Daghregister. Deel 3. 1659-1662

September anno 1661

⁺ Adij, primo dito, stil weer met betrocken lucht en variable luchjens.

2 dito, hard weer uytten Westen met regenbuyen. Wierd van 't wachthuys Kijkuyt, op 't strant staende, seyn gedaen datter een schip onder de wal gesien wierdt, 'twelk des voormiddags wel ter rheede arriveerde, en d' opperhooffden van dien aen lant comende, rapporteerden dat het was het schip de Parel, van Amsterdam den 23en April passado uyt 't Vlie geseylt, in compagnie van de Princes Royael en 't galjot de Nachtegael (voor dese plaetse gedestineert) op hebbende gehadt 323 gegagieerde coppen, daeronder den schipper Robbert Ram ende den ondercoopman Pieter van Leeuwen, sijnde van de Princes Royael en 't Nachtegaeltje in de Noortzee door hard weer affgeraect ende nergens onderwegen aengeweest, maer seer geluckigh door de liny geraekt en nu eenige dagen herwaerts omtrent de Caep harde winden gehadt, ende onderwegen van siekte en anders verloren 17 persoonen, hebbende noch wel omtrent 120 sieken van scheurbuyk gaende en staende^3., en daervan maer 30 te coy lagen, sijnde gister omtrent Dassen-eylant vervallen geweest, vanwaer het naer de Caep overgeleyt, heden morgen door 't harde weer, den heelen verleden

+ 29v

3. gaende en staende, te siek om te loop en nie siek genoeg om te lê nie.

[p. 395]

nacht gehadt, sijn voorstenge overboort geraect was, sonder yets notabels meer op de reyse voorgevallen te sijn.

Ende is heden de huysvrouwe van den vrijburger Jan Martens. de Wacht van een jonge zoon in de kraem gevallen.

3 dito, stijve Noort-Westecoelte met betrocken lucht, dogh redelijk droogh weer,⁺ sijn d' opperhooffden van 't schip de Wassende Maen hun ververssinge voor de reys aen boort gebracht, hebbende affscheyt gegeven om ten eersten, de wint dienende, t' seyl te gaen.

Tegen den avont retourneerden 't seylsloepje, 't Muskytje, weder hier met raport dat eergister, beneffens de vrije Saldanha-vaerders vaertuygh, op den 30en Augusti verleden van hier geseylt, omtrent de Saldanha-bay was gecomen ende vermits de stilte niet binnen conde raken, dogh tegen den avont de wint seer vehement hard uyt den Westen opcoelende, genootsaect sijn geweest herwaerts te keeren, welk weer des nachts veel harder aennam, dat haer van den anderen hadden doen verspreyden en voorsz. Muskytje op een lager wal besette, van dewelke sij 't noch ter naeuwer noot met cleyn seyl hadden affgehaelt, de mast aen stuk geslagen, eenige schade geleden hadde, maer 's anderdaegs, de wint ruymende en hun compagnon niet vernemende, hadden hun cours na dese bay geset, alwaer se heden noch, Godloff, behouden aengecomen sijn, hopende^1. dat het ander mede noch behouden aen 't Dassen-eylandt off in de Saldanha-bay sonder schade sal aengelandt wesen.

Ende brachten heden die van 't schip de Parel hare sieken, sijnde over de 100, aen lant om onder een tent, vermits hier in 't siekenhuys voor sooveel persoonen geen plaets genoegh was, te beter weder op de been te helpen en reconvaliseren,⁺ waertoe de behoorlijke ordre tot refrissingh^2. van deselve gestelt wierd.

Sondagh, den 4en <dito>, 's morgens claer sonneschijn-weer met een redelijk stijve Zuyt-Oostelijke wint, waermede al heel vroegh 't schip de Wassende Maen is onder seyl en fray de bay uyt in zee geraect. D' Almogende verleene hem vorders een voorspoedige en behouden reyse.

Ende sijn den verleden nacht noch drie persoonen van de sieken van 't schip de Parel overleden.

5 dito, 's morgens moy, stil, liefflijk en warm weer, dogh op den middagh harde Z.Z.Oostewinden aen d' oversijde van de bay, waermede 't seylsloepje, 't Muskytje, van sijn geleden rampen in 't verleden harde weer gecregen, weder gerepareert wesende, na de Saldanha-bay, ten eynde als voor dato, is t' seyl gegaen en met eenen g'ordonneert 't Robben-eylant aen te doen om te vernemen na d' oorsake waerom sijluyden verleden nacht gevuyrt hadden.

