Daghregister. Deel 3. 1659-1662

[p. 466]

⁺ Bylae III (In teks bls. 318)
Aenteyckeningh gehouden bij Jan Danckaert wegen de jongst gedaene lantreyse^c.

Den 12en November 1660 begonnen ende aengegaen de voyagie naer Monomotapa met dese naervolgende persoonen:

Pieter Meerhoff van Coppenhaven,

Pieter Hansz. van Nimmegen,

Theunis Kagh^1. van Reygenbagh,

Pieter Roman van Schorsel,

Jan Babtist van Franckfort,

Johannes Dorhage van Gronouw,

^+ Georgius Fredricus <Wrede> van Uts^2.,

Christiaen de Soete van Tedegem,

Jacob Pritsel van Dreesden,

Coenraet Schatman van Duynkercken,

Pieter Harthoren van Ceulen,

Pelagius Weckerlyn van Cosnits ende

Jan Danckaert van Nijnoven als hooft van den trop, die^3. wij verhopen mette hulpe Godes te volbrengen.

Ende sijn den eersten dagh gevoyageert tot aen den voet van de Tijgersbergh in de twee pannen, sonder eenige particuliere saecken te bejegenen; daer wij 's morgens weder vertrocken N.O. ten O. opwaerts ten Suytoosten over den Tijgersbergh, tot omtrent de plaetse daer Jan Remeus van de leeuw gebeeten is^d, ende sijn genoodicht geweest aldaer te blijven doordien onse bagagie in te cleyne sacken was ende onse beesten flaeuw waren, wesende omtrent de 2 mijlen en een halff. Ende sijn den

14 <dito>, 's morgens weder vertrocken Noortoostwaerts op naer 't crael van den Dicken Capiteyn, ter lenghte van omtrent 500 roeden van 'tselve crael, gelaeten aen de N.Westsijde, ende vandaer voorts Oostwaerts op passeerende door de valey, daer ons volcq het padt verloor doen sij de Hottentoos vervolgden, ende soo voorts tot omtrent twee uyren van 't crael van de Taback-Teckemans^4.-^e, liggende onder den bergh genaempt de Clapmus, daer wij dien nacht gebleven sijn.

15 <dito>, 's morgens sijn wij weder vertrocken N.Oostwaerts op, naer gedaen hebbende alle debvoiren van de werelt om een draeghos te crijgen van de Tabacq-Teeckemans capiteyn, die wij niet vercrijgen en conde, tot aen een valeye daer een

+ 1. Arch. 3973

c

1. Die naam hierna ook as Kogh, in K ook Cock.

+ 164

2. Nie afkorting van ut supra nie, maar teenswoordige Uetze in Hannover.

3. Verwys na voyagie hiervóór.

d

4. So in albei tekste. Vir Teeckemans, soos 'n paar reëls later; ook genoem Tabackdieven. Sou Teeckemans in verband staan met Eng. to take? Vgl. Franken: Taalhistoriese Bydraes, bls. 47.

e

[p. 467]

revier ofte moras, comende uytten bergh de Clapmus, ter lenghte van omtrent 500 roeden, daer wij met de beesten niet door en conden, ende sijn genootsaeckt geweest van cours te veranderen ende te gaen Zuytoost ten Z. ter lenghte van⁺ omtrent 300 roeden, daer wij, de revier passeerende, weder Noortoostwaerts gingen, passerende een ander revier die uytten voorss. bergh de Clapmus oock spruytende was, ende alsoo voorts gaende door een clooff, laetende een bergh aen de Noortwestsijde die een weynigh clippachtigh is ende een bosjen hadden boven op den top, daer wij door passerende, quaemen in een valey bij een ruyge revier daer wij dien nacht bleven, den

16en, 's morgens weder onse coers aenveerde, trocken wij Oost-N.Oost, laetende de Peerl- ende Diamant-bergen aen de N.Westsijde ende sijn aldaer gebleven, om onse beesten te laeten rusten, logierende^1. aen de Berghrevier in een cleyn bosjen, waer dat wij hoorden het lossen van twee stucken geschut, dat wij presumeerden te wesen een schip dat aen de Cabo de Bonne Esperance op rheede quam, ende sijn den

17en, 's morgens weder vertrocken, nemende onse cours N.Oostwaerts op ter lenghte van omtrent 40 roeden, daer wij de Berghrevier passerende sonder eenige moeyten, die sijn coers heeft uytten Zuyt-Zuytwesten naer den Noort-Noortoosten, verdeelende hem deselve revier in drie aderen, laetende de Paerl- ende Diamantbergen aen de Noortwestsijde, ende alsoo onse coers nemende Oost-Noortoost, naer de bergen, ter lenghte van omtrent 2 mijlen, daer wij een clooff sagen die mette geladen beesten niet te passeeren was, soodat wij moesten onse coers veranderen, lopende^2. recht N.West ter lenghte van omtrent 2 mijlen daer wij bleven slaepen; den

