Daghregister. Deel 3. 1659-1662

April anno 1660

⁺ Adij, primo ende 2 April, goet, bequaem weer met westelijcke luchjens, waermede 's avonts doncker, omtrent 11 uyren, op 't vuyr van 't Robben-eylandt, hier wel ter rheede arriveerde 't schip Amersfoort, hiervooren genoempt.

Den 3 dito, weer ende wint als vooren wesende, verstonden uyt de opperhooffden, sijnde den schipper Jan Munt en de ondercoopman Willem Boesum, dat gister noch drie seylen westwaerts van haer gesien hadden, ende t'sedert den 17 December, dat uyt 't Vlie geseylt waren, veele sieckten hadden onderworpen geweest, waervan 31 Compagniesdienaren overleden, onder welcke den predicant Henricus Cool^(a), sulcx van de 345 coppen, daermede uytgeseylt, noch 314 in 't leven ende altemalen fris ende gesont^2. waren, sonder oock ergens aengeweest te hebben.

Soo quaemen heden noch mede ter rheede 't jacht Naerden van de Camer Enchuysen, 24 December verleden uytgelopen met 121 coppen, daerop schipper Pieter Egbertsz. Groot ende bouchouder Wybrant Dubbeldecop^3., van welcx volck maer een overleeden ende de rest fris ende gesont^2., nochte oock nergens aengeweest waren.

⁺ Item 't jacht Zirckzee van de Camer Rotterdam, 17 December uytgelopen, daerop schipper Jut Jacobss. Buys ende bouchouder Joannes van Oppijnen, met 192 coppen,

+ 522

(a) Hy word deur Van Troostenburg de Bruijn aangegee as Bartholomaeus Cool. Biographisch Woordenboek van Oost-Indische Predikanten, p. 102.

2. In Holl. ook gezond en fris.

3. K: Dubbele Cop. Ek volg Brill se skryfwyse.

2. In Holl. ook gezond en fris.

+ 522v

[p. 197]

daervan 2 overleden ende verdroncken, de rest gesont. Ende hadden aen Ilha de May geweest ende daer bocken genoegh becomen, als oock wat watermeloenen tot ververssinge, nadat tevooren omtrent Caep Finistre sijn fockemast ende boeghspriet verloren had ende de groote mast oock gebroocken was, neffens meer schade aen sijn ronthoudt^1., 'twelck, soo best conde, soodanigh noch heeft gerepareert dat sijn reyse voorts na Batavia sal cunnen vervolgen.

't Jacht Vlissingen quam 's namiddags mede ter rheede, daerop schipper Reynier Reynierss., die sijn been over eenige weecken gebroocken hadde ende waeraen door toegeslagen accedenten^2. noch ellendigh te koy lagh, volgens raport van den predicant Cornelius Walrandt^(b) ende bouchouder Jan Blommert, daermede uytgevaren den 18 December verleden in compagnie van de fluyt Diemermeer, met 220 gegagieerde coppen, daervan 9 overleden, 2 verdroncken ende de rest oock vrij sieckelijck waren, hebbende met voorss. Diemermeer 't eylant Böa Vista aengeweest, doch aldaer gansch niet tot ververssinge becomen ende oock maer brack water cunnen becomen.

Sondagh, den 4 dito, betogen lucht en de wint als boven. Is heden door bovengenoemde⁺ predicant hier aen landt predicatie gedaen ende 6 kinderen gedoopt, te weten:

1	van den Commandeur met den naeme	Elisabeth
1	van de weduwe van den overleden vendrigh, Jan van Harwarden, met den naeme	Johanna
1	van den vrij-meulenaer, Wouter Corneliss. Mostaert, met den naeme	Cornelia
1	van den hovenier, Marten Jacobss., met den naeme	Cornelis
1	van den vrij-lantbouwer, Jacob Cloeten	Catrijn
1	van den vrij-Saldanhavaerder, Joris Janss., met den naeme	Johannes

Ende quam heden hier mede wel ter rheede 't schip de Walvis, van de Camer Amsterdam, daerop schipper Albert Bruynvis, ondercoopman Hendrick Duycker, ende een predicant genaempt Nicolaes Heussens^(c) ofte Heussinius^3., uyt 't Vlie geseylt 24 December passado met 379 gegagieerde coppen, waervan 20 overleden ende noch omtrent wel 40 sieck te coy lagen, hebbende nergens aengeweest.

5 ende 6 dito, idem weer. Ende is vandage met den capiteyn ende overste van de⁺ Caepmans, Herry, neffens al de principale ende outste, in 't fort weder opnieuws vreede gemaeckt ende belooft aen weercanten den anderen niet meer te molesteeren; maer van 't gerooffde vee wasser niet overigh om te restitueren, willende sijluyden in de plaetse haer best doen dat van ander volck uyt 't lant sooveel als mogelijck was in tijt ende wijle afgebracht wierd, staende seer daerop^4. dat wij hier vast langs

1. ‘alle ronde houten die tot het tuig (van 'n skip) behoren, als masten, stengen en raas’ (Van Dale).

2. toegeslagen accedenten, bykomende verskynsels, komplikasies. Vir toegeslagen vgl. WNT XVII, 675 (5); accedenten vir accidenten.

(b) Ds. Cornelius Walrandt is deur die Classis van Walcheren na Oos-Indië gestuur. Na sy aankoms in die Ooste is hy op Amboina geplaas, waar hy in November 1663 oorlede is. Van Troostenburg de Bruijn: Biographisch Woordenboek van Oost-Indische Predikanten, p. 473.

+ 523

(c) Ds. Heussenius (of Heussen) is deur die Classis van Amsterdam vir diens in Oos-Indië beroep. Met die Walvis het hy op 19 Julie 1660 in Batavia aangekom, waar hy tot sy dood toe in 1670 gearbei het. Van Troostenburg de Bruijn: Biographisch Woordenboek van Oost-Indische Predikanten, pp. 182-183.

