Daghregister. Deel 3. 1659-1662
(1957)–Jan van Riebeeck– Auteursrechtelijk beschermdDecember anno 1661Primo dito, fray, lieffelijck weer. Is Oedasoa, met den capitein van sijn negrij ofte 60 leger, genaemt Koukosoa, aen 't fort gecomen, welcke vooreerst belooffde ten respecte van ons versoeck voorss. niets op onsen bodem aen te vangen maer haerluyden daerom oock niet quyt te schelden, doch echter niet langer te wachten als tot de Chainouquas (daer se hun verleden jaer mede verbonden hadden) afquamen, ende te seggen dat se van haer sooveel volcq sochten te crijgen tot bijstant dat se gelijck in getal mochten wesen en op de ruymte comen dorsten, alsoo de questie deur een camp off door arbiters moste geslecht ende bij dese Caepluyden ende Tabacqdieven vooral bekent worden, dat hij, Oedasoa, den oppersten was, niet alleen van de Saldanhars, groote ende cleyne Chariguriquas, maer oock van al dit Caepvolcq, welcke haer al te groots omtrent hem begonnen aen te stellen ende daerom wat tot oitmoedicheyt moesten gebracht worden. Oock was het eens gebeurt, al eer d' E. Compagnie hier noch geseten was, dat een leeu, ontrent haerluyden wesende, van Oedasoa's broeder (nu overleden) met een hasegay soodanigh door 't lijff heen geschooten was, dat deselve een van Caepmans volcq, daerachter staende, trefften ende tegelijck mede ter doot veldeGa naar voetnoot1., 'twelcke emmers een onnosele saeck was, ende waerover zij evenwel soo gepicqueert sijn geweest dat se voorss. sijn broeder, met haer andermael op de jacht van een leeu sijnde ende die besetGa naar margenoot+ hebbende, in plaets van na den leeuw te schieten nae sijn broeder schoten, ende die alsoo trachten, quansuys onversiensGa naar voetnoot2., om te brengen, maer 't was t' alle gelucke langhs de zijde op het been maer heen gepasseert, soodat sij een ongeluckige daet met een schelms verraet sochten te wreecken, ende dat moest hij haer leeren vergeten ende eens doen gevoelen wie hij was; want, seyde hij, 't is een stoutGa naar voetnoot3. volcq die haer eygen heer, Gogosoa, dien ouden man, niet meer en achten als een kint, ende die was nochtans mede van geslacht een recht overste van haerluyden, ende met Oedasoa sijn vader wel vereenight ende seer goede vrunden geweest, jae, sij stoten hemGa naar voetnoot4. altemets eens voor bedelaer wegh, 'twelck ons oock gebleecken ende wij hem dagelicx als een arm man wel gespijst hadden; ende dat sij hem nu aenhouden, was meer schijn als daet, maer Osinghkhamma, sijn eygen outsten soon, speelden capitein ende achtede sijn vader al te weynigh, ende die was denselven die de hasegay op sijnGa naar voetnoot5. broeder, als voorss., door een ander mans handt gestuyrt had, 'twelck betaelt, | |
[pagina 424]
| |
off bijGa naar voetnoot1. haer schult bekent moest wesen, boven dat Oedasoa's vader hem gesechtGa naar margenoot+ had te wesen heer over al dese Caep-gasten, te maecken dat se hem niet te stout wierden ende een leelijcke part speelden, als se sijn voorouders wel gedaen hadden, want geduyrigh daerop uyt sijn om haer, onder 't een off 't ander pretecxt op eygen heerschappij, van sijn onderdanicheyt aff te breecken, gelijck sijluyden tot dien eynde haer principaelst met de Chainouquas hadden g'allieert, op conditie haer die voor hem beschermen soudeGa naar voetnoot2., etc. Oock hielden sij haer mede voor gegraveertGa naar voetnoot3., dat Oedasoa's broeder in voortijden met een vrou van haerluyden was deurgegaen ende die voor sijn eygen gehouden, doch oock niet met gewelt, maer onder sijn thienen sterckGa naar voetnoot4., sonder geweer, als 2Ga naar voetnoot5. uyt liefde, die sij tot malcander hadden, soodat de Caepmans ende Gorachouquas maer sochten oorsaecken hier ende daer op te rapen om onder niemants heerschappij maer op hun selffs te leven, ende alsoo hem sijn vader al te wel hadde ingeprent dat hij ende niemant anders den rechten heer