Daghregister. Deel 3. 1659-1662

September anno 1660

Adij, primo dito, fray, liefflijck, stil weer.⁺

2, 3 ende 4 dito, idem, doch 't luchjen meest ende doorgaens al westelijck tot jegen den avont (Nieuwe maen sijnde) begond vrij hard uytten N.N.Westen te wayen, met dichte, stuyvende jachtregen.

Sondagh, den 5 dito, noch al los weer; echter quaemen van de Chainouquas 28 persoonen met 77 beesten ende 18 schaepen, welcke haer heel civil sijn affgehandelt,

+ 113

[p. 260]

naementlijck 74 koebeesten ende 6 schaepen voor coralen, mitsgaders	}tabacq ende pijpen,
3 koebeesten ende 12 schaepen voor coper	}tabacq ende pijpen,

neffens 't gewoonlijcke tractement van broot ende brandewijn, allen 'twelcke ingereeckent, yder beest niet boven 8 à 9 stuyvers compt te staen, doch de schaepen, vermits meest voor coper gehandelt sijn, wel bijna eens soo veel.

Dese luyden waren, de vrije wiltschutten ende vissers eergister achter 't Lupaertsgeberghten ontmoet sijnde, soo vrempt noch dat niet een woort wisten met d'onse te spreecken, beduydende al na Caepmans leger, dat se daer heen wilden, maer dewijl men weet dat die dan 't beste goet tegen haer mager, out vee verwisselen, etc., hebben de gemelte vrije luyden haer daer van affgehouden ende recht deur na 't fort getroont^1., sijnde derhalven met hun versproocken dat de voorsz. vrije luyden (hun daertoe genegen gethoont) met haer na hun leger telckens heen ende weder sullen gaen, quansuys tot bescherminge van^2. 't wilt gediert, met haer schietgeweer, doch ons ooghmerck sijnde om haer van de Caapmans te diverteeren ende alsoo te beeter⁺ tot d' onse te gewennen, etc. Ten eynde verhaelde verwisselingh oocq te meer voorgecomen^3. blijve, is derhalven met voorss. vrije luyden g'accordeert 25 stuyvers daegs op haer eygen cost te genieten soo langh sij uyt sijn, ende telckens haer sulcx op hun wedercompste contant te betaelen, dat graegheyt maeckten, ende haer gerecommandeert is wel acht te nemen op alles wat bij dit volck is, ofte te crijgen wesen mochte, etc.

6 dito, goet weer. Quaemen des morgens noch eenige van deselve aen 't fort met acht beesten ende twee schaepen, die altemaelen ten eersten mede voor coraelen ende tabacq, excepto de twee schaepen voor coper, ingereuylt wierden.

Den Commandeur heden de landerijen, etc., overal hebbende wesen besichtigen ende op verscheyde saecken (de culture aengaende) wegen 't somergesay hier ende daer de nodige ordre gestelt hebbende, is jegens den avondt omtrent 5 uyren (een Suytoostelijck luchjen wayende) met het Parkitjen (nu conform resolutie van den 12en Augusty passado, wegen^4. de vertimmeringh t' eenemael g'absolveert ende treffelijcq bequaem gemaeckt tot dit crappe vaerwater) voorts na 't Robben-eylandt gevaeren, expres om te sien off het verongeluckte Schape-jachjen niet weder sal cunnen gerepareert worden, comende derhalven daer 's avonts doncker te arriveeren ende den

7en, 's morgens aen lant varende, te bevinden 'tselve geheel ende glad met de laeste stormwinden over de clippen aen stucq gesmeten, soodanigh datter geen repareren meer aen en was, latende derhalven de touwen, riemen, masten ende wes⁺ meer gebruyckelijck^5. was, bergen, ende voorts 't eylandt oversien hebbende op alle saecken de behoorlijcke ordre <gestelt>, etc.

1. meegetrek.

2. teen.

+ 113v

3. verhinderd.

4. wat betref, ten opsigte van.

+ 114

5. bruikbaar.

[p. 261]

Na 't welcke 's avonts met de sloep van de Perkit, halffwegen 't eylandt aff geroeyt, wel ende behouden weder thuysquam, mitsgaders alles hier in goede ordre vond^1..

8 dito, liefflijck, warm, sonneschijn-weer ende 't luchjen variabel, quam 't Parkitjen daermede oock ter rheede, welckers opperhooffden g'ordonneert sijn nu voorts hun werck vooreerst met dit moye weer principael ende pleyn te maecken om te vissen na de blinde^2. anckers, tot suyveringe der rheede deser Taeffelbay, etc.

Soo is oock ordre gestelt om een andre cleyn vaertuygh, in plaetse van 't verloren Schape-jachjen, te maecken van seecker op stapel staende roeysloep, om bij absentie van 't Parkitjen onverlegen te blijven, 't Robben-eylandt dickwils nodigh in der haest aff ende aen te bevaren.

Volgens welcke dan de scheepstimmerluyden morgen na 't bos sullen gaen, met mallen^3., om de nodige houtwercken, etc., daertoe aldaer te prepareren ende dan met vrije luyden wagens bij^4. 't fort te laten halen. Ende alsoo de lantbouwers, Pieter Vasagie ende Jan Coenraet Visser, hun langs soo slapper aenstellen^5. ende ondertusschen groote schult maecken, sonder behoorlijcken ijver te thoonen in hunnen corenbouw, waeruyt het weder soude cunnen betaelt worden, soo is, na langh genoegh insien, eyndelijck ordre gegeven aen Compagnies boumeester Cruythoff, dat hij de gemelte luyden, alsoff het Compagnies dienaers waren, dagelijcx op haer eygen landt tot hun behoorlijcke debvoir sal aenpressen, ende dát soo lange tot⁺ haer landt soo verde bequaem sal gemaect wesen dat het de gemaecte ende vorder te maecken schult waerdigh sal sijn; idem oocq, om andre door dit exempel mede wat te meer tot hun debvoir op te wecken, alsoo haer d' E. Compagnie doch alles seer civil is borgende ende de mont openhoudt, mitsgaders van onder tot de gront^6. op de been helpt, niet meer als billicq dan sijnde, dat se naersticheyt aenwenden tot wederbetalinge, off dat men hun door Compagnies authoriteyt sulcx laet doen, etc.

9 dito, idem liefflijck weer, hebben die van 't Parkitjen een ancker opgevist, sijnde dit nu het vierde, seer out, ende swaer stijff 500 lb., daervoor betaelt is aen dito Perkits volcq het 4e paert^7. volgens de jongste ordre van d' E. Heer Commissaris Sterthemius^(a), 't ijser gereeckent tegen 10 guldens 't 100 lb., conform de last onser Heeren Meesters uyt 't Patria^(b), 'twelcq monteert 12½ gulden, ende gelast is goede notitie te houden omme ter gelegener tijt op 't sluyten der boucken te brengen op reecqueninge van equipagie, omme alles te doen blijcken na behooren ende alsoo voorts daermede te continueren.

10 ende 11 dito, stijff, windrigh weer van den Noortwesten, sonder regen. Ende sijn op dato van de Chainouquas weder 24 beesten ingeruylt voor craelen, tabacq ende pijpen, te weten 12 redelijcke koeyen, 3 oude ende 9 jonge ossjens ende bulletjes.