3. Die verlatynste vorm van Heussens.

+ 523v

4. staende seer daerop, d.w.s. hulle het daar sterk nadruk opgelê.

[p. 198]

soo meer van haer landt hadden naer ons genomen, 'twelck haer van alle eeuwen eygen toegecomen had, ende waerop sij gewoon waren haer vee te weyden, etc.; vragende oock: als sij in Hollant quamen, off men haer sulcx wel soude toelaten; ende vorder seggende: wat wasser noch aen gelegen dat gijluyden hier bij 't fort bleeff, maer gij comt heel in 't landt 't beste voor U uytkiesen, sonder eens te vragen off 't ons oock aenstaet off geen ongerief geven sal. Ende dringende derhalven seer hard om daer ten dien fine weder vrije toegangh te mogen hebben. Op 'twelcke eerst geallegeert wierd dat voor haer ende ons vee daer niet gras genoegh was.⁺ Sijluyden in antwoorde seyden: hebben wij dan geen oorsaecke te beletten dat gij geen beesten crijght, dewijl gij, veel hebbende, onse weyden daermede comt te beslaen^1. ende te seggen 't landt is niet groot genoegh voor ons beyden? Wie sal dan met 't beste recht wijcken, den rechten eygenaer off den vremden innemer? Blijvende derhalven op haer oude recht van natuyrlijck eygendom, etc., seer vast staen, ende dat se de bitter-amandelen, daer in 't wilt veel wassende, ten minsten souden mogen haelen, alsmede worteltjes vroeten tot haer wintercost, 'twelck haer mede niet cost ingewillicht worden, soo ten aensien dat se dan te veel gelegentheyt souden hebben de coloniers te beschadigen, als ten anderen dat wij de amandelen desen jaere selffs sullen van doen^2. hebben om te planten tot de geprojecteerde lantweer ofte schuthegh, etc., welcke reden haer wel niet gegeven wierden, maer sijluyden dus vast hier op blijvende, moest er eyndelijck dit woort uyt: dat sij dat landt nu met den oorlogh verloren hadden ende daerom geen ander staet te maecken⁺ als hetselve voortaen glad quijt te sijn, te meer dewijl sij haer niet costen laten bewegen 't gerooffde vee te restitueren, 'twelck sij ons onrechtvaerdigh ende buyten eenige redenen hebbende affgenomen, ons dan haer landt, door diffenciven oorlogh rechtvaerdigh als met 't swaert gewonnen, was toegevallen, ende 'twelck wij oock voornemens waren te behouden.

Sij daertegen claeghden seer dat de coloniers en de anderen daer buyten woonende, haer veel overlast hadden gedaen met nu ende dan altemet een schaep ende calff, etc. achterom te haelen^3., hare coralen ende armringen van d' ooren ende armen te nemen ende die hun slaven te geven, oock met slaen, stooten, etc., sonder dat het den Commandeur juyst altemaelen wiste (daer oock al wat aen is) ende dat se daerom, sulcx niet wel langer cunnende verdragen, haer revengie hadden geresolveert met roven van beesten te nemen, in vougen sij rondelijck sustineren oorsaecke genoegh gehadt te hebben.

⁺ Dogh wierden haer weder tegemoet gevoert de veele exempelen bij ons gestatueert^4. van straffen aen die se ons plachten te beclagen^5., over sulcke ende diergelijcke overlasten, etc., ende als se daer niet mede tevreden ware, maer hun selffs als voorss.

+ 524

1. daar vee op bring.

2. van doen hebben, nodig hê.

+ 524v

3. achterom te haelen, te ontfutsel, stilletjes weg te dryf.

+ 525

4. exempelen bij ons gestatueert, voorbeelde deur ons gestel. Vgl. Deel I, bls. 198, noot 4.

5. aen ons beclagen, by ons aankla.

[p. 199]

met roven ende steelen telckens wilden revengieren, datter dan noyt rust soude cunnen onder ons gehouden worden ende noch meer van haer landt door 't recht van oorloge souden verliesen, ten ware sij moet hadden ons te verjagen, als wanneer sij door 'tselve recht dan eygenaers van 't fort en al souden worden ende blijven soo langh sij het souden cunnen houden; ende stont het haer dan soo aen, wij souden dan sien wat ons te doen stondt.

Sijluyden daerop seyden, dit te wesen een verhael van gepasseerde saecken ende waren tevreden voortaen noyt meer te dencken d' onse eenige moleste aen te doen, maer die haer molesteerden aen ons beclagen, om na genomen informatien van ons na verdienste gestraft te worden, gelijck sij van haer candt mede doen souden, ende voorts verwachten^1. een dagh dat den Commandeur sal uytgaen om haer te⁺ wijsen de wegen die se sullen mogen gebruycken ende de limyten daer se sullen moeten buyten blijven, etc., 'twelck dan tot vertreck der schepen van de rheede is uytgestelt, ende den pais voorts gesloten, mitsgaders den oversten Gogosöa, Herry ende alle de principaelsten tot omtrent 40 persoonen, met coper, craelen ende taback vereert ende met eeten ende drincken voorts soo wel getracteert dat se altemaelen lustigh bestoven^2. wierden, ende, soo wij gewilt hadden, in ons macht wel coste gehouden hebben, doch cost sulcx om veel gewichtige consideratien niet goetgevonden worden, dewijl wij daertoe altijt comen cunnen ende ondertusschen haer geest noch verder can ondertast^3. worden, etc.

Verleden nacht is een persoon van 't schip Vlissingen, genaempt Anthony Eeyckman, hooghbootsmansmaet, overleden van een steeck hem gegeven met een ponjaert in den hals, van den derde-waeck van 't schip Wapen van Amsterdam, genaempt Cornelis Jansz. van Flensburgh, welcke aldaer in apprehentie ende ordre gestelt is, om de⁺ saecke nader te ondersoecken, etc.