van haerluyden was, soo cost hij nu, tot mannelijcke kennisse gecomen zijnde, niet naelaeten hem daervoor te doenGa naar margenoot+ erkennen. Sousoa, den oversten van de Chainouquas, was weder meer als hij, die hij, als denselven hier compt, daervoor erkent. Waerom souden dese, seyde hij, hem dan oock niet voor haer meerder erkennen? Dat moeste hij haer leeren. Ende als Sousoa hier quam ende dat die verstonde dese om voorss. redenen oorsaeck genoech hadden hem daervoor niet te erkennen, soo had hij dan met de Namaquas soodanigen vasten bant gemaeckt (niet ondienstigh voor d' E. Compagnie sijnde), dat hij oock hem, Sousoa, meede niet meer voor sijn overheer soude behoeven te erkennen, ende dan opperheer op sigh selffs met adsistentie van andren maecken te blijven, gelijck dese Caepmans doch sochten te doen, etc. Nae welck verhael dan wat getracteert sijnde, is Oedasoa (met ons seer wel tevreeden) tegen den avont nae huys gegaen. 2 dito, 's middachs, waeren Herry ende Doman, onder geleyde van een van de ruyters, aen 't fort gecomen, relaterende dat Oedasoa zedert gister haerluyden wel had laeten aenseggen geen quaet te doen, maer zijluyden dorsten evenwel niet openbaer tot ons comen ende gaen als te vooren, want hij daer oock had bijgevoucht dat hij haer daeromGa naar voetnoot6., op de ruymte buyten onse palen crijgende, niet quyt scholde,Ga naar margenoot+ versoeckende derhalven seer dat wij Oedasoa wilden laeten vertrecken, off dat se anders noyt rust van hem hebben maer altijt benaut ende becommert souden worden. Wij gelieten ons mede als wel te cunnen verstaen dat Oedasoa haer, als op hun eygen lant sittende, wel behoorde met vreden te laeten, ende dat sij derhalven van haer recht niet behoeffden te wijcken, maer dewijl sij haer overmochtGa naar voetnoot7., datter, om | |
[pagina 425]
| |
buyten sijn dienstbaerheyt te blijven, geen beter middel was als haer altemaelen met bestiael ende al onder ons beschermingh te begeven, onder de conditien eergister Choro, den oversten der Gorachouquas, haere g'allieerde, voorgestelt, naementlijck, dat hij ende zij, Caepmans, doch bestiael genoech hebbende ende van de Chainouquas (haere goede vrunden om onsentwil anno passado mede geworden) wilden volstaen te leveren voor elck schip datter aenquam 20 goede beesten ende 20 schapen tegen coopmansschappen, alsoo, om dat ten minsten te mogen hebben, wij dus veele moeyten deden om alle volckeren uyt 't landt te locken, 'twelck wij, zijluyden tot voorss. leverantie resolveerenden, (om bestiaelshalven) dan naelaeten, ende haer voor d' een soowel als d' ander beschermen ende mede genoech van haerGa naar margenoot+ eygen landt, buyten Compagnie's begrepen cirkel, maken souden, invougen sijluyden haer aen de dominatie van Oedasoa niet souden behoeven gelegen te laeten ende haer eygen heerschappij behouden cunnen, sonder aen ymant (gelijck zij doch nu, om gerust te leven) contribueren moeten dan aen Oedasoa, ende dan aen andre, die haer machtshalven overmogende, anders als de gemelte leverantie aen d' E. Compagnie voor coopmanschappen, daer se telckens meer als een centGa naar voetnoot1. weder op winnen costen, ende alsoo, voor deselve coopmanschappen doorgaens ander bestiael handelende, als coopluyden heel rijck ende in corten tijt alsoo grooten meesters worden souden als die haer nu sochten te overheeren, etc., ende 'twelck sijluyden (soo langh met ons omgegaen hebbende) emmers behoorden te cunnen begrijpen. Sij gelieten haer wel van jae, maer seyden dattet het volcq soodanigh noch qualijck ter degen wijs te maecken was. Waertegen haer wederom te verstaen gegeven wierd, wij Oedasoa om sijn bestiael (dat men noch meer van hem als van haer handelen) dan geerne hieromtrent wilden houden, ende dat het soodoende maer haer eygen cleyn begrijp souden te wijten hebben indien se langh dravendeGa naar voetnoot2., t' eenemael onder sijn