Daghregister. Deel 3. 1659-1662

May anno 1660

⁺ Primo dito, redelijck goet weer, met Noortwestelijcke luchjens met regen.

‘Saterdagh, den eersten May 1660^(a).

De schippers van de retourfluyten Vogelesangh ende Hilversum, alsoocq die van 't fluytjen Loenen, tot versterckinge des Raedts door den Commandeur aen landt ontboden ende in vergaderinge overlesen ende gecommuniceert sijnde de brieven van Mijn Heeren de 17e uyt 't Vaderlandt^(b), soo aen den Commandeur en de Raedt alhier, als die aen de voorsz. opperhooffden der voor- ende na-retourschepen^1. geschreven sijnde, eygentlijck aengaende 'tgunt deselve schepen is raeckende, etc., dat sijluyden, vermits der Engelse besettinge op St. Helena, dito eylandt voor dit jaer sullen hebben verbij te lopen; item oocq achter ende benoorden Yr- ende Schotlandt om, etc., onaengesien de contrarie ordre van Batavia, die sijluyden sijn hebbende; ende dat oock Mijn Heeren den Gouverneur-Generael en de Raden van India aen den Commandeur ende Raedt uyt bedenckingen van nader tijdinge alhier bij Haer Ed. jongste schrijven van den 17en January passado^(c), denselven Commandeur ende Raet derhalven oock sijn qualificerende, in dese laeste 2 retourfluyten hare gegeven ordres dienaengaende soodanige veranderinge te mogen maecken als ten meesten dienste van d' E. Compagnie bevonden soude worden⁺ te vereysschen - Soo is de saecke, na behooren geventileert sijnde, verstaen, in 't stuck van nader ordre ofte veranderinge, etc., voor de meergemelte 2 laeste retourfluyten niet te treden, als leggende eene soo clare instructie alhier van Mijn Heeren de 17e voor deselve gereet, beter als bij ons soude cunnen gepractiseert worden, maer dat ons daer geheel aen sullen gedragen^2., meldende onder andren

+ 537

(a) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 549-556. K.A.

(b) Hierdie briewe was gedateer 5 September 1660. C. 409: Ink. Br., 1649-1660, pp. 1286-1290. K.A.

1. Die retoervloot het nl. in twee seksies, 'n vroeë en 'n late, gekom.

(c) Vgl. C. 410: Ink. Br., 1660-1667, pp. 1-6. K.A.

+ 537v

2. dat ons ons geheel en al daarvolgens sal gedra, of dat ons volstaan met daarna te verwys. Vir gedragen aan, vgl. WNT IV, 622.

[p. 211]

wel expresselijck, dat het eylandt voorsz. gansch niet aengedaen ende oocq buyten om geseylt sal worden, verstaende soo deselve per tout^1. Augusty, een dagh 5 à 6 min off meer onbegrepen^2., in de havenen des Vaderlants hopen te wesen, ende dat andersints, bij laeter aencomst, 't Canael binnendoor sullen mogen nemen, ende alsoo de gemelte retourfluyten Dingsdagh aenstaende, Godes weer ende wint toelatende, staen t'seyl te gaen ende sijluyden omtrent Corvo ende Flores^(d) comende aen de voor- off tegenspoet tusschen hier ende daer alsdan best sullen cunnen weten off haer tijts genoegh sal over ofte te cort schieten om achterom te seylen - Soo is verstaen datselve te laten aen de dispositie des Breeden Raets van de voorss. 2 retourfluyten aldaer te nemen, vermits men gewoon is vandaer de vaste courssen tot buyten om off binnen deur te beramen, ende sullende dan, gelijck voorseyt,⁺ oock na de spoet^3. die se van hier sullen hebben gehadt, best cunnen weten te overleggen wat tijt haer in 't een off 't ander tot nacominge van Compagnies ordre sal comen over te schieten, met vertrouwe deselve den meesten dienst van d' E. Compagnie ende segouriteyt der gemelte 2 retourfluyten sullen trachten te bevorderen.

Wijders in rade overlegt dat jegenwoordigh het fluytjen Loenen van sijn in gehadt hebbende goet voor de Caep t' eenemael gelost ende nu bijna weder wel geballast is, nadat alvooren, op d' ordre van Mijn Heere Sterthemius, sijn aenwesen alhier^4. met de volle ladinge eerst op de voor- ende nu jongst op de na-retourvloote gecruyst hebbende, sijn dingen t' eenemael heeft affgedaen, vermits de gemelte 2 vlooten behouden hier gecomen ende d' eerste op den 20 Maert passado al na 't Patria vertrocken is, mitsgaders dese 2 laeste den 4<den> off 5<den> deser aenstaende oock derwaerts staen te vertrecken, boven dat voorsz. Loenen, tusschenwijlen door opgemelte Mijn Heere Sterthemius is in de Saldanha-bay gesonden geweest tot opcoop van bestiael, etc., 'twelcq, vermits der Hottentoos vertrecq te landt in, vruchteloos is uytgevallen, conform 't raport van Loenen's opperhooffden op den 23 Maert passado in 't Caeps daghregister genoteert ende dat 'tselve ten dien eynde⁺ conform de gelaten schriftelijcke ordre van Mijn Heere Sterthemius voornoempt, aldaer voor jegenwoordigh oock geen dienst can doen, als geen van de genoemde inwoonders daeromtrent door de laest vandaer gecomen vrije luyden en^5. sijn vernomen, ende wij oock uyt verscheyden Hottentoos verstaen deselve meest alle herwaerts-aen sijn sackende^6., om met ons weder alhier te handelen, etc., sulcx daer in handel niet te doen sal wesen, ende ingevolge niet anders ingesien wordende als dat 't fluytjen Loenen na voorsz. Sijn E. ordre al derwaerts gaende, maer een vruchteloose reyse soude comen te maecken, behalven dat het beter ende d' E.

1. per tout, einde? Ital. per tutto?

2. nie inbegryp nie, nie in ag geneem nie. Vgl. Deel I, bls. 17, noot 3. Brill lees: inbegrepen.

(d) Portugese besittinge - twee eilande van die Asore-argipel in die Atlantiese Oseaan.

+ 538

3. voor- of teenspoed.

4. Dit is nie duidelik wat die woorde sijn aenwesen alhier beteken nie. Het daar iets uitgeval voor sijn aenwesen, byvoorbeeld: gegeven tijdens?

+ 538v

5. Negatiewe partikel.

6. d.w.s. afsak (na die Suide).

[p. 212]

Compagnie proffytabler sal wesen de natie aen 't fort te locken, omdat het bestiael met groote costen ende pryckel van sterven onderwegen soude moeten overgevoert worden, etc. Ende oversulcx dan bij den Raedt, 't een ende 't ander ingenomen, geoordeelt sijnde de besendinge derwaerts ten eynde voorsz. te staecken, ende wij staende dese vergaderinge geresumeert de jongste generale brieven becomen van Mijn Heeren de 17e uyt 't Patria^(e), welcke in deselve onder anderen ordonneren⁺ 't galjot de Parkit, voor dese residentie gemaeckt dogh noch niet hier wesende, maer door de vorst^1. neffens de schepen Musquaet ende Nagelboom noch wel een wijl mogende achterblijven, bij goede occasie te senden om het eylandt St. Helena Nova nader te laten opsoecken, om redenen daerbij gestelt, ende welcken tijt, na voorsz. galjot langer wachtende, t' eenemael soude comen te verlopen om met de aenstaende May-schepen ofte wel vroeger noch de tijdinge aen Haer Ed. op Batavia te brengen, om noch te mogen dienen voor de retourvloote desen jaere in December vandaer na 't Vaderlandt te vertrecken, etc.;

Ende oock gelesen 'tgene Mijn Heeren den Gouverneur-Generael ende d'EE. Heeren Raden van India schrijven per derselver jongste van den 17en January met de voorgemelte 2 retourfluyten, namentlijck dat Haer Ed. willen vertrouwen met gemelten Heere Sterthemius, 't voornemen der Engelse aen St. Helena alhier verstaen hebbende, te rade sal geworden sijn^2., 't voorsz. fluytjen Loenen neffens de vloot van de Caep na St. Helena sal mede laten seylen hebben, om Haer Hooghgedachte Ed. ende ons advys te geven van 't gedoente^3. der Engelse aldaer, als⁺ oordeelende sulcx seer gevouchlijck soude hebben cunnen geschieden (Nota: sonder daermede veel te versuymen, als eenlijcq den tijt dat wat later op Batavia souden comen, die seecker, seggen Haer Meergedachte Ed., daerbij niet onnut soude wesen besteet). Bij welck een ende ander dan volcomentlijcq is blijckende hoeveele, soowel onse Heeren Majores uyt Vaderlandt als oock onse Hooge Overicheyt uyt India, haer sijn gelegen latende aen een soodanigh ander rende-vousplaets voor derselver retourschepen, als Out St.-Helena is geweest ende 't nieuwe St. Helena soude mogen wesen.

Soo heeft den Commandeur den Raedt, versterckt als vooren, alle 't voorige in consideratie gegeven ende voorgeleyt daerop conclusive te adviseren, wat hier 't swaerste sal wegen ende welck ten meesten dienste van d' E. Compagnie ende treffinge^4. onser Heeren Meesters ende Hoge Overicheyts intentie van India sal comen te strecken, namentlijck off men Loenen sal laten gaen na Batavia, dan offwel affvaerdigen om St. Helena Nova, gelijck voorsz., nader op te laten soecken, dewijle na Out St.-Helena alleen te gaen, wat te haserdeus geoordeelt wort ende, gelijck voorseyt, men noch niet en weet off het Perkytjen oocq tijts genoegh^5. comen sal⁺ om dit saysoen dat ondersoeck noch te doen, behalven de veele inconvenienten die het onderwegen op zee mede can overcomen, etc., ende daerdeur de gemelte

(e) Vgl. C. 409: Ink. Br., 1651-1660, pp. 1272-1284; en C. 410: Ink. Br., 1660-1667, pp. 7-8. K.A.