7 dito, is 't fluytjen Loenen met een Z.Z.Oost-luchjen buyten gesonden, om in 't gesicht van 't landt aff ende aen te cruyssen op de 2 laeste retourschepen, met onse brieven van waerschouwinge, wegen d' ordre onser Heeren Meesters om niet verbij na St. Helena te lopen, etc., waertoe oock een vrijmans vaertuygh uytlicht^4. ende 't Schape-jachtjen op stroom in de bay vaerdigh, om die voor dese bay quaemen ende d' ander gemist hadden, te cunnen waerschouwen, eer se door harde winden mochten comen te verdrijven^5., etc.

Ende is op 't boven gementioneerde ongeluck, na genomen informatie, navolgende resolutie genomen, luydende als te weten:

Woonsdagh, den 7den April anno 1660^(d).

‘Den Commandeur en de Raet van 't fort de Goede Hoope, versterckt met d' opperhooffden van de jegenwoordige hier ter rheede leggende Vaderlantse

1. afwag.

+ 525v

2. aangeklam, dronk.

3. ondersoek, bestudeer.

+ 526

4. uytlicht, buite lê, d.w.s. op see rondkruis.

5. af te drywe, verby te drywe.

(d) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 538-540. K.A.

[p. 200]

⁺ schepen, na verscheyde genomen informatien ende nader examination gebleecken sijnde dat Cornelis Janss. van Flensburgh, derde-waeck bescheyden op 't admiraelsschip, Wapen van Amsterdam, den persoon Anthony Eyckman, hooghbootsmansmaet, bescheyden geweest op 't jacht Vlissingen, eergisteren avont met een poock^1. in de strot gesteecken ende doodelijck gequest heeft, aen welcke quetsuyre denselven (volgens raport van de chirurgijns) 's nachts daeraen is comen te overlijden; ende alsoo 't schijnt te blijcken, dat voorss. derde-waeck volgens sijne confessie ende verscheyde attestatien, eerst van den bootsmansmaet in sijn dienst ende commando soude sijn gemoveert^2.; item oock in sijne rugge gequest, sulcx dat, om ten uyteynde te procederen, wel cloecke advocaten ende rechtsgeleerden aen dese saecke werck hebben, welcke hier manqueren, als oock den tijt om tot decisie te comen, dewijle 't schip Amsterdam jegenwoordigh op sijn vertrecq ende seylreet leyt, mitsgaders d' ander schepen mede haest staen te volgen, welckers opperhooffden daeglijcx hun dingen aen boort te doen hebben tot bevorderinge haerder scheepssaecken, ende volgens dien qualijck tijt overschiet om alle dagen tot dese besongnes aen landt te comen, etc. - Soo is bij den Raedt (versterckt als voren), om voorss. schip ende schepen in haer vertreck niet te retardeeren ofte ten eynde voorss. eenigh⁺ belet te causeren, na rijpe deliberatien, ten dienste van d' E. Compagnie verstaen de saecke te renvojeren aen d' E. Heeren Gouverneur-Generael ende Raden van India tot Batavia, omme aldaer vorders in gehandelt te worden als opgemelte Haer Ed. na derselver goetvinden sullen verstaen te behooren.

Ende vermits voorsz. schip Amsterdam (daer den perpetrandt^3. bescheyden is) alle uyr met de goede wint staet uyt te lopen, is oock goetgevonden denselven op 't schip de Walvis gedetineert te laten overgaen, ende tusschenwijle de stucken ende bescheyden t' sijnen laste leggende, dubbelt^4. gereet te maecken, om met den perpetrant, etc. mede te laten gaen, als oock den persoon Jan Brouwer, welcke, om sijn inobedientie tegen voorss. perpetrandt, schijnt de aenleydende oorsaeck geweest te sijn, achtervolgende de stucken daervan oock bij de vorige g'annexeert sijnde.

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hoope, datum als boven.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Pieter Marville,

Michiel Engelken

Jan Munt

Albert Bruynvis

Rut Jacobsz. Buys

Roeloff de Man

Willem Bosem

H. Duycker

Gijsbert van Campen, secretaris.’

+ 526v

1. vuuryster. Eng. poker.

2. lastig geval. Ook in die Resolusie van 14 April hierna word die woord in dié betekenis gebruik; elders herhaaldelik in die betekenis: beweeg. Oor die afleiding kyk Boshoff: Etimologiese Woordeboek van Afrikaans, die literatuur daar aangegee en J. du P. Scholtz in Tyds. v. Wet. en Kuns. Okt. 1935, bls. 23-24.

+ 527

3. dader.

4. in dubbele afskrif.

[p. 201]

Heden is d' E. Pieter Marville oock affscheyt gegeven, om met den eersten goeden⁺ wint per 't schip Wapen van Amsterdam in Godes naeme sijn reyse voorts na Batavia te vervolgen, met de brieven, pampieren ende boucken, etc., geaddresseert aen Haer Ed. aldaer^(e).

Wordende oock tusschenwijlen over de aengeclaegde saecken, wegen den sargeant ende eenen Hendrick van der Straten op 't jacht Zirckzee voorgevallen, door gecommiteerde nader informatien genomen.

8en dito, goet weer ende variable luchjens als vooren. Sijn de Caapmans ende haer gevolgh weder naer huys gegaen, na 't schijnt verblijt over den getroffen pais, die d' Almogende geve, gerustigh magh gehouden worden.

Sijnde vandaege^1. den jaerlijcxen danck- ende bededagh gehouden ende gepredickt bij den predicant Cornelius Walrandt over ons eerste arrivement alhier, ende over den milden zegen in alles bij Godt Almachtigh verleent, ende dat het Sijn Almogentheyt met genade soodanigh vorders gelieve te laten toenemen, etc., na welcke predicatie door denselven predicant noch gedoopt is een kint van den vrijborger,⁺ Jan Sacharias, met den naeme van Maria^2..

Na den middagh is over de saecke van den bovenstaende sargeant navolgende resolutie genomen van inhoude als te weten:

‘Donderdagh, den 8 April anno 1660^(f).

