Kinderen en erfgenamen

16

De komst van Marjan en Arnold met hun kinderen, nog vóór Kerstmis, bracht de gewenste afleiding. De hele sfeer in huis veranderde en Hugo zag verbaasd toe dat Stans haar evenwicht snel hervond.

Ezel, dacht hij. Ezel die ik ben. Dat kreeg hij ook van zijn oudere zuster te horen, toen de Indische familie goed en wel in hun huis was geïnstalleerd.

- Wat weet een man eigenlijk van een vrouw? zei Marjan. - Ik heb het zelf meegemaakt wat het is, een kind te krijgen waarop je niet meer had durven hopen. Het was een heerlijke tijd, maar soms zat ik diep in de put. Dan was ik maar blij dat Arnold geen schrijver of zo iets was.

- ‘Of zo iets.’ Wij zijn in jullie ogen nog altijd een beetje gek hè, schrijvers, musici, schilders. Onberekenbare lui.

- Nou ja... je begrijpt me wel. Maar ben je niet blij dat we hier zijn? Elke dag is het feest voor me. We hebben onze baboe expres meegenomen om eens echt van het Hollandse leven te kunnen genieten. Bezoekjes, uitgaan...

- En uitverkopen! plaagde Hugo. Hij kende Marjan nog maar al te goed.

De ‘Indische familie’ had de bovenverdieping gekregen.

[p. 60]

Hugo had een provisorisch keukentje gemaakt. Ieder zou zijn eigen gang kunnen gaan. Dat was voor Stans ook het beste.

- Wat stinkt het weer lekker, zei Ineke vaak als de scherpe geuren van het Indische eten, dat Siti klaar maakte, het huis vervulden.

Hugo had nu volop gelegenheid de twee kinderen uit Arnolds eerste huwelijk te observeren. Hun moeder moest een al te levenslustig vrouwtje geweest zijn dat er met de chef van die goeie Arnold vandoor was gegaan. Maar dagelijks werd Arnold geconfronteerd met zijn eerste ongelukkige liefde, die hem een dochter had nagelaten die het evenbeeld van haar moeder was.

Emmy liet zich de eerste weken waarin Kerstmis en de jaarwisseling vielen, van de beste kant kennen. Alles was nog nieuw voor haar. Ze hadden warme kleren gekregen en toen het echt winter werd gooiden de kinderen verrukt sneeuwballen. Clara, het eigen kind van Marjan, was onafscheidelijk van Ineke. Ze gleden onvermoeid van de hellende ‘zevendos’ op hun sleetje, tegenover de Duinweg.

Maar Arnold, die kennelijk lang tevoren zijn plannen had gemaakt, stuurde zijn twee oudsten naar school. Een half jaar in ledigheid in het koude Holland zou spanningen oproepen die hij in zijn verloftijd niet wenste. Emmy kon in de tweede en Frits in de eerste klas van de H.B.S. wel meelopen. Zij waren onder dak en zouden niet teveel achter zijn als zij in de Oost terug kwamen.

Het was Emmy niet naar de zin. Met haar zestien jaren voelde zij zich door de rector teruggezet, maar toen bleek dat de leerstof nog moeilijk genoeg voor haar was, kalmeerde ze spoedig.

Haar eerste vriendje was geen jongen uit Indië. Zij wou nu wel eens wat anders. Het was een knappe, wat leeghoofdige knaap wiens vader goed in de slappe was zat, zoals hij dat noemde. Dat hij al lang niet groen meer was had Emmy begrepen zodra ze hem had geobserveerd.

Maar waar moest je in dit koude Holland je hart aan ophalen? Rob Klein wist daar wel raad op. Hij kende de situaties in de Haagse bioscopen op een prik. En in een loge in de middagvoorstelling, waar Emmy met één oog naar de film

[p. 61]

keek bleek hij, zoals zij had verwacht, een volleerd verleider te zijn.

De manier waarop zij zelf haar aandeel in het gezellig samenzijn bijdroeg, door hem met een onschuldig gezicht op te jagen, was zo geraffineerd dat hij haar een duivelinnetje noemde. Alleen al de gedachte dat hij haar zover had gekregen wat aan geen van zijn vrienden was gelukt, stemde hem tevreden. Voor zo lang het duurde. Verder wilde hij niet denken. Denken kon je later nog genoeg. Misschien als het te laat was, maar daar zou hij wel voor passen.

Zij liepen tegen de lamp toen ze, midden in de Passage, tegen Marjan opbotsten.

- Mag ik u voorstellen, moeder, dit is Rob Klein.

- We hebben een bioscoopje gepikt, mevrouw, zei Rob, die zijn manieren kende.

Het was dus weer zover, dacht Marjan. Het koude klimaat had Emmy blijkbaar niet afgekoeld. Ze monsterde het vriendje van haar stiefdochter.

