Kinderen en erfgenamen

12

Mr. Freek Leenhouts was druk in de weer met het samenstellen van een brochure Waar het om gaat, waarin hij een overstelpende hoeveelheid debat-materiaal bijeenbracht voor de stembus van 1933.

Toen hij zondag 5 februari uit de kerk kwam was het nieuws al bekend dat een troep muiters zich in de Indische wateren had meester gemaakt van ‘De Zeven Provinciën’.

Samen met Bas zat hij aan de radio.

‘Val ons niet lastig,’ hadden de oproerkraaiers teruggeseind toen zij door een eskader achtervolgd werden.

- Heb je het ooit zo zout gegeten? Val ons niet lastig! Dat is nou de vrucht van die rode politiek die geen verantwoordelijkheid durft dragen.

Bas was er aan gewend dat zijn vader zich opwond, maar ook hij vond het grijs.

Bij stukjes en beetjes kwam het nieuws door. Vrijdags had de commandant van het schip ter ere van zijn bezoek op de rede van Oleh Leh voor de burgerij een instuif gehouden.

Zaterdag was hij met een aantal officieren aan wal gegaan voor een feest.

Diezelfde nacht van zaterdag op zondag maakten de muiters zich van het schip meester en voeren weg, richting Soerabaja.

- Precies! zei Freek toen hij in het maandagochtendblad las dat Colijn had gezegd dat het schip desnoods in de grond

[p. 47]

geboord moest worden. Als er één groep was die dat kon voorkomen was het Alberda en de zijnen, die de muiters tot rede moesten brengen om bloedvergieten te voorkomen.

Nu was zonneklaar gebleken wat er ondergronds smeulde. In de rode pers stond te lezen: ‘De geest van dit machtig gebeuren heeft ook Den Helder aangeraakt en al wappert de driekleur in de mistige dag van de schepen in de haven, in de hoofden van de honderden matrozen zoemen toch de tonen van de Internationale.’

In de Tweede Kamer legt minister Deckers op 7 februari een verklaring af. Van onderhandelen kan geen sprake zijn. De nodige strijdkrachten, waaronder de kruiser Java, zijn met oorlogstorpedo's onderweg. Vliegtuigen zijn gewapend met bommen.

Een bekende rode voorman in Nederland heeft, volgens een ochtendblad, gezegd, dat het gebeuren hem uit het hart is gegrepen en dat het hem verduiveld goed heeft gedaan!

Eerst op 10 februari krijgt het eskader ‘De Zeven Provinciën’ in zicht. Wanneer de commandant te kennen geeft dat hij wil komen praten is de reactie afwijzend. Op de daarna volgende sommatie het schip over te geven komt geen antwoord. Dan wordt uit een der vliegtuigen een bom op het achterdek geworpen. Er is een groot aantal slachtoffers, waaronder drie en twintig doden. De witte vlag betekent het einde.

Alberda uit scherpe kritiek. De commandant was tweemaal gewaarschuwd dat er iets broeide in verband met de salarisverlagingen. Nederland had het voorbeeld moeten nemen aan de tactiek van Engeland, toen daar in 1931 12000 matrozen op 15 oorlogsschepen dienst hadden geweigerd.

De voorpagina's van de kranten hebben voorlopig groot nieuws. Deckers en Colijn zijn bij de roden de onbarmhartige boemannen.

Maar in de meer bedachtzame kringen van de S.D.A.P. is de hele affaire met ‘De Zeven Provinciën’ wel op een heel slecht tijdstip gekomen.

Vliegen schrijft ‘dat het gebeurde met de Zeven Provinciën weer eens een voorproefje heeft gegeven van het in

[p. 48]

onze kringen nog niet door allen aanvaarde feit dat elke poging om in een democratie revolutionaire gymnastiek te willen beoefenen uitloopt op nekbrekerij.’

Het wegvagen van de socialisten in Duitsland heeft kennelijk de ogen geopend. Het roer moet om in de rode hoek. Doch het zijn alleen nog maar een handjevol voormannen en intellectuelen die dit inzien.

- Geen wonder, schrijft Mr. Leenhouts, als men jaren lang het volk heeft vergiftigd met revolutionaire leuzen.

Marie valt hem maar zo min mogelijk lastig. De stapels kranten op Freeks bureau groeien met de dag. Hij moet zijn brochure klaar hebben voor de goed te bewapenen huisbezoekers die met de vijand kunnen spreken in de poort en met de dwalende broeder in de huiskamer.

Er is stof genoeg. Het verdervend boek van het echtpaar Wibaut ‘Wordend huwelijk’, waarin de vrije liefde wordt aangeprezen en waarvan ‘De Tijd’ schreef: het is bij de konijnen af! ‘Het Handelsblad’ spreekt van een lichtzinnig spel met als eindresultaat een orgiastische maskerade van de wildste soort.