Bij den Raet, versterckt met d' opperhoofden van de schepen Amersfoort, Walvis ende Zirckzee, ter handt gecomen ende geresumeert sijnde de stucken ende nader genomen informatien wegen eenige vuyle saecke, die den sargeant van 't jacht Zirckzee soude gepleeght hebben met eenen Hendrick van der Straten, op dito schip mede bescheyden; ende gesien dat daervan noch weynigh claerheyt can becomen worden, mitsgaders 't verder ondersoeck ende besoignes oock noch al veele wercx aen sigh heeft ende de gemelte opperhoofden om de bijwooninge der beraetslaginge dagelijcx veele in haer nodige scheepswerck soude comen te versuymen, tot groote verachteringe in 't spoedigen haerer vorder te doene reyse na Batavia - Soo is bij opgemelten Raedt, ten meesten dienste van d' E. Compagnie, verstaen in de voorss. saecken alhier niet verder te besoigneren, maer deselve te⁺ renvoieren aen Mijn Heeren den Gouverneur-Generael ende Raden van India, tot Batavia, omme bij Haer Ed. daerin soodanigh vorder gehandelt te worden als deselve bevinden sullen te behooren.

Ende omme alle vresende onheylen dieswegen op voorss. Zierickzee oock vorder voor te comen, is mede verstaen deselve over te laten gaen, namentlijck den gesuspendeerden sargeant, op 't schip Amersfoort, met 2 Caapse gevangens, ende den

+ 527v

(e) Vgl. C. 493: Uitg. Br., pp. 1109-1120. K.A.

1. Twee dae te laat.

+ 528

2. Die moeder was Maria van Bengalen.

(f) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 541-542. K.A.

+ 528v

[p. 202]

persoon Hendrick van Straten op 't schip de Walvis, met insgelijcke 2 Caepse gevangens, neffens de stucken ende documenten bij elck gehorende.

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hoope,

datum ut supra.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Jan Munt

Albert Bruynvis

Rut Jacobsz. Buys

Roeloff de Man

Willem Bosem

Gijsbert van Campen, secretaris.’

Tegen den avondt raeckten 't schip Wapen van Amsterdam met een stijve Zuyt-Zuyt-Oostewint onder seyl, maer wat beneden de schepen gedreven sijnde, weder⁺ ten ancker, de reden waerom ons onbekent.

Nieuwe maen, den 9 dito, 's morgens variable luchjens, was dito schip weder onder seyl, sijn best doende om buyten te geraecken, gelijck het tegen den avondt oock geluckten, ende alsdoen weder 2 ander schepen voor de wal gesien wierden, waervan den

10 dito, 's morgens 't eene met een fraye westelijcke coelte omtrent halff acht uyren binnen quam, sijnde 't fluytschip Diemermeer, daerop schipper Carel Alteras, ende bouchouder Eeuwout Teelingh, in compagnie van 't jacht Vlissingen, den 18 December uyt de Wielingen geseylt met 154 gegagieerde, daervan maer een gestorven, voorts eenige maer wat scheurbuyckigh; hadden met Vlissingen mede aen Boa Vista geweest dogh daer niet^1. gecregen ende veel stilte omtrent de liny gehadt.

't Ander was 't fluytjen Loenen dat, sijn boeghspriet gebroocken sijnde, mede binnen quam om die te repareren, clagende seer dat het buyten van de westelijcke winden qualijck houden conde, vermits deselve daer wel ses mael harder deurbloesen als hier in de bay, ende waerdoor oock desen morgen gesien had dat het schip Wapen van Amsterdam sijn marsseyls had moeten inhaelen ende met schoverseyls⁺ de Caep, lustigh voortgaende, was boven geseylt, blijvende echter 't vrijmansvaertuygh achter 't Robbeneylandt op de wacht, als vooren aengeroert.

Heden is overleden een bosschieter, genaemt Albert Albertss. van Blocksiel^(g), uyt 't schip Enchuysen hier sieck verbleven geweest.

Sondagh, den 11 dito, 's morgens regenachtigh weer en de wint westelijck, sijn^2. die van 't jacht Naerden affscheyt gegeven, om met d' eerste goede wint hun reyse naer Batavia te vervolgen.

+ 529

1. niets, d.w.s. geen verversinge.

+ 529v

(g) Blokzijl, 'n dorp in die Nederlandse provinsie Overyssel.

2. So in K.H en Brill: synde.

[p. 203]

12 dito, fray, droogh, lieflijck weer,}de luchjens variabel.

13 dito, regenachtig weer,}de luchjens variabel.

14 dito, liefflijck, droogh weer ende 't luchjen tegens den avondt van den Zuyt-Zuyt-Oosten, is 't jacht Naerden alsdoen daermede onder seyl gegaen ende buyten geraeckt, nadat alvooren op 't schip Amersfoort bij den Commandeur ende d' opperhooffden van de hier ter rheede leggende schepen, daeronder oock die van Naerden, bij de raetspleginge 't navolgende was geresolveert over een swaer gequesten, als in deselve hieronder g'insereert is na te lesen.

‘Woonsdagh, den 14 April anno 1660^(h).