Met desen handel hebben sigh weder 2 fraye^8. persoonen in geselschap begeven

1. Gedurende V.R. se afwesigheid weer geen aantekening oor die Kaap self nie.

2. onsigbaar (onder die water).

3. vorme waarna skeepsdele gesaag word.

4. na, tot by.

5. gedra.

+ 114v

6. tot de gront, heeltemal.

7. part, deel.

(a) Vgl. C. 700: Men. en Instr., 1657-1685, pp. 43-57. K.A.

(b) Sien briewe uit die moederland aan die Kommandeur en sy Raad, d.d. 7 Mei 1659 en 16 April 1660. C. 409: Ink. Br., 1649-1660, pp. 1186-1193; en C. 410: Ink. Br., 1660-1667, pp. 9-15 K.A.

8. flinke.

[p. 262]

tot den lantbouw ende daertoe bij den Bosheuvel versocht dertigh morgen landts, dewelcke haer op de conditien als de andere lantbouwers in eygendom sijn belooft,⁺ volgens d' erffbrieff daervan te verleenen^(c), mits boven haere voorige vrij gewesen tijt noch 12 jaeren van medio deser^1. in vrijdom alhier sullen continueren, sijnde den eenen genaempt Cornelis Claess. van Utrecht ende den anderen Dircq Mayer van Lunenburgh, beyde al over de drie jaeren langh in vrijdom alhier tot dienst van andere geweest ende preuve van haer comportement gegeven.

Sondagh, den 12en, windrigh weer als vooren, met swaren hagel ende regenbuyen; echter sijn vandage de vrije vissers onder hun vieren met de Chainouquas mede 't landt in gereyst, ten eynde als op den 5en passado is aengeteyckent. D'Almogende sij haer leytsman.

Dese weeck sijn partije Hollantse appel, peer ende queen^2., mispel, etc. op eenige jonge stammen bosboomen in 't bos g'ent. Item oock in Compagnies thuynen, hoedanigh met lemoen ende orangieappel mede sal geprobeert worden, om, goet bevindende, te meer in overvloet te geraecken.

13 <dito>, heeft den Commandeur eens weder allomme in 't landt over den bouw, etc. visite gedaen ende onder anderen mede uytgecosen een vetten heuvel achter tegen den Taeffelbergh, boven Compagnies bosch tot een wijnbergh voor d' E. Compagnie, ende aldaer partije wijnstocken doen planten ende laten sayen allerhande saden, boonen, etc., tot preuve op een parckjen daertoe expres doen prepareren.

Soo hadde oock met eenen besien het stucq landt bij de, boven op den 11en deser genoemde, nieuwe lantbouwers uytgecosen, om d' erffbrieff op te maecken na 't^3. opneminge ende affmetinge des lantmeters, etc., beginnende jegenwoordigh de vrije luyden (siende 't redelijck succes van de wijnplantagie van den Commandeur) mede fray aen 't wijngaerdplanten te vallen, die^4. haer bij honderden gegeven ende⁺ noch meer aengeboden worden, vermits 'tselve, na 't cooren in de grondt gebracht is, sonder verlet van dien bouw fray geschieden can, ende dat op de magerste gronden.

14 dito, heel moy weer, doch hadden die van de Perkit, den ganschen dagh besigh geweest na anckers te soecken, niet anders opgecregen als wat stucken van touwerck, door die van de schepen nu ende dan over boort gesmeten, gelijcq als eynden van schoots, stroppen, lengen^5. ende diergelijcke.

's Nachts woeyt vrij hard van den Zuyt-Zuytoosten, ende is vandage in een fuyck door den lantbouwer Tielman Hendricxss. van Uytrecht d' eerste palingh gevangen in de Versse-revier^(d), wel twee mansarmen dick, vet ende delicaet.

+ 115

(c) Hierdie ‘erffbrieff’ is op 20 September 1660 aan die betrokke persone, t.w. Claessen en Mayer, verleen. V.C. 39: Monsterrollen, Vrije Lieden etc., p. 25 (Erfbrieven, 1657-1667). K.A. Hulle was albei vroeër in diens van Hendrik Boom. Ibid., p. 23 (Monsterrollen, 1656-1673).

1. medio deser, d.w.s. middel September.

2. kwee-pere, Afr. kwepers; queen is eintlik 'n meervoudsvorm van quee (kwee). As dit hier, soos al die ander vrugtename, 'n enkelvoud of kollektief moet voorstel, dan is die vorm queen te vergelyk met schoen - oorspronklik meervoud van schoe. Vgl. queen in brief aan Otto Jansz. o.d. 25 Sept. hierna.

3. So in albei tekste. Vir d'?

4. Asof 't wyngaerdplanten = wingerdstokkies!

+ 115v

5. stroppe ‘dienende om vaten en andere zware voorwerpen op te hijsen’ (Van Dale).

(d) D.i. die Liesbeekrivier.

[p. 263]

15 dito, 's morgens liefflijck weer. Is vandage bij 't Parkits volck een van de Francen^1. anckers gevist van 1600 lb., daeraen rijckelijck een halff touw van 13 duym, ende alsoo 'tselve touw nieuw ende goet was, ende daerom voor eenige sware fluyten ofte jachten can te pas comen, is 't volcq daervoor mede 20 guldens contant vereert, om de graegheyt onder deselve te houden ende voor 't ancker 40 guldens, na de reeckeninge vooren aengehaelt.

16 ende 17 dito, variabel, windrigh, ende den

18 dito, wat stilder weer sijnde, is den Commandeur 's morgens vroegh uytgeweest met partije volck, schoppen ende spaeden om de wegh, door den swaeren regen seer verdorven, overal te laten verhelpen, etc., ende ondertusschen oock de nieuwe vrije lantbouwers hun landerijen aff te meten.

Sijnde die van de Parkit tusschenwijle mede doende geweest aen d' anckervisserij, maer niet als oude strengen, dick ende dun touwerck op cunnen vinden, als oock vast geweest aen een ancker, sonder stocq^2., dat gemerckt is^3., omdat de lijnen wel⁺ hondert vadem langs de gront, tusschen twee roeyvaertuygen slepende, beroest waeren ende telckens overslipten, van wat canten sij oocq diverse maelen daeraen quaemen te geraecken, sulcx het, een stocq hebbende gehadt, voorseeckers soude vastgebleven ende opgecregen sijn geworden, doch alsoo 't nu plat leyt, wort bij de naviganten g'oordeelt aen dito ancker geen leet can geleden worden, als oock 'tselve ter oorsaecke voorss. onmogelijcq op te crijgen sij.

Volle maen, Sondagh den 19en dito, los regen- ende variabel, windrigh weer tusschen het Noort- ende Suytwesten, met hagelbuyen, die al de erten op de particulieren haer landt aen stucq geslagen ende bedorven hebben, sijnde van Compagnies wegen noch geen gesayt, als weynigh^4. (beneffens andere vruchten) tot preuve op Compagnies wijnbergh, onder de voet van welcke seer vette grondt bevonden sijnde, Compagnies bouwmeester gelast is morgen de ploegh in te brengen ende bequaem te maecken, tegen May aenstaende jaers bouwtijt, met taruw te besayen, alsoo veele van 't oude landt uytgebouwt^5., alsdan altemaelen niet sal cunnen gemest ende besayt worden, maer gedeelte moeten stil leggen braecken^6. door manquement van genoechsame mest.