+ 539

1. Van die vorige winter in Nederland.

2. te rade sal geworden sijn, goed sal gevind het, sal besluit het.

3. bedryf, handelinge.

+ 539v

4. nakoming.

5. tijts genoegh, betyds.

+ 540

[p. 213]

aenstaende retourvloot soude cunnen gefrustereert blijven (bij verlegen weer de Caep verbij raeckende) haer dan van de gemelte ontdeckinge te dienen. Op 'twelcke elck 't sijne ingebracht hebbende, is eenstemmigh g'oordeelt tot dienst van d' E. Compagnie best te wesen Loenen in plaets van <na> Batavia voor eerst aff te senden tot ondersoeck na St. Helena Nova, ten eynde Haer Ed. tot Batavia daervan voor 't affsenden van meer geseyde aenstaende retourschepen dogh mogen cuntschap hebben, dewijle dat Loenen oock wat deffenciver^1. is als 't Perkytjen, 'twelcq ten minsten met 30 coppen, derwaerts gaende, soude moeten gemant worden, omdat Haer Ed. uyt 't Patria meenen dito eylandt niet alleen van de Portugesen gepossideert^2. maer oocq wel gefortificeert mocht wesen, ende daerom bij d' opperhooffden al wat omsichtigh sal dienen gegaen, etc.

Bij den schipper van de retourfluyt Vogelesangh in Rade voorgestelt sijnde sijne soberheyt^3. van rijs, ende dat omtrent 40 man meer op gecregen heeft als voor welcke hij op Batavia soude geprovideert sijn, namentlijck in plaets van 80, 117 coppen, sulcx hij jegenwoordigh maer nogh schaers drie lasten is hebbende, ende alle maenden weynigh min als 1½ last consumeert, mitsgaders volgensdien versoeckt⁺ om noch 2 lasten - Soo is, om denselven van dies op sijn reyse niet verlegen te laten, verstaen, hem daermede uyt't forts provisien te accommoderen, neffens oock op desselffs versoeck een halff aem Spaense wijn voor hem ende een dito voor de fluyt Hilversum.

Welckers schipper voorgedragen hebbende seeckere moetwillicheden ende stoute tegenstrevingen gepleeght van 2 matroosen, genaempt Joost Joosten van Amsterdam ende Dircq Janss. van Buysen^(f), tegen den opper- ende onderstuyrman in 't stuck haerder commando, etc., - Soo is verstaen deselve heden door gecommitteerde te laten verhooren ende, schuldigh bevonden wordende, op voorsz. schippers versoeck door den fiscael te laten aen landt comen, neffens de 2 persoonen die haer op dito Hilversum van Batavia hebben versteecken, omme hierna daerinne soodanigh vorders te procederen als bevonden sal worden te behooren.

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hoope, datum ut supra.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Robbert Ram

Jan Schrael

Hendrick Francken,

Roelof de Man

Abraham Gabbema

Pieter Everaerts ende

Hendrick Lacus^4., secretaris.’

1. beter in staat om homself te verdedig.

2. in besit geneem.

3. geringe voorraad.

+ 540v

(f) Buyssing, 'n dorpie in Suid-Brabant; of Busen, 'n eiland in die Noordsee aan die mond van die Elbe.

4. Bostaande woordryke resolusie kan uit die pen van die pas aangestelde sekretaris wees. Kyk slot van resolusie o.d. 20 April hierbo.

[p. 214]

⁺ Vervolg van het Caaps Daghregister ende g'insereerde resolutien gehouden ende genomen in 't fort de Goede Hoope, na 't afsenden ende slot van de laaste pampieren per de twee jongste retourfluyten Vogelsangh ende Hilversum na 't Patria zeedert

MAY ANNO 1660

Primo dito^1., regenachtigh weer ende Noordtwestelijcke winden, ende is des namiddags raetspleginge gehouden over de verkiesinge van de vrije borgerraden ende officieren van de schutterije, als bij de volgende resolutie blijckende sij.

Saterdagh, den eersten May 1660, 's namiddaghs^(g).

‘Bij de vrije luyden, na de maniere van de voorige jaren, op nominatie sijnde gebracht 4 persoonen uyt haer, namentlijck Jacob Cloeten van Ceulen, vrij-lantbouwer,⁺ Leendert Corneliss. van Zevenhuysen, vrij-houtsager, Wouter Corneliss. Mostaert, vrij-meulenaer ende steenbacker, ende Joris Janss., vrij-herbergier, omme daervan weder te kiesen tot borgerraden ende in onsen Raedt sessie te laeten hebben omme, over delicten onder haer voorvallende, te helpen besoingneren ende besluyten;

Soo is verstaen uyt de voorsz. 4 genomineerde te elegeren ende admitteren Wouter Corneliss. Mostaert van Utrecht tot eerste, als d' outste in vrijdom sijnde geweest, die oocq sijn vrouw hier heeft, ende Leendert Corneliss van Sevenhuysen voorsz. tot 2 borgerraedt, 'twelcke hun dan sal worden gecommuniceert, omme haer van te mogen dienen na behooren.

Ende alsoo tot te meer verseeckeringh, rust, vreede ende weeringe van alle tumulte, oproer ende hostiliteyt van dese lants natie, g'ordonneert is dat de vrije lantbouwers ende borgers haer altijt van schietgeweer wel gewapent sullen houden ende ingevolge van dien, conform resolutie van den eersten May anno verleden^(h), om onder hun oock goede ordre te mogen werden onderhouden, deselve alsdoen mede onder vereyssende^2. officieren tot een compagnie schutters sijn geformeert, namentlijck (gelijck Compagnies guarnisoen alhier) met een sargeant, 2 corporaels ende een tamboer, omme oocq alle jaren, excepto den tamboer, na de verkiesinge van de borger-raden te veranderen, welcken volgende dan dito borger-raden,⁺ versterckt met haren alsdoen gestelden sargeant ende een corporael, een dubbelt getal mede op nominatie hebbende gebracht, in conformité van de meergenoemde resolutie des jaers verleden, naementlijck:

+ Kol. Arch. 3973 69

1. Op hierdie dag is daar twee raadsvergaderinge gehou, die eerste blykbaar Saterdagoggend, die tweede ‘'s namiddaghs’. Die weerberig vir die dag word, in enigsins afwykende bewoordinge, voor die notule van die tweede vergadering herhaal.

(g) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 557-561. K.A.

+ 69v

(h) Vgl. Ibid., pp. 414-416.

2. vereiste, nodige.

+ 70

[p. 215]

Harmen Remanjenne, vrij-lantbouwer ende		}tot sargeant
Hendrick Hendrickss. van Surwurde, vrij-cleermaecker		}tot sargeant
Elbert Dircksz., vrij-cleermaecker,	}aen 't fort	}tot corporaels;
Marten Jacobss., vrij-thuynier,	}aen 't fort	}tot corporaels;
Hendrick Elbertsz., vrij-lantbouwer,	}in 't lant	}tot corporaels;
Pieter Corneliss. van Langesont, vrij-visser,	}in 't lant	}tot corporaels;

Soo is uyt de bovenstaende dan g'eligeert ende voor 't aenstaende geaucthoriseert, als te weten:

Hendrick van Zurwarden^1., met sijn vrouw bij 't fort wonende, tot sargeant,

Harman Remajenne tot corporael in 't landt,

Elbert Dircxss. tot corporael bij 't fort,

blijvende den verkosen borger-raedt, Leendert Corneliss. hiervooren genoemt, 't commando over sijn knechts ende vrije houtsagers in 't bos houden, om op 't geweer, etc., van dien na behooren te doen letten. Ende de schutters in 't generael g'obligeert (onder subjectie van voorss. gestelde officiers) hun wijders te reguleren na d' ordonnantien anno passado voor deselve beraempt⁽ⁱ⁾, etc.

Onder dese raetspleginghe de navolgende persoonen, verthoogt hebbende redenen hun moverende^2. te versoecken om verbeteringe, etc., is daerinne goetgevonden⁺ te handelen als de onderstaende actens (hun dienaengaende verleendt) sijn dicterende, te weten:

Pieter van Clinckenburgh van Middelburgh, hier te lande gecomen met het 't fluytschip de Meese, anno 1658, voor onderchirurgijn à 18 guldens per maent, welcke hem alhier wel gecomporteert ende sijn dienst na behooren heeft waergenomen, oock 'tsedert het vertreck van den opperchirurgijn, Guilljaeme Robbertsz. van Dondey, desselffs plaetse bedient, wort derhalven op sijn versoeck ende bequaemheyt aengenomen voor chirurgijn, met een beloninge van dertigh guldens per maent, heden ingaende, mits noch drie jaeren naer^3. d' expiratie sijns eerste verbants daervoor verbonden blijvende te dienen;

Ammon Ericksz. van Bergen, hier te lande gecomen met 't schip Wapen van Amsterdam, anno 1658, voor bosschieter à 12 guldens 's maents, welcke 'tsedert eenigen tijt herwaerts door 't vertreck van den gewesen baes in 't bos over de houthackers is gebruyckt ende sijnen dienst daervoor wel waergenomen heeft, wort ten dien insighte als baes in 't bosch geconfirmeert, onder een beloninge van seventhien guldens per maent, heden ingaende, mits daervoor noch drie jaren naer^3. 't uyteynde van sijn eerste verbandt te moeten dienen; edoch met bespreck dat,

1. Die spelvorme Surwurde en Zurwarden kort na mekaar toon hoe weinig waarde daar destyds aan spellingkonsekwensie geheg is.

(i) Ibid. Sien in hierdie verband ook weer Daghregister, Mei 1659, aantekeninge (a), (b), (c) en (d).

2. bewegende. Die gewone betekenis van die woord in teenstelling met die betekenis in die resolusies van 7 en 14 April hiervóór. Kyk noot aldaar.

+ 70v

3. ná.

3. ná.