Bij den Kommandeur en de Raet van 't fort de Goede Hoope, aen 't schip⁺ Amersfoort expres gevaeren ende aldaer versterckt sijnde met d' opperhooffden van de hier ter rheede leggende schepen, oversien ende gerecolleert hebbende de stucken ende bescheyden ten laste van Roeloff Boute, bosschieter op dito Amersfoort, ende daerbij gesien de genoechsame confessie van den perpetrant, conform de attestatien, doch met die expressie^1.: dat de gequeste hem eerst heeft gemoveert^2. ende verscheyden reysen een mes op hem getrocken, naegelopen ende na hem gesneden^3., invougen hij genootsaeckt was sijn lijff te verweeren^4., sonder nochtans te weten off den anderen was van selffs in sijn mes geloopen ofte niet, dat hij niet getrocken maer in de hant, besigh met een stuck specq te eeten, hadde, ende overmits den gequesten oock noch in 't leven ende van de chirurgijns redelijcke hope is ten besten, sulcx men niet wel vooralsnoch tot eenige verder proceduyren can comen, als met^5. langer tijt met de voorss. luyden op gemelte schip Amersfoort bescheyden, dat neffens alle de andere schepen jegenwoordigh seylvaerdigh leght, om met den eersten goeden wint na Batavia te vertrecken - Soo is niet verstaen cunnen worden deselve daerinne eenigh belet dierhalven te veroorsaecken, maer goetgevonden de⁺ saacke te staecken ende met de gemelte stucken ende bescheyden, neffens den voorsz. perpetrant ende patient, op voorsz. schip te laten blijven ende vertrecken, om tusschenwijlen te sien hoe 't sigh met den patient sal toedragen, ende dan na uytval van saecken daerinne onderwegen te disponeren, als den Breeden Raedt van de respective schepen Amersfoort, Walvis, Vlissingen, Zirckzee ende Naerden sullen bevinden te behooren, vermits deselve alle dogh jegenwoordigh gereet leggen, om gelijckelijck met den eersten goeden wint van dese rheede te scheyden, met intentie omme (Godes weer ende wint sulcx toelatende) tot Batavia bij den anderen^6. te blijven.

(h) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 543-544. K.A.

+ 530

1. met die expressie. As expressie geen skryffout is nie - dit staan so in albei tekste - dan kan die betekenisontwikkeling wees: uitdrukking, bewering, getuienis. Dit is egter ‘vergesog’.

2. Vgl. noot 2, bls. 200.

3. gekap of gesteek.

4. sijn lijff te verweeren, sy lewe te verdedig.

5. So in K.H het niet.

+ 530v

6. bij den anderen, bymekaar.

[p. 204]

Aldus gedaen ende geresolveert in 't schip Amersfoort, op de rheede voor 't fort

de Goede Hoope,

datum ut supra.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Jan Munt

Albert Bruynvis

Carel Alteras

Rut Jacobsz. Buys

Jan Schrael

Pieter Egbertsz. Groot

Roeloff de Man

W. Bosem ende H. Duycker.’

⁺ Desen avondt sijn d' opperhooffden van de bovengemelte schepen mede haer affscheyt gegeven na Batavia.

15 dito, liefflijck weer met stilte.

16 dito, 's morgens 't luchjen slapjens van den Zuyt-Zuytoosten, sijn de schepen Amersfoort, Walvis, Vlissingen ende Zierikzee, ten eynde voorsz., tegelijck seyl gegaen ende omtrent thien uyren buyten geraect. D'Almogende wil se behouden op Batavia laten arriveren.

17 dito, idem fray, lieflijck weer.

Sondagh, den 18 dito, 's morgens harde, drooge, Zuyt-Zuytooste-winden.

19 dito, wint als vooren met reegen.

20 dito, weer ende wint als gister. Sijn d' opperhooffden van de fluyt Diemermeer affscheyt gegeven om haer reyse na Batavia te vervolgen.

‘Dincxdagh, den 20 April anno 1660⁽ⁱ⁾.

Bij de gemeene stadtsborgers hieromtrent 't fort woonende, den Commandeur en de Raedt voorgedragen sijnde de moeylijcheden ende costen die sij hebben met het aenfocken van hare verckens, ende voornamentlijck om die uyt de thuynen te houden, waerop ten minsten wel een cloeck persoon expres dient te passen, soo⁺ in 't uyt- als indrijven, welcke oncosten elck voor sijn particulier^1. te draegen vrij swaer is vallende, ende dat se derhalven hadden overslaegen^2. ende metten anderen verdraegen^3., nae de maniere als op sommige plaetsen boven in 't landt^4. gebruyckelijck is, een persoon in 't generael^5. daerop te houden ende die elcq bij beurten te betaelen ende de cost te geven, verstaende alle die hier getrouwt ende ongetrouwt in vrije huyshoudinge saten, 'tsij dat se veele off weynigh verckens hielden, die elcq de sijne 's avonts in sijn eygen hock dan souden van den generale trop binnenhaelen ende 's morgens op het teycken (bij den verckenhoeder te doen) weder bij den trop

+ 531

(i) Ibid., pp. 545-546.

+ 531v

1. elck voor sijn particulier, elkeen vir homself.

2. voorgestel.

3. ooreengekom.

4. boven in 't landt: dieselfde uitdrukking Deel I, bls. 215 (noot 6).

5. in 't generael, gesamelik.

[p. 205]

uytjaegen, om door voorss. hoeder opgepast te worden dat de verckens van de thuynen affblijven, op pene van ¼ reael bij de voorsz. verckenhoeder te verbeuren voor elcq vercken, ende soo menighmael alsser een in eenige thuynen gevonden ende opgevangen wierd. Soo is de saecke, bij den Raedt nader overwogen sijnde, gemelten overslagh^1. voor goet gekent ende volgens dien oock verstaen de stadtsborgers in 'tgene voorsz. is, met Compagnies authoriteyt behoorlijcken te hanthaven, omtrent die voor sijn deel in de betalinge van den verckenhoeder voorsz. na desen traegh ofte weygerigh bevonden mochte worden, sijnde oock deselve dit mede geaccordeert, dat men alle neringhluyden die voortaen vrij willen worden, daerinne sal doen consenteeren, alvoren haerluyder vrijdom sal vergunt worden, excepto lantbouwers, die daerin na eygen gevalle sullen mogen doen ende laten⁺ soo sij willen. Ende omme de weynige borgers de gemelte belastingen noch minder te maecken, sal het Compagnies dienaers mede toegestaen worden op de voorhaelde wijse oock verckens te houden, ten eynde de Caep dogh eenmael vol verckens mochte comen te geraecken.