20 dito, los weer, is den fiscael uytgesonden om te sien off alles wel in ordre gestelt wierd ende 't gebrecq te helpen, etc.

21 dito, idem, tot jegen den avond, begond een stijve Z.Z.Oostesomerwint te wayen.

Ende quaemen den vrij lantbode, Jan Sacharias, neffens de vrije vissers, Pieter⁺ Corneliss. van Langesondt ende Carel Broers, met haer vrije knecht, Jan Wolff, uyt

1. de Francen: genitieffunksie.

2. ‘Houten of ijzeren stok, loodrecht op het dunne einde der schacht van het anker staande en er aan weerzijden even ver buitenstekende; dienende om het anker altyd zoo te laten vallen, dat eene der handen in de grond vat’ (WNT).

3. met 'n boei?

+ 116

4. als weynich, behalwe 'n klein bietjie.

5. uitgeput.

6. ongeploeg lê.

+ 116v

[p. 264]

het landt weder aen 't fort, nadat nu thien dagen uytgeweest ende met eenige van des Chainouquas volck medegetrocken, na 5 dagen reysens bij haren coninck gecomen, van denselven ende de sijne seer minnelijck ontfangen ende bejegent, mitsgaders met melck ende schapen, als huysvestinge, etc., wel getracteert ende g'accommodeert waren.

Hebbende sigh de voorss. coningh oft Chocque, 'twelck soo veel als coningh te seggen, ende die oock genoempt is Soesöa, noch maer met een leger omtrent 4 dagen reysens van hier ter neder gestelt ende alle sijne andre onderhoorige troupen, ofte legers, mede bij hem aff ontboden, om aldaer een goede wijl te blijven ende met ons in nader kennisse ende handelinge te treden (recht contrarie de hieromtrent woonende Saldanhars ende Caepman die ons altijt van 't binnenlants volcq soecken aff te houden) doch is sulcx maer om ons van haer^1. legerplaetsen ende weyden onbewust, ende haerselven^2. te houden alsoff dese ende andere tot ons niet souden gedult worden sonder haer toedoen ende geselschap, hoedanigh sij oock omtrent ons voorgeven, dat geen volcq uyt 't landt sonder haer^2. tot ons souden comen, 'twelcq wel al te waer mochte wesen, mits sij de natie in 't landt 't contrarie van onse goede ende oprechte intentie wijsmaecken, gelijck ons langs soo meer comt te blijcken, ende sijluyden daerdoor vrij machtigh ende rijck van bestiael worden, hebbende niemandt van haer eenigh coper off craelen meer om de armen, ooren ofte halssen, maer alles aen dese Chainouquas ende Saldanhars tegen bestiael verhandelt,⁺ daer sij echter niets van aen ons te verhandelen brengen, maer wel haer uytgeslooft, out bestiael, 'twelck evenwel vooralsnoch soo ingesien^3. wort opdat bij tijt ende wijle de binnenlants natie beter tot ons gewent ende verseeckert worden van der Nederlanders oprechte intentie om met alle ende een yegelijck, sonder onderscheyt, vruntschap te maecken ende onderhouden, te meer dewijl men nu dees ende dan weder dies^4. volcq siet affcomen ende volgensdien geen partije, maer elcq voor even goet vrunt aen te haelen, ende dogh principael oock op te passen dat de Goringaiquas, ofte Caepman, ende de Tabacqdieven, ofte Gorachouquas, d' E. Compagnie (gelijcq voorleden jaer beoorloght) geen al te groote hinderpaelen in desen alles en^5. worden, dewijl men bevindt als het binnenvolcq^6., nu ende dan oyt off oyt bij geweest, d' onse niet anders als met alle minne ende vrundelijcheyt hebben onthaelt ende getracht nader met ons in kennisse te comen ende handelen, etc.

Hebbende desen Soesöa, welcken den rechten Chocque offte coningh van de Chainouquas is, aen den Commandeur een jongh ossjen gestuyrt ende versocht daertegen wat roode coraelen, etc., van hem te mogen sien, tot teycken van genegentheyt, om nader te willen met hem allieren^7., ende dat d' onse daer in 't landt bij hem wilden met de coopmanschappen comen om te handelen, soude ons bestiael genoegh

1. die Chainouquas se.

2. die Saldanhars en Kaapmans.

2. die Saldanhars en Kaapmans.

+ 117

3. aangesien, aangekyk.

4. dees en dies is genitief: volk van hierdie en daardie (opperhoof).

5. Negatiewe partikel: nie word nie.

6. volk van die binneland.

7. alliansie sluit.

[p. 265]

laten negotieren, alsoo een seer out man sijnde ende daerom niet wel cunnende gaen, selffs aen 't fort comende, gaerne den ommegangh van de Duytsen selffs⁺ voor oogen wilde sien, daer hem sijn volcq (hier geweest sijnde) al vrij wat meer aff wisten te vertellen als hij wel coste geloven, etc., gelijcq oock veele van sijn volcq die daeromme met menichte, tot vrouw ende kinderen incluys, van wel een dagh reysens waren comen loopen om de voorss. vrije luyden te sien, als hebbende noyt andre als hun eygen natie gesien, elck niet wetende wat vruntschap sij ons volcq doen soude, verclaerende oocq de twee persoonen, met d' onse heden geretourneert, dat se noyt schepen voor dato oock gesien hadden.

Desen Heer ofte coninck, seer out geworden sijnde, soude (volgens d' overtalinge^1. van Douman ende Douckema, door Eva in Duyts perfecter doende ende nader ons wetende te beduyden ofte te verstaen te geven) maer een eenigh soon hebben. gelijck de voorsz. vrije luyden volgens alle ogenschijn oock gemerckt hadden, welcke hij jegenwoordigh in sijn plaetse 't regement van 't rijcq had opgedraegen ende doen erkennen voor coninck, eenlijck^2. den oppertitul ende alle rijckdommen ende domeynen, soo langh hij leeft, aen sigh houdende, als oock de hooghste eere, die hem (bij^3. sijn zoon, present wesende) altijt eerst aengedaen ende dan gelijcke eere ende respect sijn soon als erffgenaem ende successeur van de heerschappije, etc. bewesen wordt, schijnende dese volgens de vertaelinge als boven van soo grooten ontsagh te wesen, dat Oedasöa, noch niemant van al sijn onderhoorige Cochoquas, noch andere, met ons sullen derven comen handelen, soolange dese Chainouquas⁺ hier dus dicht bij leggen, maer nu se soo nae comen, plaets voor deselve inruymen ende hem sullen comen begroeten, met vereeringe van bestiael, etc., tot bethooninge van schuldige onderdanicheyt, als sulcx aen hem, volgens sijn qualiteyt, schuldigh wesende ende representerende den naesten van den oppersten coningh, 'twelcq den Hamcunquar soude sijn, die wel mede in matte huysen woont, maer noyt heen ende weer treckt, ende sijn onderdaenen haer, beneffens 't bestiael, oock erneren met d' aenplantinge van het costelijcke cruyt dacha^4., daer se bedwelmt van worden in de hersenen, als van amphioen^5., ginje^6., stercke tabacq ofte brandewijn ende diergelijcke, ende waeromme dese natie daertoe oock seer genegen sijn.