Ende wiert in de clooff bij de uytleggende wachters seyn gedaen datter een schip onder de wal gesien wierd, en deselve, 's avonts thuyscomende, ook sulcx gerappor-

+ 30

1. Verandering van onderwerp: (wij) hopende.

+ 30v

2. Vgl. Fr. rafraichir. Weer vlg. bls.

[p. 396]

teert, dat het Westwaerts van de Leeuwenkop was en sij niet anders sien conde off was redelijk groot, dat vermits de harde Z.Zuyt-Oostewint van desen avont niet wel sal cunnen op de rhee seylen.

⁺ Sijnde heden een matroos van 't schip 't Huys te Swieten, hier siek verbleven, overleden, genaempt Jan Teuniss. van Muyden.

6 dito, 's morgens liefflijk, stil weer, was het vooraengetogen schip voor daegh al ter rheede g'arriveert, sijnde <'t> schip de Princes Royael, in compagnie van 't schip de Parel en 't galjot 't Nachtegaeltje uyt 't Vlie gelopen den 23en April verleden met 340 coppen, waervan onderwegen van siekte gestorven en verongeluct waren 35 persoonen, sijnde den schipper, genaempt Marten Doedess. en ondercoopman Cornelis Bartelss^(a). van Marsere, als ook de rest van 't scheepsvolk noch redelijk wel gedisponeert, behalven omtrent de 20, die wat van 't scheurbuyk gequelt sijn en 5 à 6 heel swak te coy lagen, hebbende nergens aengeweest, noch ook 'tsedert dat van de Parel en 't Nachtegaeltje in de Noortzee door hard weer affgeraekt en sij¹, als ook de Parel, benoorden Schotlandt omgeseylt sijnde, geen schepen versproken noch yets aenmerkenswaerdigh meer vernomen, maer onder de liny van stilte en contrarie winden wel drie weken leggen suckelen, dogh vandaer met redelijke spoet herwaerts gecomen sijnde, ten eersten de ververssinge van moes en aertvruchten, als ook vers vleys, tot ververssingh en refrissingh der scheurbuykige claergemaekt en aen boort gesonden.

's Namiddags, de wint wat hard uytter zee opcoelende, quam daermede wederom⁺ 't Muskytje, gisteren na de Saldanha-bay affgesonden, maer door contrarie wind sijn reys niet hebbende cunnen volbrengen, had 't Robben-eylandt aengedaen en vernomen waerom voorleden Sondaghavondt gevuyrt had, 'twelk geschiet was om seeker sieke slavin, die sij mede hier gesonden hebben, dogh is voorsz. seylsloepje weder gelast met d' eerste goede wint derwaerts te seylen en met eenen 't Robbeneylant aen te lopen en aldaer 't onderstaende brieffken t' overhandigen, geschreven aen Jan Sacharias:

‘Wij verwonderen ons seer, dat Ul. tegen onse ordre 't vaertuygh weder terughsent, en schoon genomen^2. de wint al contrary geweest is, soo souden sij emmers aldaer hebben cunnen wachten, boven 'twelke Ul. noch gaet^3. des nachts vuyren en dat om een slavin, daer je^4. noyt terdegen hebt opgepast wanneer der schepen de bay incomen, gelijk daervan noch een vers exempel hebben van voorleden nacht doen de Princes Royael is binnen comen seylen, die geen vuyr hebben cunnen sien, ja, selffs den quartiermeester, Jan Peguyn^5., getuygt sulcx mede, datter verleden nacht niet gevuyrt is, want hij den gehelen nacht rontom het eylandt leggen drijven heeft,

+ 31

(a) Nie duidelik watter plek dit is nie: miskien Merserum in Suid-Swede; of Marselesche in Suid-Holland; of Maarsen by Utrecht.

1 Sic. En sij i.p.v. sijn. Die negatiewe en miskien onder invloed van voorafgaande nergens en noch.

+ 31v

2. schoon genomen, hoewel aangeneem (dat).

3. Let op die funksie van gaet!

4. Hierdie je is opvallend, veral naas die gebruiklike U en Ul. in die brief, afgewissel met 'n enkele gij.

5. Seker 'n bynaam.

[p. 397]

om 'twelke wij sullen genootsaekt wesen een ander in u plaets te senden, dogh waerschouwen u noch voor de laeste mael, datter beter moet opgepast worden off souden Ul., voor elk versuym, dat gij daerin comt te plegen, een maent gagie affcorten <en> op u reekeninge doen stellen en daerenboven noch doen aenspreeken^1.. De slavin sullen wij hier houden en laten cureren, dogh can geen ander in de plaets gesonden worden, maer moet Ul. hun ginder soo lange behelpen tot sij genesen is, als wanneer se Ul. weder toegesonden sal worden.