[p. 216]

soo den jegenwoordigen Commandeur deser plaetse eerder quaeme te vertrecken,⁺ dat hij dan sijn keur sal hebben om mede na 't Vaderlandt ofte India te nemen, 't welcke hem, omme sigh in sijnen goeden ijver geanimeert te houden, is geconsenteert ende toegestaen;

Pieter Egbertsz. Uyttendam, hier te lande gecomen met 't schip de Princes Royael, anno 1659, voor matroos à 9 guldens per maent, welcke 'tsedert altijt, vermits sijn kennisse, in de smits^1. is gebruyckt ende sigh naerstigh gethoont heeft, wort dierhalven op sijn versoeck ende bequaemheyt aengenomen als smitsknecht ende daervoor een beloninge toegeleyt te genieten twaelff guldens 's maents, heden ingaende, mits daervoor sijn loopende tijt uyt te dienen.

Is oocq geaccordeert met de vrij-Saldanhavaerders voor 't uytleggen op de eerste vloot ende handelen^2. voor deselve in de Saldanha-bay, elcq met een vaertuygh gedaen, te betaelen hondert guldens ende dat men haer ontramponeert vaertuygh weder van Compagnies timmerluyden sal laeten repareren, vermits de vrije timmerluyden haer altemaelen meest versteecken hebben, ende oocq om haer tot Compagnies dienst in toecomende te grager te houden, voor dese laeste mael ½ maendt langh op de jongste retourfluyten uytgelegen, de somme van 50 guldens, voor alle welcke sommen de eerste retourschepen op hare reeckeninge van oncosten respective na rato aen cassa belast worden, om alles te doen blijcken na behooren.

Aldus gedaen, geresolveert ende g'arresteert in 't fort de Goede Hoope, ten dage ende jaere als boven.’

(Was geteyckent:)^3.

⁺ Sondagh, den 2 dito, redelijck goet weer en de wint N.westelijck.

3 dito, idem, ende is op dato overleden eenen Jacobus Halsterbeeck van Leyden, hier den 9 April passado van 't schip de Walvis, jongst siecq aen landt verbleven, geweest.

4 dito, seer vuyl, regenachtigh weer, 't luchjen als vooren, sijn de retourfluyten Vogelesangh ende Hilversum haer affscheyt gegeven, ende g'intregeert de brieven ende pampieren aen onse Heeren Meesters in 't Vaderlandt^(j), daer d'Almogende gemelte schepen salvo wil geleyden.

5 dito, 's morgens fray, liefflijck, stil weer, quaemen tegen den middagh eenige van Gorachouquas volcq aen 't fort seggen dat se met 12 beesten in Caepmans leger (6 à 7 uyren gaens van hier leggende) gecomen waren, die se morgen aen 't fort souden brengen tot een vast teycken van hare aengebode vruntschap. Dit is onder dese natie de maniere, dat, die na eenigh oorlogh weder vreede ofte vruntschap aensoeckt ofte aenbiedt ende van hare partije geaccepteert wordt, hare oversten dan met 10 à 12 beesten tot vereeringe daerop aencomen, waertegen dan tot teycken

+ 71

1. smidse, smidswinkel.

2. d.w.s. poging om vee te handel.

3. Die handtekeninge, soos onder die vorige resolusie (bls. 213), ontbreek in H, kom voor in K.

+ 71v

(j) Vgl. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 1133-1163. K.A.

[p. 217]

van acceptatie van d' ander cant weder eenige schenckagie geeft, 'twelck bij ons nu met coper, tabacq, eeten ende drincken, etc., gedaen wort, welcke beesten nu wel souden mede gecomen hebben, maer schijnt dese voorlopers eerst een weynichjen vooraff getracteert hebben willen wesen, gelijck (haer begeerigen natuyr doch wel⁺ kennende) oocq geschiedt is, om te meer aenlock te veroorsaecken, etc.

Onderwijlen raeckten de fluytschepen Vogelesangh ende Hilversum 's namiddags tusschen 2 ende 3 uyren met een Z.Z.Oost-luchjen onder zeyl, mitsgaders tusschen 't Robbeneylandt ende d' overwal fray de bay uyt in zee.

Ende quam tegen den avondt den oversten van de Gorachauquas, Choro genaempt, met een gevolgh wel van 100 man noch aen 't fort, daeronder meest al sijn outsten ende principaelsten, medebrengende 13 redelijcke oudt ende jonge koebeesten tot vereeringe, met versoeck die in teycken van sijn aenbiedende vruntschap wilden aennemen, ende belofften van voortaen genegen te sijn met den anderen in vreede te leven, ende sijn best te doen 't volcq uyt het landt met ons na contentement quamen handelen, etc., dat met vrundelijckheyt aengenomen ende insgelijcke vruntschap te onderhouden toegeseght wierd, latende, vermits den avondt viel, de gemelte beesten (voor d' E. Compagnie ontfangen) in 't beestecrael brengen ende haerluyden met rijs, broot, tabacq ende brandewijn, etc., tracteren ende seggen dat wij haer morgen vorder met vereeringe in reciproque souden beschencken,⁺ wesende Herry ende Doman met haer gecomen, haer als mediateurs ende tolcken gedragende ende volgens dien met den voorss. oversten apart getracteert ende in 't fort te slapen gedult wordende, staende deselve weder seer op 't inruymen van hare weylanden, etc., doch scheen sigh de Gorachouquar^1. dat soo seer niet aen te trecken, ende waeromme oock Herry, Doman ende de hare geseght wierden dat sulcx laest afgeslagen was ende dies daervan niet meer mocht gesproocken worden, als hebbende dat met haer oorlogen tegen ons verlooren, etc., thonende sigh den Gorachouquar voorss. wel tevreeden dat wij sijn aengeboden vruntschap aennamen, ende seggende dat hij sijn volcq geen ander wegen souden laten passeeren als door de slaghboomen, regelrecht na 't fort, ende daer wij sijn volcq nader ende vorder gelieffden te wijsen.

Ankaisöa was mede present ende wierdt op sijn versoeck oock in den pais getrocken, sulcx wij nu met onse drie vijanden, namentlijck de Goringayquas, ofte Tabacqdieven^2., Ankaisöa^3. haren adherent ende Gorachouquas ofte Tabacqdieven, weder vruntschap ende vreede hebben, welcke ons verleden jaer om dees tijt begonden te beoorlogen, stercq sijnde geweest te samen ongeveer 1000 lustige, weerbare mannen. Mogen hopen dat dese pais ofte vreede bij deselve maer recht gemeent

+ 72

+ 72v

1. Die opperhoof van die Gorachouquas.

2. Fout, moet wees Kaapmans. Die ‘Tabacqdieven’ was die Gorachouquas, soos hieronder en weer o.a. onder datum 13 Mei hierna.

3. Die teken ¨ staan soms bo die o, soms bo die a: Gogosöa, Gogosoä, Oedasöa, Oedasoä, ens. In K staan hier 'n kort strepie soms bo die o, soms bo die a.

[p. 218]

⁺ wort, soo salder wel cans sijn om wederom een goede partije bestiael te geraecken^1., volgens de hoope die deselve en de tolckinne Eva daervan sijn gevende.

Hemelvaertsdagh, den 6en dito, fray, liefflijck weer als gister, is des morgens voor de predicatie den gemelten oversten der Gorachouquas ende gevolgh met weder vereeringen van coper, cralen, tabacq ende pijpen begifticht, wel de dubbelde waerde van de voorss. 13 koebeesten, ende na de predicatie oock getracteert wordende met eeten ende drincken, mitsgaders de baly, met aracq ende brandewijn ondereen gemenght, midden in 't pleyn van 't fort opengestelt sijnde, met een locjen^2. daerin, sooper^3. dit volcq soo droncken ende vol datter de selsaempste cuyren^4. van de werelt aengesien wierden, soo met singen, dansen, springen ende meer andre vreemde continantien^5., vallende nu den eenen, dan den anderen van dronckenschap onder de voet, welcke dan van die nogh wat schappelijck waren, opgenomen, buyten 't fort gedragen ende aldaer in 't gras te slapen geleyt wierden, behalven den voorss. oversten, die hem redelijck schappelijck hieldt ende sigh niet boven halff-vol en dronck, neffens drie à 4 van sijn outsten, dogh eenige van die schenen haer echter niet te cunnen onthouden mede te danssen, ende de wijven⁺ songen ende clapten soo hard in de handen dat men 't wel 150 roeden buyten 't fort hooren conde, sulcx dat sij schenen op haer maniere een heele vreedenstriumph ende vreughde te houden.

Heden sijn d'opperhooffden van 't fluytjen Loenen affscheyt gegeven, omme met den eersten goeden windt die Godt sal gelieven te verleenen, t'seyl te gaen om St. Helena Nova op te soecken.

7 dito, 's morgens mistigh weer, ende voorss. Hottentoos met eeten ende tabacq weder getracteert wesende, sijn deselve ten acht uyren seer wel vernoeght vertrocken, uytgeleyt wordende van den Commandeur ende 6 ruyters tot aen de slaghboom, tusschen de wachthuysen Keert de Koe ende Kijck Uyt, daer noch eenige uytleggende ruyters achter de struellen^6. vandaen tegemoet bijquaemen, ende alsoo met de voorss. natie gingen tot aen de Bracke-revier^7., alwaer hun gewesen sijnde de passagie die se voortaen te gebruycken ende welcq landt sij aff te blijven soude hebben, sijn deselve dito revier overgegaen ende den Commandeur aen dese cant langs voorts na des Compagnies ende vrije luyden boulanden, met een goeden galop haer in der haest uyt 't gesicht lopende, expres om hun de snelheyt van de paerden met eenen eens te verthoonen, die groot ontsagh onder haer baren^8..

In 't besichtigen van den bouw allomme wierd bevonden dat al goet deel rogh ende taruw in d' aerd gebracht was ende sommigh oock al fray opquam. Ware te

+ 73

1. aen moet vóór een goede partije uitgeval het.

2. kommetjie, bakkie. Volgens WNT VIII, 2635 'n variant van logge. K het lockjen.

3. Sic. Brill verander sooper in soopen. As sooper = soop haer, dan is soop enkv., haer meerv., volcq gemeen getal.

4. fratse.

