Literair dagboek (1940-1950)

8 oktober 1940

Als een kind geschreid heeft en het is getroost - het ziet zijn eigen gezichtje niet, dat nog de sporen van tranen draagt -, dan komt op een bepaald ogenblik, geheel onwillekeurig, met een diepe, laatste snik de algehele ontspanning.

Ik weet niet waarmee ik beter zou kunnen vergelijken wat ik al een poos geleden ondervond in de Cineac bij het zien van een reportagefilmpje. Het was in de tijd dat Schusnigg nog Bondskanselier van Oostenrijk was. Men had in Oostenrijk een stemming uitgeschreven; er waren vergaderingen gehouden, optochten, betogingen enzovoort. Het filmpje had van al die gebeurtenissen een montage gemaakt, terwijl op de achtergrond de begeleidende muziek de melodie van het Oostenrijkse volkslied speelde. Zonder, of nagenoeg zonder politieke interesse, eenvoudig als bij een kijkspel, zag ik het aan, vermoeid en neergedrukt van de eentonige gang van de dagelijkse tredmolen, en aan ontspanning toe. Aanvankelijk

[p. 42]

lette ik niet op de melodie, maar volgde de wisselende beelden, tot ongeveer tegen het einde een eigenaardige sensatie zich van me meester maakte, vermoedelijk door de combinatie van snel veranderende, visuele beelden en de zich rustig-zingend ontwikkelende melodie. Ik haalde diep en een beetje bevend adem naar binnen en bij het uitademen ontspanden zich onwillekeurig al mijn zenuwen. Het was of ik losraakte en wegvoer, van het drukke bewegen op de wal, een stil meer op. Met die diepe zucht gleed alle spanning van me af.

Had ik door mijn secundaire aandacht voor de muziek juist de goede instelling tot de oorspronkelijke muzikale waarde en schoonheid van de melodie genomen? Of was deze begeleiding van film-montage de ideale manier om de muziek visueel te contrapunteren? Hoe het zij, dit ‘losraken’ was een zeldzame weldaad en een ervaring, die ik mij nog meermalen zal herinneren.

Als ik in de praktijk van de film-montage werkte, zou ik voor mezelf tot klaarheid willen komen over de ‘wetten’ van het contrapunt van beeld en klank. In het onderhavige geval speelt een ‘homoeopathisch’ trekje mee: uit het drukke geroezemoes van jachterig routinewerk was ik gekomen; toen hielp een tamelijk drukke film-montage mij de spanning te verdrijven, maar door een ‘verdunning’: als filmbeeld, van een afstand gezien, op een aardrijkskundige afstand spelend en vermengd met de rustige schoonheid van een goed geharmoniseerde melodie.

Vermoedelijk treffen hier een aantal zeer verschillende factoren toevallig samen en blijft het verschijnsel - belangrijk door zijn zeldzaamheid - behalve gebrekkig en onvolledig beschreven, bovendien ook onverklaard.

Erin berusten een culturele ‘muurbloem’ te zijn.

Soms zie je een bloem tot ontwikkeling gekomen tussen de straatstenen voor de pui van een huis. Dat is óók een muurbloem. Ik moet er altijd even naar kijken en me verwonderen dat zo'n plantje de duizend gevaren heeft doorstaan die het ieder ogenblik bedreigen. In de vergelijking uit de balzaal overweegt het pessimisme; in die van de straat een blijde verwondering.