geeft ons een verheven gevoel, want we zien zo veel, en wat we niet kunnen zien is esthetisch versluierd. Wordt die sluier weggenomen, zoals op Nebo voor Mozes en voor Jezus op de berg van de verzoeking, dan is er iets heel bijzonders aan de hand: Mozes ziet het beloofde land, maar mag het niet betreden; Jezus overschouwt de bewoonde aarde met haar culturen, maar Hij weet dat Hij eerst lijden moet. Gelukkige horizon, die ons onze rust waarborgt.’
Traditie brengt het gevoel mee van het verre en oude; ze heeft een esthetische nevenwerking, waaraan de romantiek zich zo graag bedwelmde. Meer dan de ‘blauwe Blume’ was het de blauwe horizon die de romanticus heeft gelokt. Dit leidde, terugblikkend, tot historiestudie en archeologie; naar binnen schouwend, tot een steeds dieper borende psychologie; de maan en de ruimte bedromend, tot een steeds meer geperfectioneerde sterrekundige apparatuur en tot ruimtevaart. Zo werd de horizon een uitdaging die - zeker niet zonder de oorspronkelijke romantische impulsen - geleid heeft tot prestaties, waarvan men vroeger nauwelijks heeft durven dromen.
We weten nu dat de horizon niet blauw is en het doet zeer aan de ogen, tenzij men ze sluit. Er is een waas verscheurd, waardoor de esthetische nevenwerking van al wat traditioneel is, haar tover heeft verloren. De historische droom behoort tot de voor geld verkrijgbare recreatie; het verleden is een toeris-
Auteursrechtelijk beschermd