Daghregister. Deel 3. 1659-1662

July anno 1659

Adij, primo dito, fraey, claer weer ende 't luchjen variabel. Hadden vergangen⁺ nacht een redelijcke partije Hottentoos weder een aenslagh op des Commandeurs bouwerij aen den Bosheuvel gedaen, dogh mits de goede wacht te vergeefs, sonder dat d' onse oock eenige hadden cunnen met schietgeweer begaen.

‘Dyngsdagh, den eersten July anno 1659^(a).

Den fiscael, Abraham Gabbema, desen namiddagh van Oedasoa, den oversten der Saldanhers, wederom gecomen wesende, met raport hij denselven gansch pijnlijck ende debyl had gevonden ende derhalven nogh ongereet (vermits oock

+ 101v

(a) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 445-447. K.A.

[p. 86]

de sieckte van zijn kint, dat seer lieff scheen te hebben) om voor jegenwoordigh nogh mede te gaen. Item mede niet heel wel tevreden, soo 't scheen, op de tolckinne Eva dat sij maeckten wijluyden dus veele moeyten te vergeeffs heen en weder deden, als latende seggen dat, om herwaerts te comen, geen wagen souden behoeven, vermits het hossen^1. niet soude cunnen verdragen, selfs niet op een os, na hun maniere, invougen na beter dispositie (soo 't scheen, soo wel van zijn kint voorsz. als hem selfs) moste wachten, ende dan soo al sachjens afcomen, sulcx te presumeren zij, Eva, van de wagen sal hebben gesprooken meest om haer selfs, om niet te voet te gaen, ende sij ons in ander saken oock wel wat meer wijs maeckt als Oedasoa haer doet vertolcken^2., ende waeromme denselven, soo 't scheen sulcx oock menende, op haer al eenigh misnoegent^3. gelaet thoonde, sonder evenwel sigh anders tegen d' onse te gelaten^4. als de aengeboden vruntschap ende nader aliantie met ons ende den oorlogh tegen de Caepmans, etc. oprecht te meenen ende te verseeckeren sigh soo haest doenlijck bij den Commandeur in 't fort te begeven om met denselven, na sijn vorige zeggen, dan mont aen mont te spreecken ende nader overlegh van saken te maecken.

Ende nademael den fiscael in 't verbij gaen van Ngonnomoa (sijn 2de schijnende te wesen, als 't heden aen verscheyden dingen bleeck) ende oock van Eva verstaen⁺ had datter vastgestelt was, hij, Ngonnoma, met haer van dage aen 't fort soude gecomen hebben, 'twelck Ngonnomöa, heden bij Oedasoa geweest hebbende, door hem nu was tegengehouden ende den fiscael laten weten had, den Commandeur te seggen dogh geen moeyten meer doen souden hem te besenden, als moeyende^5. sigh de vermoeytheyt van 't volcq, ende dat men daer vast op soude staen hij ende sijn kint, beter gedisponeert sijnde, sonder fault wel soude comen, ofte des niet, Ngonnomoa met Eva afsenden.

Dogh nademael hij niet hadde cunnen resolveren op des fiscaels versoeck maer 1, 2 à 3 man te consenteren om ons te wijsen waer men de rovende vianden haer leger soude cunnen opvinden, ende dat d' onse oock een beest, met een tou aen de horens gebonden gelijck Compagnies treckbeesten, na Oedasoa's crael op hun vertreck door 3 Hottentoos tegenquam, welck een en ander ons soo al wat vremde bedenckingen^6. dede geven, soo is bij den Raet (versterckt met den schipper, coopman ende sergeant van 't hier ter reede leggende schip Orangie) na wel rijpe deliberatien goetgevonden ende besloten weder 10 spions van ons eygen volcq uyt te senden, om voorsz. onse vianden selfs op te soecken ende dat van de hoge Steenbergen deser Caep aff, langhsdoor^7. al de duynen van de Baey Fals tot in 't Hottentoos Hollant^(b), omtrent O.Z.O. 10 ueren gaens (recht aen) van hier achter 't eerste over-

1. stamp en stoot.

2. Na sy ondervinding met Herry en Doman begin V.R. se vertroue in Eva ook af te neem.

3. Vir misnoegd.

4. voor te doen.

+ 102

5. aantrekkende, spytende. Woordspeling met vermoeytheyt?