- Het lijkt me een goede Hollandse gewoonte eerst eens te komen kennis maken met de ouders van een meisje waarmee je eens uit wil, zei Marjan, met een ernstige poging niet onvriendelijk te zijn.

- Ik bied u wel mijn excuses aan... Het is hièr niet altijd de gewoonte, ziet u?

Stiekem vrijen is ook wel zo leuk, flitste het door Marjan heen. Maar ze had uit haar eigen jeugd zoveel remmingen overgehouden dat ze, thuisgekomen, niet kon nalaten Emmy onder handen te nemen. Alles goed en wel, maar ze wilde weten wat voor vlees ze in de kuip had.

- Eerste klas vlees... mama. Zijn papa is directeur van een grote conservenfabriek. Ze wist wel dat haar moeder niet van cynische antwoorden hield, maar het was een tweede natuur voor haar geworden.

- Ik zal naar hem informeren, zei Marjan. Er was iets in Emmy's optreden dat haar verontrustte. Nog diezelfde avond belde ze de rector op. Die hield zich eerst wat op de vlakte, doch gaf na herhaald aandringen toe dat Rob Klein een zekere reputatie had onder zijn vrouwelijke leerlingen, wat

[p. 62]

overigens een normaal verschijnsel was dat voorkwam op alle scholen.

Op dit ogenblik had Marjan grondige spijt dat zij Emmy niet op een meisjesschool hadden geplaatst.

Twee dagen later vond ze, verscholen tussen een stapel schoolboeken, het in Indië ook al beruchte boek ‘Opstandige Jeugd’ van Ben Lindsay, waarin onthullende mededelingen werden gedaan over sexueel verkeer tussen jongens en meisjes in de schooljaren.

- Ben ik daarvoor naar Holland gekomen? dacht ze. Altijd weer dat kind, dat moeilijke vroegrijpe kind dat iets in haar bloed had waarover zij zelfs met Arnold niet durfde praten. Tot elke prijs wilde ze haar huwelijk beschermen.

Met het boek in haar hand wachtte ze Emmy op.

- Is dat lectuur voor jòu?

- Waarom niet, mama? Een beetje voorlichting kan toch geen kwaad op mijn leeftijd?

- Dit is geen voorlichting, Emmy, het is vergif voor je. En je weet drommels goed wat ik daarmee bedoel... ziedde Marjan, die in een plotseling opkomende woede het boek aan flarden trok.

Emmy stond er met een minachtend lachje naar te kijken.

- Zo iets kan je van een gereformeerde stiefmoeder verwachten, zei ze.

- Kìnd... schrok Marjan.

In een flits zag ze zich hier in dit zelfde huis staan, in opstand tegen haar moeder, die haar vrijheid beknotte. Meer dan een kwarteeuw geleden.

Ze sloeg de handen voor haar ogen en zonk in een van de rieten stoeltjes. O God, dacht ze... wat heb ik gedaan.

Ook Emmy was wit weggetrokken. In een plotseling helder ogenblik besefte ze dat ze ditmaal te ver gegaan was. Ze schonk een glas water.

- Mama... drink eens... ik wist niet wat ik zei... ik vraag u excuus...

Marjan dronk, zonder Emmy aan te zien. Je wist het drommels goed wat je zei, dacht ze. Je meende het.

Opnieuw besefte ze er iets van dat zij niet dit kind, doch in wezen de moeder van Emmy haatte.

[p. 63]

Ontuchtig bloed, prevelde ze, toen Emmy haar alleen had gelaten.

Maar de steen, die zij al zo vaak had opgenomen om de overspelige vrouw te treffen, liet zij ook ditmaal vallen. Het was niet gemakkelijk, christen te zijn.

Aan tafel bemerkte niemand iets van het voorgevallene.

Na Pasen gaf Emmy te kennen dat zij van die school af wilde. De meisjes waren spoken, de leraars engerds. Over de jongens zweeg zij.

Arnold gaf, op aanraden van Marjan, toe en ging eens praten met de directrice van een meisjes-H.B.S. Onder geen beding wilde hij Emmy de gehele dag thuis hebben, hoe trots hij zich bij tijden ook voelde als hij met zijn grote dochter de stad in ging. Dat hij dan toch altijd moeite moest doen de herinneringen aan Eva terug te dringen, vergalde meestal zijn genoegen. Maar heimelijk dronk hij ook van een bitter zoet gif. De teleurstelling, gewekt door Eva's ontrouw, had nooit helemaal de herinnering aan de eerste goede jaren van zijn liefde kunnen terugdringen.

Hij kon zich overigens niet voorstellen dat Emmy, onder de liefdevolle leiding van zijn degelijke Marjan opgegroeid tot wat hij noemde een knappe jongedame, met dezelfde afwijkingen behept was als haar ongelukkige moeder, die, door duistere driften gedreven, zelfs haar twee kinderen in de steek had gelaten.

