Kinderen en erfgenamen

4

Ze fietsten in de vroege zondagmorgen langs de Vijverberg, waar de kastanjes al in bloei stonden en door het nog slaperige zonovergoten Noordeinde.

In de Noorderkerk - ingeklemd tussen saaie middenstandswoningen - zat Hugo graag onder de middengaanderij.

Hij had er behagen in het zo aan te leggen dat hij bij 't uitgaan van de kerk goed het oog had op enige regeringsleiders die hier hun vaste plaats in de achterste bank hadden. Vaak was het hem opgevallen hoe gretig zij, onmiddellijk na het ontvangen van de zegen, hun conversatie begonnen.

Soms drentelde hij een eindje achter de hoge heren aan om de gesticulaties van Colijn te observeren.

[p. 20]

Hugo en Stans vonden, zoals zij hadden verwacht, moeder Liesbeth gelogeerd bij Freek en Marie.

Alle geruchtmakende brochures over de burgerlijkheid der kerk ten spijt, schepte ook Hugo behagen in het kopje koffie en de geur van een goede sigaar.

Het snerpende vers van Hein Kervezee ‘De koffie wil niet smaken’ doelde kennelijk op die milieus waarin de ongunst der tijden begon te knagen aan het angstvallig verworven bezit.

Politici, onderwijzers, kantoorbedienden en schrijvers behoorden doorgaans niet tot de bezittende klasse. Toch viel het Hugo op dat zijn altijd bezadigde en conservatieve zwager Willem Smallegange bittere woorden richtte aan het adres van Colijn.

- Wij hebben onze salarisverlaging anders al geruime tijd geleden te pakken, zei Hugo. - Zo lang jij nog extra lessen geeft en ik zo nu en dan een douceurtje krijg van een uitgever, moeten we maar niet te veel op Colijn schelden...

- Ik wist niet dat jij zo'n Colijnmannetje was, zei Willem geagiteerd.

- Het heeft, geloof ik, niet zoveel met Colijn te maken. In elk land zal er wel een zondebok gezocht worden. De werkloosheid en alles wat daar aan vastzit is toch een internationaal verschijnsel. Wat je uit Amerika hoort...

- Laat-ie het geld halen waar het zit en niet bij de christelijke onderwijzers, die hun hele leven voor een grijpstuiver hebben moeten werken tot de gelijkstelling er door kwam. Allemaal terwille van het beginsel...

- Heb je die spandoeken al gezien: ‘Laat uw kind geen kantoorbediende worden!’? Het schijnt dus op meer dan één front mis te gaan, meesmuilde Hugo. Hij schepte er behagen in die solide Willem wat op de kast te jagen.

- Zo lust je nog wel een beetje. Jij wordt nog een echte relativist, dat voorspel ìk je.

- Kan ik het helpen dat ik een broertje dood heb aan zwart-wit schema's? Ze zijn doorgaans vrij goedkoop, tot in de politiek toe...

- Je zou wel anders piepen als je een stel kinderen had.

Hugo zag Stans' gezicht verstrakken. Willem kòn grof zijn.

[p. 21]

- Hier ruziemakers... kòffie... suste Agaath.

- Heeft de dominee vanmorgen alleen maar over salarisverlaging gepreekt? vroeg Marie.

- Jullie waren toch ook in de Noorder? Ik heb veel aan de preek gehad. En u moeder?

Moeder Liesbeth knikte liefjes terug. In het geroezemoes van de volle kamer waar de sigarenrook opkringelde en de kinderen, opgewonden door moeders verjaardag, in en uit liepen, zag Hugo dat zijn moeder, ondanks haar blozende uiterlijk, niet meer zo snel reageerde als vroeger. De scherpe kantjes gingen er bij haar af. Het ging langzaam, maar zeker. Het was lang geleden dat zij scherp uit de hoek kon komen als het over geloofszaken ging. De radio had de kerkmuren goeddeels voor haar geslecht. Zo vaak Hugo haar met haar psalmboekje bij de luidspreker had aangetroffen, was hem dat opgevallen.

Er was een brief van Marjan, uit Indië, waarin tussen de regels door ook al over malaise werd gesproken, vooral in de suiker. Bij de B.P.M. zat het nog wel goed, maar heel wat van hun vrienden hadden zich een flinke loonsverlaging moeten laten welgevallen. En wat moesten die bij een eventuele werkloosheid?