6. Bedenkinge ook ten opsigte van Oedasoa!

7. Voorbeelde van langs door en langs neder in WNT VIII, 1063. Tans verouderd. Vgl. nog langsheen.

(b) Dus vanaf die Steenberge, noordwes van die huidige Muizenberg, in oostelike en vervolgens suidoostelike rigting, na die huidige Somerset-Wes en die Strand aan die voet van die Hottentotshollandberge. Voorheen het ons reeds gesien hoe die naam Hottentotsholland verklaar moet word. Daghregister, 6 Junie 1657.

[p. 87]

geberchte van Africa leggende, omme na wedercompste van deselve dan vorders t' overleggen wat ten meesten dienste van d' E. Compagnie sal dienen voorgewent^1. ende doorgaens soo wel op hoede te blijven op voorsz. Oedasoa als de rovende, openbare vijanden, welcke voorleden nacht nogh een aenval op d' onse aen den Bosheuvel hebben gedaen, mitsgaders in te wachten wat middelerwijl van voorss. Oedasoa sigh nader openbaren ende Godt de Heere ten beste sal gelieven te geven.

Aldus gedaen en geresolveert in 't fort de Goede Hope, ten dage ende jare als boven.

(Geteyckent:)

Jan van Riebeecq

H. van der Putte

Roelof de Man

Pieter Cocq

Abram Gabbema

Pieter Everaerts

Nathaniel Walther ende

Gijsbert van Campen, secretaris.’

2 dito, goet weer als gister, sijn 10 personen om te spioneren ten fyne voorsz. des⁺ middaegs uytgesonden met ordre haer tot midnagt aen den Bosheuvel te onthouden om de Hottentoos, hier overal in de Bosbergen^2. loerende op Compagnies ende der vrije luyden beesten, niet anders te doen dencken dan dat zijluyden tot bescherminge van dien bou uytgegaen zijn ende dan over denselven heuvel onder langs de Steenbergen voordagh in de duynen van de Baey Fals maecken te comen, om alsoo voorts tot de g'ordonneerde plaetse incluys, soo bedeckt als mogelijck, na der Caepmans leger om te soecken.

3 dito, ydem schoon weer, ende quam 's namiddags tijdingh datter wel een trop van over de 300 Hottentoos achter den Bosheuvel vernomen waren, besigh wesende met dansen ende springen; des terstont ordre na boort gesonden is om ten eersten partije soldaten met haer volle geweer te laten aen lant comen, om deselve daer en elders op die florerende^3. vianden te mogen uytleggen^4.. Soo seyden oock die van Stevens ende Jan Reyniersz. geselschappen dat het overal langs de Bosbergen mede vol Hottentoos vernomen was, dervende derhalven qualijck hun selfs in hare huysen vertrouwen.

‘Donderdag, 3en July anno 1659^(c).

Ingesien dat, conform 't raport van den fiscael Abraham Gabbema, van Oedasoa geen volcq te becomen was om ons de wegh tot der Caepmans ende Tabacqdieven

1. In die ou betekenis van: aangewend, aangevang.

+ 102v

2. beboste suidoostelike hange van Tafelberg.

3. So in albei tekste. Floreren = plesier hê, jolig wees? Vgl. bo: ‘besigh wesende met dansen ende springen’.

4. Vgl. noot 4, bls. 68 hiervóór.

(c) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 448-449. K.A.

[p. 88]

legers te wijsen, sulcx derhalven voor eergisteren in Rade is goetgevonden 10 spions uyt te senden omme te proberen off men se selfs in corte soude cunnen opvinden ende dan, dewijle dit schip, Orangie, hier nogh licht, sonder verlet van 'tselve off onnoodigh retardement in 't spoedigen sijner voyagie na Batavia, met te meer macht van volcq een capitale atacque op onse rovende vianden te doen, ende gemerckt de gemelte spions na alle apparentie niet voor overmorgenavont ofte Sondaghochtent sullen cunnen thuys wesen ende dan oock niet eer als dien Sondagh tegen den nacht op 't alderspoedigste (soo 't oock goet weer blijft) sullen cunnen uytgaen, vermits bij nacht maer mogen marcheren om bij daegh niet ontdeckt te worden ende de gemelte vijanden vóór den dagh op den hals te mogen vallen, als⁺ wesende ons bij daegh te vlugh ende te vangen als^1. een vogel in de vlucht, invougen door dit alles den tijt tot voorsz. schips nodigh vertreck vrij sal comen te verlopen, vermits tegen Maendagh off Dingsdagh ten langsten staet seylreet te wesen en volgens dien geen cans gesien wort met capitale macht uyt 'tselve tot ons voornemen te sullen cunnen comen, ten ware bij ophoudinge van hetselve, dat voor d' E. Compagnie in 't generael gansch ondienstigh wort g'oordeelt.