18en, weder de reyse aenveerde recht Noortwaert op, passerende drie à vier ruggen van bergen ende leeghten, streckende Oost ende West, ter lenghte van omtrent twee mijlen ende aldaer onse coers veranderde^3., reysden wij Noortoostwaerts⁺ op ter lenghte van 1½ mijl ofte omtrent, passerende 5 ruggen van bergen ende leeghten, een seer moeyelijcken wegh, ende sijn aldaer onder de bergen blijven rusten. Den

19en sijn wij daer gebleven om onse beesten te laten rusten, laetende ondertusschen Pieter Hansz., Jan Babtist van Franckfoort ende Georgius Fredricus^4. gaen sien off wij de geberghten conden passeren ofte niet; 'tselve niet mogelijck bevonden wesende, sijn wij genootsaeckt geweest onse cours te veranderen ende sijn den

20en vandaer vertrocken, nemende onse coers W.N-W. op, vont^5. een bergh ter lenghte van omtrent 1½ mijl, ende aldaer van cours veranderde, naemen wij onse cours N.N.Oost ter lenghte van omtrent drie mijlen, daer wij drie Hottentoos vonden, doch cleynder van persoon als die aen de Cabo de Bonne Esperance wesen^6.,

+ 164v

1. legerende? Vgl. bls. 369, fol. 6 V, noot 4 hierna.

2. Bepaal clooff hoërop.

3. Vir veranderende?

+ 165

4. Wrede word herhaaldelik alleen by sy voorname vermeld.

5. Sic. Skryffout vir vonde(n)?

6. Sic. Vir wesende? Daar heers groot verwarring tussen deelw. en tydvorme.

[p. 467]

die ons belooffden over de geberghten te brengen; 'tgene occasie was dat wij daer dien nacht bleven rusten ende Theunis Kagh ende Jacob Pritsel gingen om te besien off wij conden passeeren offte niet onder geleyde van een Hottento, die voor antwoorde brachten dat wij niet sonder groote moeyten deselve en souden passeeren; ende alsoo Pieter Roman een hartebeest^1. geschooten hadde, soo sijn wij hier blijven rusten, den

21 ende 22en, ons weder begevende op de reyse naer de gebergten die streckende^2. Zuyden ende Noorden, daer wij alle het goet mosten opdraegen, alsoo onse beesten quaet genoech hadden om ledigh op te comen, nemende onse cours recht Oost, laetende de Taeffelbergh aen de Westsijde; ende sijn dien nacht hier boven gebleven, den

⁺ 23en menende onse reyse te vervorderen, en conden 'tselve niet geschieden doordien onse beesten niet voort en conden, soodat wij genootsaeckt hebben geweest alle het goet van boven naer omlaegh te dragen ende op sommige plaetsen cuylen vullen om de beesten een passagie te maecken, loopende Oostwaerts ter lenghte van ¾ mijl ende oock soo verde naer den Noortoosten, daer wij in een schoone valey bij een revier, die uytten Westen naer 't Oosten sijn cours heeft, bleven rusten, alle seer vermoeyt sijnde ende onse beesten bijnaer affgeloopen^3.; om onse beesten wat te laten becomen, den

24en sijn oocq aldaer moeten blijven om onse beesten wat te laten becomen, den

25en hebben wij weder onse reyse hernomen tusschen de gebergten die streckende Oost ende West, recht Oostwaerts op ter lenghte van omtrent 600 roeden, ende de geberghten, aldaer drayende, liepen Noortoostwaerts ter lengte van omtrent 600 roeden een riviere langs, ende de geberghten aldaer weder keerende, liepen wij Noortwaert, langs de voorsz. reviere ter lenghte van een mijl ofte omtrent, ende de bergen aldaer drayende, liepen Noort-Westwaerts langs de voorsz. reviere ter lenghte van een goede halff uyre gaens, daer wij, de reviere passeerende, bleven rusten, ende namiddagh weder beginnende te marcheeren Oostwaerts op ter lengte van omtrent 400 roeden ende aldaer veranderde, deur een clooff gaende, loopende Noortoostwaerts ter lengte van omtrent 500 roeden, drayende sigh aldaer recht Noortwaerts langs een revier ter lengte van ¾ van een uyr ende aldaer goede gissinge^4. vindende, sijn aldaer blijven rusten. Den

26en hebben wij onse wegh gevordert, gaende recht Noortwaert tusschen 't geberghten⁺ ter lengte van omtrent 2 mijlen, ende hebben aldaer moeten blijven doordien onsen witten os niet meer voort en conde, en de namiddagh deselve cours hernemende tot 2 goede mijlen, daer de witten os niet meer voort connende, bleven

1. Cervicapra fulvorufula volgens Scholtz (Naamgewing. ens., bls. 13) behoort tot 'n ander familie as die Europese hert.

2. Sic. Vergelyk onder die 25ste hieronder.

+ 165v

3. Wederk. ww.: uitgeput deur die loop, flou.

4. So in albei tekste. Dit kan moeilik die seevaartterm: ‘gissing van die bestek’ wees.

+ 166

[p. 469]

slapen, ende soo Meester Pieter een hertebeest geschooten hadde, sijn daer gebleven den

27en, tot 's namiddags, ende alsdan onse cours nemende recht Noortwaert ter lengte van 2 mijlen, bleven daer slapen, den

28en, soo^1. wij een clooff sagen in 't gebergten die Oost van ons lagen, soo gingh ick daernae toe met Theunis Kagh, wesende drie goede uyren gaens daer vandaen daer wij lagen. Daer comende sagen dat het niet mogelijck was daerover te comen, soodat wij wederkeerende, bevonden dat onsen witten os niet meer voort en conde, die ick belaste te dooden. Ende de rest van den dagh sijn daer gebleven om het beste vleys te koocken.