heerschappij quamenGa naar margenoot+ te raecken, als presenterende ons al de helfft van haerGa naar voetnoot3. bestiael, soo wij maer willen toestaen dat se haerGa naar voetnoot4. op onsen bodem mochte aentasten, daer hij hunGa naar voetnoot4. nu soo nauw becingelt heeft dat se nergens anders als tot ons enige wijck hebben, sulcx dat haer nu t' overleggen stont wat haer best was: op haer eygen heerschappij te leven, off onder dienstbaerheyt van de Saldanhars te vervallen, ende wes meer haer mochte begevenGa naar voetnoot5. (nae ons begrijp) ten besten van d' E. Compagnie, etc. Sij versochten seer om maer 2 soldaten in haere legers te mogen hebben, om welckers wille sij verseeckert waeren haer dan geen moleste van Oedasoa soude aengedaen worden, waerop haer te verstaen gegeven wierd sulcx om verscheyde | |
[pagina 426]
| |
reden niet coste geschieden voor zij haer t' eenemael onder de voorss. conditien in ons bescherminge overgaven ende met eenen een goet getal bestiael voor eenige schepen (alle daagen te verwachten) op voorraet, beneffens soodanige vaster verseeckeringe meer als waerop men aen weercanten altijt soude mogen ende cunnenGa naar margenoot+ staet maecken, 'twelck Oedasoa (<wij> haer dus soeckende wijs te maecken) aengepresenteert werdende, wel haest accepteren ende haer dan travaljeerenGa naar voetnoot1. soude soo hij wilde; behoorden derhalven nu best te weten ende haer wel te beraden wat haer te doen stonde, ende soo voorts. Sondagh, den 4en <dito>, 's morgens droogh, winderigh weer van den Z.Z.Oosten. 5 <dito>, idem. Heeft Oedasoa met sijn capitein, Koukosoa, aen 't fort geweest met 2 vette hamels tot vereeringe ende affscheyt, alsoo voornemens waeren, nu 't gras op was, weder te vertrecken langs strant achter het Lupaertsgeberchte heen wegh, werdende derhalven oock met een vereeringe tot maintenue van vruntschap en goede tractementen, etc., versien, doch is weynigh van sijn volcq cunnen gehandelt worden; maer de hoop is, met haer vertreck noortwaerts uyt, dat de Chainouquas van de Oost op handen sijn, die zooden aen den dijckGa naar voetnoot2. brengen, wesende zedert primo deser van al de Saldanhars niet meer als 12 jongh ende oude, slechte beesten ende 34 dito schapen gehandelt, hoewel zij wel met sooveel duysent stucx hier bij ons gelegert sijn. Ga naar margenoot+ 6 ende 7en dito, idem moy weer. Is op dato navolgende resolutie genomen:
‘Woonsdagh, den 7en December anno 1661Ga naar eind(a). Nae d' uytdelingh, bedragende in contant f2059.-4., primo November jongst weder aen 't volcq gedaen hebbende, bij opening van Compagnie's cas bevonden qualijck sooveel penningen op voorraet meer te wesen als de resterende f990.-.1 van de weeskinderen van den overleden vendrigh, Jan van Harwaerden, sijn bedragende, sulcx al yets van 'tselve is aengetast, ontstaende ten principalen mede door de betalinge aen traen voor Batavia, vis, materiaelen ende verscheyde versnaperinge voor de schepen, boven den dagelijcxen uytgeeff van costgelden ende subsidien, etc. - Soo is eenparigh verstaen, tot versterckinge van Compagnie's cas ende om het een ende 't ander daeruyt te doen blijven vervallen, vooreerst noch, boven de 1000 Realen in dato 12 JulyGa naar eind(b), van voornoemde weeskinderenGa naar voetnoot3. gelt voor d' E. Compagnie noch à deposito op te nemen de 330 Realen, sijnde voorschreve 990 guldens 1 penning, van deselve bij cassa sijnde, ende uyt de verlopen intressen 20 gelijcke Realen daerbij te voegen, wesende alsoo te samen drie hondert en vijftigh RealenGa naar margenoot+ van 60 stuivers yder, à ½ per cento 's maents, ingaende 12 November verleden dat de gemelte penningen in gebruyck sijn genomen geweest. | |
[pagina 427]
| |
Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hope, ten dage ende jaere als boven. (Was geteyckent:) Jan van Riebeeck Roeloff de Man Abraham Gabbema ende Hendrick Lacus, secretaris.’