't Vaertuygh uyt de bay (sijn reys volbracht hebbende) terughcomende en⁺ 't Robben-eylant aendoende, sal Ul. Otto Janss. mede herwaerts laten comen, dat hem toegestaen wort, en met eenen, soo in de boot plaets is, mede senden een van de alderbeste en vetste burgen^2.. En past beter op 't vuyren.

In 't fort de Goede Hope, den 6en September 1661.

(Was geteykent:)^3.

7 dito, dijsigh, regenachtigh, stil weer, dogh tegen den middagh onder de variabelheyt der winden 't luchjen somtijts wat van den Z.Z.Oosten hebbende, is daermede voor de derde reyse, ten fine als voor dato, na de Saldanha-bay onder seyl gegaen 't seylsloepje de Muskyt.

Ende soo wierd ook door den vrijborger Frans Gerritss. van den Uythoorn^(b) aengedient dat sijn knegt, genaemt Jan Quever van Stammerbergh^(c), voorleden nacht was comen te overlijden.

Ende is men heden en ook gister in Compagnie's thuynen doende geweest om alle Hollantse vruchtboomen te verplanten^4. en voornamentlijk met 't enten van quee op de Vaderlantse en Caepse doorn^5., welke van goeden thier schijnen, als ook de lemoen-boomen, waervan eenige meer als voorleden jaere hun bloeysel beginnen te laten sien en vrucht beloven, dat mettertijt bij aengroey van vruchten seer schoone ververssinge voor de passerende schepen sullen geven.

Volle maen, 8 <dito>, 's morgens betogen lucht en Noort-Westluchjen, dat op den dagh vrij harde begond op en de bay in te blasen, dogh tegen den avond, vermits wat begond te regenen, weder stil wierd ende den⁺

9en <dito>, de wint al weder uytter zee met seer harde regenvlagen.

10 <dito>, moy, liefflijk, claer sonneschijn-, dogh redelijk cout weer en westelijke luchjens, wierd 's namiddags van Gonnomoa's volk 3 schapen aengebracht, die haer voor coper en taback affgehandelt sijn, en wisten sij ook te seggen, dat denselven^6. haren heer over eenige dagen met partije beesten selver meende aen 't fort te comen. Wat daervan comen sal, wil den tijt ons wijser maeken. Altoos worden se daerom wel getracteert, op hope dat se wat meer souden affbrengen om te verhandelen.

1. in regte aanspreek, 'n eis teen instel.

+ 32

2. In sy brief aan Otto Jansz. o.d. 25/9/1660 gebruik V.R. die vorm bargen.

3. Handtekening ontbreek in hs.

(b) Dorp in Noord-Holland.

(c) Miskien een van die volgende: Stammeregg in Stiermarke, Hammelburg in Beiere, of Stammerdyk by Weesp.

4. uitplant?

5. ‘hagedoorn’? ‘meidoorn’? Wat sou onder Caepse doorn verstaan moet word?

+ 32v

6. Genitief.

[p. 398]

Sondagh, den 11en <dito>, claer sonneschijn- en warm weer, doch 't luchjen uytten Westen.

12 dito, betogen lucht en redelijk stijve Noordewint, die tegen den middagh in een harde Noort-Westwint veranderde, comende daermede weder alhier aen te landen ons vaertuygh, 't Muskytje, dat volgens 't rapport van den quartiermeester tot tweemaelen onder 't Dassen-eylant was geweest, maer telkens door de haestige en stijve opcomende Noordewinden terugge heeft moeten wijken, en sulcx al weder een verlore tochjen gedaen heeft.

⁺ Ende worde ook des namiddags d' opperhooffden van 't schip de Parel, nadat alvoren visite over haer aen lant gebrachte sieken gedaen was (van dewelke maer 5 bevonden wierd hier te moeten verblijven) affscheyt gegeven om ten eersten, de wint dienende, naer Batavia te seylen, tot dien eynde g'intregeert de brieven ende annexe pampieren gedirigeert aen Haer Ed. aldaer^(d). Godt de Heere wil haer leysman^1. wesen en een voorspoedige en behouden reyse verleenen.

Nemende de wint seer harde tegen den avondt aen, waerdoor de boots van de schepen Parel, de ververssinge voor de reys ingenomen hebbende, en van de Princes, vol water leggende, niet hebben cunnen aen boort geraken maer aen lant moeten blijven leggen wachten naer beter weer.