Nogtans, dewijle wij ons alhier te swack van volcq bevinden niet alleen tot eenige exploiten^2., maer selfs in dese oorlogs- ende troubbel tijden om Compagnies bestiael voor 't stelen der gemelte rovende vijanden, alsoock den bou ende huysingh op 't landt voor brantstigtinge ende andere ongemacken te bewaren - Soo is, omme voorsz. schip in sijn vertreck emmers de minste ogenblicq te beletten, na welgenomen deliberatien goetgevonden 'tselve na genige exploicten op te houden, maer in plaetse van dien sommige personen (beter ter zee als in de melitie dienende) tegen sooveel soldaten te verwisselen ende ons bovendien met nogh 25 à 26 te verstercken, ende vorders te sien wat met de compste van de naeste schepen empassant sal cunnen gedaen worden ende hoe sigh de saecken tusschenwijlen vorders sullen mogen toedragen, tot welcke verwisselinge ende lichtinge ten eersten door den Commandeur ordonnantie sal worden gepasseert om de reecqueninge over ende weder sonder tijtverlet oock in der ijl vaerdigh te laten maecken, ten eynde 't volcq op de nodige plaetsen vooreerst tot bewaringe^3. mogen uytgeleyt worden.

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hope, datum ut ante.

(Geteyckent:)

Jan van Riebeecq

Roeloff de Man

Abraham Gabbema

Pieter Everaerts ende

Gijsbert van Campen, secretaris.’

+ 103

1. d.w.s. net so min als.

2. krygsbedrywe.

3. d.w.s. tot ons beskerming.

[p. 89]

Den ondercoopman van 't schip Orangie heden morgen aen 't vissershuys op de Soute-revier eens geweest hebbende, wiste te verhalen dat 't volcq van Oedasoa⁺ heden met goede vereeringe van 't fort na huys gegaen sijnde, empassant aen dito vissershuys vrij al eenige moetwil gepleegt ende de vrouw (alleen thuys zijnde) broot ende tabacq per force aff willen dringen hadden, dogh door dito^1. vissersvrou een roer opgevat ende haer voor de neus geseth hebbende, waren weghgegaen, met seer verachtelijcke minen ende dreygementen, sulcx men langs soo min weet hoe men 't nogh sal hebben, ende welcke dat vrunden off vianden sijn, te meer te beduchten, dewijle Oedasoa's volcq oock heen ende weer, sonder geweer, tot ons comen, twelck ons doet bedencken sij sulcke vijanden op de Caepmans niet moeten wesen als door Eva's vertalinge wel voorgegeven wort, oock omdat men merckt de rovers langs soo stercker hun overal beginnen te verthonen, ende den fiscael gister onder anderen mede rapporteerden gansch weynich volcq in Oedasoa's ende Ngonnemoa's legers gevonden te hebben, behalven 't beest met touwen aen de horens, haer in 't herwaerts keren door Oedasoa's volcq tegemoet comen drijven.

Volle maen, den 4en dito, schoon, liefflijck weer als voren.

5 dito, 's morgens ydem, ende quamen als doen ons uytgesonden spions weder thuys met raport dat na de gegeven last allomme tot in 't Hottentoos Hollant wel om- ende uytgesien, maer gantsch niet, ja geen schijn off spoor, van Hottentoos off beesten vernomen hadden, wesende het overal oock soo nat dat geduerigh door 't water mosten passeren ende nacht en dagh tot aen de middel nat en seer cout waren geweest, sulcx in dese wintertijt weynigh anders sal connen werden uytgerecht als hier en daer op ons defentie te leggen ende sien te bewaren dat nogh in esse ende behouden is, mitsgaders verborgen partijen met beesten tot waeghalsen^2. uyt te brengen om de Hottentoos daerop aen te locken, gelijck heden al begonnen ende ten dien eynde eenige nieuwe onder 't oude volcq gemengt sijn, om haer oock de wegen ende manieren bijtijts te laten leeren kennen.

‘Saterdagh, den 5en July anno 1659^(d).

De verleden Woensdagh uytgesonden spions hedenmorgen weder thuys gecomen⁺ sijnde sonder iets te hebben cunnen opvinden ofte vernemen waer de Caepmans (onse vijanden) met haer leger leggen, ende dienvolgende oock veel tijt soude verloopen eer men met macht iets soude cunnen op deselve te weegh brengen - Soo is, vermits dit hier ter reede leggende schip Orangie op Maendagh toecomende 't alderuytterste t'zeylreet sal zijn, bij den Raet (versterckt met d' opperhoofden van dito schip) eendrachtelijck verstaen, 'tselve in 't alderminste te retarderen ofte op te houden, maer op 't spoedigste tot bevorderinge zijner voyagie (de verversinge daertoe aen boort gehaelt hebbende) op Maendagh voorsz. te depescheren.