Ende opdat elck te beter mochte oppassen om sijn verckens in haer eygen hocken 's avonts op te sluyten, is gestelt gelijcke boete van ¼ reael op elck vercken dat 's nachts ergens buyten eenigh hock gevonden sal worden, te verbeuren bij die daerinne sal versloft hebben, ende soo 'tselve binnen 24 uyren niet gelost wordt, voor d' E. Compagnie verbeurt na 't Robben-eylandt gesonden ofte geslaght worden, na gelegentheyt van tijt ende saecken, gelijck oocq geen seugen, maer niet als gelubde beeren, off burgen, sullen mogen geslacht worden, ende dat oock met kennisse^2. ende daertoe een brieffken haelende, sonder nochtans eenige belastinge ofte cijns te betaelen ende oock vermogende 'tselve voor eygen selffs op te leggen ende vercopen daer 't elcq sal gelieven, ten prijse voor dato beraempt, daer d' E. Compagnie (nodigh hebbende) oock voor sal aennemen.

Ende alsoo den Raedt jegenwoordigh door 't vertreck van den adsistent^3. Gijsbertvan⁺ Campen ontbloot is van haren secretaris, omme voor welcken^4. sommige acten ende andere instrumenten^5., etc., wettelijck te mogen werden gepasseert, soo is goetgevonden den adsistent Hendrick Lacus voortaen in de plaetse te gebruycken ende hem ten dien eynde den eet^6. daerop aff te nemen, gelijck dan bij desen alsoo geschiet sij. Aldus gedaen ende geresolveert, in 't fort de Goede Hoope,

ten dage ende jaere als boven.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Roeloff de Man

Abraham Gabbema

Pieter Everaerts

Hendrick Lacus, secretaris.’

1. voorstel, plan.

+ 532

2. met kennisse, na notifikasie? Vgl. WNT VII, 2198 (II).

3. adsistent = (hier) secretaris, soos uit die volgende reël blyk.

+ 532v

4. = denselven.

5. dokumente, oorkondes.

6. d.w.s. eed.

[p. 206]

21 dito, 's morgens droogh weer met Zuyt-Zuytoostewint als gister, quamen met den dagh 2 schepen voor de bay, die voor den middagh met laveren oock fray ter rheede arriveerden, wesende de fluyten Vogelesangh ende Hilversom, 17 January jongstleden tegelijck in compagnie van Batavia geseylt ende 13 February Sunda's enghte buytengeraeckt, mitsgaders tot hier fray, handsaem weer gehadt, sijnde⁺ Vogelesangh geen ende Hilversum drie van sijn volcq affgestorven, ende voorts de rest meest fris ende gesondt op 2 à drie na, die van Batavia al aff sieckelijck sijn geweest.

22 dito, stil weer, dat Diemermeer belette t'seyl te gaen, dogh daertegen weder occasie gaff om tusschenwijle sonder versuym uyt 'tselve de voorsz. retourfluyten van eenige nootwendigheden wat te laten versien, 'twelcq 's middags gedaen sijnde, met een nabrieffken Haer Ed. tot Batavia wierd geadviseert, ende voorss. Diemermeer's opperhooffden beneffens een nader affscheyt^1. ter handt gestelt^(j), leggende met 't ancker op ende neer^2. om met 't eerste bequaeme luchjen van de rheede te seylen, dogh bleeff, als voorsz., den ganschen dagh voorts stil ende stacq tegen den nacht een harde westelijcke wint op, tot belet als vooren.

23 dito, woey de westelijcke wint vrij harder deur met somtijts wat regen.

Een van de vaertuygen, uytgelegen hebbende te passen op de gemelte laeste retourschepen met onse brieven van waerschouwinge, etc., ende gister mede binnen⁺ gecomen wesende, hadde den 17en deser nae een schip toegelopen ende dichtbij comende, vernamen dat het een Engelsman was, die sijn boot uytsetteden ende na voorsz. vrijmans-vaertuygh toegeroeyt, doch door deselve ontseylt was, nemende den Engelsman sijn coers Noortwestwaerts aen over na St. Helena.

't Heeft heden soo hard uytten Noordwesten de bay in gewayt, dat de fluyt Vogelesangh verscheyde maelen driftigh^3. geworden is ende Loenen voor de boegh de blinde ree aen stuck geholpen had, naderhant Loenen oock gaende ende de fluyt Hilversum voor de boegh raeckende, had sijn eygen galjoen^4. aen stucq ende Hilversum de boeghspriet glad affgereden, doch wat ramp d' een ende d' ander verder geleden sal hebben, cost men niet weten, vermits door 't harde weer geen vaertuygh van de schepen aen landt coste comen.

Hoewel^5. 's morgens met den dagh in dit stormigh weer 't ander vrijluydenvaertuygh echter noch aen quam seylen van 't Dassen-eylandt, daer se verleden nacht ten tien uyren waren affgescheyden, geladen sijnde vol peguyns, meeuw ende kivitseyeren.

24 dito, noch al even onstuymigh weer ende wint als vooren, sijnde Godt de

+ 533

1. afskeidsverlof, -las. Ook in die Supplement op WNT word aan hierdie skeepsterm nie die nodige aandag gegee nie.

(j) Vgl. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 1130-1133. K.A.

2. met 't ancker op ende neer, d.w.s. met die tou of ketting van die anker loodreg voor die boeg, sodat die anker gou gelig kan word. Kyk WNT II, 494.

+ 533v

3. driftigh geworden is, het sy ankers begin sleep.

4. uitbouing aan die boeg van 'n seilskip.

5. Los konstruksie. Die bedoeling is: hoewel die weer so sleg was dat geen van die skeepsbote aan land durf kom het nie, het die vrymansvaartuig dit tog gedoen.

[p. 207]

Heere niet genoegh te dancken overdat^1. Sijn Almogentheyt de gemelte 2 retourfluyten⁺ daegs voor eergisteren heeft gelieven hier behouden te laten binnencomen; soude anders door dese westelijcke stormwinden, gelijck Erasmus anno passado, de Caep niet cunnen crijgen^2. ende mede terugh na Madagascar off elders moeten lopen hebben, ofte altoos ten minsten sooveel te doen gehadt hebben als se soude hebben cunnen affstaen.