Sijnde ook verleden nacht op de hoffstede^2. van d' heer Commandeur Riebeek, genaempt den Uytwijk^3., een van de bijhuysen tot de gront toe affgebrant. Hoedanigh 'tselve, vermits de weyffelachtige rapporten, toegecomen was, is onseeker; altoos wort vastelijk gepresumeert dat het door onvoorsichticheyt van de luyden daerop woonende soude bijgecomen wesen.

13 dito, idem onstuymigh en regenachtigh weer uytten Noort-Westen, tot belet van 't schip de Parel's vertrek, maer begost des namiddags wat beter off handsamer weer te worden, dat de boots van de schepen noch aff en aen boort conde varen.

Sijnde ook heden een soldaet van 't schip 't Huys te Swieten, genaempt Joost van⁺ Eertvelt^2., van Gent, hier aen lant siek verbleven, in den Heere gerust.

14 dito, idem weer en wint, tot belet van 'tselve schips vertrek als gister.

15 <dito>, redelijk goet weer en wint noordelijk, tot belet als vooren, sijn d' opperhooffden van 't schip de Princes Royael affscheyt <gegeven> om hun reyse met de eerste goede wint naer Batavia te vervolgen en ten dien fine ook de brieven en pampieren aen Haer Ed. den Gouverneur-Generael en Raden van India gedirigeert ter handt gestelt^(e). Godt de Heere wil haer salvo ter gedestineerde haven laten aencomen.

16 dito, regenachtigh weer en wint, tot belet als vooren.

17 <dito>, 's morgens moy weer en 't luchjen wat oostelijk, waren daermede al voor dagh de bovengenoemde schepen Parel en Princes Royael onder seyl en de bay uyt in zee geraekt. D' Almogende verlene hun een behouden reyse.

+ 33

(d) Die gebruiklike afskrifte van hierdie dokumente is nie onder die reeks Uitgaande Brieven in die Kaapse Argief terug te vind nie.

1. Geassimileer uit leydsman.

2. Deftige Hollandse naam vir Afr. plaas.

3. By Brill hier: Uytkijk.

+ 33v

2. Deftige Hollandse naam vir Afr. plaas.

(e) Ook nie terug te vind nie.

[p. 399]

Sondagh, 18 <dito>, fray, warm sonneschijn-weer, en 't luchjen des naernoens van den Z.Z.Oosten beginnende te coelen, gingh daermede weder naer de Saldanhabay onderseyl 't seylsloepje 't Muskytje, volladen wesende met branthout voor het Robben-eylandt, om te vuyren alsser 's nachts schepen de bay willen inseylen, volgens d' ordre rede gestelt, etc., gaende met eenen den vrij Saldanha-vaerder, Thomas Muller, mede om te sien en vernemen hoe 't met henluyden^1. vaertuygh in⁺ 't laeste harde weer, beneffens t' onse geweest sijnde, gelegen is.

19 dito, heel schoon, liefflijk en warm weer, des voormiddags 't luchjen uytter zee. Is de huysvrouw van den vrij steenbacker, Wouter Mostaert, van een jonge dochter verlost en in 't kinderbedde comen te geleggen^2..

En 's namiddags 't luchjen vrij stijff aen d'oversijde van de bay uytten Z.Z.Oosten, dat in dese tijden van 't jaer soo altemets aen die cant ordinair tegen den avondt al begint te verthoonen, is alhier in 't siekenhuys een van de sieken, van 't schip de Parel verbleven, genaemt Wiggert Saackes van Leeuwarden, soldaet, comen te overlijden.

20 <dito>, mistigh en nat, nevelachtigh, dogh op den middagh claer weer met een redelijk stijff luchjen uytten Noort-Westen. Ende is tot dato, wat moeyten en debvoiren daeromme met soeken door Duytsen^3. en Hottentoos ook gedaen en aengewent, noch niet cunnen opgevonden ofte tevoorschijn gecomen is seeker persoon van 't schip de Princes Royael, door siekte aen landt verbleven, sijnde genaempt Christiaen Pieterss. van Sunderborgh, soldaet, welke den voorleden Vrijdagh 's morgens heel vroegh, sooals de reveillje^4. geslagen wierd, uyt het siekenhuys gegaen en 'tsedert als vooren niet weder gesien ofte vernomnen, sulcx wel te presumere en te geloven is dat, vermits sijn inpotentheyt niet langer hebbende cunnen voortcomen, yetwers sal blijven leggen wesen en van eenigh wilt gediert hieromtrent⁺ altemets al eenige houdende, gevonden en soo om hals geraect, verscheurt en versleypt^5. sijn.