Heden sijn de Saldanhars met hun legers altemalen, ten eynde voorss., opgebroocken ende Oedasoa met zijn capitein Koukosoa noch een tractement aen 't fort wesen haelen. Hoe zij met de Gorachouquas g'accordeert sijn, can niet recht vernomen worden, sijnde maer gesien dat wat hasegayen van haer aen Oedasoa sijn overgebrachtGa naar voetnoot1., in bossen gebonden. 8 dito, harde, drooge Z.Z.Oostewinden. En de bouwluyden overal meest aen 't mayen van de gars. 9 dito, moy weer met N.Westecoelte. 10 dito, vrij harde N.Westewinden met betogen lucht ende weynigh regen. Sijn zedert den 7en gehandelt een koe ende 7 schaepjens van de Saldanhars, die haer nu omtrent 1½ uyr gaens van de Zoute-Rievier nae het Lupaertsgeberchte hebben gelegert. Sondagh, den 11en <dito>, fray, lieffelijck weer. Is van een merry-paert, daerGa naar margenoot+ den esel mede gespeelt had, een muylpeertGa naar voetnoot2. geworpen, ende sijn noch 2 à 3 merryen van den eesel drachtigh, dat wél comt, omdat d' eselin verleden jaer in 't werpen gestorven is. 12 ende 13en dito, idem. Is de fiscael met eenige coopmanschappen eens gesonden nae de negerijen van de Gorachouquas ende Caepmans om te sien off daer beter wat van haer mochte te handelen wesen als hier aen 't fort, dewelcke van den steert des Bosheuvels nu meede opgebroocken sijnde, haer met de Caepmans in ende omtrent de clooffpas na de Houtvaley hadden gelegert ende gansch weynigh genegen gevonden wierden om te handelen, sulcx tegen <den> avont met maer 3 beesten ende 12 schapen quam te retourneren. 't Heeft op den dagh seer stijff van den Z.Z.Oosten gewaeyt. Op dato is aen den vrijman, Tielman Hendricx van Uytrecht (3 jaeren al vrij geweest ende nu met sijn vrou noch 12 jaeren vrijdom aengenomen hebbende) omtrent 50 morgen lants, daer de redout Coorenhoop staet, in eygendom affgemetenGa naar margenoot+ ende gegeven om tot den corenbou te gebruycken, waertoe dito parckGa naar voetnoot3. ongeveer | |
[pagina 428]
| |
het 3e paertGa naar voetnoot1. maer bequaem is, sijnde noch omtrent sooveel tusschen den Bosheuvel ende de Bosbergen, maer omdat het 't alderverste van de hant leght, niet seer begeert; doch mach alsoo wel tot weyde overigh blijven, alsoo deselve noch schrael ende luttel genoech valt. 14 ende 15 dito, al winderigh weer van den Z.Z.Oosten. Is de fiscael oock eens met coopmanschappen na de Saldanhars gesonden, ten eynde als boven, van dewelcke dese 2 dagen maer 2 koebeesten ende 13 schaepjens sijn aengebracht, die omtrent het Lupaertsgeberghte op reyse verder uyt bevond, ende Oedasoa sijn legers nederslaende om sijn volcq te laten handelen; cost echter niet meer als 3 koebeesten ende 17 schaepen becomen, daer hij 's avonts mede thuyskeerden. 16 ende 17 dito, al stijve Z.Z.Oostewinden. Was noch een koe ende 4 schapen aengebracht van de cleyne Chariguriquas, die oock seyden dat se over 4 dagen een groot ende 1 cleyn schip in de Saldanha-bay hadden gesien, dewelcke nae 3 dagen leggens weder in zee gelopen waeren, doch hoe 't metGa naar voetnoot2. volcq, etc., gestelt was, costGa naar margenoot+ niet vernomen worden, sullende apparent West-Vrieslandt van Enchuysen voor Batavia ende 't Nachtegaeltjen van Amsterdam voor de Caep gedestineert wesen. Sondagh, den 18en <dito>, 's morgens den hemel betogen, doch op den dagh al weder harde Z.Z.Oostewinden met regen, tot beleth voor de buyten in zee sijnde schepen om binnen te comen. 