5. Vir: contenantieën, gedraginge, gebare.

+ 73v

6. struike. Teenswoordige Ndl. struweel, mv. struwelen, van 'n Ofr. woord struvel.

7. Soutrivier?

8. So in K.H het verthonen, verskrywing onder invloed van voorafgaande verthoonen.

[p. 219]

wenschen dat men wat meer treckossen van dese natie in der haest handelen coste,⁺ vermits d' E. Compagnie en de vrije luyden overal jegenwoordigh soo schaers daervan versien sijn, datter hals-werck^1. sal wesen om 't oude landt dit jaer in 't saet te crijgen, sijnde ongeveer 152 mergen, namentlijck:

50 morgen bij d' E. Compagnies	}bouwerijen,
35 morgen bij den Commandeurs	}bouwerijen,
10 morgen bij Jacob Cloetens	}bouwerijen,
15 dito bij Jacob Rosendaels	}bouwerijen,
16 dito bij Steven Janss.	}bouwerijen,
9 dito bij Harman Remajennens	}bouwerijen,
3 dito bij Jan Martenss.	}bouwerijen,
10 dito bij Caspar Brinckmans	}bouwerijen,
4 dito bij Pieter Vasagies	}bouwerijen,

samen 152 morgen. Dogh soo Godt de Heere van elcq morgen gelieft te verleenen maer ⅓ last door malcander, hoopen wij 't noch al tamelijck voor menschen ende vee te strecken.

8 dito, los, regenachtigh weer en de wint N.West, tot belet van Loenen's vertreck.

Sondagh, den 9 dito, vrij hard weer van den N.Westen, wierd 's morgens vroegh een schip in de bay vernomen, leggende heel aen d' oversijden, dight op de wal g'anckert, ende latende (na men sien coste) een witte vlagh wayen; wes den Commandeur met den schipper van de fluyt Loenen, den ondercoopman Roeloff de Man⁺ ende eenige ruyters achter de duynen derwaerts heen reden ende aen stuyrboort van hem op de strant verthoninge^2. deden alsoff soo verde van de handt overal oock volck op eenige wachten lagh. Daer comende, bevonden 'tselve seer dangereus dicht op de brandingh te leggen, ende na 't scheen te wesen een Vlaems fregat, hebbende rode, uytgesnede split-vleugels^3., maer liet alsdoen geen vlagh wayen, sulcx men geen verder bescheyt daervan sien coste, noch oock ter degen wat achter tegen 't hackebort^4. stond, sullende apparent een Fransman offte een van de Genuesen sijn, die soo periculeus leght om tegen de strandt te geraecken als hij emmers magh, de stengen geschooten ende sijn fockerhae^5. omtrent ⅓ omhoogh, om bij breeckingh van sijn touwen het voor de wint op de strandt te cunnen laten lensen ende 't leven daer noch aff te mogen brengen, als hebbende niet boven een musquetschoot drift^6. achter hem off soude tegen de wal aenleggen, maer scheen goet rijtuygh^7. ende touwen te hebben, voor 2 van dewelcke dat hij lagh.

+ 74

1. baie swaar werk. WNT haal hierdie voorbeeld aan.

+ 74v

2. tekens.

3. ‘gegilde (d.w.s. skuinsgesnede) tip van een zeil?’ (WNT). Dit is die enigste vindplaats wat WNT van die woord gee.

4. ‘versierde bovenlijst van het achterschip’ (Van Dale).

5. d.i. ‘fokke-ra’, ra waaraan die fok, onderste seil van die voormas, bevestig is.

6. dryfruimte.

7. kabels, toue, ens., waaraan 'n geankerde skip ‘ry’.

[p. 220]

Nieuwe maen, den 10 dito, 's morgens noch al even onstuymigh weer en de wint als gister, tot omtrent den middagh, als wanneer de wint soo veel bedaerde dat voorsz. schip sijn een ancker inwond ende op 't ander een springh^1. achteruyt bracht⁺ ende alsoo de groote ende focke-rhaas wat omhoogh gebracht hebbende, daerop over backboort ten besten slaegs vallende, met huyck^2. ende schoverseyls van de wal affraeckten ende naer wensch seer geluckigh op de rhee quam zeylen, sijnde tusschenwijlen een van de vrije luyden vaertuygen aen boort geweest, met weynigh groente ende eyeren, quansuys te coop, omme door deselve eens te doen vernemen, wat schip off volcq dit was, die even voor 'tselve wederom quam met den gewesen luytenant van Monsieur Laros, genaempt Monsieur Pierre Gelton, sijnde een Pruysser, over drie jaren met voorss. Laros hier oock geweest^(k), waeruit verstonden dat dit was hetselve schip dat gemelten admirael Laros doen mede hier was, genaempt La Marichal, den 20 January verleden voor reecqueninge van Monsieur la Milleray, Gouverneur van Nantes, uyt de Nantese revier geseylt met 180 coppen, daervan onderwegen geen altoos gestorven waren ende nu noch maer 7 à 8 siecken te coy lagen, sijnde den capiteyn genaemt Monsieur Symon Veron, geboortigh van Rochel, daer 't meeste volcq was aengenomen, tenderende na 't eylandt Madagascar, alwaer voorss. luytenant als Gouverneur soude verblijven, in plaetse van den jegenwoordigen Monsieur Durivé, over drie jaren door Laros daer gelaten welcke nu met dit schip weder terugh sal comen, ende desen, staende sijn drie jaren, een fort in de bay⁺ St. Augustijn leggen^3., om alsoo dwersover 't geheele eylandt te domineren, ende soude oock noch een schip over 6 maenden volgen met veel getrouwde huysgesinnen, om de colonie aldaer te vergrooten ende oock in Augustijnsbay te planten, dogh na 't Roode Meyr souden sij, na sijn seggen, niet gaen, maer dit schip ten eersten maer van Madagascar retourneren met ebbenhout, huyden ende was, sandel- ende aloëhoudt, alsoocq tabacq van 't eylandt Mascarenhas, die sij seyden daer door hun volcq ende slaven treffelijck goet aengeplant wierd.

Hebbende oock vóór de sijteelt aldaer te vorderen^4., ten welcken eynde een sijspinster, met haer man, met dit schip oock mede quam om haar op voorss. eylandt Madagascar daermede te erneren, vermits daer al redelijcke quantité sijde is vallende, gelijck 't blijct aen de sijde-boverockjes ende -middelkleetjes bij de Groote gedragen wordende ende door desen gemelte Pruysser ons verthoont, mitsgaders oock overeencomende met de rapporten door den ondercoopman Verburgh zaliger (daer 2 mael met de Tulp geweest ende verongeluct) voor dato wel gedaen.

Dese Francen hadden tusschen Nantes ende hier geweest aen 't eylandt Teneriffe ende oock aen Cabo Verde, ende wisten ons te seggen dat weynigh tijts tevooren⁺ 't fort van de Westindische Compagnie^(l) aldaer door een ander Frans schip van Diepe

1. kabel om 'n skip dwars te trek.

+ 75

2. dekseil. Moet gelees word ‘huyck- ende schoverseyls’? WNT gee geen samestelling huikzeil nie.

(k) Sien Daghregister, 31 Maart-14 April 1657.

+ 75v

3. bou.

4. hulle is ook van plan om die syteelt daar te bevorder.

+ 76

(l) Die Nederlandse Wes-Indiese Kompanjie is in 1621 gestig om in die Weste (Noord- en Suid-Amerika) handel te dryf en die Spanjaarde en die Portugese daar afbreuk aan te doen. Colenbrander: Koloniale Geschiedenis, II, pp. 1-29.

[p. 221]

onder een Sweetse vlagh ende commissie was affgelopen^1., geplundert ende noch 2 Nederlantse fluyten, volladen leggende om te vertrecken, mede overrompelt ende met haer, nevens een beuyt van wel drie tonnen gouts, weghgenomen hadden, nadat denselven als vrundt 2 maenden langh sijn France vlaggen dagelijcx hebbende latende wayen onder de vaste cust ende dickwils alsoo door die van voorss. fort getracteert ende de fluyten tusschenwijlen volladen sijnde geworden, mitsgaders hij alles tot sijn voordeel wel affgespeculeert hebbende, doen met sijn schip (daerop 200 coppen) bij de gemelte twee fluyten onder 't fort mede was comen anckeren, om quansuys per courtoisye noch een laeste affscheyt met de vrunden van 't fort en de fluytschepen te helpen houden, waerop dan een gastmael binnen gedachte fort tot affscheyt van de meergeseyde fluyten aengeleyt, mitsgaders voorss. Fransman met 10 stercq (bedectelijck onder de cleeren met pistoolen versien) mede genodicht, aen landt sijnde, na 't opstaen van de maeltijt, onder een affscheytdroncq, syn^2. slagh waernam ende den Gouverneur met eenige van de sijne de pistoolen op de borst⁺ stelden ende dwongen haer gevangen te geven, met al die binnen sonder geweer off gedachten van quaet waren, als wanneer hij seyn deden ende waerop datelijck 't volcq van sijn schip de voornoemde fluyten schielijck overrompelden ende hij alsoo, na wel gedaene plunderinge, etc., vandaer vertrocq, mitsgaders den gemelten Gouverneur weder in sijn uytgeplunderde fort de possessie overliet, sonder datter ymandt doot was gebleven, dogh had hem noch eenige duysende huyden gelaten die hij niet medeslepen conde; welcq verhael ons hier op dese gasten te omsichtiger maeckten, hoewel wij se noyt hebben vertrouwt.

11 dito, harder weer ende wint als gister, met snelle, dichte jachtregen.

12 dito, den capiteyn van voorss. schip aen landt comende, verthoonde ons sijn drie commissien^3., 1 van den Coningh, 1 van Sijn Majesteyts moeder ende 1 van den Gouverneur van Nantes, la Melleray, dewelcke met complimenten g'excuseert, dogh oock sooveel wel te verstaen gegeven wierd' dat men bovendien noch wel meer commissie van ander potentaten coste hebben, maer sulcx van hem niet willende vertrouwen, etc., wierd des middags bij den Commandeur met voorss. luytenant aen taeffel vergast, nadat op alles soo goede ende naeuwe wacht was gestelt, dat ons van sulcken verraedt mochten verseeckert houden, gelijck oocq dat gelet wierd⁺ 't volcq, die dagelijcx om water quaemen, 's avonts weder aen boort geraeckten sonder 's nachts aen landt te mogen comen, etc.

