Fabryk

[p. 149]

Oer skriuwer, boek en útjeften

De skriuwer

Trinus Riemersma (1938) waard berne te Ferwert, gong dêr nei de herfoarme legere skoalle en de kristlike mulo, doe nei Dokkum nei de kristlike kweekskoalle (1954-1958) en foar de haadakte nei de herfoarme te Ljouwert (1958-1959), mar eksamen hat er dêr net mear dien. Hy rekke ûnder tsjinst, desertearre oant twa kear ta, en waard yn juny 1960 ôfkeurd. Fjirtjin dagen letter hie er al in beneaming as ûnderwizer oan de kristlike skoalle te Gau, mar om't de juffer dy't er opfolgje soe, noch oant 1 septimber bleau, hat er earst foech trije moanne op 'e Kondins (de ccf) te Ljouwert oan 't wurk west: in dei op 'e blikôfdieling, dêr't men neffens him knetter waard, doe in skoft op de molkpoeierôfdieling, dêr't teminsten wat te dwaan wie, en op 't lêst noch twa wike op 'e emballaazje, dat ek in ferskrikking wie. Hy wenne doe wer te Ferwert. Famylje fan him wurke doe noch Bûtendyk, sa't it slyk en it al oanslike lân dêr neamd wurdt. Doe't er yn Gau begong, ferhuze er nei dat doarp, dêr't er in jier yn 'e kost lei. Nei syn trouwen yn 1961 ferhuze er nei Loaiïngea. Letter (yn 1971) soe er skiede en ek wer trouwe (yn 1980). Ut beide houliken hat er bern.

Syn literêr debút makke er yn 1959 yn it moanneblêd De gouden tiid fan de Kristlik Fryske Jongerein (kfj). Tjitte Piebenga, dy't doe noch op deselde skoalle siet, wie in foarbyld foar him. Nei't er mei yngong fan 1960 redakteur fan De gouden tiid wurden wie, waard er yn augustus 1962 ek redakteur fan De stim fan Fryslân, it blêd fan it Kristlik Frysk Selskip, dêr't E.B. Folkertsma jierren de ien-

[p. 150]

nichste redakteur fan west hie. Doe't er hast in jier letter út de redaksje gong, kaam Folkertsma der wer yn, no as fêste meiwurker. Yn beide blêden naam Riemersma stânpunten yn, dy't op wjerstân stuiten, lykas oer it militarisme, de moderne poëzy en de Beweging. Utsprutsen opfettingen hie er ek oer de roman De oerwinning fan Bjinse Houtsma (1962) fan Anne Wadman, dy't er fuort nei ferskinen ûnder de sprekkende titel ‘Striepop fan it Wadmanisme’ delsabele. Yn dy snuorje moat er foar it earst in ferhaal foar de Rely Jorritsmapriisfraach ynstjoerd hawwe, en fuort op itselde stuit dat er hearde dat er dêr in priis foar krigen hie, is er yn maaie 1963 mei it boek begongen dat it oare jiers as Fabryk útkomme soe. Hy ferwurke dêr persoanlike ûnderfiningen yn, foaral mei de Kondins (ek al binne op fersyk fan de útjouwer de rûchste spoaren weimakke en is it in grientekonservefabryk wurden), mar ek út syn bernetiid yn in net by namme neamd doarp, dat oan in ferwizing nei it swiere wurk Bûtendyk te sjen, Ferwert wol wêze moat.

Jier oan jier hast en soms sels twa kear yn ien jier ferskynden dêrnei oant 1977 romans, bondels mei koarte ferhalen en fersebondels, dy't op in inkelde útsûndering nei stik foar stik in soad wurdearring fûnen. Nei't er yn 1981 noch in roman útjûn hie (dy't yn 1978 al klear wie), duorre it oant 1992 ear't der wer in boek fan him útkaam, De reade bwarre. De kearn dêrfan hie er yn 1967-'68 al skreaun. Hy krige dêr yn 1995 de Gysbert-Japicxpriis foar, sa't er yn 1967 dyselde priis ek krigen hie foar Fabryk.

It net allinnich om syn mânske omfang yndrukwekkende boek docht yn in protte opsichten tinken oan it masterwurk fan Louis Paul Boon, De Kapellekensbaan (1953). Ek yn oar wurk blykt besibbens of niget oan Boon. Wat al sûnt 1970 it earst opfalt, is de eigen stavering, mar fuort fan it begjin ôf is like persoanlik de eigen toan. Riemersma

[p. 151]

syn wurk hat in grutte direktheid, dy't in hiel markante útdrukking fynt yn it tuskenbeiden kommen fan de auteur sels yn it ferhaal. Meast bestiet it út in mingeling fan satire en dramatyk, dêr't ûnderskate stilen foar brûkt wurde. Yn it bysûnder is trochdraven hiel karakteristyk. It giet faak oer autobiografyske dingen of oer figueren en tastannen út Fryslân, yn it bysûnder út de wrâld fan Fryske Beweging en literatuer. Sels hat Riemersma yn 1967 it ûntbrekken fan kontakt tusken inkeling en mienskip it foarnaamste tema yn syn wurk neamd, en yn ferbân dêrmei ek skuld, dy't er doe noch by it yndividu socht. Nettsjinsteande syn marksistyske opfettingen yn de jierren santich is dat winliken altyd ek sa bleaun.

Sa't út it foargeande al blykt, hat de literatuer in skoftlang wike moatten. Fan 1976 oant likernôch 1987 die er dêr net folle oan, omdat er him doe op de wittenskip útlei. Hy hie yn de jierren sechstich en santich by riten studearre foar de akte Frysk M.U. (A helle er yn 1964, B yn 1976), en die dêrnei doktoraal Frysk oan de vu te Amsterdam (1979). Fan 1977 ôf publisearre er ûnderskate taal- en foar-al letterkundige stúdzjes, wêrûnder ek syn dissertaasje Proza van het platteland. Een onderzoek naar normen en waarden in het grotere Friese proza van 1855-1945 (1984). Dat de literatuer him ek yn dy tiid net losliet, blykt lykwols út syn ienmansblêd De Kul (1983-1985), ‘heterolyterêr tydskrift fwar de yntegraasje fon polemyk, krytyk, téory en fiksje’.

Hy wurke doe allang net mear yn it leger ûnderwiis, en wenne ek allang net mear yn de Legeaën. Dêr wie in ein oan kommen doe't er nei in konflikt mei it skoalbestjoer ûntslach nommen hie. Sûnt 1970 wenne er yn Frjentsjer, earst noch as ûnderwizer oan de iepenbiere skoalle yn Hjelbeam, mar fan 1976 ôf as studint Frysk oan de vu te Amsterdam. Nei syn stúdzjetiid wie er by Frysk oan de vu

[p. 152]

earst wittenskiplik amtner wurden (1979-1983) en dêrnei foar in part fan de tiid dosint (oant Frysk yn 1991 oan de vu opdoekt waard en hy dêr op wachtjild kaam). Yn 1981 wie er ek foar in part fan de tiid dosint Frysk oan de Noordelijke Leergangen te Ljouwert wurden. Dy baan groeide yn de rin fan de jierren út ta in oanstelling foar trije dagen wyks as haaddosint Frysk oan de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden. Mei it reorganisearjen fan de oplieding ferdwine op termyn de oanstellingen en sa giet Riemersma takom jier mei wachtjild fuort.