+ 103v

1. gesegde, bogenoemde.

2. Vgl. noot 2, bls. 63.

(d) Ibid., p. 450.

+ 104

[p. 90]

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hope, ten dage ende jare als boven.

(Geteyckent:)

Jan van Riebeecq

Heyndrick van der Put

Roeloff de Man

Pieter de Cocq

Abraham Gabbema

Pieter Everhart

Gijsbert van Campen, secretaris.’

Heden is 't Schape-jachjen van 't Robben-eylant gecomen met navolgende brieffken ‘geschreven aen den Commandeur Jan v. Riebeecq, van inhoude als te weten:

E.E. Heer,

Hiernevens gaen met het jacht 50 hoender-eyeren en 29 schapen, soodat het getal nogh 40 blijft, onder die oock al eenige zijn die de quael oock al onder de leden hebben, soodat het te beduchten staet om niet over te blijven^1.. De timmerluy sullen in 't laest van de nieuwe weeck gedaen hebben ende de decker sal met het gaeren^2. oock soo langh genoegh hebben. Onse jonge versoeckt, als 't UE. gelieft, om wat goet, te weten: 4 hemden, 2 paer schoenen, 1 chits^3. en 1 lb. tabacq.

Blijve UE. dienstwillige dienaer ende onderdaen

(Geteyckent:)

Rijck Overhagen.’

⁺ 's Avonts quamen wel 40 Saldanhars van Oedasoa ende Ngonnomoa met maer 8 schapen, hielden ons of <wij> se niet verstaen costen, opdat se Eva telckens, om te vertalen, souden medebrengen, dat haer beduyt wiert.

Sondagh, den 6en dito, lieflijck weer als vooren. Sijn haer de voorsz. schapen afgehandelt ende sijluyden, na wat genoten tractement, weder welvernoegt naer huys gegaen.

Soo zijn oock heden verscheyde partijen uytgeleyt^4. overal in 't geberchte om gelijck de Hottentoos op onse beesten loeren, alsoo oock op hare personen te loeren, dewijl men dogh hun leger niet can opvinden, ten eynde men, een off meer van haer crijgende, die tot wegwijser sal mogen gebruycken.

7 dito, ydem moy weer ende een Z.westelijck luchjen.

Eenige vrije luyden wisten te seggen dat de Saldanhers, gister naermiddagh van 't fort vertrocken, 5 à 6 met het vlaggetjen maer recht door na huys gegaen waren ende d' andere met 't vallen van den avont terughgekeert, daervan sigh 7 in de

1. om niet over te blijven - dat daar niks sal oorbly nie.

2. dekgaring.

3. Hier het blykbaar die naam van 'n kledingstuk (van sis gemaak) uitgeval.

+ 104v

4. ‘uitgelê’. Vgl. noot 4, bls. 68.

[p. 91]

Bosbergen hadden verscholen ende de rest (weynigh minder als 30 in 't getal) hun door de Leeuwe-clooff^1., achter 't fort heen, deur gepasseert sijnde de passagie^2. om, buyten om de Gevelbergen langs de zeecant na de Houtbaey te gaen, ende alsoo sulcx wel mochte aengeleyt wesen om door de Clooffpas^3. malcander weder te ontmoeten ende aldaer een conjunctie in de Bosbergen te maken, om alsoo een cans op Compagnies off der vrije luyden beesten af te gaen sien - Soo is ten eersten nogh een partije van elf personen binnendoor^4. gesonden om dito Clooffpas, daer se dogh passeren moeten, te besetten, met ordre om die daer g'attrappeert cunnen worden, alle mogelijcke afbreuk te bewercken, als hebbende daer niet te schaffen dan om roverije, etc., ende indien se in de clem raken, connen Oedasoa door Eva laten seggen dat men daer noyt als rovers te ontmoeten heeft ende hij sijn volcq daer moet vandaen houden, ende wes meer dan ter materie sal mogen te pas comen.