't Was heden wat sachter, dogh noch al los regen^4. - ende windrig weer van den Noordtwesten.

13 dito, 's morgens fray, liefflijck, stil, sonneschijn-weer. Ende sijn op dato 6 stucx

1. verower.

2. Ontbreek in H.

+ 76v

3. opdragte.

+ 77

4. Dit sou interessant wees om te weet of regen- as regenrig - met die oog op windrig - dan wel as regenig moet opgelos word. Vgl. Mndl. regenich, teenoor Afr. reënrig. WNT is nog nie aan regen en sy afleidinge toe nie. Vgl. o.d. 1 Juli 1660.

[p. 222]

redelijcke koebeesten, 1 kalff ende 4 schapen gereuylt van de Gorachauquas ofte Tabacqdieven, 't eerste begin van handelingh na den gemaeckten pais met haer ende de Goringaiquas ofte Caepmans, ende voor de groote soort rode cralen, jongst uyt 't Vaderlandt becomen, die se boven 't coper prefereeren ende oocq een bysonder gevallen hadden in de laest gecomen tabacxpijpen met groote colcken^1., waerdoor de cleyne nu heel installigh^2. blijven ende daerom getracht sal worden deselve onder den borger^3. te vercopen, om d' E. Compagnie daerbij niet te laten verliesen, maer schadeloos, ende mogelijck sijnde met eenige winst, van te ontlasten.

Soo waren oock des namiddags eenige van Oedasoä^4., den oversten der Saldanhars, volcq mede aen 't fort geweest met 9 schapen die se voor coper, coralen ende tabacq verhandelden, dogh was hun principale bootschap om wat tabacq te versoecken voor⁺ gemelte haren oversten tegen een vetten hamel voor den Commandeur (quansuys tot vereeringh ende onderhandelinge van vruntschap) met haer gesonden, om welcke consideratie deselve dan oocq omtrent 1 lb. tabacq met ½ dosijn pijpen ende eenige coralen wederom vereert wierden ende sijn volcq (stercq tusschen de 20 ende 30) met eeten ende drincken getracteert, dogh gingen buyten 't fort in de Watermans huysjes slapen, omdat op de voorsael geen tabacq mochten drincken^5., noch vuyr stoocken, vermits deselve van een plancken vloer op een kelder staet ende sijluyden in dese coude nachten sonder vuyr om haer sober deckselshalven niet wel wesen cunnen, etc.

14 dito, 's morgens vroegh liefflijck weer als gister sijnde ende 't luchjen eenighsints Zuytoostelijck, is 't fluytjen Loenen ten fine vooren aengeroert daermede onder zeyl gegaen ende fray buyten geraeckt.

15 <dito>, idem liefflijck weer, is Oedasoäs volcq tegen den avondt met voorss. vereeringe aen haeren heere, ende oocq wat aen deselve elck particulier, na huys vertrocken met belofte van veele vee aen te brengen, waeromme deselve dese drie dagen oock met eeten ende drincken als tabacq, etc., drie mael daegs te royaelder⁺ getracteert sijn geworden, dat d' E. Compagnie al wat costelijck valt ende d' incoop van bestiael oock vrij beswaert, dogh ware aen 'tselve soo veel niet gelegen als men daerdoor noch maer genoegh na behoeven crijgen coste.

Pinxterdagh, den 16 <dito>, 's morgens doncker, betrocken, westelijcke lucht ende regen.

17, 18 ende 19 dito, al geduyrigh nat^6., hardt, windrigh weer van den Noortwesten, waerdoor oocq desen nanacht 't vooren aengeroerde Frans schip, La Marichal, tusschen de redout Duynhoop ende de Soute-revier gestrant was, schijnende

1. koppe. Enigste voorbeeld van hierdie betekenis is WNT (VII, 5131).

2. onverhandelbaar. Vgl. uitstal van koopware.

3. Tensy borgers i.p.v. borger moet gelees word, het ons hier 'n idioom wat ek nie in die woordeboeke opgeteken vind nie. Vgl. aan de man brengen. Vermoedelik is dit 'n skryffout.

4. Moeilikheid met die genitief!

+ 77v

5. Vgl. Deel I, bls. 86, noot 4 en bls. 322, noot 2.

+ 78

6. So in K.H het na 't.

[p. 223]

het met de focq voor de wint met de neus op de wal geseylt te hebben, nadat sijn vaertuygh (niet cloecker als een Biscaeyse sloep wesende) tegen strandt aen stucq geslagen was, sijn mast gecapt ende voorts drie anckers verlooren hadden, sijnde al die hij gehadt heeft, ende waren besigh (soo men coste sien) om vlotten te maecken ende gestadigh te pompen, houdende de blint^1. voor bij, om niet op sij, maer met het wassende water voorts met de neus op strandt te geraecken. Ende is op voorss. redout ordre gestelt om te letten wie ende wat volcq ende goet, off geweer, etc., aen landt gesalveert sal worden.

Tegen ende na den middagh sonden sijluyden 2 briefkens met een ton^2. aen landt, biddende seer om bijgestaen ende geholpen te worden, vermits sij vreesden op sij te geraecken ende dan 't leven niet te sullen cunnen salveren. Is derhalven, vermits⁺ te water bij haer te comen onmogelijck was, een oude Biscayse sloep op een wagen geset ende langs strant tot voor 't schip gevoert, die met lijnen maer 2 mael aff ende aen coste comen, ende volgensdien desen dagh oocq maer 3 man heel op den hals^3. met deselve aen landt quamen, sijnde nogh 2 andre aen landt geswommen deur de brandingh ende één sieckelijck in een herbergh, sulx sij nu met hun sessen 't lijff geberght hadden, waeronder den Pruysser, die tot verlosser^4. van den Gouverneur op Madagascar gedestineert ende hiervooren meermael van geschreven is, welcke versochte plaetsen om tenten voor haer volcq en de te bergen goederen op te mogen stellen, etc., die haer recht voor 't schip onder 't faveur^5. van voorss. redout Duynhoop gewesen wierd.

20 dito, redelijck fray, bedaert weer ende 't luchjen westelijcq, sijn 61 persoonen vandage van 't Frans schip aen landt gecomen, waeronder den capiteyn, voorss. luytenant, den bisschop^6. ende drie papen ofte priesters, versoeckende gemelten capiteyn om der vrije luyden vaertuygen te mogen huyren, om te sien off hij sijn anckers ende touwen daermede soude cunnen opvissen ende, sijn schip ontladen hebbende, mogelijcq sijnde, daermede weder aff te winden, 'twelcq hem, om geen onbeleeftheyt te thoonen maer niet anders als genegentheyt, tot alle mogelijcke behulpmiddelen sooveel buyten versuym ende nadeel van onsen schuldigen dienst coste⁺ geschieden, is toegestaen.

Is oock des avonts na gehouden conferentien om goede consideratien raedsaem geacht deselve door den secretaris, Hendrick Lacus, goet Frans spreeckende, morgen met beleeftheyt te laten aenseggen (dewijle sij selffs versocht hebben te mogen weten hoe ende waer sij haer souden hebben na te reguleren, onder beloffte van sulcx te willen nacomen, etc):

Dat se gelieven al 't geweer 'twelcq sij aen landt brengen ten eersten over te

1. ‘blindzeil’, seil onder die boegspriet.

2. vat.

+ 78v

3. op den hals, met lewensgevaar. Ook Deel I, bls. 290, noot 3.

4. aflosser, opvolger.

5. begunstiging, beskerming.

6. Nicolas Etienne. Vgl. Mees: Maria Quevellerius, bls. 117 vlg.

+ 79

[p. 224]

leveren, aen d' onse tot den ontfangh te stellen^1. ende, onder notitie daervan, te houden;

Item, een oprechte rol van haer volcq en, de namen van dien, om te cunnen weten waer elcq ende wie op dees off die plaets gelogeert is, ten welcken eynde ymandt willende tot eenigh borger loogeren, deselve haer aen de secretaris maer behoeven bekent te maecken, om van denselven een brieffken van consent te crijgen;

Dat al 't goet 'tgeene sij bergen, alle dagen opgeven om opgeteyckent te worden ende te weten waer sij het huysvesten, uyt consideratie van nae te mogen vorssen waer 't gebleven sij, dat sij nu off dan mochten clagen vermist te wesen;

Dat soo sij, namentlijck d'opperhoofden ofte particuliere, yts vercoopen willen, 'tselve d' E. Compagnie eerst gelieven bekent te maecken om daerop te letten nae behooren;

Dat se haer gemene volcq niet verder gelieven te laten gaen als tusschen de redout Duynhoop ende 't vissershuys, alwaer hun het vers water tot gebruyck sal toegelaeten⁺ worden, als oocq tot daertoe de strandt en de revier om te vissen;

Ende voorts sulcx haer vorder te willen vougen na alle 'tgeene haer maer billicq vorder na gelegentheyt van tijt ende saecken sal aengeseght worden, ende vooral geen publicque vergaderinge ergens te houden van Roomse godsdienst door hare priesters, noch eenige van d' onse daertoe trecken, etc., 'twelcq oocq den borgers allomme op hooge peene gelast sal worden in hare huysen, schuyren off erven niet te gedoogen.

21 dito, 's morgens redelijck weer, sulcx den Commandeur uytgingh om overal in 't landt een besightingh, etc., te doen, doch op den middagh een swaren regen <hem> overvallende ende dies omtrent ten halven^2. keerende ende in 't retourneren de strant langs comende, sagh 't volcqjen van voorss. Frans schip seer desolaat overal in den regen leggen schuylen in vaten ende onder zeylen, sonder datter eens debvoir gedaen wierd een tent daervan op te slaen, schijnende de opperhooffden als confuys ende soo heel goeden gesagh van ordre niet onder haer volcq te hebben.