29en, naermiddagh, hebben wij onse cours hernomen na een clooff die N.N.West van ons lagh, ter lenghte van een mijl ende een halff^2., hebbende uytgegeven voor 18 dagen ransoen van broot aen yder man ende belast dat, soo wie de helft van sijn loot^3. woude affleggen, die mocht het doen, alles om te beter voort te comen. Daer wij bleven slapen.

Den laesten sijn wij wederom gecomen over de geberghten, hebbende aldaer negen dagen tevergeeffs gearbeyt om over de andere geberghte te comen, lopende N.N.West ter lenghte van ¾ mijl ende aldaer Noortwaert drayende ter lengte van 1½ mijl ofte omtrent, daer wij bleven om onse beesten te laeten rusten. Namiddagh hernemende onse reyse, sijn wij recht Noortwaert geloopen ter lenghte van omtrent⁺ 2 mijlen, latende de bergen aen de Oostsijde ende sijn daer blijven slapen.

Primo December sijn wij weder Noortwaert aengelopen ter lenghte van omtrent 50 roeden, waer wij, een moras vindende, niet door en conden comen, soodat wij lopende Oostwaerts naer de bergen, oock niet door en conden, soodat wij weder Westwaerts mosten keeren, ter lenghte van omtrent een goede mijl, daer wij passerende^4. op de lengte van omtrent ½ mijl Noortwaert op^4. omtrent 20 revieren, daer wij mosten rusten, wel drie mijlen gereyst hebbende sonder aen de^4. voortganck naer den N. als omtrent een goede ½ mijl, namiddagh weder Noortwaert lopende ter lenghte van omtrent 2 mijlen ende bleven aldaer slapen. Den

2en weder Noortwaert opgetrocken, ter lengte van 1½ mijl ende aldaer blijven rusten. Naermiddagh weder N.waert lopende, ter lengte van een ende een half mijl, passeerden door een ruyghachtige revier off moras daer wij een doorgangh moesten maecken voor de beesten, ende sijn daer blijven slapen. Den

3en weder Noortwaert opgetrocken in de voormiddagh en de namiddagh, drie goede mijlen, ende sijn daer blijven slapen. Dit quartier is kleyachtige gront, vol steenen, doch voorsien met diverse wortelen. Den

1. toe; soo....soo = toe....toe.

2. Soos in Afr. In Ndl. teenswoordig gewoonlik: anderhalf myl. Vgl. ook onder 2 Dec. hierna.

3. Deel van hulle ‘amonitie’ - om koeëls van te giet.

+ 166v

4. Hierdie slordige passasie is dieselfde in albei tekste. Lees passeerden vir passerende en laat op en aen de weg.

4. Hierdie slordige passasie is dieselfde in albei tekste. Lees passeerden vir passerende en laat op en aen de weg.

4. Hierdie slordige passasie is dieselfde in albei tekste. Lees passeerden vir passerende en laat op en aen de weg.

[p. 470]

4en dito, weder Noortwaerts opgeloopen ter lenghte van 5/4 mijls ende meenden daer over een hoochte te marcheeren, was 'tselve onmogelijck, doordien de mollen de aerde soo ondergraven hadden, soodat wij mosten van cours veranderen ende⁺ trecken Noort-Noortwest, omtrent ¼ mijl, ende na de middagh deselve cours hernemende ter lenghten van een mijl, keerden wij weder N.N.Oost, ter lenghte van een mijl, daer wij bleven slapen, hebbende kuylen gegraven om water te krijgen.

Desen dagh hadden Pieter Harthoven de wacht bij de beesten ende in 't marcheeren een renoster in 't gemoet comende^1. ende 't ander volcq na <hem> toe treckende, soodat ick mij alleene bevandt^2. nevens den voornoemde Pieter Herthoven, die, ick commanderende de beesten wel gaede te slaen, seyde met mij niet te doen te hebben, waerover hem dreygende de snaphaen tusschen hals ende neck te leggen^3., heeft voor antwoort gegeven, dat hij een carel^4. was ende mij de snaphaen presenteerde, heeft geseyt dat het mij moste gelden ofte hem; waerover gram wordende, hebbe hem een slagh op den arm gegeven ende soo van hem gegaen, hebbende hem geseyt, dat ick 'tselve soude gedencken. Op dees tijt en ben ick geen meester om het volcq in goede ordre te houden, want sij twisten dagelijcx tegen den anderen, soodat ick genootsaeckt ben mijn eygen slagen te drincken^5., stilswijgende doorgaen, ende hun met goede woorden voortkrijgen. Den