Dogh soo men se in voorsz. Clooffpas niet verneempt, is te presumeren haer al⁺ de vianden in 't Caepse geberchte^5. onthouden ende dat dese Saldanhers derwaerts sijn om met deselve te spreecken, ingevolge oock dat het altemalen valse schelmen samen sijn, 'twelck ons oorsaeck geeft van te naeuwer toesigt, wesende maer te wenschen dat se hun daer onthouden, souden haer dan genoegsaem in de fuyck hebben; om 'twelck te ondersoecken den Commandeur voornemens is selfs uyt te gaen om oock alle onervarene met eenen de passagies ende advenuen overal te wijsen ende informeren^6. hoe deselve te besetten, etc.

Tegen den middagh besigh wesende om Orangie zijn despesche te geven, comt, Gode loff, hier wel ter rheede te arriveren 't schip Slot van Honingen, daerop schipper Sander Gerritsz. van Os ende ondercoopman Wilhem Quarles, voor de Camer Rotterdam, in compagnie van voorsz. Orangie ende Terboede den 12en February passado uyt Zeelant vertrocken met 341 gegagieerde, daervan 12 overleden zijn, omtrent 40 plat te coy ende ongeveer nogh sooveel gaende en staende aen scheurbuyck lagen, hebbende nergens aengeweest, maer door stilte tusschen de 6 gr. benoorden ende 6 graden besuyden de liny omtrent 1½ maent langh wat gesuckelt, mitsgaders over 6 dagen^7. 't landt van de Saldanhabaey eerst opgedaen ende vandaer fraey gemackelijck tot hier opgecomen, daer men nietjegenstaende der Hottentoos oorloge, Gode loff, geen gebreck van verversinge voor 't volcq heeft.

Heden zijn d' opperhoofden van 't schip Orangie hun affscheyt gegeven omme met den eersten bequamen wint die Godt sal verleenen onder seyl te gaen, neffens de brieven ende pampieren gedierigeert aen Haer Ed^(e) tot Batavia^(e), daer se d'Almogende salvo wil geleyden.

1. Teenswoordige Tamboerskloof.

2. Die ‘passagie’ is blykbaar die deurgang tussen die Gewelberge en die see in die rigting van Houtbaai.

3. Teenswoordige Constantianek.

4. Aan die landkant, tussen Tafelberg en die vlakte.

+ 105

5. Die berge na die Kaap, d.w.s. Kaappunt se kant toe.

6. leer, aanwys.

7. over 6 dagen, ses dae gelede.

(e) Vir hierdie stukke sien C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 1024-1036. K.A. Soos te verwag is, het Van Riebeeck en sy Raad aan die Hoë Regering van Indië 'n vry uitvoerige uiteensetting van hulle ondervindinge met die Hottentotte gegee.

(e) Vir hierdie stukke sien C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 1024-1036. K.A. Soos te verwag is, het Van Riebeeck en sy Raad aan die Hoë Regering van Indië 'n vry uitvoerige uiteensetting van hulle ondervindinge met die Hottentotte gegee.

[p. 92]

8 dito, 's morgens dijsigh weer ende noordelijcke wint, sijnde contrarie ende tot beleth van Orangies vertreck.

Omtrent 8 ueren compt de tolckinne Eva met wel over de 50 Saldanhars van⁺ Oedasoa, medebrengende een jongh osjen dat den fiscael, laest van Oedasoa thuyscomende, tusschen wege na Oedasoa's leger door sijn volcq hem, fiscael, tegemoet had sien drijven, seggende Eva dat 'tselve van haerluyden onderwege van jagen vermoeyt gevonden was, sijnde een van die ons de Caepmans hebben ontrooft, 'twelcke Oedasoa tot nu seer nau had laten bewaren, om aen den Commandeur wederom te geven ende daervoor niet anders te willen hebben als een vaem tabacq tot vind- ende berghloon voor den vinder, doende wijders zijn excuse ende danckbaerheyt over de laeste besendingh van den fiscael aen hem, ende dat alsdoen niet wiste wat van schaemte doen soude, siende een der grootste van de Duytsen met een wagen tegemoet aen hem gesonden, waerdoor sigh bevond op 't hoogste verobligeert te zijn om alsdoen aff te comen, 'twelck nogtans sijn indispositie door de quetsure aen den arm niet coste gedogen, alsoock de sieckte van sijn jongste kint ende 't cort overlijden van zijn vrou's (wesende oock Eva's) moeder even 2 à 3 dagen tevoren, daer nogh leet over droegh.

