lief aangekeken en toen had Agaath haar hand over haar hart gestreken. Rie Vlasveld kwam uit een goed gereformeerd gezin en toen het eerste kleinkind op Agaaths schoot lag was alles vlak bij haar.

Na grootmoeders overlijden hadden Wim en Rie er een kamer bijgekregen.

Het was wel een wonder: in deze oorlogsjaren kwamen de kinderen als bollebozen ter wereld, gevoed door het bloed van hun moeder.

Toen Rie en Wim hun tweede kind ten doop hadden gehouden, liep oom Freek na de dienst nog even mee naar de Perponcherstraat.

Vaak gingen zijn gedachten terug naar hun jongelingsjaren. Dat Willem, zijn jeugdvriend, tenslotte zijn zwager was geworden, gaf beiden de gelegenheid zich als vanouds tegen elkaar af te zetten, al gebeurde dat nooit te vinnig. Maar Willems vader was een echte Kuyperiaan geweest, terwijl Freek zich van jongsaf meer tot de A-mensen had aangetrokken gevoeld. Bavinck was zijn man geweest.

Behalve het oorlogsnieuws was er nu in deze jaren ook nog de kerkelijke beroering.

Na zijn gevangenschap was Freek als particulier lesgever en repetitor aan de slag gebleven. Samen met zijn zwager Smallegange volgde hij de toenemende kerkelijke spanningen rondom de meningsverschillen over Verbond en Doop. Die meningsverschillen waren al van oudere datum, maar dat dit langzamerhand op een hevige broedertwist ging uitlopen, en dan nog wel midden in oorlogstijd, was bar en boos.

Willem wist er alles van. Zijn verzameling brochures over alle twistpunten groeide met de week.

- Ik heb nog weer eens goed geluisterd naar het doopsformulier. Daar staat toch maar álles in voor wie het goed leest.

- Jammer dat er al drie eeuwen over de uitlegging gekibbeld wordt, zei Freek. - Formulieren zijn toch maar mensenwerk.

- Je bedoelt zeker de eerste doopvraag?

[p. 122]

- Ja, bijvoorbeeld. Wat wil dat zeggen: in Christus geheiligd? Is dat uitwendig of inwendig? We zien toch voor ogen dat lang niet alle gedoopten in de weg blijven.

- Maar daarom behoren ze toch wel tot het Verbond der genade... Wie zijn doop niet waarmaakt is een Verbondsbreker, zei Willem beslist, die zich tot de ‘bezwaarden’ rekende.

- Dat ben ik wel met je eens... maar er blijven nog heel wat vragen over, bijvoorbeeld hoe het mogelijk is dat de doop op Gods bevel wordt bediend aan kinderen die zich later als ongelovigen openbaren. Dat moet ons toch tot voorzichtigheid manen. Ik denk aan de Synode van 1905. Toen hadden we ook al die tweespalt, die twee richtingen in de Verbondsbeschouwing. Ik weet nog heel goed dat onze vaders (en de oude Heller was daar ook bij) heel blij waren met het compromis. Het ging toen om de onderstelde wedergeboorte. Daar moesten de A-mensen niets van hebben. Trouwens, dat was een visie van Kuyper die nooit gedekt is door de Kerk.

- Ja, ja... en toen zijn ze gekomen tot die minder fraaie oplossing dat ieder gedoopt kind voor wedergeboren wordt gehouden totdat bij het opwassen het tegendeel blijkt. Maar de bezwaarden van nu zien wel in dat dit een tweeslachtige opvatting was. Er staat duidelijk in het formulier: Dit Uw kind. Alle kinderen staan gelijk voor God. Er is niets te onderstellen. Dat kweekt maar twijfelaars die zich aftobben met de vraag of hun geloof wel echt is.

Geen zekerheid zoeken in ons zelf, Freek. Dan ga je zoeken naar kenmerken. Het zwaartepunt is de eis en de stellige belofte. De doop verzegelt die belofte. Ik vind dat ‘houden voor’ nog veel te slap. De kinderen zijn geheiligd. Alle gedoopten zijn bondelingen... Dat is de mening van de bezwaarden en ik geloof dat ze radicaal zijn en gelijk hebben.