5en dito, hebben wij weder onse cours hernomen, gaende N.N.West ter lengte van ¾ mijl ende aldaer drayende, liepen omtrent sooveele Noortoostwaerts, waer dat Theunis Kagh flau wesende van de loop, bleven aldaer de rest van den dagh. Desen dagh versocht Georgius Fredricus voor hem ende Pieter Harthoven een brieffken om weder na 't fort te keeren, 'tgene goetgevonden wesende bij Johannes Dorhagen, Meester Pieter Meerhoff, Theunis Kagh ende Jan Babtist van Franckfort, hebben 'tselve geconsenteert ende dienvolgende den

⁺ 6en, 's morgens hun een brieffken gegeven ende hebben hun laeten wederkeeren, hun medegevende voor elff dagen broot ende tabacq. Ende sijn soo voorts vertrocken N.N.Oostwaerts ter lengte van drie goede mijlen. Gelove dat dit quartier het coninckrijck van de mollen is, want het soo doorgraven is dat men genootsaeckt is de renosterpaden^6. te volgen, vallende anders overal tot over de knien door het sandt. Ende ons daer bevindende onder de bergen, sijn geresolveert geworden om weder over de bergen te trecken, waerover wij de rest van den dagh aldaer sijn blijven rusten ende sijn den

+ 167

1. in 't gemoet comende, ontmoetende, teenkomende.

2. Die vorm bevand (ook o.d. 22 Jan., bls. 474 hierna) kom in die 17de eeu nog wel in die verl. tyd voor (WNT), sodat ons hier geen Duitse invloed hoef aan te neem nie.

3. de snaphaen tusschen hals ende neck te leggen, met die geweer in die nek te slaan. Ook tusschen hals en hoofd, tusschen hals en ooren in die ouer taal, wat begrypliker is, want die Ndl. verskil tussen hals en nek (agtergedeelte van die hals) gaan hier nie op nie.

4. kêrel, man (wat hom kon verdedig).

5. mijn eygen slagen te drincken moet ongeveer dieselfde beteken as ‘stilswijgende doorgaen’, maar ek kan die uitdrukking niet tuisbring nie. By WNT geen uitkoms nie.

+ 167v

6. Vroeë Afrikaanse samestelling.

[p. 471]

7en 's morgens langs de bergen heenen gaende^1., waer dat wij vonden omtrent de 20 Söaquas, die door veel schoone woorden bij ons quaemen ende ons thoonden een padt om over de gebergten te comen, omtrent 1½ mijl N. ten Westen op vandaer wij geslapen hadden, waer wij bleven rusten ende honingh reuylden van de Söaquas voor tabacq, ende Anthony Doman reuylden een vel voor de coraelen uyt sijn ooren; ende sijn omtrent de middagh de bergen beginnen op te climmen, loopende omtrent ½ mijl Noortwaert ende alsdan drayende soovele Noortoostwaerts waer wij een weynigh gevoeglijcker^2. boven quaemen als de eerste reyse, ende alsdan, daelende door een clooff, in 't gemoet quaemen drie andere Söaquas, die alles lieten wat sij hadden ende weghliepen, daer Doman een vel^3., een maele^4. met gebraden dassen, een met honingh ende eenige saecken van hun gebruyck^5. van kreegh, hebbende hun te vooren diverse reysen doen roepen, sonder dat wij deselve meer gesien hebben; bij^6. een boschachtige reviere op de lenghte van omtrent 2 goede mijlen O.Noortoostwaert op ende sijn daer blijven slaepen. Den

8en, 's morgens sijn wij weder vertrocken N.waert op ter lengte van ½ mijl, daer wij de reviere passeerden, die uytten Z. naer den Noorden loopt, ons cours Oostwaerts⁺ nemende naer een clooff, die ick meenden over de andere bergen te loopen op de lengte van een goede mijl, daer wij bleven rusten mette beesten; ende ben alleene naer de bergen gegaen om te sien off men dselve conde passeeren ofte niet; 'tgene niet mogelijcq bevonden wesende, ben weder gekeert, ende hebben ons weder mette beesten op den wegh begeven tot omtrent 1 mijl N.N.W., ende aldaer keerende recht N.waert ter lengte van 1½ mijl, daer wij affladen^7. ende bleven slapen bij een groote reviere, daer wij de schoonste vis van der werelt uyt vongen^8. ende dat in groote abondantie. Ende wij sagen recht West van ons tegen de bergen wel 2 à 300 oliphanten bij den anderen. Desen ganschen nacht heeft het geregent ende sijn den

9en weder vertrocken, recht Noortwaert ter lengte van omtrent 2 mijlen, ende sijn daer blijven rusten; naermiddagh onse cours hernemende, sijn wij N-N.Westwaerts opgetrocken omtrent ½ mijl ende, aldaer drayende, N.waert ter lenghte van ¾ mijl, ende alsoo het alreede laet wierd ende regenachtigh weder was, soo hebben wij ontladen ende hebben huysjens^9. opgeslagen, te meer omdat Theunis Kagh, Pieter Roman ende Pieter Hansz. seyde, niet wel te wesen. Ende hebben den

10en stil gelegen ende sij hebben medecijne genomen, waervan Pieter Roman quijt geworden is wel een ketel vol kerssesteenen^10. ende d' andere, hebbende oocq een deel quijt geworden, sijnde van eenige vruchten daer dese santachtige valey vol van staet, die zij met steenen en al gegeten hebben.