Emmy mocht dan wispelturig zijn: zij was beslist anders, meer ingetogen, dat bemerkte je al door de keuze van haar toiletten.

Als hij daar wel eens met een enkel woord tegen Stans op had gezinspeeld, begreep ze dat Arnold er de man niet naar was om op te merken dat er vrouwen zijn die juist door een ogenschijnlijk zeer decente kleding op een geraffineerde wijze een bepaald soort rokkenjagers aantrekken. Ze zweeg er maar over.

Familiebezoeken legden ze nooit gezamenlijk af. Marjan had zo haar eigen uitjes met Clara, Frits geloofde het wel als hij een mooi boek had, zodat Arnold meestal in gezelschap van zijn oudste dochter zo maar eens ergens binnenviel.

[p. 64]

De bezoeken aan zijn schoonmoeder waren kort, maar tamelijk regelmatig. De oude mevrouw Leenhouts kon met de haar eigen menskundige oogopslag Emmy gadeslaan, in wier verschijning zij, met de nieuwsgierigheid van de ouderdom, naar het wezen van de moeder vorste. Haar uit vroegere jaren beruchte strijdlust was geluwd, zij was nu wel helemaal toeschouwster geworden en kinderlijk blij met ieder bezoek en blijk van meeleven. Emmy voelde zich altijd wat opgelaten bij oma, maar ontkwam toch niet geheel aan de sfeer die er nog altijd van de oude vrouw uitging.

Oom Freek vond zij een engerd, tante Marie een goedige burgervrouw, helemaal geen representatief type voor een politicus. Bastiaan, de economische student, vond genade in haar ogen. Hij ging met haar om als een collega, zonder spoor van geringschatting voor haar leeftijd. Dat streelde haar. Als zij er hersens voor had zou ze ook wel graag studente willen zijn.

Dat ze zichzelf had uitgenodigd voor een bezoekje aan Rotterdam, begreep Bas eerst toen zij een rondvaart door de havens maakten. Een dagje uit met een knap nichtje kon hij waarderen, maar toen zij 's avonds terugkeerden naar Den Haag, had hij toch het vermoeiende gevoel dat hij een week te lang met een logé had moeten optrekken die hij alsmaar had moeten bezighouden.

Met de even oude Wim Smallegange, zoon van de hoofdonderwijzer oom Willem, de man met het ‘vatenkwasthaar’ zoals Emmy hem heimelijk betitelde, had zij meer succes. Wim was, bij de gratie van een bevriend schoolbestuur ‘kwekeling met akte’ en verdiende vijf en twintig gulden in de maand. Daar bofte hij nog mee, want het getal werkloze onderwijzers liep tegen de 12.000.

Tante Agaath, zijn moeder, over wie mama wel eens wat onaardigs had losgelaten, viel Emmy mee toen ze bemerkte dat Wims moeder het op prijs stelde dat het rijke Indische nichtje goed met Wim kon opschieten.

Ze begonnen afspraakjes te maken. Meestal waren het wandelingen door de Scheveningse bosjes, want geld voor bioscoopjes had Wim niet en hij gedoogde het niet dat Emmy voor hem betaalde. Zij spon hem in haar web, zodat

[p. 65]

hij tenslotte over haar stond te dromen voor de klas.

Eigen neef en nicht, dacht Agaath, dat mag niet, zelfs niet zonder toestemming van de koningin. Maar het was helemaal geen eigen neef en nicht. Emmy was toch geen dochter van Marjan? Ze lachte om haar domheid en haalde verlicht adem. Wim had ook niet veel. Hij was haar oogappel en ze wist nog maar al te goed hoe zij, slovend in dat grote huis op de Duinweg, haar jonge meisjesjaren in arrenmoede had gesleten totdat Willem Sr. toch nog had toegehapt.

Het huwelijk had haar alles geschonken wat zij had verwacht. Alleen kwamen er nu de zorgen over haar groter wordende kinderen.

Toen Agaath eens terloops zei: Onze kinderen zoeken elkaar, hè? dacht Marjan: hoe is het mogelijk! Die stijve Agaath! Ze wist zich nog maar al te goed te herinneren hoe Agaath haar op een van hun zondagse middagwandelingen had toegebeten: ‘kijk voor je’ als ze een paar jongens van de kerk tegenkwamen.

Wat Emmy in de jonge Wim aantrok snapte Marjan nog niet. Vermoedelijk was het maar weer een gril en was zij geïmponeerd door het feit dat het ditmaal geen schooljongen maar een jonge man betrof.

Marjan zag er niet veel heil in, doch hield, bevreesd voor nieuwe scènes, haar mond.