Den oppersten dan van dese Hamcumquas die (soo ons vertaelt wort) altijt vast woont in ontelbare menichte van huysen, zeer verre ende diep, omtrent midden tusschen beyde de zeen van 't Caepse landt, soude wesen den opperheer van al het Hottentoosgeslacht ende met een cort woordt genoemt worden den Khoebaha, dat is soo veel als den oppersten van alle de coningen ende lantsheeren, als sulcx dit

+ 117v

1. vertolking.

2. alleen, slegs.

3. deur.

+ 118

4. Vgl. noot o.d. 21 Junie 1658.

5. opium. Amfioen kom via Arabies en Portugees van Grieks opion en is dus etimologies dieselfde woord.

6. ginseng?? Afgesien van vormbesware teen die gissing is ginseng 'n ‘medical root which has an extraordinary reputation in China as a restorative’ (Yule & Burnell: Hobson - Jobson s.v.) maar het dit geen bedwelmende uitwerking nie.

[p. 266]

woort ten vollen beduydende, want Khoe^1. is te seggen ende beduyt dit alles, naementlijcq: een hoogen bergh, rijck, geluckige coningh, ende Baha wil seggen: die van alles moet onderdanigheyt bewesen worden; sulcx dat hij soude sijn eygentlijck⁺ als keyser van het Hottentoos geslaght ende den gemelten Chainouqar (daer d' onse nu bij sijn geweest) naest hem den aensienlijcxsten van de coningen, wordende genoempt den

Khoeque, dat is eygentlijck ende recht te seggen: den coningh, wesende desen sijnen naeme, als boven geschreven, Soesöa, ende sijn gemelten soons naeme Goeboe, die hij, als voorsz., 't regiment^2., vermits sijn ouderdom, voor sijn doot heeft overgegeven ende daerom genoempt wort Khoequöa^3., ofte successeur des conings, ende daervoor oock erkent wort; anders worden konincxkinderen (noch niet in eenigh gesagh ofte regiment gevesticht sijnde) generaelijck genoempt Khoeque Kone, naementlijck soonen ende dochters dooreen, doch den soon ofte prins: 'Kheysa, de dochters Khoeque Achebasis ende d'edelijcke Khoequebj, dat is generalijck te seggen: volck van conincklijcq geslaght.

Humqu is een gestelt ofte gecooren heer ofte gouverneur over 't volcq, doch een persoon echter van de grootste, doch geen conincklijcq affcompst, gelijck als Oedasöa, den oversten der Saldanhars, soo genoempt ofte g'intituleert worden, ende Ngnonnomöa, sijn tweede offte adjunct, wort genoemt Chamhuma, dat is mede- ofte tweede heer van sijn streeck lants, volcq ofte provintie, etc.

Humque worden oocq genoemt d' overste der Charigurquas, als sijnde d' aensienlijcxste uyt haer landt gebooren, maer cunnen alle door den gemelten Soesöa ende sijn soon uyt al haer gouvernementen ende gesagh gedegradeert, verstooten ende verbannen worden, dogh geschiet sulcx selden, als^4. om groote reden, ende dan oock niet sonder onlusten ende oorlogh, des sigh met tamelijcke bethooninge van eerbiedicheyt laet geseggen.

⁺ De Gorachouquas ende Goringhaiquas, naementlijck de Tabacqdieven ende Caepmans, worden onder de groote maer genoempt Khoesanhuma, dogh sij selffs alle arrogeren haer echter al mede den titul van Khoeque over hare troupen, daer se <haer> veeltijts oorlogh over den hals haelen ende daerom voor de Chainouquas sulcx openbaerlijck niet wel derven laten blijcken ende volgensdien van hare minderen te cleynder ontsagh hebben, voornamentlijcq als Soesöa hieromtrent verschijnt, die nu, nae 't seggen, voornemens soude sijn tot op een à twee dagen reysens bij ons te comen blijven woonen, verstaende den Khoeque Soesöa ende sijn soon Goeboe met haer leger, altoos principael om geduyrigh met ons te verkeeren ende sijn andre troupen maer aff ende aen te laten gaen weyden, 'twelcq soo uytvallende, wel een goede ofte de rechte ende langh na gewenste saecke voor d' E.

1. Kroenlein: Wortschatz der Khoi-Khoin, s.v. !khù, reich, vermögend; reich sein, vermögend sein’ (bls. 225 b.)

+ 118v

2. regering.

3. Khoeque, Khoequa, afleidinge van bostaande! khù? De afleiding van die orige titels bly aan deskundiges voorbehou.

4. behalwe.

+ 119

[p. 267]

Compagnie mochte wesen, vermits^1. d' authoriteyt die schijnt dat desen onder sijn volcq heeft, ende daeromme de conditien met hem aen te gaen, te beter sal cunnen staet op te maecken wesen^2.. Wat uytcomst Godt de Heere de saecken sal gelieven te geven, wil den tijt leeren.

Ondertusschen sijn sijne twee domesticquen (met de voorsz. vrije lantreysers geretourneert) wel onthaelt ende onse meeninge door de tolckinne Eva (goet Duyts ende redelijck Portugees hebbende leeren spreecken) grondigh te verstaen gegeven ende gerecommandeert alles haeren Heere recommandabel^3. over te seggen, werwaerts^4. sij voornemens sijn morgen weder te vertrecken met eenige vereeringen⁺ voor denselven, daertegen belooft claer te maecken^5., dat haer wel beviel, te meer dewijl den Commandeur seyde gaerne Soesöa te erkennen als vader ende sijnen soone Goeboe als broeder, om alsoo als volck van een^6. natuyr met den anderen te verkeeren, ende waerdoor den ouden man (maer een eenigh grooten zoone hebbende) in sijn outste dagen noch een ander ofte tweede soone^7. soude aenwinnen, die genegen was hem te beschicken alle dingen, wat^8. hij uyt alle oorden van de werelt begeerden, waerdoor sijn naem grootelijcx coste vermeerdert ende verbreyt worden, jae in grooter achtinge comen, selffs bij den Khoebaha, als hem alle vreemdicheden door onsen ommegangh sullende cunnen beschicken, etc.

Welcke voorsz. domestycken, den eenen genaempt Oocktis Kouköa ende den anderen Hanhumma, versorgers van haers heeren groot ende cleyn vee, naderhandt in des Commandeurs camer voor een groote spiegel gebracht sijnde, schenen heel als g'altereert te sijn, dan meenende volcq in een ander camer ende dan weder siende haer eygen ende ander persoonen, imaginerende spoock te sien, soodanigh dat Eva, Doman ende andere Hottentoos bij 't fort woonende, genoech te doen hadden haer 't rechte verstant wijs te maecken, ende soo heeft men met die vreemde luyden hier veeltijts wondre cluchten ende vermaeckelijcke vremdicheden, etc.

22 dito, noch al harde Suyt-Suytooste-, drooge winden, sijn de voorsz. domestycken⁺ van Soesöa ende sijnen soone Goeboe, om aen haeren Heeren te brengen, tot teycken van genegen vruntschap ende nader alliantie, etc., met deselve te maecken, ende in recompense van 't gesonden ossjen aen den Commandeur, tot vereeringe ter handt gestelt: voor elcq 9 bossjes roode coraelen, 6 stocken geel coper, 1 spiegeltjen, 6 pijpen ende een pondt tabacq off 1½, sijnde omtrent sooveel als waervoor men 5 à 6 beesten reuylt; des haer die vereeringe seer scheen te bevallen ende genoechsaem bethoonden deselve haere gemelte Heeren op 't hoogste soude aengenaem sijn ende bysondere genegentheyt verwecken om nader bij te comen, soo haest maer de wateren in de revieren wat gevallen waren, daer se nu gansch qualijck met hun beesten deur costen comen door den extraodinairen regen, dit saysoen 't landt overal

1. weens, danksy.