1. Sic.

2. gemakliker.

3. d.w.s. 'n gebreide vel.

4. sak, (velsak?).

5. saecken van...gebruyck, gereedskap.

6. Hier moet woorde uitgeval het, soos sijn gecomen vóór bij.

+ 168

7. Verl. tyd; aflaadden.

8. Ou verl. tyd wat dialekties nog voorkom.

9. 'n soort mathuise of gewone tente?

10. pitte van 'n wilde vrug soos kersies.

[p. 472]

⁺ 10en, Pieter Roman, verlost wesende van alle de vuylicheyt ende Theunis Kagh ende Pieter Hansz. noch heel te midden in wesende, versocht ick onder het volcq dat yemandt met Doman soude gaen om hooningh te soecken om een posistorie^1. te maecken; soo en was daer niemandt die wou gaen, hoewel ick twee duymen tabacq belooffden aen dengeenen die gaen wou. 'Twelck siende Pieter Roman, soo flaeuw als hij was, is meede noch selver gegaen, sonder yets te connen becomen ende den

12en is Pieter Hansz. gesont geworden ende Jacob Pritsel heeft desen dagh oock medecine genomen ende geluckelijck weder fris geworden, doch Theunis Kagh die blijft al in een doen^2. ende heeft den

13en weder medecijne genomen, sonder eenige beteringe in hem te vinden.

14en, wesende al in een doen, ben van resolutie geworden om met eenigh volcq een pacq op te nemen ende Meester Pieter Meerhoff met 5 ander maets aldaer te laten ende hebbe dienvolgende

15en, broot ende tabacq uytgegeven tot den 12en van de maent January anno 1661, ende ben den

16en vertrocken met Jan Babtist van Franckfoort, Johannes Dorhagen, Pieter Roman ende Christiaen de Soete, Doman ende Bisenté, ick opnemende de parten broot soo van mij selven als van de Hottentoos, ende sij dragende de eene de tabacq ende d' andre 't goet, de craelen als anders. Ende hebben bij Meester Pieter gelaeten de commando over de rest van 't goet ende ander volcq, als den siecken Theunis Kagh^3., Pieter Hansz. ende Coenraet Schatman, Jacob Pritsel ende Pelagius Weckerlijn, hun laetende aen de groote Oliphants-revier, recht Noortwaerts op ter lenghte van drie mijlen, passeerende twee clipachtige sijden van bergen, latende de Eliphantsrevier recht Noortwaert op ter lenghte aen de Westsijde, een seer moeyelijcke wegh, onmogelijck voor de beesten alhier te passeeren ofte ten waere^4. datter een beter padt over d' ander sijden van de bergen lagh. Ende sijn daer blijven rusten, dichte⁺ aen de voors. reviere, vangende een goeden hoop schoonen vis tot ons middaghmael, ende naermiddagh onse wegh vervorderende recht Noortwestwaert ter lenghte van ½ mijl, daer wij een bergh ofte hooghten passeerden die geduyrende^5. omtrent een mijl, ende daer weder bij <de> Oliphants-revier comende, gingen wij omtrent een mijle weegs langs de bergen ende de reviere, wesende santachtige gront, alle met clipsteenen gemenght ende met bosch, alle van doornen, en sijn^6. soo quaden wegh als men soude cunnen vinden, waer de reviere draeyden nae den Oost-Noortoosten ter lenghte van een cleyn ½ mijl, daer wij bleven slapen, alle seer vermoeyt sijnde.

+ 168v

1. Van Lat. suppositorium, Mndl. suppositorie, set-, steekpil. Nie in WNT nie. (Mev. J.L.M. Franken het my op die spoor van die afleiding gebring). Vgl. nog Eng. suppository.

2. in een doen, in dieselfde toestand.

3. K het hier en elders Cock.

4. ofte ten waere, of dit moes wees, tensy.

+ 169

5. gestrek het, aangehou het.

6. Sic.

[p. 473]

17 <dito>, hebben wij ons weder op den wegh begeven recht Noortwaert ter lenghte van 2 goede mijlen, daer een reviere passeerden die van de bergen uytten Oosten naer den Westen loopt, ende alsdan passeerden over een hoogte van een goede mijle, comende aldaer weder bij de Oliphants-revier, daer wij bleven rusten, hebbende dese voormiddagh gepasseert over 7 hoogten van santachtige bergen, gemengt met clippen ende vol bossjens van doornen, ten minsten soo hoogh^1. als de Leeuwenstaert, ende naermiddagh houdende deselve streeck tot aen de voet van een bergh, ter lenghte van 1½ mijl, daer wij de Oliphants-revier lieten aen de Westsijde van ons. Ende ons over den bergh begevende recht Noortwaert ter lenghte van 1 goede mijl ende aldaer daelende bij een reviere die uytten Z.Oosten naer den Noortwesten loopt ter lengte van een goede halve mijl, bleven wij daer slapen. Ende sijn den