Met de kinderen ging het naar wens. Clara was nu al vier. Ze lijkt sprekend op oma Leenhouts.

Toen Liesbeth dat laatste regeltje hoorde, ontroerde ze. Dat Marjan, dat zorgenkind, toch nog zo goed terecht was gekomen, al was het dan ook met een gescheiden man op wie niets viel aan te merken. Over Arnolds kinderen, die aan Marjans zorgen waren toevertrouwd, schreef ze geen bijzonderheden. Iedereen wist dat de oudste, Emmy, naar haar weggelopen moeder aardde.

Daar zou Marjan de handen wel vol aan hebben, nu het kind de puberteitsjaren inging. Fritsje had meer dat bedaarde van zijn vader.

Het luchtpostbriefje ging van hand tot hand. Straks kwamen ze met verlof. Dat gaf voor de kinderen in de familie ook weer eens wat afwisseling. Tante Marjan en oom Arnold in Indië waren een begrip voor hen, min of meer verbonden aan plaatjes in schoolboeken en het Zendingsblad.

[p. 22]

Maar de regelmatig overgezonden foto's van de gehele familie, allemaal in 't wit, op de voorgalerij van hun ruime huis met volop bedienden, logen er niet om. Die hadden het daar goed.

Terwijl de koffiekopjes al weer waren weggenomen om plaats te maken voor de glaasjes, was Freek in gesprek geraakt met zijn schoonvader, de oude Smallegange, vergrijsd in de politiek, die als gewoonlijk alles wat zijn schoonzoon ten beste gaf indronk als een dorstig paard.

- Nou vraag ik je... hoorde Hugo Freek met stemverheffing zeggen, rondziende om meer bijval en nauwelijks lettend of de anderen geneigd waren hun conversatie te onderbreken om hem aan te horen. - Nou vraag ik je wat voor onzin dat socialistische vrouwelijke kamerlid in de kamer uitkraaide: Minister Beelaarts had gezegd dat de Volkenbond nog een jonge organisatie is. Maar die politieke dame meende te mogen opmerken dat de minister zich op laatdunkende wijze had uitgelaten. Nota bene! De regering zou, volgens haar, de vredesgedachte niet bevorderen door aan oorlog te denken. De regering bereidt de oorlog en niet de vrede voor! Heb je 't ooit zo zout gegeten?

In het stemmengeroes ging niemand op de exclamatie van Freek in. Hij had met Hugo gemeen dat een profeet niet in eigen vaderland geëerd werd en verwachtte dit ook nauwelijks. Hij dronk met een glimlach voor-deze-dag, het glas opgeheven, zijn vrouw toe:

- Daar ga je, Marie.

- Marie, kind, nog vele jaren hoor, zei Stans hartelijk. Zij had een heimelijke bewondering voor haar schoonzuster die altijd kans zag tussen de klippen door te zeilen. Dat Freek een lastig portret kon zijn wisten ze allemaal. Toch had hij een bepaalde sfeer om zich, die mensen aantrok. Hij behoorde tot de mensen die zich druk konden maken over de dingen van de dag. Politiek was nu eenmaal eten en drinken voor hem.

- Dat jullie er allemaal nog lang getuigen van mogen zijn, zei Marie, gauw aangedaan als ze bemerkte dat Freek haar waardeerde. In het voorbijgaan streek ze hem over zijn reeds kaal wordende kruin.

[p. 23]

- Ja... ja... zó... zó... weerde hij op zijn bekende manier alles af wat in zijn huwelijk naar sentimentaliteit zweemde.

- Hoe is het toch met de oude mevrouw Borst? vroeg Stans terloops aan Agaath. Ze wist dat de moeder van Freeks eerste vrouw na de dood van haar man een ernstige inzinking had gehad.

- O, dat schikt wel weer. Ze komt geregeld nog naar de kleinkinderen kijken nu ze in de Sweelinckstraat woont. Marie is een schat voor haar.

- En die zoon, die musicus?

Agaaths mondhoeken trokken bedenkelijk naar beneden. Haar stem ging over tot gefluister. Hugo probeerde met een oor te luisteren, maar raakte de draad kwijt. Enfin, dat hoorde hij straks wel.

Ze rekten het bezoek niet te lang. Marie had de aardappels al opstaan en nog een drukke dag voor de boeg.