Soo had oock heden een^3. van de vrije luyden vaertuyghen aen boort geweest ende wat goet voor den capiteyn, luytenant en de papen aen landt gebracht, volgens notitie daervan gehouden wordende, ende wisten de vrije luyden te seggen dat het aen boort sijnde volcq, namentlijck stuyrluyden ende al, te samen droncken, vol,⁺ ende sonder ordre waren, ende sijluyden^4. volgens dien den capiteyn geseght hadden niet meer daer te willen comen, alsoo sij alles maer los van boven neer in sijn vaertuygh smeten ende 'tselve daerdoor haest om den hals^5. helpen soude, etc.

De gemelte Francen 'tgene vooren genoteert staet, voorgehouden sijnde, hadden daerop geantwoort, dat se niet costen verstaen^6. haer geweer over te geven, alsoo

1. tot den ontfangh te stellen skyn dieselfde te beteken as over te leveren.

+ 79v

2. d.w.s. hy het halfpad omgedraai. Vgl. o.d. 24 Juni 1660.

3. iemand.

+ 80

4. Aan die begin van die paragraaf was daar sprake van een, hier van sijluyden en straks van ‘sijn vaertuygh’.

5. om den hals helpen, verongeluk.

6. instem.

[p. 225]

daermede hun cost in 't landt souden moeten gaen soecken, ende volgens dien niet haer te laten binden om hun gemeene volcq binnen de gestelde limiten te houden, ende schoon hun gesegt wierd dat het haer, wanneer se quaemen haer schip weder in 't diep^1. te crijgen, onbeschadight soude worden gerestitueert ende wij haerluyden voor dese lants natie wel souden beschermen, als hebbende die soodanigh onder devotie, dat haer geweer buyten onse wachthuysen moeten affleggen ende sonder dies herwaerts comen, ende aengaende de gestelde limiten voor haer gemene volcq, dat sulcx was opdat sij deselve daerdoor te beter t' haerder devotie ende onderdanigheyt souden cunnen ende mogen houden; item, voor te comen de questie die tusschen d' onse ende de hare buyten aff^2. mochten comen te resulteren, etc.; soo en coste haer dat echter niet doen tot overleveringe van 't geweer ende voorss. limiten verstaen.

Aengaende de rest, schenen niet tegen te hebben, dogh had den capiteyn Veron⁺ geseght morgen ten acht uyren den secretaris eens te willen alleen spreecken, dat den bisschop noch luytenant en hoorden, alsoo hij gereformeert ende d' andere paeps wesende, met den anderen in sommige saecken al wat different waren.

Ende had voorss. luytenant met Duytse woorden geseght: ons schip aff te crijgen, is geen cans ende daerom wil ick met mijn volcq te landt in om onse cost te soecken, dat sonder geweer niet te doenlijck^3. ware, met noch al eenige meer force, desperate redenen.

Ende alsoo haer schip, daer 't legt, dogh geen pryckel heeft te breecken ende dies oocq 't volcq datter op is geen noot van 't lijff^4., is op voorss. force antwoort bij provisie last gegeven dat voor nader ordre niet sal gedooght worden onse ofte vrijeluyden^5. sloepen daer aen te vaeren, noch oocq geen vaeten off goet aen landt^6., alsoo de toesight ons bevolen is, te meer dewijl heden al tot 81 persoonen sijn aen landt geraeckt, daer men niet als moeyelijckheden mede heeft, etc.

't Begond tegen den nacht heel fel te wayen van den Z.Z.Oosten,

22 dito, 's morgens noch al aenhoudende. Ende wierd een groote inobedientie van 't France volcq tegen haer opperhoofden gesien, willende elcq gaen daer 't hem belieffden ende gansch na deselve^7. niet hooren, sulcx sij haer dingen^8. om 't goet te bergen niet doen costen.

Ende quam den capiteyn met den Pruysser, Monsieur Gelton meergenoemt, den⁺ Commandeur voormiddags persoonelijck besoecken ende seggen dat se om geen redenen ter werelt costen verstaen haer geweer over te geven, seggende den Pruysser die 't harde woort meest voerde, ronduyt als desperaet, dat voornemens was ende

1. wanneer se quaemen haer schip weder in 't diep te crijgen, als hulle so ver sou kom om hulle skip weer vlot (in diep water) te kry.

2. So in K.H het te buyten aff.

+ 80v

3. So in albei tekste. Moet wees te doen of doenlijck, i.p.v. te doenlijck.

4. lewe, d.w.s. hulle was nie in lewensgevaar nie.

5. Genitief.

6. Verstaan: aen landt (te vaeren).

7. d.w.s. haer opperhoofden.

8. Hier soveel as: besigheid.

+ 81

[p. 226]

bleeff met 't volcq te landt in te gaen ende volgens dien van 't geweer niet begeerde aff te scheyden, boven dat denselven veele redenen ingebracht van daerdoor te veel disreputatie^1. te gedoogen aen sijn Heer ende Meester, oock den Coninck, etc., ende dies het over sijn gemoet niet mochte, willende liever sterven, want soodoende niet als vrunden, maer als vijanden met haer gehandelt wierd.

Waerop met alle beleeftheyt na vereysch g'antwoort ende geseght sijnde, sulcke desperate woorden van gequalificeerde luyden^2. niet verwacht wierden, maer redenen soude gelieven te verstaen van die haer niet als vrunden, maer gelijck broeders sochten, volgens getoonde blijcken, te accommoderen in 't bergen van lijff ende goet.

Ende eyndelijck aengaende te landt in te gaen, off haer volck toe te laten hun geweer, dat sulcx 2 poincten waren strijdende regelrecht tegen d' ordre onser Heeren⁺ Meesters, als wordende sulcx selffs niemant van derselver eygen dienaers toegelaten, ende volgens welcke versocht wierden dieshalven geen verder emportuniteit off versoeck gelieffden te doen.

Ende nademael sij^3. daerop sagen dat se haer niet souden cunnen laeten disarmeren, wierd hun ses snaphanen ende sooveel sijtgeweer voor de hooftofficianten toegestaen om daermede hun volcq te beter in devotie te houden ende haer goet met het behoorlijcke gesagh ende authoriteyt te bergen, mits telckens onse visite^4. daerover gaende, om te letten datter meer als voorss. geweer aen landt gebracht en^5. wierde, 'twelcq boven ordre noch over ons namen, etc.

Den voorss. Pruysser niet ophoudende van desperate woorden ende dat sijn volcq moste haer geweer hebben off dat liever wilde sterven, ende wij toesien mochte dat het in Hollandt niet weder betaelt wierd^6., oocq dat hem onmogelijck was sulcx te lijden, wierd hem daerop weder beleeft g'antwoort: ons oock alsoo onmogelijck te wesen yets toe te laten buyten ordre, ende hun dies gelieffden tevreden te houden, als wordende haer niets te vooren gelegt^7. als accommodatien, ende aengepresenteert (oock effectivelijck bewesen) alle vrundelijcke behulpmiddelen om⁺ haer goet te helpen bergen, ende daer se dachten onse hulpe meerder nodigh te hebben, dat se die souden vinden in alle gelegentheyt daer 't sonder versuym van den dienst die wij onse Heeren Meesters schuldigh sijn ende Haer Ed. ordre niet en contrarieert, sal cunnen ende mogen geschieden. Op 'twelcke hij met den capiteyn affscheyt nam ende buyten gingen.

Doch op den middagh was den voorss. Pruysser ende meergenoemde bisschop aen de poort van 't fort geweest ende door den secretaris laten versoecken dat het gehuyrde vrije vaertuygh ende Compagnies aen haer geleende chaloup mochten toegestaen worden weder aff ende aen te varen om haer goet te bergen, hebbende metten anderen bij nader overlegh verstaen, aengaende 't geweer na ons ordre hun

1. gebrek aan respek.

2. gequalificeerde luyden, offisiere.

+ 81v

3. So in albei tekste. Skryffout vir wij?

4. visitasie, inspeksie.

5. Negatief.

6. d.w.s. dat daar nie in Holland genoegdoening voor geëis word nie.

7. te vooren gelegt, getoon.

+ 82

[p. 227]

te reguleren ende de visite over de vaertuygen telckens toe te laten, ten eynde wij weten mochten dat geen geweer, als in ons handen over te leveren, soude aen landt comen, willende na den middagh comen om met den Commandeur verder te spreecken; dat haer daerop dan terstont is geconsenteert, gelijck oock op hun versoeck van drie à 4 man om 't voorss. gehuyrde vaertuygh van strandt aff te helpen haelen, wel 30 à 40 slaven, om emmers te thoonen onse gereede wil tot alle behulpsaemheyt, etc., werdende haer oock geseght dat haer volcq niet gelimiteert wierd⁺ op de g'ordonneerde plaetse te blijven, anders als dat se uyt haer eygen selffs, na eygen fantasyen niet verder soude mogen gaen, maer die sij hier off daer tot den arbeyt in 't bergen van haer goederen van noden hadden, dat se deselve daertoe te absoluyter souden cunnen ende mogen na wil ende wensch commanderen, doch sonder sijd- offte schytgeweer^1., anders als 6 stucx voor de hooftofficianten gelijck voorss., van welcke 6 snaphaenen hun oock vergundt wierd 2^2. dagelijcx uyt te mogen laten gaen sien off se eenigh wilt voor haer schieten souden cunnen, mits hun wachtende dese lants natie eenige hinder aen persoon, bestiael off goet te doen, etc.

Den capiteyn Viron had heden, met den secretaris alleen wandelende, gesegt blijde te wesen (nu hem Godt de Heere 't ongeluck dogh had gelieven te laten overcomen), dat hij hier was bij volcq van sijn religie, want ergens anders gestrandt hebbende, soude sonder faut^3. met alle de sijne door de papistische^4. hebben om den hals gebracht geworden, versoeckende oock indien 't mogelijck ware, dat deselve (44 sterck) van 't Gereformeerde gelooff, mochten in Compagniesdienst aengenomen worden soo haest haer goet gebergt hadden, ende dat omtrent den Commandeur daerinne 't beste gelieffden te spreecken, als hebbende die alle te Rochel gehuyrt⁺ ende wesende van 't eylandt St. Martin oock geboortigh, etc.