18en weder op de rheyse begevende^2. recht Oost-Noortoost, passeerende een mouras ofte revier die hem verdeelt in acht à thien aderen, met ruyghten in, wel⁺ de hooghte van 12 voet, ende vandaer houdende de voorss. cours over een grooten hogen bergh, tot bij een reviere in een leeghte bij de groote bergen, ter lenghte van 1½ goede mijle, daer wij bleven rusten; ende naermiddagh beginnende de bergen op te climmen, recht Oostwaert, soo verloore sigh van mij alle mijn volcq, behalven Jan Babtist van Franckfort. Ende soo ick alsdoen mijn gevoegh moste maecken, soo is den voornoemden Jan Babtist een weynigh voorgegaen^3., sijnde^4. dat ick hem noch conde beroepen ende <ick> riep dat hij mij volgen soude, sonder van hem te cunnen een woort verstaen, ende merckende dat hij naer omhoogh toe gingh, soo ben ick oock naer boven geclommen, waer comende, hebben t' allen canten naer mijn volcq gesocht, doch tevergeeffs, schietende meer als 20 schooten sonder yets te verneemen, steeckende vuyr in een clooff, dogh alles te vergeeffs. Soo ben ick ten laesten op een van de hooge plaetsen van de bergen geclommen, waer comende ende niet vernemende, ende dat den nacht aenquam, soo ben ick in een valey bij een revier gedaelt, waer dat ik quam omtrent een uyre in der nacht^5., soo in 't sweet ende vermoeyt dat ick niet en wist wat te maecken. Soo hebbe ick daer gebleven tot omtrent middernacht, als wanneer de natte clederen van het sweet, hetwelck alsdoen heel vercout^6. was, mij soodanige coude maeckte dat ick anders niet en wist te doen als de pack op te nemen ende recht weder naer boven te climmen, ende ben den

19en, metten daege, wederom hooge^7. gecomen, alwaer weder beginnende te soecken ende niet te vinden van 'tgeene ick socht, ben ick van resolutie geworden van wederom uyt de bergen te keeren ende te gaen naer de plaets daer ick daegs tevooren gepleystert hadde, ende daelende daer naer toe, hebbe ick in een cloove⁺

1. d.w.s. die ‘santachtige bergen’ was so hoog soos die ‘bil’ van Leeukop.

2. Sic.

+ 169v

3. vooruitgegaan.

4. Sic. So sijnde, so 'n endjie weg synde?

5. Uit wat volg, blyk dat dit nog voor twaalf uur was. Een uur na sonsondergang?

6. koud geword.

7. d.w.s. bo-op.

+ 170

[p. 474]

roock vernomen, waer naer toe treckende, ben daer gecomen, tusschen 9 ende 10 uyren 's morgens, daer ick al mijn volcq bij den anderen vondt, hebbende niet meer geadvanceert als omtrent een mijle weegs Oostwaerts, dogh <ick> was soo qualijck gestelt ende soodanigh vermoeyt, dat ick mij moeste leggen tusschen de boomen bij de reviere ende aldaer den rest van den dagh gebleven. Ende den

20en recht Oostwaert gaende door de voorss. clooff, ter lenghte van omtrent een goede mijle, alwaer over een hoogen bergh gaende, quaemen in een clooff bij een ander bergh, recht N.Oost ten Noorden, ter lenghte van 1½ mijle, daer wij bleven rusten bij een schoone ruyghachtige reviere die naer den Westen loopt. Ende naermiddagh onse wegh hernemende naer omhoogh ende deselve^1. passeerende, wesende ten alderminsten soo hoogh als de Taeffelbergh, quaemen wij in een clooff voor een ander bergh, wel alsoo hooge als de voorgaende, hebbende geloopen N.O. ten Oosten, ter lengte van 2½ uyren, ende sijn daer blijven slapen bij een reviere die uytten Suytoosten naer den Noortwesten streckt. Ende den

21en, treckende N.Oost ten Noorden, quamen wij boven op den bergh waer wij, passeerende 5 ruggen van bergen bij den anderen, den minsten soo hoogh als den Taeffelbergh, quaemen op den lesten daer wij de maniere van 't landt sagen, 'tgene vol ruggen van bergen is, soo hoogh als de steert van den Leeuwenbergh, ende omtrent dertigh mijlen vorder sagen wij aen^2. de taeffelbergen, die scheenen aen⁺ den hemel vast te staen, ende daelende van den laesten bergh in een valey daer ons de oogen verschrickten in 't nederdaelen van wegen de periculeuse paden die wij affquaemen. Ende sijn daer blijven rusten, heel machteloos, bij een cleyn reviertjen; ende naermiddagh hebben wij onse cours genomen Noortoost ter lengte van 2 goede mijlen, laetende een clipachtigen hoecq van de bergen aen de Noortwestsijde, ende sijn daer tusschen een deel groote clippen blijven slaepen. Ende den

22en onse cours veranderende, liepen wij N.N.Oost, daer wij daelende deur clipachtige clooven, gemengt met doornbosch, ter lengte van 2 goede mijlen, daer wij bij een reviere quaemen ende rusten, waer dat ick bevandt dat Pieter Roman ende Christiaen de Soete wel 2 deelen van 3 van hun broot gegeten hadden, ende dat de Hottentoos niet meer voort en conden, ende dat wij waeren in een landt daer niet te bescharen^3. en was, want duysent bunderen^4. niet suffichant en was om een beest de cost te geven, ende dat ick noch de kracq^5. voelde van doen sij mij verlooren hadden, ende datter tusschen de dassen-bergen^6., die wij gepasseert waren ende de

1. die voorgenoemde berg.

