Kinderen en erfgenamen

7

Als een gelukkig intermezzo in deze kritieke dagen van twijfel en afwachten kwam de uitnodiging van Hein Kervezee en zijn jonge vrouw voor een weekend in het rivierdorp waar hij onderwijzer was. Ze kenden elkaar al jaren van de kerst-vergaderingen en conferenties, en Hein had, toen hij de moderne meubelen van Cor Matthieu bij Stans en Hugo zag, meteen maar besloten ook in zijn nieuw in te richten huis alle burgerlijkheid van zich af te schudden. Hij ging nog een stapje verder dan Hugo en bepaalde zijn keus uitsluitend op staal.

Ze kwamen tegen de avond aan en voeren met een pontje over. Wat een rust vergeleken bij de stad. Dat dit maar schijn was bleek al gauw toen Hein het een en ander vertelde over de spanningen in het dorp door de toenemende werkloosheid, die door de bezitters als door de arbeiders als een noodlot werd aanvaard. De wereld stond hier ook al op zijn kop. Op een zandplaat langs de rivier lieten de burgers in nood zich bruin bakken in de zon. Nog zo gek niet, zei Hein.

Het liet zich wel aanzien dat Hein hier als een vogel in zijn kooi zat. Maar welk gerenommeerd christelijk schoolbestuur was er op gebrand zo'n buitenbeentje binnen te halen?

[p. 34]

Daar kon je last mee krijgen. Hein gaf ze groot gelijk. Maar ondertussen!

Terwijl Stans en Bertha keuvelden over de opvattingen van de binnenhuisarchitect Matthieu, luisterden ze met een half oor naar de manier waarop de mannen elkaars standpunt aftastten. Bij Hein was een zekere reserve te bemerken ten aanzien van Hugo's sociale inzichten. Hugo, dertiger nu al, meer beschouwelijk van aard, en Hein, vier en twintig, blakende van strijdlust om heilige huisjes omver te trappen.

- Schiet je op met je roman?

- Vanavond zal ik je wat voorlezen.

De vrouwen gaven elkaar een knipoog. Ze kenden hun volk.

Tussen licht en donker hing Hein over zijn radio en luisterde hij gespannen naar politieke commentaren van de V.A.R.A. Hugo keek het zondagsblad van zijn krant in. De opleving van de jong-protestantse literatuur bleef daar niet onopgemerkt. De dagblad-directies waren de jonge auteurs beter gezind dan de predikanten, die al weer een stuk van hun terrein zagen omstreden.

Die avond, toen Hein op de hem bekende ingehouden hartstochtelijke wijze begon voor te lezen uit de sociale roman die hij had opgezet, begreep Hugo opeens dat Hein uit een milieu kwam waar de kerk als instituut weinig in aanzien was, en alles wat samenhing met christelijke politiek met argwaan werd bekeken.

Niemand verloochende zijn afkomst. Alleen: bij Hein, als recalcitrante jongere, sloeg de weegschaal door naar de andere kant. Dat hij zonder zijn geloof te verliezen bij de roden terecht zou komen kon je op de vingers uitrekenen. Hij had ten aanzien van kerk en christelijke organisatie een potje op het vuur staan waar de vlammen nog wel eens zouden uitslaan.

Hugo dronk het geladen proza van Hein als nectar. Hij voelde geen jaloezie, in wezen had hij ook zelf al met veel fraseologie afgerekend. Toch was het te bemerken dat Hein acht jaar jonger was. Hij was als een ietwat weerbarstig dichter begonnen, zijn eerste roman zou een rauwe schreeuw worden. Maar één ding stond vast: de grondtoon was radi-

[p. 35]

caal-evangelisch, doch de aanval op een verburgerlijkt christendom was fel. Er was geen spoor van klassenstrijd in dit werk te ontdekken, al leek het zo rood als een kroot.

Evangelisch radicalisme. Het gaf Hugo een schok, terwijl hij tevergeefs op het gezicht van Stans poogde te ontdekken of hun gewaarwordingen overeenkwamen.

Toen Hein abrupt afbrak, terwijl hij nog bladerde in de rest van het nog niet voltooide manuscript, haastte Bertha zich naar de keuken voor koffie.

Hein lachte breed. - Ik heb niet op de klok gekeken, jongens.

Hugo stond op en stak hem spontaan een hand toe. - Zo vent, zo boek, zei hij.

- Dank je Hugo. Maar niet teveel eer. 'k Heb ergens gelezen dat deze crisis in diepste wezen een gemeenschapscrisis is. Nou ja, die gedachte beheerst mijn hele verhaal. Wij kennen elkaar niet meer, het ten diepste peilen van elkaars noden ontbreekt. Kort gezegd, we praten als broeders maar we hebben nog niet geleerd kameraden te zijn. Onze levenskringen raken elkaar niet. Dat geldt zowel voor de werkloze als voor de gezeten burger.

Toen ze gevieren aan de koffie zaten, zel Stans bedachtzaam: - Toch zou ik het jammer vinden, Hein, als je de poëzie vaarwel zei. Je bent als dichter begonnen. Het is niet, dat ik je proza niet waardeer, ik geloof wel dat deze schreeuw nodig is, maar de schoonheid, Hein.... Ellende is er altijd geweest in de wereld. Denk maar niet dat wij, schrijvers, die kunnen opheffen. Hoogstens kunnen we de mens in de spiegel laten zien. Ik vraag me af of je na verloop van tijd niet zal overstappen op het terrein van de praktische politiek. Dichters en schrijvers hebben een andere taak, dacht ik.

- Toeschouwer blijven, Stans? Nee, dat is niets voor mij. Begrijp me goed, wat ik doe zal ik van jòu niet verlangen...

- Als ik goed zie, kwam Hugo tussen beide, dan worden we door jouw sociale roman weer eens herinnerd aan het feit dat we geen enkele pretentie mogen hebben, wij met onze voormannen, onze Vrije Universiteit, onze partij, onze christelijke pers, onze organisaties, onze scholen...

[p. 36]

- Precies... alleen het geloof schept gemeenschap.

- In elk geval moet je er maar niet op rekenen, dat ze je in onze kringen dit boek in dank zullen afnemen.

- Dat is ook helemaal de bedoeling niet, zei Hein, met een verbeten lach.

- De kritiek op onze zogenaamde goede hoedanigheden, op onze burgerlijke waarden lijkt altijd feller dan op al die ongenoemde zonden die ons jaar in jaar uit wekelijks in de kerk worden voorgehouden en waar de goe-gemeente koud onder blijft...

- Met een pepermunt achter de kiezen..., zei Hein.

- Kom jongens, we gaan naar kooi, zei Bertha. - Morgen praten we verder.

Op de terugreis gloeide de gedachtenwisseling nog na. Stans zag dat het uitstapje hem goed had gedaan. Toen ze de rivier over waren en weer in de bus zaten, vroeg Hugo:

- Heb je het er nog met Bertha over gehad?

- Ja, onder de afwas. Ze zei er niet veel van. Ze zijn zelf nog te kort getrouwd om zich onze situatie in te denken.

- Dat is ook zo, gaf Hugo toe.

Onze situatie, had Stans gezegd. Die was niet meer gelijk aan die van een paar maanden geleden.

Over een goede maand stond hij op straat met een lieve vrouw en een aangenomen kind.

Ga maar in de rij staan.