2. Woordorde!

3. aanbevelend, aanprysend.

4. nl. na hulle Heer.

+ 119v

5. vereringe beloof om teen môre klaar te hê.

6. dieselfde, eenderse.

7. nl. Van Riebeeck.

8. Samevattende betreklike voornaamwoord: alle dinge wat hy (maar)... begeer.

+ 120

[p. 268]

seer g'innundeert hebbende, jae twijffelde<n> niet off souden^1. selffs in persoon den Commandeur genegen sijn te comen besoecken, vermits sijluyden door de gemelte vereeringen een genegen hert tot hem soude bemercken. Waerop men haer geantwoort heeft dat wij begeerigh ende gereet waeren deselve met alle eer ende respect, etc., te ontfangen ende onthaelen, ende voorts al ons leven met deselve als eygen bloetvrunden om te gaen; item oock, volgens het voorstel van meergedachte haere Heeren, wanneer sij nader sullen gecomen ende 't landt droger geworden sijn, alsdan over en weer alle dagen ons volck met de sijne, neffens bestiael⁺ ende coopmanschappen, te laten reysen ende traffiqueren, tot dien eynde seer gaerne sullende sien dat deselve aen 't fort comen, om haer veelderhande dingen te verthoonen ende laten sien, waerinne sijluyden 't beste behagen mochten hebben, om haer dat dan te versorgen^2., soo veele sij sullen gelieven te begeeren. Na welcke ende meer redenen van nodiginge ende aenlock, deselve elck mede met drie bossen coralen, tabacq ende pijpen, etc., beschoncken ende na genoten tractement hare cnapsacken met broot gevult sijnde den

23en <dito>, 's morgens vroegh met heel moy weer bysonder vernoeght sijn vertrocken, nadat haer van den Commandeur door Eva doen seggen was dat hij hare Heeren toewenschten duysent jaeren levens met veele kinderen ende rijckdom van vee, als wesende dese maniere de aengenaemste begroetinge, presenterende eenige van d' onse weder met haer te laten gaen tot geleyde; maer sij excuseerden 't, vermits het te moeyelijck reysen ende sijluyden te becommerlijck daeromme voor d' onse waeren, dat deselve in 't overswemmen van de reviere hier off daer mochten comen te verdrencken, ende dan soude hare Heeren niet derven uyt droeffheyt ende beschaemtheyt nader comen. Sulcx sijluyden daermede affscheyt naemen ende bysonder vernoeght na huys keerden. D'Almogende geve met dit vreemde volcq wat goets voor d' E. Compagnie magh uytgewerckt worden; sijn noch heel vreempt, ja hebben noyt soo na^3. de zee geweest dat se scheepen in 't water, noch ander volcq als haer eygen lants Hottentoos-natie oyt gesien hebben, ende wort des te meer gesubstiliseert^4. om de Caepmans den ommegangh met haer soo veel mogelijck (politycq) te becommeren^5. ende aff te snijden, waertoe het reyssen van d' onse met⁺ haer, tot geleyde met roers, quansuys over ende weer ende sijluyden om de te handelen beesten na 't fort te drijven, een goede saecke ende de naeste middel wel sal wesen om oocq de schadelijcke verwisselinge van haere schoone tegen Caepmans slechte beesten voor te comen.

24 ende 25 dito, betrocken lucht, variabel weer ende is door 't Parkits volcq gister gevist een dregh van 50 lb. met wat stucken touw ende heden dito galjot gestuyrt na 't Robben-eylandt met navolgende

1. d.w.s. die Soesoa en sy seun.

+ 120v

2. besorg.

3. naby. So in albei tekste.

4. Skryffout vir gesubtiliseert, subtiel gemaak, ingelig?

5. moeilik te maak.

+ 121

[p. 269]

‘Memorie tot ordre voor d' opperhooffden

Dewijl men met de Zuyt-Zuytoostewinden in 't anckervissen gansch niet can uytrechten, soo sullen Ul. soo haest dié off een ander goede wint dan wat deurcoelt, haer spoedigen eens in der haest te seylen nae 't Robbeneylandt ende aldaer innemen de seylen, touwen, mast, neffens alles wat daer noch verder van 't Schape-jachtjen opgespoelt ende in bewaringe is, tot vlaghvleugels, spillen ende anckerstockjens incluys, mitsgaders oock met eenen 't vrackjen laeten sloopen ende alle hout, noch eenichsints gebruyckelijkck tot knies, schoyingh offte andersints, mede al herwaerts brengen onder behoorlijcke notitie daervan aff te nemen. Ende aengaende de rest dat nergens anders als tot branthout bequaem is, sullen Ul. van haer^1. volck, met hulp van die van 't eylandt sijn, laeten brengen op den vuyrbergh bij het baacken, daer men dogh anders uyt de Hout- ofte^2. Saldanha-bay, branthout toe haelen ende laeten brengen moet; des hierdoor dan een tochjen sal worden uytgewonnen, ende waeromme Ul. oock gerecommandeert blijft 'tselve soo haest als emmers doenlijck is te laeten volvoeren, om in der ijl weder hier te wesen ende aen 't anckervissen te⁺ vallen, tot vorder suyveringe deser rheede.

Ul. werden oock mede gegeven 2 pijen^3., 2 baytjens^4., 2 St. Thomese ende een Indis negroscleden^5., tot cledingh voor de slaeven aldaer, die dan aen Otto^(e) cunt overhandigen ende vernemen off den jongen, genaempt Pieter Janss. Sampus, hem noch soo ongehoorsaem tegen Ot aenstelt, 'twelck soo bevindende, sullen Ul. denselven mede hier brengen ende soo lange een van U volcq daer laeten, doch soo, bijaldien hem voorss. jongen sal gebetert hebben, sult niet behoeven. Hiermede behouden reyse gewenscht, sullen wij 't voorige U neersticheyt bevolen laten, ten eynde haest wederom mooght comen.

In 't fort de Goede Hoope, adij 25en September anno 1660.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck.’

Beneffens welcke bovengeschreven memorie de gemelte opperhooffden oock ter hant gestelt is navolgend briefken geschreven aen Otto Jansz.:

‘Hierneffens compt met 't Parkytjen 2 pijen, 2 baytjes^4. ende twee St. Tomese negroscleetjes, tot cleedingh ende verschooningh voor de slaven, te weten voor elcq evenveel, ende een Indiaens negroscleedt voor 't kint daer de slavin mede swanger gaet, dat Ul. haer niet eer geven sal, voor sij daervan verlost is.

1. d.i. die volk van Ul. (Uluyden of Ulieden). Ul. word hier dus gevoel as derde persoon, meervoud. Anders sou ons uw i.p.v. haer verwag het.

2. = off(te) de: teenstelling, nie gelykstelling nie.

+ 121v

3. ongeveer: jasse.

4. Dit is eienaardig dat hierdie vindplek - sestien jaar ouer as die oudste aanhaling in WNT - in die literatuur oor die afleiding van baadjie, byv. by Hesseling, Bosman, Boshoff nie gegee word nie.