- Ik zie het anders, zei Freek. Natuurlijk geloof ik wat er in de brief van de Galaten staat: Want zovelen als Gij in Christus gedoopt zijt hebt gij Christus aangedaan. De kinderen horen er bij. U komt de belofte toe en uw kinderen. Maar ik houd het bij 1905: het is een toezegging en geen vóórzegging. De Synode die toen de vrede heeft bewerkt,

[p. 123]

heeft duidelijk gezegd dat wij bij gelovig nadenken over het verband tussen Gods vrijmacht en onze verantwoordelijkheid niet wijs zullen zijn boven hetgeen men behoort wijs te zijn. Er blijft een mysterie. Het is geen rekensommetje, Willem.

Weet je... onze kerk wordt steeds groter. Net als de Hervormde Kerk. Als ik nu bij ons hoor preken alsof de predikant tegenover een uitverkoren gemeente staat, òmdat ze in het Verbond zijn, lopen mij de koude rillingen over de rug. Voor mij is de spanning er uit als het allemaal zo collectief gaat. Als je vraagt wat ik met die spanning bedoel denk ik aan de psalmen, waarin nog wordt geworsteld op leven en dood.

- Ik hoor je moeder praten, zei Willem. - Zij was een gelovige vrouw... maar van huis uit had ze het altijd al moeilijk gehad met het zich toeëigenen van de beloften.

Freek zweeg even. Hij wist dat Willem zijn moeder scherp had doorzien, maar toch onrecht deed. Ze waren hier op het punt waarover nu al drie eeuwen lang door de theologen werd getwist.

- Je moet je doop waar maken, zei hij nog. Daar zullen we het toch wel over eens zijn denk ik. Moeders waarschuwing: hete hoofden en koude harten was hij nog niet vergeten. Het Paulinische: Werkt uws zelfs zaligheid met vrees en beven houdt meer rekening met de mens zoals hij is.

Soms dacht hij: ik wou dat ik ook zo rechtlijnig kon zijn als Willem. Zou het een kwestie van karakter zijn? Rekkelijken en preciezen waren er altijd geweest. Die moesten elkaar alleen maar verdragen. Zo niet, dan kwamen er ongelukken van.

- Waar hadden jullie het zo druk over? vroeg Agaath toen ze thuis kwamen.

- Ach, de oude kwestie, over het doopsformulier... zei Willem.

- Is dat ook al niet goed meer? vroeg de jonge vader, die belangstellend keek naar de kleur van de luier.

- Nou hebben we al twee oorlogskinderen, zei Rie peinzend.

- Kom meid, geen zorgen voor de tijd, vond oom Freek. Hij mocht zijn aangetrouwde nichtje graag. Had Bas ook

[p. 124]

maar zo'n meisje gehad voor hij wegging. Hij zou ook wel graag een paar kleinkinderen hebben. Agaath had er meer slag van haar kinderen onder dak te brengen dan Marie.

Nee, hij bleef niet mee eten.

Nog napeinzend over dat doordrijvend praten van Willem over doop en verbond, wandelde hij langs Zorgvliet naar de Bankastraat. Daar werd apart voor hem gedekt, want ze waren al klaar met de avondboterham.

Dank zij Liesbeth, die zelden iets losliet over haar ondergronds werk, kwam er nog wat op tafel. Wat zij uitspookte wisten zelfs haar ouders niet.

Alleen Hugo had haar eens herkend toen hij haar op een van zijn tochten in het kostuum van een postbode met een verzegelde postzak zag jongleren. Oom Cor in het Westland wist dat zij een nicht van hem was.

- Een van onze meest gehaaide koeriersters, zei hij. Ze komt uit een goed nest, hè?

Zelfs aan Hugo vertelde hij niet dat er in die wekelijkse postzak duizend exemplaren van ‘Trouw’ zaten.

Freek vermoedde wel veel, maar vroeg niets. Hij had zijn tol betaald in het Oranje Hotel en hoe minder je wist, hoe beter.

En Marie keek al naar Liesbeths handen als ze thuis kwam. Gisteren nog had ze heerlijke soepbenen meegebracht. Die waren afkomstig van een der twee clandestien geslachte koeien van de Oberbefehlshaber in Naaldwijk. Ze stonden daar voor niets. Maar ook daar bleven Freek en Marie onkundig van.

- Slikken maar, zei Liesbeth.

Uiterlijk leek ze veel op haar grootmoeder, maar van wie ze die onverschrokken brutaliteit had? Dat vroegen meer ouders zich af van dochters die koeriersdiensten verrichtten.