Onder dese luyden, nu met haer gecomen, wasser 5 om met den Commandeur selfs te spreecken, ende onder die 5 een van de outste, die hij de secreeten^1. ons te openbaren bevolen had ende Eva gelast sulcx uyt zijnen monde over te tolcken, welcke secreeten haer nogh onbekent waren, willende voorsz. gecommitteerdens rusten ende wachten tot morgen vroegh, om dan, gelijck d' eerste mael oock geschiet, haren last te openbaren, dat haer toegestaen ende een rustplaetse gewesen, mitsgaders alle behoorlijcke tractement aengedaen is, alsoock de bijloopers, nadat hun hare medegebrachte 25 stucx schapen ende 3 beesten afgehandelt waren.

Eva seyde dat Ngonnomoa selfs had begeert mede te comen, dogh dat Oedasoa sulcx niet begeert maer geseyt soude hebben, als hij beter gedisponeert was, Ngonnomoa neffens alle de hoofden ende grooten van der Cochoquas legers (wie weet hoe veel in aental) met hem gaen souden tot zijn geselschap als hij selfs quam.

⁺ Haer^2. hierop nogh eenige meermalen vragende, bevonden haer wat varierende, alsoo regelrecht daer weder tegen sprack, namentlijck dat Oedasoa, ons de Caepmans eerst gewesen hebbende, voornemens soude sijn met al zijn legers te vertrecken ende dat derhalven gecomen was om wat veel tabacq voor hem, daer hij wat langh mede soude cunnen strecken; oock had haer laten ontvallen met een half suchtende stem dat sij noyt meer Duyts volcq sien soude.

Naderhant tegen den avont met haer hier weder wat van discourerende, seyde dat Oedasoa niet wiste wat aen het landt hieromtrent haperden, vermits hem alle dagen veel beesten ende te machtigen hoop schapen afstierven ende 'twelcke oorsake was

+ 105v

1. geheime mededelinge.

+ 106

2. nl. Eva.

[p. 93]

waerom (tot sijn groote beschaemtheyt, seyde sij) hij den Commandeur op zijn soo veelvoudigh goet doen met geen bestiael in recompence en coste accommoderen, ende dat derhalven voornemens was op te breecken ende dieper in 't lant beter weyde te soecken, dogh soude ons morgen vroegh sijn gecommitteerden alles nader openbaren.

9 dito, 's morgens nevelachtigh weer en de wint variabel, is 't Schape-jachtjen na 't Robben-eylant afgevaerdigt met navolgende briefken, geschreven

‘Aen Rijck Overhagen:

Hier neffens in provisie voor u, de jongen, 1 slaeff, 1 slavin ende Herry, met 't Schape-jachjen dat daer soo langh sal blijven tot de timmerluyden gedaen hebben, 'twelck ons dunckt heden al sal zijn; des de timmerluyden met 't jachjen sult laten mede comen, alsoock den decker, alsoo <hij> hier van doen is ende daer nu dack genoegh sal wesen voor de nogh weynigh overige schapen. Dat de conijnen wel aentelen, is wel een goede sake, maer tegen de schade der schapen niet te vergelijcken; echter moet op de vorder aenteelt goede acht geslagen ende oock gesien ende afgewacht worden off Godt de Heere van voorsz. overige schapen weder een nieuwen aengroey sal gelieven te verleenen, maer om eenige andere meer daer te⁺ senden, cunnen wij nogh niet goetvinden.

Sr. de Man sent oock het versochte goet tot verschooninge ende cleedinge voor den jongen op zijn reecqueninge; cunt het hem overhandigen.

In 't fort de Goede Hope, adij 9 July, anno 1659.

Hiermede, etc.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeecq

Roeloff de Man.’

Desen voormiddagh de gecommitteerde van Oedasoa (daer onder oock zijn soon) bij den Commandeur en de Raet binnen 't fort met hun sessen in 't comptoir sijnde ontboden, wisten ten principalen niet anders te seggen, als dat haren heere sigh nogh qualijck coste inbeelden wij het tegen de Caepmans ernstigh meenden; waren derhalven hier gecomen om sulcx nogh eens ter degen te hooren.

Op welcke hun g'antwoort wierd hoe Oedasoa sulcx van ons coste dencken, daer wij en de Caepmans nochtans geen een soorte van volcq waren, gelijck sijluyden, ende waeromme ons sulcx eerder van Oedasoa stonde te presumeren als hij van ons, hoewel (soo wij lieten seggen) noyt daerop hebben gedacht, nochte gehad eenige de minste suspitie, die wij (dit wiert haer niet geseyt) bij ons selfs nu al vrij, ja langs soo meer, beginnen te crijgen, ende dat des^1. met d' ander^2. vast dagelijcx overleggen hoe ende op welcke manieren des Compagnies omslagh alhier totaliter te ruyneren

+ 106v

1. desweë.

2. met d' ander, met mekaar.