5. I.p.v. een Indis negroscleden (sic) kry ons kort hierna in die brief aan Otto Jansz. een Indiaens negroscleedt: -cleden sal wel 'n vergissing wees en die onderskeiding tussen Indies en Indiaans is later ingevoer.

(e) Otto Janssen.

4. Dit is eienaardig dat hierdie vindplek - sestien jaar ouer as die oudste aanhaling in WNT - in die literatuur oor die afleiding van baadjie, byv. by Hesseling, Bosman, Boshoff nie gegee word nie.

[p. 270]

Soo den jongen Pieter Janss. Sampus noch even ongehoorsaem blijft, den schipper is belast hem dan hier te brengen, in plaets van een ander uyt het galjot.

⁺ Den oly tot U ransoen, laest vergeten, gaet jegenwoordigh oock mede, insgelijcx een halve legger onsuyver graen ende cruymelbeschuyt^1. voor de verckens die jongen hebben, ende sendt ons de twee queen^2., daer Ul. laest van geseght hebt om hier op te leggen ende mesten, verstaende soo se volwassen sijn, anders sullen wij in de plaets twee volwasse burgen verwachten. Ende laet ons telckens weten hoeveel datter sulcke volwassen queen^2., seugen ende burgen wel sijn, om die dan telckens te laten haelen ende hier te doen mesten, alsoo daertoe over te senden te veel omslagh ende moeyten geeft. Soo sullen wij nu mede verwachten hoeveel oyen, rammen ende hamels datter sijn. Item oock off daer niet noch wel een Hollantse ram off twee nodigh onder de oyen sal wesen, om U die dan te beschicken van die hier fray bij de vrije luyden aengefoct worden.

Let wel op het vuyren ende blijft gegroet van Ul. vrundt.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck.’

Sondagh den 26en, weer ende wint als vooren. Is na 't sermoen 't navolgende biljet voor de peuy^3. gepubliceert ende g'affigeert, van inhoude als te weten:

‘Alsoo gemerckt wordt dat bij sommige lantbouwers gansch weynigh acht geslagen wordt om vóór 't drooge saysoen, dewijl de gront noch sacht is, haer gegeven landt voorts te breecken ende om te ploegen, waertoe hun de beesten tot maer 12 guldens 't stuck (op credit noch oock) sijn verstreckt, maer dat deselve haer meer beijveren om vrachten hout voor d' een ende d' ander, jae selffs voor de Francen, te voeren^4. ende daerdoor hun beesten seer matteren^5. ende onmachtigh⁺ tot de ploegen maecken, tot groote verachteringh van den corenbouw en de verder culture, etc., - Soo is 't dat de lantbouwers bij desen wel expresselijck verboden wort eenigh hout, anders als tot hun eygen brandt, meer te voeren voor 't begin van de maent November aenstaende, ende dat sijluyden haer tusschenwijlen sullen hebben besigh te houden haer ongebroocken landt voorts om te ploegen, sonder meer vrachten hout aen te brengen als eens ter weeck, namentlijck Saterdagh off Sondagh, 's morgens voor 9 uyren, op pene van verbeurte des^6. vrachten houts voor

+ 122

1. Die gruys van broot uit die brief van 7/8/1660.

2. onvrugbare diere, in hierdie geval varkensogge. Eintlik is kween enkelvoud, die meervoud kwene(n), soos in Afr. Reeds in die 17de eeuse taal kom egter 'n enkelvoud kwee meervoud kweën, queen, voor, wat WNT as 'n vergissing wil beskou. M.i. het ons hier te doen met die teenoorgestelde ontwikkeling wat ons sien in Ndl. enkv. schoen (i.p.v.) schoe. Vgl. noot 2, bls. 262 hiervóór.

2. onvrugbare diere, in hierdie geval varkensogge. Eintlik is kween enkelvoud, die meervoud kwene(n), soos in Afr. Reeds in die 17de eeuse taal kom egter 'n enkelvoud kwee meervoud kweën, queen, voor, wat WNT as 'n vergissing wil beskou. M.i. het ons hier te doen met die teenoorgestelde ontwikkeling wat ons sien in Ndl. enkv. schoen (i.p.v.) schoe. Vgl. noot 2, bls. 262 hiervóór.

3. stoep (voor die kat van die fort?).

4. vervoer, aanry.

5. afmat.

+ 122v

6. Sic!

[p. 271]

d' E. Compagnie, alsoo sulcx tot best van 't gemeen aldus verstaen wort te vereysschen.

In 't fort de Goede Hoope, adij 26en September 1660.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck.’

27 dito, fray weer met variable, drooge luchjens. Sijn omtrent 30 persoonen van de Cochoquas aen 't fort gecomen met drie oude koeyen, 1 kalffjen ende 27 schaepen, die alle meest voor koraelen ende tabacq ingereuylt wierden, relaterende ons den tolcq Doman ende de tolckinne Eva dat Oedasöa den coningh ofte oppersten der Chainouquas, genaempt Sousöa, ende sijnen zoone, Goeboe, door sijn gecommitteerde hadden laten begroeten, ende na drie dagen wachtens op hun versoeck consent gecregen^1. om bij ons vooreerst noch te mogen blijven omgaen ende handelen, ende dat hij^2. (met Oedasöa dichter bij gecomen sijnde) nader soude spreecken, hebbende de Chariguriquas ende Gorachouquas mede haer schuldige begroetinge door gecommitteerde laten doen, ende de Goringaiquas ofte Caepmans hun saecken soo weten te beleggen, dat sij voor de beste ende leytsluyden^3. van den voorsz.⁺ Soesöa ende zoon aengenomen sijn, seggende Eva dat de Caepmans al de Hottentoos te slim sijn; ende aengaende de Vissers ofte Watermans, sulcke arme, caele gasten, dat se haer niet eens ergens derven bijvougen, maer hun al onder Compagnies resort houden, tot dienst van den borger, etc. in 't vissen, wassen, schuyren, etc., 'twelcq deselve al vrij adcommodabel^4. valt.

Op dit goet bescheyt dat Oedasöa van Sousöa ende zoon gecregen hadde, hoopten Eva dat hij niet soo verde wegh wijcken soude als sij wel gevreest hadde, maer soo na noch blijven soude dat sij haer volcq noch somtijts soude sien hier comen, alsoo sij wel wiste dat het hun een groote penitentie soude sijn van den tabacq, etc., versteecken te blijven.

Waerop wij haer induceerden^5. dat Oedasöa, in plaetse van te landewaerd in, soude wijcken na de Noortsijde van de Saldanha-bay, daer wij dan de Perkyt soude senden om van hem jonge koebeesten ende schaepen te reuylen, alsoo de Perkyt geen groote, oude beesten soude cunnen overvoeren, etc., 'twelcq sij scheen te begrijpen goet te wesen ende haerluyden te induceren. Sulcx soo willende uytvallen, soude men op twee plaetsen, hier met de Chainouquar, ende daer met al de Saldanhars den handel cunnen waernemen.

Maer seecker ander volcq, genaempt Hesaquas^6. (bij ons noch noyt hooren noemen, rechte dacha-maeckers van de Hamcumquar, ende noch grooter volcq als de voorgemelte Chainouquas sijnde, van de Saldanhars in spraecke soo different dat se

1. Kyk einde fol. 117v hiervóór, waar betoog word dat Oedasoa ondergeskik was aan die Sousoa.

2. Die Sousoa.

3. leidsliede, raadgewers.