21 en 22 <dito>, claer, helder sonneschijn-, dogh redelijk cout weer en 't luchjen moy stijff uytten Z.Z.Oosten.

Nieuwe maen, 23en <dito>, schoon, liefflijk en warm, stil weer, quamen eenige affgesondene uyt des Chainouquas negerije, medebrengende 11 redelijke groote ende kleyne beestjens en 36 stucx schapen, met versoek uyt haren heere en oversten Sousoas naem aen den Commandeur, dat denselven hem met haer wat tabacq, etc., gelieffden mede te senden, 'twelk naer gedaene handelinge der voorss. beesten en schapen, die^6. voor cooper en de beesten voor coralen en tabacq ingereuylt wierden,

1. Genitief! Ons sou verwag het haerluyder.

+ 34

2. Eintlik: geliggen, verouderde vorm, in die 17de eeu veral nog gebruik in die betekenis: in die kraambed te lê kom (WNT IV, 1160).

3. Nederlanders.

4. weksein.

+ 34v

5. weggesleep. Mndl. sleepen, sleipen wissel af met slepen. Mndl. slepen (ablautend met slijpen) en sleepen (kousatief by slijpen) is etimologies afwykende vorme. Brill het verslint!

6. nl. die skape.

[p. 400]

beneffens wat goet tractement aen de affgesondene gedaen sijnde, claergemaekt en voorsz. heere ook toegesonden is, op hoope en om denselven meer en meer te animeren tot affbrengingh van bestiael.

Sijnde ook heden een van Compagnie's Guineese slaven comen te overlijden tot groote schade, alsoo deselve seer beginnen in de handt te comen^1. en soo goet als eenige Duytse in de thuynen sijn.

24 dito, betrocken lucht en guyr, cout, regenachtigh weer met redelijk stijve Noort-Westewinden.

Sondagh, 25 <dito>, redelijk goet weer en variable luchjens. Wierde wederom van Chainouquas volq 17 beesten ende 9 schapen aen 't fort gebracht, die ook voor⁺ coper, coralen en tabacq ingereuylt sijn geworden, dogh wisten sijluyden te seggen, dat haren oversten Sousoa, meermalen genoemt, en eenige van sijne voornaemste groote, siek en niet wel te pas waren, soude anders selffs in persoon, volgens sijne voor dese gedaene belofften met grooter quantité bestiael om te verhandelen affgecomen hebben.

Sijnde ook des naermiddags door eenige van onse beeste- en schapewachters weder opgevonden den voor dato weghgelopen persoon Cristiaen Pieterss. van Sunderborgh, hebbende denselven als nu thien etmael, soo gemeent wordt, sonder eten in 't velt gelegen, wonder sijnde dat, vermits de grooten regen des daegs gevallen en de coude des nachts geleden, als^2. de perykelen van 't wilde gedierte onderworpen geweest, noch in 't leven gebleven en terecht gecomen is.

Soo worde ook gerapporteert, datter een schip westwaerts van de Leeuw^3. noch heel verde in zee gesien was, dat vermits de slappe en sachte winden niet wel coste van avondt binnen comen, dogh den -

26en <dito>, 's morgens al voor dagh op de rhee geset^4. lagh, sijnde van de nacht op 't vuyr van 't Robbeneylandt soo verde binnen geseylt, en d' opperhooffden van dien, aen lant comende, rapporteerden dat het was Klaverskerke, 't fluytschip van de Camer Zeelant, den 13en May uyt de Wielingen in zee gelopen met 94⁺ gegagieerde coppen, daeronder den schipper Jacob de Bruyne en bouchouder Jan de Loper, sijnde onderwegen 3 man van siecte overleden en een overboort geraekt, de rest vrij wat scheurbuykigh, achterom geseylt met quaet weer en van primo tot 6 July St. Vincent aengeweest, daer water en branthout gehaelt en ook wat bocken gecregen hadde.

27 dito, redelijk goet weer en 't luchjen variabel. Sijn heden 11 schapen van de Saldanhars ofte Cochoquas gereuylt.

28 dito, idem, sijnder van 't selve volq weder 11 schapen gereuylt.

29 en 30, off ultimo, dito, al cout, betrocken weer en westelijke luchjens.

1. in de handt te comen, handig te word.

+ 35

2. sowel as.

3. Familiare verkorting van Leeuwkop.

4. geanker.

+ 35v