Volle maen, Sondagh den 25, even onstuymigh weer en de wint N.westelijck, met regenvlagen, dogh begond tegen den nacht met seer dichten regen te stillen.

26 dito, 's morgens stil, mistigh weer, waren de voorsz. retourfluyten besigh haer verloren anckers weder op te vissen ende hunne geledene rampen te repareren, tot dien eynde op haer vertoogh van nootsaeckelijckheyt oocq eenige nootwendicheden van touwen, etc., halende uyt Diemermeer, welcke heden weder affscheyt creegh, dogh door de stilte noch belet bleeff te vertrecken.

27 dito, idem stil weer als vooren, ende is op dato overleden eenen Hidde Sibes van Jellum^(k), matroos, siecq van 't schip de Walvis hier verbleven geweest.

Weynigh voor de middagh, 't luchjen van den Z.Z.Oosten wayende, is voorsz.⁺ fluyt Diemermeer daermede fray onder seyl ende de bay uyt t' zee geraeckt. D'Almogende wil hem salvo tot Batavia geleyden.

Heden sijn aen 't fort verschenen drie gecommitteerde van den oversten der Gorachouquas ofte Tabacqdieven, welcke seyden dat se van gemelte haren oversten (Choro genaempt) gesonden waren om te vragen off sijluyden, gelijck de Caepmans, mede in den hermaeckten vreede soude mogen aengenomen ende gedult worden, om weder als voor dato aff ende toe^3. te gaen, onder belofte van haer best te doen dat wij door handel, soo met de hare als andre uyt het landt, ten genouge weder abondant bestiael bequaemen, etc.; op 'twelcke haer is geantwoort: jae, mits dat se vooreerst ende tot nader onderhandelinge geen ander passagie souden gebruycken als directelijck deur de gemaeckte slaghboomen, onder 't oogh van de wachthuysen Kijck Uyt ende Keert de Koe gestelt, die de Caepmans aengewesen waren, met vorder verclaringe dat wij alsoo wel coper, tabacq, craelen, brand<e>- ende Spaense wijn, aracq, rijs en broot, etc., gecregen hadden om te verhandelen ende haer minnelijck ende vrundelijck mede te tracteren, als^4. paerden ende ander oorlogssaecken, om tegen⁺ de quaetwillige te vechten, etc., ende dat nooyt onse intentie anders ware geweest, gelijck deselve noch is, als om met al het landtvolcq in vruntschap te leven, mitsgaders deselve uyt ons landt te laten haelen ende beschicken dat se maer begeeren, tegen sulcx als deselve ons weder sullen verhandelen, etc., dat sij begrepen, ende wat goet tractement aengedaen wierden tot den

28en dito, 's morgens fray, liefflijck sonneschijn-weer, als wanneer de voorsz. drie gecommitteerde van de Gorachouquas haer affscheyt versochten, 'twelcq haer

1. Vgl. Deel I, bls. 139, noot 2.

+ 534

2. cunnen crijgen (hebben) parallel met moeten lopen hebben.

(k) Plek in die Nederlandse provinsie Friesland.

+ 534v

3. aff ende toe, heen en weer.

4. as ook. Sluit aan by soo wel hiervóór.

+ 535

[p. 208]

gegeven is, neffens weynigh coper, taback, broot ende craelties, tot vereeringh voor haer ende oock voor hunnen capiteyn ofte oversten, Choro, ende sijn broeder Gakingh, die sij seyden dat jegenwoordigh omtrent drie daghreysens van hier bij Gonnoma (secunde van Oedasöa) lagh met veel bestiael, daer hij cort hiernaer voornemens was dichter herwaerts mede aff te comen, om eenige van dien aen ons te verhandelen.

⁺ De tolckinne Eva seyde, dat se uyt de discoursen van de voorsz. ende andere Hottentoos soo veel verstonde, dat wij dit saysoen wel weder machtige partije bestiael mochten becomen, vermits de Hamcunquas voornemens waren bestiael door de Chainouquas aff te laten brengen, daer den capiteyn Chaihantima dan mede soude van des Chainouquas oversten aen 't fort gesonden worden, om aen d'onse te verhandelen. 'T succes sal den tijt hiernaer leeren, beginnende sigh de saecken altoos geen quaet aensien te verthoonen.

29 dito ende ultimo dito, idem, ende is op dato navolgende resolutie genomen over de versteeckelingen met d' eerste vloot, als te weten:

‘Vrijdagh, den laesten April 1660^(l).

Bij den Raet gesien dat geen van al de persoonen, welcke haer met de retourschepen onder d' E.Heer Sterthemius hebben versteecken en^1. sijn wederom gecomen per 't fluytjen Loenen, dat gemelte heer meenden voor de Saldanha-bay te ontmoeten, dogh gemist is, - soo is verstaen alle deselve haer reeckeninge te sluyten⁺ ende die te goet zijn^2., hunne saldo's voor d' E. Compagnie geconfisqueert aff te schrijven, sijnde genaempt ende geweest als te weten:

		te goet	te quaet
Compagnie's dienaren{	Willem Jansz. van Alckmade, bosschieter^(m)	f 93. 8.81
Compagnie's dienaren{	Willem Dircxsz. van 's-Gravendeel^(n), bosschieter		f 112.17. 8
Compagnie's dienaren{	Carsten Carstensz. van Amsterdam, jong bootsman^3.	f 5. 3. 4
Compagnie's dienaren{	Jan van Overmeer van Ouwerschie^(o), bootsman		f 65.13. 2
Compagnie's dienaren{	Cornelis Bouwesz. van Dorp van Leyden, bosschieter	f 18. 3. 8
Compagnie's dienaren{	Cornelis Cornelisz. Luyt van Amsterdam, meester-thuynknecht	f 94.19. 4
Compagnie's dienaren{	Fredrick Fredricksz. van Amsterdam, bosschieter		f 32. 7. 8
Compagnie's dienaren{	Marten Climpien van Boomgaerden^(p), adelborst		f 56.11. 2

+ 535v

(l) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 547-548. K.A.