2. sagen wij aen, het ons aanskou.

+ 170v

3. Hoogewerff: Journalen van de gedenckwaerdige Reysen van Willem Ysbrantz. Bontekoe (uitg. Linschoten-Vereeniging), bls. 21 het 'n noot: ‘boscharen’ of ‘boskaren’: verzamelen, fourageren, afgeleid van het Portugees ‘buxar’, zoals door S.P. l'Honoré Naber terecht is verondersteld.’ Die artikel in WNT i.v. bescharen is verouderd. Die oudste aanhaling daar is hierdie plek uit Van Riebeeck: Dagverh. III, 499. Die woord kom reeds in die Dagverhaal o.d. 26 Sept. 1652 in die Journael van Blanx voor. (Daghregister I, 68). Bontekoe se gebruik van die woord is van 1619.

4. Vroeër 1½ morg, teenswoordig 1 hectare.

5. slag, knou.

6. berge waarop hulle (Afrikaanse) dassies gevind het.

[p. 475]

andere taeffelberghen geen groote reviere vernomen wierd, alle hetwelcke occasie geweest is van^1. dat ick resolutie getrocken hebbe van wederom te keeren. Ende dienvolgende sijn den

23en wederom gekeert, willende Christiaen de Soete niet meer het touw dragen, nochte Pieter Roman de picq, seggende, dat sij het bij den Heer^2. verantwoorden souden. Sijn soo wederom den

27en op de Oliphants-reviere gecomen, ende den

28en hadde Pieter Roman de coortse ende seyde geen broot meer te hebben ende⁺ Joannes Dorhage heeft hem een handtvol bijgeset. Den

31en hebben de Söaquas bij ons geweest, daer wij hooningh van reuylden voor tabacq, doch sij en hadden de wetenschap^3. niet om deselve te roocken; die ons verwittichden dat de Namaquas geresolveert waeren te comen naer de Caep ende alles te vernielen watter was. Deselve natie voert pijl ende boogh ende sijn gewapent met huyden van ossen^4.. Den

4en January 1661, Johannes Dorhage heel flaeuw wesende, versocht datter yemandt hem soude helpen dragen, het waere een ketel ofte 16 staven cooper; soo en wasser niemant cloecker, ofte die min te dragen hadde, als Christiaen de Soete, die ick sulcx commandeerde. Seyde: waer 't dat het dengeenen niet en woude dragen die het gedragen hadden, die mocht het laten leggen. Waerover dat ick hem seyde sulcx te sullen gedencken, hij mij datelijck was verwijtende dat hij mijn hongerigen balgh^5. gespijst hadde, met noch eenige andere scheltwoorden die soo passeerden. Ende den

5en weder bij meester Pieter comende, vonden ons volcq noch in goede gesontheyt, doch Theunis Kagh was noch heel flaeuw; ende bevindende dat het sout heel wegh was, soo commandeerde ick dat wie eenigh sout genomen hadde, die soude het weder krijgen^6., hetgeene oock gedaen wierd bij^7. eenige maets; ende alsoo ick Christiaen de Soete vermaende 'tselve te doen, gaff mij voor antwoort dat ick noch wel wat wachten soude. Waerop ick hem datelijck seyde van hem geen ransoen tabacq meer te geven vóór 'tselve voor den dagh en quam, soo heeft hij 'tselve gegeven, mij seggende dat mijn commando haest soude uyt wesen ende dat hij mij⁺ alsdan soude vinden, 'tgeene ick hoorende, seyde dat wanneer hij sulcx dede, soo soude hij doen als een braeff man.

6en hebben wij daer blijven rusten aen de Oliphants-revier. Geloove vastelijck dat dese Oliphants-revier de groote revier, in de caert^8. gemerct staende, moet wesen. Ende den

7en hebben ick een deel broot genootsaeckt geweest bij te setten aen Pieter Roman. Ende soo^9. het dien dagh regenachtigh weer was en ben maer vertrocken naerdemiddagh, recht Noortwaert op, ter lengte van omtrent 500 roeden, daer wij de

1. daarvan.

2. d.w.s. die Kommandeur.

+ 171

3. kennis.

4. huyden van ossen, beesvelskilde.

5. buik, pens. K het bast, wat minder juis is.

6. bring.

7. deur.

+ 171v

8. Wat aan hulle meegegee was. Kyk tweede paragraaf van Memorie, o.d. 10 Nov. 1660 en bls. 293.

9. ‘alsoo’, aangesien.