[p. 94]

te meer te suspecteren^1. uyt de navolgende redenen die sij vorder allegeerden, namentlijck:

dat Oedasoa ons liet waerschouwen wel op hoede te wesen alsoo de Caepmans haer beroemden (Hoe souden se dit weten indien se geen dagelijcxe gemeenschap ende samenspraeck met den anderen hadden?) niet alleen in 't corte^2. wegh te nemen al 't beestiael dat de buytenluyden nogh hadden, maer oock hare personen, vrou ende kinders te vermoorden, d' een voor ende d' ander na, tot het vissershuys en de redout Duynhoop incluys, met declaratie hoe ende op welcke maniere sij sulcx voornemens waren aen te leggen, omme dan oock ten laetsten 't fort te overrompelen, welckers aerde wallen sij genoegsaem moet hadden over te loopen ende⁺ dan, binnen sijnde, alle de huysen op te breecken ende 't volcq doot te slaen, neffens meer andere diergelijcke redenen, seggende van Dooman wel gehoort te hebben hij alle gelegentheyt van de Duytsen daertoe al van overlange hadde afgespeculeert, welcke, om sulcx ten eersten te beginnen, met de Gorachouquas, Goringhaiquas, Ankeysoa ende alle bijeengeraepte strant- ende lantlopers^3., niet heel ver van hier met seer veel volcq al gereet lagen, souden derhalven maecken wel op ons hoede te sijn, sijnde Oedasoa gesint te vertrecken, om ander weyde te soecken voor zijn beestiael, daer groote sterfte onder had en soude vooreerst niet weder herwaerts comen, versoeckende derhalven wat veel tabacq, broot ende andere dingen, om wat langh te mogen strecken.

Waerop haer sulcx is toegeseyt ende gevraecht wierde off sij dan geen last^4. hadden 2 à 3 man met eenige van d' onse te laten wijsen waer dat voorgenoemde onse vianden lagen.

Hier cost men qualijck antwoort op crijgen ende quammer ten lesten dit uyt: dat sijluyden Oedasoa eerst mosten zeggen wij sulcx ernstigh op hem versochten; maer <wij> hierop Eva wat nau ondertastende, liet haer ontvallen dat se daertoe niet gaerne quamen, maer wilde ons hier van 't fort van verde wel wijsen welcke wegh uyt sij te vinden waren, seggende wijders dat sigh Oedasoa verwonderden wij doorgaens bleven persisteren om volcq tot weghwijsers te hebben, als sigh inbeeldende, indien wij 't recht ernst waren^5., haer wel selfs souden cunnen opvinden, ende cunnende dierhalven niet anders opinieren als dat wij met deselve weder vrede soude soecken te maecken.

Waerop haer gesecht wiert: 't is goet dat Ul. hare meeninge recht openbaert; ende is Oedasoa gesint te vertrecken, sullen hem niet ophouden ende selfs met onse vianden procederen, sulcx den tijt ende saecken ons wel sal leeren, sijnde ons oock also aengenaem alleen te oorlogen als met hem te samen, hebbende sijn vruntschap ende nader aliantie ende vordre presentatie van bijstant, etc., niet willen verwerpen,

1. Ongebruiklike formasie. Weer bls. 96, v. 10. Vgl. Eng. suspect, verdink.

2. in 't corte, binnekort.

+ 107

3. Geestige kombinasie.

4. bevel.

5. Let op die konstruksie. Gewoon sou wees: ‘indien 't ons recht ernst was’. Vgl. wij waren 't getroost.

[p. 95]

maer uyt goede genegentheyt gaerne aengenomen, gelijck wij oock met hert ende⁺ sin genegen blijven daerbij te volharden; ende dat wij van oorlogssaecken met hem onder andren over en weer sedert eenigen tijt verscheyden malen hebben gehandelt, is op zijn eygen voorslagen eerst geweest, dogh indien desselfs oogmerck niet verder streckt als met ons, sonder van oorlogssaken te spreecken, over ende weer met gerustheyt maer handel te drijven, wij sijn des seer wel te vreden.

Hierop seyde Eva (dit overgetolckt hebbende) dese selfde woorden: ‘Ja, Mijnheer Van Riebeeck, soo wil Oedasoa doen’, ende daermede seggen: sijn volcq is 't nu al te mael gedaen, willende te verstaen geven alles afgehandelt ende de sake aen weercanten nu wel begrepen ende recht getroffen, versoeckende hiermede afscheyt, om ten eersten Oedasöa raport te mogen brengen, alsoo gereet lagh om soo haest mogelijck na sijn lant in te trecken ende ons na eygen sinnelijckheit^1. met onse vijanden te laten omspringen, gevende ons die glat^2. over om daermede te handelen ende doen wat wij costen ende mochten, als latende hem aen deselve soo weynigh gelegen als niet met al.