+ 123

4. gerieflik.

5. voorgestel het; aan die hand gegee het.

6. Dieselfde as die Hosaqua van 28 Sept. (bls. 273) hierna.

[p. 272]

malcanderen niet verstaen cunnen als door vertalinge van de Chainouquas) seyde⁺ sij dat hadde van hem laten gaen^1. de Saldanhars, Caepman ende al wat hieromtrent was, hem plaets inruymen soude, als willende niemandt ter werelt langer hieromtrent lijden^2., ofte indien se niet bijtijts vertrocken, dreyghde hij al van verre dat hij se alle soude weghjaegen, tot den Chainouquar incluys, ende selffs hieromtrent blijven om met het Duyts volcq alleen te handelen ende om te gaen. Ten dien eynde, als de sterckste sigh arogerende, wilden hij het hier comen overal in besit nemen. Sulcx doende, wel wat wonders mochte in til^3. wesen. 't Uytval sal den tijt leren.

Altoos begint te blijcken, dat langs soo vreemder volcq van ons kennisse in 't landt crijgt ende elcq even seer genegen soude sijn liever selffs met ons te handelen als door haere tusschen beyde wonende buyren. Op welcke redenen wij dan oocq te meer fondament naemen^4. de Cochoquas te raden na de Saldanha-bay en de Caapmans na de Hout-bay te gaen, vermits men haer daer met de Perkyt can bijcomen. Maer off haer de Caepmans wel weder in die fuyck sullen derven begeven, is twijffelachtigh, vermits haer tot noch soo wat buyten schoots van ons met haer leger ende bestiael blijven houden ende haer vrij beter in de gratie van den Chainouquar hebben weten te brengen als Oedasöa (die noch wat crigel^5. schijnt ende daerom niet al te ootmoedigh can vallen) apparent omdat de Caepmans wel mercken dat het doch qualijck mogelijck sal wesen de gemelte Chainouquas ende andre uyt^6. lant langer van ons te diverteeren, welcke hoorende dat een volck hier op 't landt is comen woonen waervan alle coopmanschappen als uyt d' eerste handt te crijgen is, selffs⁺ genegen sijn aff te comen, ende waerop andere, noch dieper in 't landt, daer dese haere waeren weder aen verhandelen, oock van ons hoorende, de Hollanders mettertijt 't gansche landt door sullen bekent worden ende alsoo, bij verloop van jaeren, die van Monomotapa haer volcq mede wel eens mochten herwaerts senden, welcke dan, siende de civile bejegeningh geconsidereert tegens de superbe heersingh^7. der Portugesen, wel al soo lieff haren handel der tanden^8. ende gout, etc. met d' E. Compagnie als die van Mosambicque ende Soffola mochten comen drijven, als woonende soo heel veel verder niet van hier. Doch dit is een saecke die lange jaeren vereyscht, maer om de voorgeroerde reeden sigh van wat schijn van apparentie^9. wel soude beginnen te laten aensien, etc.

Twee outste van Oedasöa's raetsluyden, met de bovengemelte veehandelaers medegecomen, hadden door Eva laten seggen dat se den Commandeur morgen vroegh wel eens alleen wilden spreecken; des den

28en, 's morgens in sijn comptoir geroepen ende daerbij d' ordinaris raetsper-

+ 123v

1. van hem laten gaen, berig gestuur het; beveel het.

2. toelaat, verdra.

3. in til, gewoonlik op til, op koms, in aantog, te verwagte.

4. tot die vaste besluit gekom het. Vgl. noot 2, bls. 318, Deel I.

5. Ongediftongeerde vorm van krijgel, weerbarstig, prikkelbaar, verwant met Nieu-Ndl. kregel.

6. uyt 't.

+ 124

7. geconsidereert.... Portugesen, vergeleke met die trotse dominering van die Portugese.

8. d.i.olifantstande.

9. schijn van apparentie, mate van waarskynlikheid.

[p. 273]

soonen, seyden sij: dat Oedasöa liet weten, men hem nu emmers niet wilde^1. uyt de gedachten verwerpen met den Chainouquar, willende niet nalaten, soolangh hij gedult wierd, met ons te handelen, ende tot welcken eynde hij aen Sousöa oock hadde consent gevraeght ende vercregen, die hij anders sooveele^2. niet wel soude cunnen tegemoet gecomen hebben, ende welcken Sousöa, na 't seggen deser twee outsten, dito consent te eer geaccordeert had, om met Oedasöa's macht de voorss. dreygende Hosaqua^3. te beter van hier te mogen houden, anders meenden deselve datter weynigh gehoor voor Oedasöa soude gevallen hebben, alsoo hij geen goet⁺ hert op Oedasöa is dragende, vermits Oedasöa Goeboe, wat onstercq op seecker plaets gelegen hebbende, sijn zoons wijff had affgenomen, dat^4. de laest overleden vrouw van Oedasöa, Eva's suster, is geweest; sulcx dese tolckinne swagerinne van beyde dese groote heeren soude wesen, soo sij ons altoos^5. wijs maeckt, doch andere mede confirmeren, hebbende desen Goeboe nu de suster van Osinghkimma, ofte dochter van Gogosöa, overste der Caepmans, ende waerdoor sijluyden oock te meer in Sousöa ende sijns soons gratie staen, schijnende het Eva met alle man te houden^6., behalven de Caepmans, die jalours op haer vallen, vermits sij (soo sijluyden meenen) ons te veel van haer legenten^7. ende gelegentheyt deses lants openbaert, etc., 'twelcq oock waer is, want sonder haer souden <wij> noch van al veel dingen niet weten, hoewel sij somtijts oock wel op een leugentjen bevonden is.

Oedasöa wierde dan op voorss. sijn ontbiedinge na vereysch g'antwoort, dat aen onse sijde geen twijffel wilde stellen, alsoo wij niet genegen waeren van ymants vruntschap aff te scheyden maer al vaster in te wortelen, ende dát met alle menschen die haer maer aen ons quamen openbaeren, ende ten eynde hij sigh daervan emmers verseeckert houden mochte, soo wierd hem met dese 2 outsten, boven de vereeringe aen haer, eenige plaetjens coper, coralen ende tabacq, tot onderhoudinge van vruntschap, toegesonden, dat haer aengenaem scheen te vallen. Item oock d'inductie^8. haer gedaen wegen de Saldanha-bay, hiervooren genoteert.

Sij wisten oocq te verhaelen, dat Chorou, overste der Gorachouquas (een lange wijle met Gnonnoma^9. te samen bijeen gelegert hebbende geweest) gescheyden⁺ ende in oneenigheyt geraeckt waren, overdat^10. Chorou Gonnoma's vrouw listelijck had weghgenomen, ('T vrouwenroven schijnt hier claarder te blijcken, dat wonderlijck dogh bij ons meermael gehoort is) ende waerover sij een wackeren cans tegen den anderen al souden aengegaen ende gewaeght hebben, maer dorsten sulcx nu om Sousöa niet doen, schijnende off hij se dan (die ongelijck heeft) wel verbannen ofte degraderen mochte. Altoos schijnt^11. off elcq even groote vreese voor desen

1. sou.

2. in so 'n mate.

3. Die Hesaquas van fol. 123 hiervóór.

+ 124v

4. Betreklike voornaamwoord, het betrekking op die voorafgaande wijff.

5. ten minste.

6. met alle man te houden, met alle partye bevriend te wees.

