Kinderen en erfgenamen

16

Op een stralende meimorgen werd Hugo door de portier gewaarschuwd: er is een meneer voor u. Het was Freek, die alleen maar zei: Het is zover met moeder.

Hugo dacht aan de woorden die hij zo vaak, reeds als kind van haar had gehoord, als zij samen naar het wegstervende daglicht keken: Eenmaal, eenmaal...

Nu was het zover.

Nog een week geleden was zij naar beneden gekomen om in de familiekring van Agaath en Willem een gedenkdag te vieren. Zij waren nu dertig jaar getrouwd. Het ‘viert uw vierdagen’ was een traditie van Willem Smallegange. Betty, die in deze oorlogsjaren weinig omgang had, was er dagen gretig voor in de weer geweest iets eetbaars op tafel te brengen.

- Moeder was toen al niet goed meer, zei Freek.

Hugo herinnerde zich een normaal gesprek met haar te hebben gevoerd, totdat zij hem opeens vroeg:

[p. 118]

- Weet je het dat Agaath je vader in een kast gestopt heeft? Wat zal hij foeteren! Hij was altijd zo driftig!

Het was maar een kort en vreemd intermezzo; daarna sprak zij weer normaal. Van Agaath had hij gehoord dat moeder de laatste dagen druk aan het praten was met het grote portret dat tegenover haar bed hing. Hetzelfde getekende portret dat zij, nu veertig jaar geleden, drie maanden had weggeborgen eer zij het durfde ophangen.

- Het gebeurt meer, zei Freek, dat kort voor de dood een periode optreedt waarin de tijd wegvalt. Bij moeder is dat het begin van het einde denk ik. Zij is vanmorgen nog even opgestaan om naar buiten te kijken. Daarna vond Agaath haar op bed. Ze ligt er als een gevelde boom. De dokter zegt dat het vandaag kan aflopen.

Geen van beiden had veel behoefte tot praten. Er was genoeg te denken.

- Laat mij maar hier blijven, zei Hugo, toen ze een poos rond haar bed hadden gestaan.

- Zou je dat wel doen? vroeg Agaath.

- Laat me... vroeg hij dringend.

Haar adem ging zwaar en als hij het zweet van haar voorhoofd wiste gleed er iets van een glimlach over haar gezicht. - Kent u me nog, moeder?

- Jij was de jongste, zei ze fluisterend.

Als hij moe werd van zitten ging hij een poosje staan. Zitten en opstaan. De laatste dag van moeders leven. Hij kon zich niet voorstellen hoe het daarna zou zijn. De anderen hadden zoveel langer van haar mogen genieten dan hij. Straks werd er een band doorgesneden die met niets anders was te vergelijken. Als het er op aan kwam was je eigen vrouw toch een vreemde vergeleken bij je moeder.

Een lang leven, drie en tachtig jaar, dacht hij. Moeder is ook kind geweest. Hij zag haar opeens in de wieg liggen in het Veerhuis in Tholen.

Wat moest een mens meemaken van de wieg tot het graf? De vrouwtjes van het knikkerkerkje hadden het haar al moeilijk gemaakt met hun zondebesef en hun messcherpe keur tussen bekeerd en onbekeerd. Hugo kende alle verhalen uit haar eigen mond: haar schuldbewust omzien naar de kerk-

[p. 119]

gangers als zij onder kerktijd met haar geliefde naar de hof ging, het bezwaarde geweten als zij aan de hand van die donkere zeeuwsvlaming op het soirée danste in het Hof van Holland. (Als je danst met een heer gaan je rokken heen en weer). Later de bekering van vader en diens zalig afsterven, nu al veertig jaar geleden. En in de jaren daarna de eeuwig durende strijd tussen het vlees en de geest in haar opgroeiende kinderen. De natuur altijd weer sterker dan de leer. Een hard en moeilijk leven in dat grote huis op de Duinweg, waar zij alleen zondagsmiddags een uurtje lafenis vond in de achtertuin met het dikke boek van vader Brakel. En ondanks alles: haar zonnigheid, haar gemakkelijke omgang met mensen, gelovigen en ongelovigen, haar opgewekt psalmzingen, afgewisseld door hevige aanvechtingen in perioden van ingezonkenheid. Haar twistgesprekken met Marjan. Haar bidden aan tafel, zoals niemand van haar kinderen dat meer zou kunnen.

Haar liefde voor de natuur... de ontelbare wandelingetjes door het Van Stolkpark en de Bosjes. Zou ik niet dankbaar mogen zijn, dacht Hugo. Zij heeft na al haar zwoegen nog een goede oude dag gehad.

Bij de luidspreker lagen haar bril, haar bijbeltje, haar psalmboekje en een paar prekenbundels. Menigerlei Genade. Voor het eerst drong de betekenis van de titel tot hem door. Menigerlei Genade.

De radio had voor haar vele kerkmuren geslecht. Hij zou zich wel wachten ooit denigrerend over ziekenuurtjes te spreken.

Toen Hugo de sterfkamer weer binnenkwam, nadat door Agaath het nodige was verricht, zag hij moeders gezicht verjongen. Het was een vreemd raadselachtig spel van de dood, die hier alle verschrikking had verloren. Wat is dat mooi, wat is dat mooi. Hij kon er niet van scheiden in de wetenschap dat het maar kort zou duren.

Eenmaal - éénmaal. Liesbeth Leenhouts-Holleman was overleden.

Op de algemene begraafplaats zongen de merels.

[p. 120]

In de liturgie was haar geliefde psalm opgenomen: Gods vriendelijk aangezicht geeft vrolijkheid en licht.

Toen zij uit de aula werd gedragen stierf de melodie van God enkel licht langzaam weg naarmate de stoet zich voortbewoog in de richting van het graf. Maar ach wat smart, dit dwaalziek hart, doet mij gedurig vrezen.

Dwaalziek hart, dacht Hugo. Zo is het met mij gesteld.

Maar geen Schriftwoord was op moeders graf meer toepasselijk dan het Paulinische: Mijn genade is u genoeg, want mijn kracht wordt in zwakheid volbracht.

Altijd weer dat paradoxale in het christelijk geloof. Een vreemde vrijspraak.

Ik zag wel een grote doos, zei Rico 's avonds.

In het voorbijgaan van de stoet had hij even snel Hugo's hand gegrepen, bevreemd om vaders ontroering.

- Oma is in de hemel, zei Ineke vol overtuiging.

Hugo wist dat de leegte die zij naliet nooit meer zou kunnen worden gevuld.

- Toch was het een feestelijke begrafenis, zei hij nogmaals tegen Stans.

Over een week zou het weer tien mei zijn. Drie jaar oorlog.