1. Negatiewe partikel.

+ 536

2. die te goet sijn, wat 'n batige saldo gehad het.

(m) 'n Dorp in Suid-Holland.

(n) 'n Dorp in Suid-Holland.

3. In teenstelling met (hoog)bootsman. Is die P. bootsman van bls. 323, Deel I 'n verskrywing vir J. bootsman?

(o) Ook 'n plek in Suid-Holland.

(p) Of Bogaerde, 'n dorpie in Suid-Brabant.

[p. t.o. 208]

Volgens Godée Molsbergen, aangehaalde werk, bls. 282, is hierdie portret van Johanna, dogter, van Jan en Maria van Riebeeck (gebore aan die Kaap, 23 Janarie 1662 en oorlede in Malakka. 21 Julie 1665). Maar kyk artikel van Dr. R. van Luttervelt (in Die Huisgenoot, 7 Maart 1952) volgens wie hierdie portret 'n seuntjie voorstel. Dan sou albei portrette, 3 en 4, moontlik dus geen Van Riebeeck voorstel nie.
Foto uit eersgoemde werk.

[p. 209]

		te goet	te quaet
Compagnie's dienaren{	Pieter Vervenne van Brugge, soldaet		f 101.-.-
Compagnie's dienaren{	Erentrigh Dilman Ditmar van Barlijn, soldaet		f 87. 6.12
Compagnie's dienaren{	Niel Breursz. van Slangerop^(q), adelborst.		f 81. 5. 3
Compagnie's dienaren{	Jacob Hendriksz. van Femeren^(r), adelborst	f 20.18. 9
Compagnie's dienaren{	Guilljam Snauwart van. St. Boevius, soldaet		f 88.19. 8
Compagnie's dienaren{	David van Guchten, soldaet		f 100.13. 8
Compagnie's dienaren{	Lourens Verstraten van Brugge, adelborst		f 82. 1.10
Compagnie's dienaren{	Jan van Gent van Deventer, soldaet	f 8. 3.-
Compagnie's dienaren{	Cristiaen Roeloffsz. van Wesselenboere, jong soldaet		f 89. 2. 9
Compagnie's dienaren{	Joris Cauwel van Honschote^(s), soldaet	f 24. 1.10
Compagnie's dienaren{	Antony Govertsz. van Antwerpen, adelborst		f 135. 3. 8
Compagnie's dienaren{	Anthony Dircx van Haerlem, jonge^1. van de fluyt Loenen		f 5. 6.11

Vrije luyden ende kneghts{	Jurgen Gerritsz. van Weetke		f 131. 8. 8
Vrije luyden ende kneghts{	Jan Jansz. Macca van Delft	f 4.10.-
Vrije luyden ende kneghts{	Dirck Cornelisz. jonge Noteboom		f 2.11.-
Vrije luyden ende kneghts{	Michiel Bartholomeus van Swol		f 49.11.10
Vrije luyden ende kneghts{	Gijsbert Arrisz. van Bommel, metselaer		129.10.-^+
Vrije luyden ende kneghts{	Jo<c>hum Elbertsz. van Amsterdam, Saldanha-vaerder		f 166. 6.11
Vrije luyden ende kneghts{	Dirck Rinckes van Maseyck^(t), dito knegt	f 66. 8.-
Vrije luyden ende kneghts{	Pieter Jansz. van Middelburgh, dito
Vrije luyden ende kneghts{	Jan Lourensz. van Haerlem, vrij decker		f 15.13.-
Vrije luyden ende kneghts{	Jan van Baerlem van Brussel		f 68.10.8.
Vrije luyden ende kneghts{	Jan Symonsz. Elders van Amsterdam		f 130. 9. 8
Vrije luyden ende kneghts{	Hans Jacobsz. Lisky van Dantsigh		f 110.13. 4
Vrije luyden ende kneghts{	Jacob Balhoorn van St. Margriet-Caspel^(u)	f 20.10.-
Vrije luyden ende kneghts{	Egbert Dircxsz. van Bremer-Caspel^(v)		f 108.13.-
Vrije luyden ende kneghts{	Jan Lievensz. Verley van Leyden		f 29. 2. 8
Vrije luyden ende kneghts{	Hendrick Goltaer van Amsterdam		f 21.11. 6
Vrije luyden ende kneghts{	Michiel Fransz. van Swol		f 86.15.-
Vrije luyden ende kneghts{	Michiel Brugmans van Antwerpen		f 60.16.-

(q) Of Slangerup, 'n Deense dorp op die eiland Seeland. Die naam van hierdie adelbors word in die Kaapse teks geskryf Nielssen Bieurssen.

(r) 'n Eiland in die Oossee, eintlik deel van Sleeswyk.

(s) Honscote, 'n dorpie in die noorde van Frankryk; of miskien Hoschütz, 'n dorp in Pruise.

1. skeepsjong

+ 536v

(t) 'n Nederlandse stad aan die Maas.

(u) 'n Plek in Seeus-Vlaandere.

(v) Vermoedelik Brem by Tilburg. Die naam Bremer Caspel laat 'n mens ook aan Bremen dink, maar dit sal waarskynlik nie hierop betrekking hê nie, aangesien die Karspels (of Caspels) gewoonlik klein plekkies is.

[p. 210]

Bandieten{	Jan Hendricksz. van Leeuwarden	}van Batavia
Bandieten{	Lourens Albertsz.	}van Batavia
Bandieten{	Lourens Cornelisz. van 't schip N. Enchuysen, hier verbleven.

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hoope, ten daege ende jaere als boven.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeeck

Roeloff de Man

Abraham Gabbema

Pieter Everaerts

H. Lacus, secretaris.