Tegen den avondt quaemen den voorss. capiteyn met sijn 2e capiteyn, genaempt Kirequadieu, neffens den bisschop, genaempt Monsieur Estienne, ende meergenoemden Monsieur Gelton, die als vervanger van den Gouverneur op Madagascar gedestineert was, seggen dat sij, te samen raedt gehouden hebbende, willigh ende bereyt hun na alle de voorgemelte articulen ende ons vorder te geven ordre wilden reguleren, bekennende ende wel begrijpende deselve niet anders als in behoorlijcke billigheyt^5. te bestaen, jae selffs oock den voorss. Pruysser die versochte dat men hem sijn desperate minen^6., desen morgen bethoont, wilde ten goede houden, als wesende niet uyt quaet-, maer door mistroosticheyt geschiet, vermits sigh^7. dus ongeluckigh van sijn gouvernement versteecken was door 't stranden hares schips, 't welcq al geborsten ende 't waeter daer uyt- ende invloeyende was, etc., sijnde genegen, staende haer aenwesen alhier, hun^7. als eerlijcke vrunden met ons te leven.

+ 82v

1. syd- offte schytgeweer, d.w.s. sabels of skietgewere.

2. d.w.s. ‘snaphaen’ -skutters.

3. sonder faut, ongetwyfeld.

4. Roomse.

+ 83

5. Die vorm billig kom reeds in Mndl. naas billijk voor. Billig is aan Hoogduits ontleen. (WNT s.v. billig).

6. voorkome, uitdrukking; hier: gedrag.

7. Onnodig en foutief, òf 'n verskrywing, òf die gevolg van moontlike ‘kontaminasie’.

7. Onnodig en foutief, òf 'n verskrywing, òf die gevolg van moontlike ‘kontaminasie’.

[p. 228]

Waerop na vereysch g'antwoort ende onder dies oock verseeckert wierden, dat bevinden souden onse intentie gansch ende gaer tot hun hulp ende accomodatie was⁺ streckende ende tot teycken van 'twelcke haer 4 persoonen den Commandeur^1. tegen morgenmiddagh ter maeltijt nodighden, dat sijluyden accepteerden, ende na een glas wijn ende bier gedroncken hadden, weder heel wel te vreeden ende danckbaer over alles (soo 't altoos scheen) vertrocken, na hun geheuyrt logement in de stadtsherbergh.

Sondagh, den 23 dito, fray, liefflijck weer, is den voorss. bisschop, 2e capiteyn ende den Pruysser bij den Commandeur ter maeltijt geweest, sijnde den oppercapiteyn met der vrije luyden vaertuygen^2. aen boort geweest, waermede al haer cruyt ende een groot deel schiet- ende sijdgeweer aen landt sond, dat altemaelen onder goede notitie in 't fort ontfangen wierd.

Heden juyst mede een van de dagen wesende dat al de vrije luyden als schutters optrecken, ende oock in 't fort alles wat van buyten^3. gemist conde worden, binnen gehaelt ende daerdoor na Sondagse gewoonte^4. parade gedaen sijnde, mitsgaders elcq oock uyt eygen genereusheyt^5. sijn geweer bysonder fix ende schoon gemaeckt ende haer persoonen op 't best oock gecleedt hebbende, sagh men claerlijck dat haer de Francen over de goede ordre ende het fraye, fluxe, gesonde ende vol couragie sijnde volcq niet genoegh conden verwonderen, comende veele van de hare hunne⁺ persoonen tot den dienst van d' E. Compagnie aenbieden, die bescheydentlijck gesegt wierden eerst een brieffken van ontslagh ende consent van hun opperhooffden te halen, etc.

Volle, maen den 24 dito, bysonder schoon, liefflijck weer, waren de Francen vast besigh met der vrije luyden^2. gehuyrde vaertuygh soo veel goet aen landt te brengen als se costen, ende wij toesiende dat geen geweer in haer handen bleeff, etc.; sijnde oocq ondertusschen, aengaende 't France volcq in dienst aen te nemen, 't navolgende bij den Raedt geresolveert, om de motiven ende pregnantien^6. in de onderstaende resolutie aengehaelt, te weten:

Maendagh, den 24en May 1660^(m).

‘Door den Commandeur den Raedt 'tsedert 't stranden des Frans schip, genaempt La Marichal, in bedencken gegeven sijnde de moeyelijckheden die men van Compagnies wegen met hetselve sal hebben, soo in 't toesien ende oppassen dat ons van hun volcq geen ongelegentheyt overcome, als sijnde 145 à 146 persoonen stercq, ende wes⁺ meer dienaengaende te bedencken ofte duchten, welcke, vermits haer schip al geborsten ende daerom niet weder affte crijgen is, hunne opperhooffden gansch weynigh

+ 83v

1. Onderwerp van nodighden.

2. der vrije luyden vaertuygen - ook 'n keer die korrekte vorm!

3. d.w.s. van die plase van die vryburgers.

4. Nog 'n aanduiding dat daar destyds ander opvattinge oor sabbatsheiliging bestaan het.

5. Gewoonlik: ‘edelmoedigheid’. Hier nie veel meer as: ‘goeie wil’ nie.

+ 84

2. der vrije luyden vaertuygen - ook 'n keer die korrekte vorm!

6. gewigtige redes. Ook onder datum 17/7/1657.

(m) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 562-565. K.A.

+ 84v

[p. 229]

obedieren ende ingevolge wel tot eenige desperatie mochten resolveren, voornamentlijck door honger, daer se seer over claegen, ende sommige hare persoonen tot Compagnies dienst al voor de cost alleen comen aenbieden - Soo is, na overlegh van saecken, eenparigh g'oordeelt om voor te minder macht van volck vreese^1. ende goet deel van deselve onder ons devotie ende gesagh te hebben, niet vreempt te sijn (ende volgens dien oock geresolveert) de opperhooffden te presenteren haer van alle hun volcq, die se om haer goet te bergen te veel hebben, t' ontlasten ende in Compagnies dienst aen te nemen, welcke dan, in plaetse van die men haerenthalven nu bij 't fort moet houden, in 't landt werck gegeven sullen worden, sonder schietoff sijdgeweer, met omspitten ende houwen van de plaetse daer de levendige hegh^2. ofte lantweer geprojecteert is, met bitter amandel- ende ander boomen te besayen ende planten, totter^3. schepen uyt 't Vaderlandt aencomen, om deselve daermede dan ten eersten na Batavia te versenden, daer dogh voor d' E. Compagnie geen volcq te veel can comen, ende tusschenwijle de grondt tot de gemelte lantweer vast claer sal cunnen gemaeckt worden - dat anders dit jaer door mancquement van ploeghbeesten noch soude achterblijven ende nochtans op 't hooghste nootsaeckelijck is, om te eerder soo dick ende dicht te bewassen, datter geen beesten cunnen deurgejaegt worden, doch 't principaelste daerop siende, als vooren gesegt,⁺ om soo veele volck ende al die men bescheydentlijck met wil van d' opperhooffden can becomen, onder ons gesach te crijgen ende alsoo te min ongelegentheyt subject te sijn, daer te meer op staet te letten omdat men weet een ander Frans schip onder schijn van vruntschap de West-Indische Compagnie soo verradelijcken part hebben gespeelt met het overrompelen ende plunderen van haer^4. fort ende 2 geladen fluyten aen Cabo Verde, onder Sweetse commissie na 't gedaene feyt de Hollanders aldaer hebbende gethoont, etc.; om voor hoedanige ongelegentheyt ons alhier te bewaren, wij veel volcq tot groot versuym uyt haer werck van 't dorssen, etc., ende oocq van de nodige wachten buyten op de Hottentoos hebben moeten binnenhalen, om alhier Compagnies principaelste sterckte, etc., te bewaren, welck een ende ander ingenomen^5. sijnde, den Raet te eerder tot het voorige heeft doen resolveren ende oock bij desen vastgestelt, sulcx hoe eer hoe liever op 't fatsoenlijcxste te onderleggen, als niet twijffelende off sal bij onse Heeren Meesters in 't Vaderlandt ende onse Hooge Overicheyt van India, niet anders als wel genomen worden, ende dat in desen niet dan ten meesten dienste ende gerustheyt voor d' E. Compagnie alhier gehandelt is, gelijck oock dat men d' opperhooffden (passagie versoeckende met Compagnies schepen na Batavia) sulcx mede sal toestaen, neffens hare te bergen⁺ goederen, mits daer voor betalende sulcx ende soovele als sijluyden met Haar Ed. Mijn Heeren den Gouverneur-Generael ende Raden van India sullen cunnen

1. Verstaan: te hebben.

2. 'n heining van groeiende bome

3. = totdat daar.

+ 85

4. nl. van die Nederlandse Wes-Indiese Kompanjie.

5. verstaan, begryp.

+ 85v

[p. 230]

accorderen, als ons tot dies onvermogen^1. ende niet gequalificeert kennende.

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hoope, datum ut supra.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Roeloff de Man

Abraham Gabbema

Pieter Everaerts

Hendrick Lacus, secretaris.’

Soo is gistermiddagh na de predicatie 't navolgende tot waerschouwinge oock gepronunchieert, luydende als te weten⁽ⁿ⁾:

‘Den Commandeur en de Raedt, etc. doen te weten:

Dat om wichtige redenen dienstigh is g'acht bij desen den vrije luyden bij 't fort ende oock allomme in 't landt woonachtigh, item oock Compagniesdienaren te doen de navolgende waerschouwinge, namentlijck:

Dat niemandt eenige luyden van 't gestrande Frans schip voor off naer sonnenonderganck sal mogen aenhouden ofte eenige de minste heul^2. verleenen, opdat deselve te beter onder gesagh van haerluyden opperhooffden mogen blijven ende⁺ die daerdoor machtigh wesen hunne goederen te salveren, volgens welcke deselve^3. plaets is aengewesen tusschen de redout Duynhoop ende het eerste vissershuys aen de revier, om aldaer tenten op te slaen ende hare goederen onder te bergen.