[p. 476]

⁺ revier passerende, van cours veranderden ende recht Zuytwaert gingen, ter lengte van 2 goede mijlen, daer wij bleven slapen, den

8en weder vertreckende recht Zuytwaert, ter lengte van 3 goede mijlen, bleven bij de reviere rustende, vangende een deel schoone vissen die wij op ons middaghmael aten. Ende op de middagh quaemen bij eenige Söaquas, die oocq soo datelijck weder vertrocken, ende soo Theunis Kogh^1. ende Pieter Roman hun heel qualijcq bevoelden^2., ben genootsaeckt geweest aldaer te blijven ende den

9en heeft Meester Pieter sighselven bloet gelaten, insgelijcx aen Theunis Kogh^1. ende Pieter Roman. Ende sijn stil gebleven. Den

10en hebben wij weder onse reyse hernomen, gaende Z.Z.West, ter lengte van 2 mijlen, daer wij bleven rusten, waer dat bij ons quaemen eenige Söaquas daer wij hooningh van reuylden voor tabacq, naermiddagh hernemende onse cours recht⁺ West door een clooff naer boven, de lengte van omtrent 2 mijlen, waerna drayende omtrent ½ mijl Z.Westwaert ende aldaer weder drayende omtrent sooveele Zuytwaert waer dat wij bleven slapen.

11 <dito>, sijn wij weder vertrocken recht Zuyden ten Oosten op, ter lengte van 3 mijlen, daer wij bleven rusten ende naermiddagh onse wegh hernemende, recht Zuytwaert ter lengte van 3 mijlen ofte omtrent, ende sijn daer blijven slapen. Den

12en sijn wij weder vertrocken recht Suytwaert, ter lengte van 2 mijlen ende een halff, ende sijn daer blijven rusten, naermiddagh weder onse cours hernemende recht Suytwaert, ter lengte van 3 goede mijlen, ende sijn daer blijven slapen. Den

13en weder broot ende tabacq uytgegeven voor thien dagen, ende sijn oock vertrocken recht Suytwaert op, ter lengte van 2½ mijlen, ende sijn daer blijven rusten, ende naermiddagh onse wegh vervorder<d>en^3. recht Suytwaert op, ter lengte van 3 mijlen, ende sijn daer blijven slapen. Den

14en onse wegh hernemende recht Suytwaert op, ter lengte van 3 mijlen, ende sijn daer blijven rusten, namiddagh onse wegh hernemende recht Suytwaert, ter lengte van 3 mijlen ende sijn daer blijven slapen. Den

15en hebben wij weder onse wegh hernomen recht Westwaert, ter lengte van 1½ mijl, ende aldaer onse cours veranderende, liepen recht Suytwaert, ter lengte van 2 mijlen, daer wij bleven slapen. Ende sijn den

16en weder vertrocken recht Zuyt-Suytwest, ter lengte van 3 goede mijlen, ende bleven bij de Bergh-revier rustende; ende naermiddagh passeerden wij deselve revier, gaende van daer recht Z.Z.West, ter lengte van 4½ goede mijlen daer wij bleven slapen, op een goede ½ mijle vandaer Oedasöa gelegen heeft doen den sargeant hem heeft wesen halen^f. Ende den

⁺ 17en sijn wij weder vertrocken recht Z. Suytwest over den bergh, ende aldaer

+ 171v

1. Tevore Kagh.

2. ‘gevoelden’.

1. Tevore Kagh.

+ 172

3. K. het vervorden.

f

+ 172v

[p. 477]

drayende Westwaerts, tot op de lengte van omtrent drie mijlen, ende alsoo Meester Pieter seyde dat wij in lange geen water soude crijgen, soo sijn wij daer de rest van den dagh gebleven. Ende alsoo het volcq claegden dat sij geen broot meer en hadden, soo ben ick genootsaeckt geweest noch voor 4 dagen broot uyt te geven. Ende sijn den

18en weder vertrocken, recht Z.W. ten Zuyden, ter lengte van omtrent 4 mijlen, ende naermiddagh weder onse cours hernemende recht Z.W. ten Suyden, ter lengte van omtrent 2 mijlen ende sijn daer blijven slapen, tot den

19en, dat weder vertrocken recht Zuytwest ten Zuyden, ter lengte van drie mijlen, daer wij tusschen een deel clippen bij een groot water bleven rusten; ende naermiddagh weder onse cours hernemende, gaende Z.W. ten Z., ter lengte van 2½ mijle, ende dan veranderende van cours, gingen wij over een hoge rugge, daelende in een clooff recht Zuytwestwaert, ter lengte van ¾ mijl ofte daeromtrent, ende sijn daer op eenige Hottentooscralen blijven slapen. Ende sijn den

20en weder vertrocken recht Zuytwaert op, ter lengte van ½ mijl, ende aldaer drayende naer den Zuytwesten, ter lengte van een goet quartier mijls, ende aldaer weder drayende naer den Zuyt-Zuytwesten, ter lengte van 2 mijlen ofte daeromtrent, laetende den Tijgers-bergh aen de Oostsijde ende de groote soutpan aen de Westsijde, ende bleven bij een bossjen een weynigh rusten; ende sijn soo datelijck weder vertrocken deselve cours, ter lengte van 1½ mijl, alwaer passeerende de Souterevier ende soo voorts den drayboom^1., sijn omtrent den middagh weder g'arriveert aen 't fort de Goede Hoope aen Cabo de Bonne Esperance.

Actum 20 January anno 1661.

(Was geteyckent:)

Jan Danckaert.

1. Die hek waardeur die Hottentotte moes gaan op weg na die fort.