19 ende 20 dito, 's morgens voorsz. harde winden noch al felder aenhoudende ende te min goet doende aen 't jegenwoordigh affgemaeyt wordende rijpe coorn dat op veele plaetsen, ende voornamentlijck op Compagnie's landerijen, dit saysoen seer schoon geslaegt is, jammer sijnde datter binnen Compagnie's begrepen cirkel geen meer landt tot coorn bequaem is. Soo laeten haer oock de Hollantse vruchtbomen mede langhs soo meer van gewenscht succes aensien, voornamentlijck appelen ende queen aen eenige jonge boomtjens (hoewelGa naar voetnoot3. noch maer 3 à 4 stucx) fray staende, ende andere al bloeyende, ende dies belovende in toecomendeGa naar voetnoot4. haere vruchten te verthonen wanneer se maer wat ouder ende stercker gewortelt worden; ende 'twelck 't beste van de vruchten noch sal wesen, is dat se tegen de aencomste van de retourvloot ende PatriaeszeGa naar voetnoot5.Ga naar margenoot+ herffst- ende winterscheepen op haer fleur rijp sullen sijn, gelijck sulcx aen de lemoenen ende orangie-appelen oock gemerckt wordt, van welcke verscheyde boomtjes jegenwoordigh al redelijck wat aen hebben, en de wijngaerd te bysonder vol, als oock weder denselven olijffboom van anno passado dat hem sijn tacken daervan op de aerde buygen, maer den anderen heeft noch niet als maer 2 à 3 bloeysels verthoont; wat hij doch doen sal, wil den tijt leeren. Ael- ende cruys-besien hebben haer dese maent eenige weynige rijp verthoont, en de kersen beginnen jegenwoordigh | |
[pagina 429]
| |
te rijpen, die ouder wordende, misschien mede beter dragen sullen, maer die vrucht is voor die hier wonen, omdatter dan selden schepen zijn. Nieuwe maen, den 21en dito, quam Compagnie's vaertuygh, 't Muskitjen, met een westelijck luchjen van 't Robben-eylandt wederom vol schulpen voor de calcoven, hebbende in 3 dagen door de Z.Z.Oostewinden niet cunnen opcomen, nochte oock yets vernomen van de schepen (op den 17en genoteert), die de Hottentoos in de Saldanha-bay souden gesien hebben, ende belet blijven op te comen door dese continuerende Z.Z.Oostewinden, tegen den nacht al weder begonnen op te steecken ende den 22en dito oock aenhielden. 23 dito, 's morgens is den fiscael, Abraham Gabbema, met wat coopmanschappen op 2 draeghossen geladen, weder eens nae de Saldanhars, een dagh reysens van hier leggende, gesonden om noch wat bestiael, mogelijck sijnde, van deselve te reuylen,Ga naar margenoot+ dewijl men van de geruchteGa naar voetnoot1. affcompste der Chainouquas ende Heusequas noch niet verneemt, ende gemerckt wort van de Saldanhars beter wat bestiael te handelen valt als se veraff leggen dan naebij, omdat se dan voor melck, seeckere soort aerdaackers, wortelkens en ander wilde vruchten, als poreyGa naar voetnoot2., ende oock voor ondeugendeGa naar voetnoot3. struysveren ende doppenGa naar voetnoot4., schiltpadjes ende andere diergelijcke leuren en seurenGa naar voetnoot5., sooveel