Ende in gevalle eenige van dese tegenwoordige gestrande luyden bij yemaendt wilde loogeren, soo en sal echter niemandt ingenomen mogen worden, tensij hij haer eerst bekent gemaeckt hebbende^4. aen den Secretaris ende van desselffs handt een brieffken van consent thoone, om emmers derselver opperhooffden met alle mogelijcke behulpsaemheyt in hun bevolen gesagh sooveel doenlijck te helpen mainteneren, als hebbende rheede schade ende ongelegentheyt genoegh geleden, ende volgens dien alle doenlijcke adsistentie op 't hooghste wel noodigh. Dogh sal niemant in haere huysen ofte^5. landt eenige andere als de gereformeerde godtsdienst van deselve toegelaten^6. ofte gedoogen, ende bijaldien sulcx op 't platte landt off ergens vernomen wordt, sullen deselve datelijck den fiscaal aendienen om daerin dan te handelen als na behooren.

Ende voornamentlijck wert yder gelast, soo ymandt van de Francen met cort off langh schiet- ofte zijdgeweer in hare huysen comen, dat sijluyden ons, off de wacht van de naeste redout off wachthuys, sulcx ten eersten sullen bekent maecken,

1. So in albei tekste. Skryffout vir onvermogend?

(n) Vgl. Kaapse Plakkaatboek, I (1652-1707), p. 59.

2. beskerming, toevlug. Vgl. noot 2, p. 245. Kyk WNT VI, 704.

+ 86

3. Verstaan: aen deselve, aan hulle.

4. In plaas van hebbe (vgl. thoone). So in albei tekste.

5. Mens sou verwag het: ofte op haer landt. Die voorsetsel in pas by huysen maar nie by landt nie.

6. Vir toelaten. So in albei tekste.

[p. 231]

die haer 'tselve dan sullen affnemen ende tot onse nader ordre in bewaringe houden, op pene van die hierinne naelatigh off dissimulaet^1. bevonden wort, bij den fiscael sal in apprehentie genomen ende door denselven crimenelijcq tegen geprocedeert⁺ worden na wichticheyt van tijt ende saecken.

Aldus gedaen in 't fort de Goede Hoope, den 22 May 1660, mitsgaders gepronunchieert ende g'affigeert den 23 daeraenvolgende.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck.’

Heden quam den oversten van de Gorachauquas, Choro genaempt, met sijn broeder Gakingh aen 't fort, met maer drie magere ossen ende 2 koeyen ende wel een sleep van tusschen de 40 à 50 menschen, die na de gedaene reuylingh al weder mosten getracteert werden met eeten, brandewijn ende tabacq, etc., doch met een lachend aenseggingh dat men voortaen niet meer volcq, beneffens den oversten sal tracteren als die beesten te reuylen brengen, vallende deselve anders wat te costelijck, als sij met soo luttel bestiael altijt soo sterck aencomen souden.

25 dito, 's morgens sware, donckere lucht met bysonder coude jachtregen ende wint van den N.Westen.

26 dito, redelijck goet, dogh noch al los, nat weer.

27 dito, gestadigen, dichten regen, met weynigh coelte van den N.Westen. Ende is op dato aengeplact navolgend billjet, g'intituleert ende van inhoude als te weten^(o):

‘Waerschouwinge.

Dewijle jegenwoordigh die van 't verongeluckte Frans schip, de Marischal,⁺ vrij wat brandewijn aen landt brengen, die sij d' een ende d' ander presenteeren te vercopen, soo sullen de vrije burgers daertoe moeten haelen een brieffken van consent ende met eenen betaelen de gerechticheyt^2. van d' E. Compagnie, sijnde ¾ realen van 8en yder mengelen, op pene van 100 realen voor den coper, gelijcq voor dato daerop gestelt is^(p), 'tsij bij cleyne off groote maet.

(Geteyckent:)

Jan van Riebeeck.’

Ende nademael de stal voor de uytleggende ruyters buyten in 't velt, tegen de Hottentoos ende tot bescherminge van der vrije luyden landerijen ende beesten gemaect, jegenwoordigh soo verde vaerdigh is dat deselve aldaer voortaen sullen cunnen gestalt worden, etc., soo is deselve tot narichtinge dese volgende memorie ter handen gestelt, van inhoude als te weten:

1. Ongebruiklike afleiding van dissimuleren, veins. Dissimulaet is hier ekwivalent aan naelatigh.

+ 86v

(o) Ibid., p. 60.

+ 87

2. regte, syns, belasting.

(p) Ibid., p. 31.

[p. 232]

‘Ruyterwacht.

Sullen expres te passen hebben op 't volgende, namentlijcq:

1. dat <sij> geen Hottentoos altoos binnen haer limiten na de vrije luyden laten passeren, maer deselve wijsen ende doen gaen na 't wachthuys Keert de Koe, om aldaer door de slaghboomen regelrecht te gaen na 't fort, 'tsij dat se yemandt⁺ van de vrije luyden bij haer hebben off niet, alsoo tot noch niet mogen gedooght worden daer aengangh^1. te hebben. Waeromme dan den corporael van de ruyterwacht sal vermogen de vrije luyden huysen te visiteren, als hij maer denckt datter eenige Hottentoos ergens mochten in huys genomen ofte verscholen sijn, die hij dan sal laten gebonden aen 't fort brengen, alsoo deselve maer soecken bij de vrije luyden aengangh te hebben, om te beter occasie aff te speculeren tot rovinge van derselver bestiael, etc.,

2. dat sij derhalven oock niet sullen gedoogen eenige vrije luyden beesten off schapen buyten de limiten van de voorsz. ruyterwacht gaen weyden, ende sulcx siende, deselve datelijck weder doen binnen drijven, mitsgaders die soodanige beesten toehooren, laten betaelen ¼ reael voor elcq beest dat se buyten de voorss. bepalinge ofte tersijden uyt haer gesicht sullen bevinden te gaen weyden,

3. dat se eenige jacht na buyten toe onder 't bestiael vernemende, datelijck sullen derwaerts rijden ende siende sulcx door Hottentoos geschieden, deselve sonder simulatie^2. als vijanden vervolgen ende t' onder sien te brengen, om 't bestiael te ontsetten ende d' eygenaers, mogelijck sijnde, wederom te beschicken,

4. dat se derhalven seer naeuw sullen passen op de seynen van 't wachthuys Houdt den Bul, ende datelijck met 4 ruyters derwaerts heenrijden om te sien watter hapert, ende te doen als boven, latende d' ander soo langh op de stal blijven tot die sien dat de noot haer bijcompste mochte vereysschen, 'twelck sij kennen sullen aen een canonschoot dat die van Hout den Bul in sulcken geval sullen doen met⁺ het stuck aldaer gestelt, waerschouwende alsdan empassant mede de passerende vrije luyden, dat se hun bestiael binnen haelen,

5. dat soo haest sijluyden op de voorss. buytenplaetsen sulcq onraedt vernemen, haer vlagh geduyrigh laten op- ende nederhaelen, daerop dan oock Keert de Koe, Kijckuyt ende Duynhoop mede soo sullen doen, ende als die 2 wachthuysen eerst haer vlagh op- ende nederhaelen tot teycken van onraedt, soo sullen haer de gemelte ruyters, gelijck van Hout den Bul geseyt is, oock derwaerts vervougen. Op welcq seyn Compagnies ruyters, voetvolcq ende borgers van 't fort ende alle canten tot adsistentie hun ten eersten, met alle mogelijcke vlijt, mede sullen maecken bij te vougen.

+ 87v

1. aanloop, toegang.

2. nalatigheid. Dieselfde as dissimulatie. Vgl. dissimulaet hierbo.

+ 88

[p. 233]

Dewijl dan oock in dese gemelte memorie van de ruyterwacht te passe comen eenige waerneminge voor de ander wachthuysen, soo is aen 't volcq, op deselve bescheyden, mede ter handt gestelt dese navolgende

Nader ordre voor de wachthuysen Keert de Koe, Kijckuyt en de redout Duynhoop:

‘1. dat soo haest sij van de ruyterwacht sien de vlagh op- ende nederhaelen, datelijck elcq mede soo sullen doen; item oocq, als sij selffs onraedt vernemen, tot waerschouwingh aen 't fort, gelijck in 't reglement daervan gemaect, nader is g'ordonneert^(q);

2. dat soo langh de Francen hier sijn, altijt een man van Keert de Koe de Hottentoos,⁺ met beesten off schapen deurcomende, tot aen 't fort sullen geleyden ende de Francen van haer affwijsen, maer geen beesten off schapen bij hun hebbende, sal 't niet behoeven;

3. dat se vooral geen Francen, Engelsen, noch Hottentoos binnen in de wachthuysen laeten comen, maer eenige Francen off andre natien, daeromtrent verschijnende, datelijcq de deur sluyten ende haer naer boven^1. in 't geweer begeven ende met minne affwijsen, soo langh sij geen gewelt thoonen, 'twelcq dan magh toegestaen worden, om hare plaetsen te bewaren, als vrome soldaten toestaet, sonder haer oocq te openbaren hoe stercq sij daer op leggen^2..

28 ende 29 dito, vuyl, nat, regenigh weer en de wint Noortwestelijcq.

Sondagh, den 30en en de laesten dito, idem.

(q) D.i. artikel 5 van die instruksie wat onmiddellik hieraan vooraf gaan.

+ 88v

1. Die waghuis het 'n verdieping gehad.

2. Die betekenis van hierdie onduidelike passasie skyn te wees: die Franse, ens., moet ‘met minne’ afgewys word as hulle die waghuis wil betree. Daar moet geen geweld gebruik word nie, behalwe wanneer dit nodig is om, soos dit goeie soldate betaam, hulle poste te bewaar, sonder om te laat blyk hoe sterk die besetting is wat in die waghuis lê.