- Dat was dus dàt, zei Hugo, toen ze weer op de fiets zaten.

Met de tijden veranderden ook de zeden. Hij had het vroeger niet moeten wagen op zondag te fietsen, om van trammen maar niet te spreken.

- Trammen vol zondaars, hè? lachte Stans fijntjes. Ook nu nog meden ze het gebruik van een publiek vervoermiddel op zondag.

- Toch was het gezellig, zei Stans, die wel van het familieleven hield zoals het geleefd werd door de Leenhouts, die elkaar nooit spaarden, doch trouw bleven.

- En wat zei Agaath over Jacob Borst?

- Dat was niet zo best. De jongen heeft ook niet kunnen voorzien dat de beleggingen van zijn vader te eenzijdig waren. Na de dood van papa Borst heeft hij z'n kantoorbaan eraan gegeven om zich eindelijk helemaal aan de muziek te kunnen geven. Van de binnenkomende huurpenningen nòg meer huizen gekocht, natuurlijk zwaar onder de hypotheek. Hij zou zich wel dekken voor de toekomst. En nu die oude huizen leeg komen door al die nieuwbouw, kan hij de panden nog niet aan de straatstenen kwijt.

- Maar de hypotheekrente moet betaald worden.

[p. 24]

- Ja, hij heeft al huizen moeten verkopen voor de prijs van de hypotheek. Nou vraag ik je.

- Voor de kunst leven... dat zou ons ook wel lijken, hè Stans?

- Op die manier toch liever niet.

- Als ik nou eens een bestseller schreef. Een echt damesboek... zo maar stomweg een bestseller?

- Ach jô, daar ben jij de vent toch niet voor.

- Eigenlijk zou ik een kei-hard boek willen schrijven.

- De vuile was buitenhangen van je eigen milieu?

- Onder andere.

- Je eigen nest bevuilen heet dat.

- Nee... de hypocrisie ontmaskeren.

- Zonder je zelf te sparen?

Het klonk nogal scherp uit de mond van Stans.

- Zonder mij zelf te sparen.

- Je zou er in je eigen kring gauw uitliggen, denk ik. Daarna zou de wereld precies zo als anders verder draaien. En wij maar op een zolderkamertje zitten. Ik wou je wijzer hebben, Hugo Leenhouts. Denk liever aan wat ons te wachten staat. Er zijn andere manieren om je doel te bereiken.

- Welke?

- Je eigen weg gaan. Afzien van goedkoop succes. Tussen de regels door schrijven.

- Ja, dat moet dan maar. Alsof er ook maar één kerkelijke of politieke leider onder ons is die daar werkelijk belangstelling voor heeft. Wij zijn in hun ogen maar verhaaltjes-schrijvers en versjesmakers. Een tamelijk onschuldig bedrijf als je maar niet in hun vaarwater komt. Dat heeft Hein Kervezee al ondervonden. Maar die is dan ook bezig welbewust alle schepen achter zich te verbranden...

- We zijn er weer, concludeerde Stans laconiek. Ze kende dat plaatje van buiten.

- Stil maar... ik ga vanavond vroeg naar bed om me morgenochtend fris in dienst van het grootkapitaal te stellen. Bovendien zou ik liegen als ik zei dat ik een hekel aan dat werk heb. Nou jij, Stans.

- Laat ik het je nog één keer mogen zeggen... Ik weet

[p. 25]

dat het werk dat jij op kantoor doet door iedere man met een beetje hersens kan worden gedaan. Dat is niet zo met werk dat je 's morgens op je eigen bureau moet achterlaten. Toch geloof ik dat je onder de druk van de omstandigheden in je vrije tijd al meer hebt bereikt dan menige broodschrijver...

Nog voor ze hun jas hadden uitgetrokken wenkte ze hem naar de slaapkamer, waar ze een deur van de linnenkast opende.

Daar lag, netjes op stapeltjes, de complete uitzet gereed voor de baby die zij zeer binnenkort zouden adopteren.

- Excuse me, darling... Hij kuste haar voorzichtig. De zon brak weer door.

Die middag doken zij zwijgend onder in hun lectuur met een Beethovenconcert van het Concertgebouworkest op de achtergrond.

Er was iets in dit zwijgend genieten dat hen, niet voor het eerst, volkomen verzoende.