Freek is wel zo eerlijk te erkennen dat onder de partijgenoten van Wibaut ook ernstige bezwaren zijn gerezen. Maar er zijn zoveel onderwerpen. Daar is het eredoctoraat in de Godloosheid, uitgereikt in Rusland. De leugen dat de regering het geld niet wil halen waar het zit, want van alle belastinggelden wordt door de kleine man slechts 3% opgebracht. De rest door de meer bezittenden. Sterk progressief!

De weigering van de rode kamerleden een korting op hun schadeloosstelling te aanvaarden. Een bewijs dat effectenbezit maar een hachelijke zaak kan zijn. De aandelen van Amerikaanse Spoorwegen deden enkele jaren geleden nog driehonderd en zijn gezakt tot dertig procent!

En de ontwapening? Wat Genève ontwapening noemt is door ons land, dat van alle landen het meest heeft bezuinigd op defensie, al lang bereikt. Met felle letters citeert hij een uitlating van Troelstra in 1915: ‘Daarom loopt de beweging voor “Geen man en geen cent” uit op pure demagogie en moet de stroom voor de ontwapening die zich in haar uit in

[p. 49]

internationale richting worden geleid.’ Precies wat Colijn in Genève al zo vaak heeft betoogd.

De nieuwe kabinetsperiode zal moeilijk zijn. Er moeten, volgens Colijn, krachtige pogingen worden gedaan om het internationale ruilverkeer te bevrijden van de maatregelen die tot zulke rampspoedige gevolgen voor ons land hebben geleid, nu de uitvoer naar het buitenland wordt belemmerd.

Voor een sterk gezag! wordt de verkiezingsleus.

Als Hugo na de uitslag naar de Noorderkerk gaat om de overwinning der rechtse partijen te gedenken, ziet hij Colijn met vlugge pasjes de trap van de preekstoel beklimmen. Vreemd eigenlijk, dat gebruiken van kerkgebouwen voor politieke doeleinden. Op het platteland worden in de kerkjes ook wel samenspraken opgevoerd. Eerbied voor het kerkgebouw als huis Gods is er blijkbaar niet meer. Met de reformatie is toch wel wat verloren gegaan, constateert hij.

Bij het binnenkomen hadden de strijdliederen hem al tegemoet geklonken. Da Costa's ‘Zij zullen het niet hebben, ons oude Nederland’ doet het nog altijd goed. En wat hen ten diepste samenbindt wordt pas in de ziel ervaren als de bekende twee verzen van psalm negen en tachtig worden aangeheven: ‘Gij toch, Gij zijt hun roem, de kracht van hunne kracht.’

In de vorige eeuw had Groen van Prinsterer als een veldheer zonder leger zijn eenzame strijd gevoerd in de Kamer. Kuyper had het volk ‘achter de kiezers’ gewekt. Er was eigenlijk maar één schaduwzijde: dat de arbeiders hoe langer hoe meer van de kerk waren vervreemd. Maar wat was de kerk in de 19e eeuw geweest?

Wanneer Bas Leenhouts met goed gevolg de middelbare school heeft doorlopen, verrast hij zijn vader met de mededeling dat hij toch liever geen rechten maar economie gaat studeren.

Als Freek let op de intense belangstelling van Colijn voor de economische vraagstukken van deze tijd, verzacht dat zijn teleurstelling en geeft hij toestemming. Mogelijke konse-

[p. 50]

kwenties kan hij niet overzien. Het is terrein dat hem vreemd is. Een gebied waarop de geleerden elkaar in het haar zitten, juist in deze verwarde en moeilijke tijden.

Als Colijn hem bij een vluchtige ontmoeting in het Kuyperhuis zijn compliment maakt over zijn verkiezingsbrochure, waagt Freek het er op de grote man deelgenoot te maken van de plannen van zijn zoon.

- Een uitstekende keuze, zegt Colijn. - In de komende jaren zullen wij juist op het terrein van de economie knappe koppen nodig hebben. Mocht ik je op enigerlei wijze van dienst kunnen zijn Leenhouts, dan kun je bij mij aankloppen.

Freek wist wel dat Colijn de studie voor heel wat studenten betaalde al kwam er geen cent van terug. Maar er was iets dat hem weerhield. Zelf had hij van sas en bloed moeten studeren. Ja, later was hij geholpen door zijn schoonvader, maar dat was eigenlijk om Ada. Van huis uit had hij nooit anders geleerd dan dat ieder zijn eigen boontjes maar moest doppen en de tering naar de nering zetten.

Natuurlijk zou Bas spoorstudent moeten worden.