7. So in albei tekste; legendes in die betekenis: ‘verhaal van iemands daden. Vaak met ongunstige bijgedachte’ (WNT VIII, 1390)?

8. voorstel.

9. Vir: Gonnomoa.

+ 125

10. Kyk noot 2, bls. 139, Deel I.

11. schynt 't.

[p. 274]

Sousöa's authoriteyt soude hebben ende over den van ver dreygenden Hesaquas noch meer, mede twee oversten hebbende, dat alle beyde groote heeren sijn, ende 'twelcke^1. sonderlinge speculatie mitsgaders ons soo allenskens al meer ende meer openinge ende kennisse van dese lants natie geeft. D'Almogende verleene uyt 't een ende 't ander langs soo meer gelucq ende voorspoet ten beste van d' E. Compagnie.

29 ende 30 dito, goet weer ende 't luchjen betrocken Noordtwestelijck, quam daermede de Perkit van 't Robbeneylandt te retourneren, hebbende sijn saken volbracht.

Soo quaemen oocq gister uyt de Saldanha-bay geseylt de twee vrije luyden vaertuygen, de Peguyn en de Zeeleeuw, 't een met traen ende vis ende 't ander met robbevleys voor de slaven, relateerende die vrije luyden dat Ankaisöa, Caepmans adherendt, met sijn halve leger daer aen de Suytsijde lagh ende sijluyden van denselven maer twee schapen hadden cunnen reuylen, door mancquement van tabacq. Ende eenige van de Cariguriquas (daer oock sijnde) hadden gemelte vrije luyden gevraeght off er geen vreempt volcq, diep uyt het landt, aen 't fort verschenen was,⁺ een teycken dat derselver compste al vrij herwaerts aen verspreyt is. D'Almogende geve maer dat se (comende) lustigh wat handelen willen ende d' E. Compagnie met deselve in beter verstant als de hieromtrent woonende geraecken mogen.

Die van de Perkyt waren besigh 't mede van 't Robbeneylandt gesloopte hout ende ijserwercq van 't verongelucqte Schape-jachjen te lossen, om met 't eerste stil weer wederom aen 't anckervissen te vallen, etc.

's Namiddags quam den oppersten ofte coningh van de Chainouquas, genaempt Sousöa, selffs, met sijn soons vrouw, op een grooten os sittende^2. ende geleyt wordende door een van de ruyterwachters, binnen 't fort gereden, daer sij door een van sijn volcq op de schouderen affgeholpen wierd, medebrengende^3. 33 stucx oude ende jonge koebeesten, die altemaelen voor coralen, ende 15 schapen, welcke voor coper, tabacq ende pijpen ingereuylt sijn, mitsgaders voorsz. Sousöa ende volcq vrij goede cier aengedaen, seggende dat hem sijn volcq geseght hadde den Commandeur sijn zoon voor broeder ende hem voor vader wilde aennemen, ende dat hij derhalven daerom sijn nieuwen soon eens quam besoecken, ende besien wat het voor een man was, etc., waerop na vereysch g'antwoort wierd ende over ende weder presentatie gedaen van onveranderlijcke ende altijtduyrende vruntschap te onderhouden, seggende ten dien eynde noch nader wilde affcomen, opdat men den anderen te beter over ende weder souden cunnen bereyssen om coopmanschap te drijven, daer hij hem, soo 't scheen, seer genegen toe thoonden, werdende derhalven met kees^4., vers broot ende suycker in een tinne schotel getracteert ende op een matjen in des Commandeurs camer met voorss. smeerige princesse (sijn soons vrouw) te sitten⁺ geset^5., sulcx noch noyt ymandt gedaen is. Item oock eens op de claversingel ge-

1. I.p.v. welcke.

+ 125v

2. d.i. die vrou, die ‘smeerige princesse’ van hieronder.

3. d.i. die Sousoa.

4. Wisselvorm van kaes. Vgl, noot 1, bls. 279 en noot 2, bls. 284.

+ 126

5. laat sit, laat plaasneem.

[p. 275]

speelt^1., alle 'twelcke hem wonderlijck aengenaem scheen, mitsgaders 't bier, Spaens ende France wijn, seer wel smaeckten, doch soo veel niet na sigh nam dat beschoncken wierd, werdende sijn volcq op de voorsael met hard broot ende brandewijn soodanigh getracteert, dat se lustigh songen ende sprongen ende wonderlijcke aperijen aenrechteden.

Voorsz. Sousöa en de soons vrouw, de huysingen onder ende boven hebbende laeten besien ende gevraeght off er wel volcq in 't landt woonden die mede sulcke huysen hadden, antwoorde jae, maer wat op^2. ander maniere ende oock vast woonende, wijsende naer den ringh aen des Commandeurs vinger, dat die luyden oock sulcq gout hadden ende wijders aen 't eynd van sijn eygen pingh^3. hoe groote ende cleyne, witte, blinckende gesteenten hij bij deselve oock gesien hadden; waerop hem fauce ende fijne gesteenten, soo diamant als robijn ende ander coleur, item mede parlkettingen, etc., verthoont wordende, seyden dat noyt anders gesien off vernomen hadde als gout ende witte steenen, wijsende op diamanten, ende dat hij met dat volcq, genaempt Chobona off Choboqua^4., goede kennisse had, oock wel sijn best doen wilde ymant van deselve herwaerts te crijgen om de waerheyt aen ons te verthoonen, etc. Ende alsoo seecker groot volcq (mede Hottentoos als hij) hem om sijn macht^5. seer jalours waeren ende daerom alle mogelijcke affbreuck allomme sochten aen te doen - dat nu noch meer soude geschieden, om hem den ommegangh met ons te becommeren^6. - soo vraegden hij off men hem tegen sijne vijanden, alsse hem quaemen overlastigen, wel souden cunnen goetvinden met soldaten te adsisteren.⁺ Waerop g'antwoort wierd: indien hij raadt wist ons van bestiael genouchsaem te versien ende te maecken dat de Chobona's met haer gout ende gesteenten tot ons affquaemen; jae, mits het oocq geen van onse g'allieerde hieromtrent ende voornamentlijcq de Cochoquas en^7. waeren, met wiens oversten, Oedasöa, wij vruntschap besproocken hadden, etc.

Hij gaff tot antwoort: voorsz. sijne vijanden waeren andre, ende versocht de gemelte assistentie tegens deselve niet als met meeninge^8. om eerst blijcq van sijn seggen te thonen. Den Commandeur wist noch niet wat hij voor een man was, maer den tijt soude het hem doen openbaeren, willende met sijn principael leger in 't Hottentoos-Hollandt, 1½ dagh reyssens van hier, comen woonen, om dagelijcx met den anderen verder te cunnen spreecken ende sijne andere troppen ende volcq maer hier ende daer na gewoonte in vliegende legers laten heen ende weer gaen, met meer andere redenen die niet vreempt^9. scheenen.

1. Deur Maria van Riebeeck?

2. wat op, i.p.v. op wat. K het die selfde volgorde.

3. pink.

4. Die uitgange -na en -qua wissel meermale met mekaar af in Hottentotse stamname.

5. hem om sijn macht, d.w.s. op hem om sijn macht.

6. moeilik te maak.

+ 126v

7. Negatiewe partikel.

8. niet als met meeninge, met geen ander bedoeling as.

9. niet vreempt, begryplik.