tabacq weten te crijgen van de vrijeluyden ende particulieren, dat voor d' E. Compagnie alsdan gansch weynigh bestiael te crijgen valt, boven oock de moeyelijckheyt die men mede bevint met deselve hieromtrent leggende te hebben, vermits haere onbeschaemde importuniteyt, etc. 24en dito, betrocken, variable luchjens, maer tegen den nacht begond weder even stijff te wayen van den Z.Z.Oosten, ende is zedert den 17en van de Saldanhars 4 en de Caepmans 2 scha<e>pjens gehandelt. Kersdagh, den 25en dito, bleven de verhaelde stijve Z.Z.Oostewinden met schrale droochte even seer aenhouden, als oock den 26en dito.Ga naar margenoot+ 27en dito, stil weer. Is den fiscael, Abraham Gabbema, tegen den avont van de Saldanhars (vrij verder als gegist leggende) wederom gecomen, van haer gehandelt hebbende 4 goede beesten ende 90 schapen, van welcke <hij> 6 op reyse, door de verheyt des wechs niet voort cunnende, achter moeten laeten hadGa naar voetnoot6., ende sulcx een frayen trop van 84 schapen, neffens de voorss. 4 beesten, thuysbracht. 28en dito, idem fray weer ende 't luchjen variabel, doch tegen de nacht al weder seer harde Z.Z.Ooste-zomerwinden, ende is op dato genomen navolgende <resolutie>: | |
[pagina 430]
| |
‘Woonsdagh, den 28en December 1661Ga naar eind(c). Alsoo het Godt de Heere gelieft heeft dit jaer den corenbouw redelijck wel te zegenen, soo op verscheyde vrije luyden als voornaementlijck oock des Compagnie's landrijen, sulcx dat eenige die tot noch haer brootcoorn van d' E. Compagnie hebben moeten haelen, niet alleen van haer eygen connen leven, maer oock al wat overigh sullen hebben aen d' E. Compagnie te leveren, tot affcortinge haerer schulden, etc. - Soo is, om deselve te meer tot den nootsaeckelijcken bou aengemoedightGa naar margenoot+ te houden, als oock op de hoop van een rijs-secoursGa naar voetnoot1. uyt India, goet gevonden deselve, namentlijck de lantbouwers, van haer eygen coorn voor haer ende derselver huysgesins gebruyck voortaen toe te laten des maents voor yeder hooft, 't sij man off vrouw off meytGa naar voetnoot2., 1¼ schepelGa naar voetnoot3., sijnde 50 lb., coorn ter meulen te mogen brengen, ende dat haer sulcx ten aldereersten oock sal worden affgemalen, omdat se, in 't lant wonende, alle dagen niet bij de meulen comen cunnen, ende daerna die hier bij 't fort woonen, sullende d' overige tijt voor Compagnie's volcq waergenomen worden. Reynier Drijver van Cleeff, hier te lande gecomen met 't schip de Musquaetboom, 23en July anno 1660, voor adelborst à 10 guldens per maent, ende jegenwoordigh provisionelijck becledende de vacante plaetse van corporael, waerinne tot dato contentement is gevende, wort ten dien insichte op sijn versoeck ende bequaemheyt bij desen in gemelte corporaels qualité geconfirmeert, ende toegevoecht een beloninge van veerthien guldens 's maents, ingaende Nieuwejaersdagh 1662. Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hope, ten dage ende jaere als boven. (Geteyckent:) Jan van Riebeeck Roeloff de Man Abraham Gabbema ende Hendrick Lacus, secretaris.’ Ga naar margenoot+ 29, 30 ende ultimo dito, al harde Z.Z.Ooste-, schrale winden. |
|