Waerop haer gedient wiert: 't is goet ende ons oock alsoo behagende, namentlijck dat Oedasoa's volcq maer over en weer sullen comen ende gaen om beesten ende schapen aen ons te verhandelen, maer hij geliefde te versorgen dat se noyt sonder vlaggetjen quamen, nogh aen eenige luyden hare huysen, als directelijck naer 't fort, te meer dewijl sij voorgaven de Caepmans gesint waren onder schijn van vruntschap oock met beesten tot ons te comen ende alsoo eenige verrassinge ofte verraderije aen te rechten, opdat Oedaso's volcq niet onnosel hier off daer eenigh ongeluck quamen te treffen, dat ons jammeren^3. ende wij nochtans niet beteren souden cunnen.

Sij lieten door Eva antwoorden: harenthalven souden sij wel sorge dragen, ende die sonder vlaggetjen quamen, behoefden wij (schoon der beesten bij waren) voor geen vrunden te kennen, maer mochten vrijmoedigh ons voordeel daerop soecken, hebbende Oedasoa oock gerecommandeert dat men noyt meer met wagens souden in 't landt comen, nochte oock bij hem, alsoo de Caepmans daerop ende op ons⁺ volcq overal lagen te loeren, dogh sedert hun over en weer gaen tot ons harenthalven nogh niet hadden derven attenteren^4., maer soo haest sij vernamen dat Oedasoa vertrocken was, souden 't weder aengaen ende deselve ons met vrij grooter macht dan te voren (al toe^5. gereet leggende) weder comen besoecken, etc., waermede na genoten resolute^6. vereeringen ende tractementen gansch vol-op, wel vernoegt vertrocken, seggende Eva: ‘Mijnheer Van Riebeecq, pas wel op; ick sal nu in langh selfs niet weer comen. U lant sal nu lustigh vol oorlogh wesen’. Ende alhoewel uyt dese omstandigheden vele vremde bedenckinge sijn te nemen, ende dat alle de aengeboden vruntschap van Oedasoa wel vals ende aengeleyt^7. mochte sijn principa-

+ 107v

1. sin, wens.

2. heeltemal.

3. dat ons jammeren....soude, wat ons sou spyt. Verouderde konstruksie.

+ 108

4. 'n aanslag maak.

5. daartoe.

6. rojale. So in K; H het resolutie. Brill plaas 'n komma na resolutie.

7. bedoel, bereken.

[p. 96]

lijck om sijn vrou's suster, Eva, uyt onse handen te crijgen, soo en is echter, om verscheyden insichten, niet cunnen goetgevonden werden haer nu tegen danck hier te houden maer, de maet seer vol gemeten, weder te laten vertrecken om de saken mettertijt, niet anders als vol schelmerij vindende, op zijn schoonste ende vordelijcxste te mogen waernemen, vallende ons alles te meer suspect, omdat Oedasoa's secunde, genaemt Ngonnomoa, denselfden persoon is die wij plachten te noemen den swarten capiteyn, welcke anno 1653 's avonts tevoren nogh bij ons aen 't fort was, sooals^1. Herry 's anderdaegs de eerste mael al des Compagnies beesten roofden^(f) ende volgens 'twelcke wij, grooten overval van vijanden crijgende t'eenemael suspecteren alles met dese gasten sal samen geschieden, om 't coper, tabacq, broot ende andere saken, welcke sij door Doman's informatien sullen meenen ten rooff te crijgen, oock had geroempt sulcx genoeg doenlijck te wesen, ende na ruyne van 't fort oock 't volcq van de scheepen mede wel de voet van 't lant te houden, ofte eerst derselver tabacq, etc. afgetroont hebbende, dan telckens alle de waterhaelders⁺ ende vissers doot te slaen. Hier is dan te sien hoe sigh de saecken nogh weynigh tot ruste schijnen maer al tot oorlogh te laten aensien, waerin d' Almogende d' E. Compagnie met sijne bijstant wil segenen ende te hulpe comen, om ons hantvol tegen dit lantvol brutale volcq te bewaren.

Tegen den avont is 't schip Orangie uyt dese baey met een Z.West-luchjen ten eynde voorss. t'zeyl gegaen ende fraey buyten geraeckt.

10 dito, meest moy weer ende wint als gister, is de Biscayse sloep in der haest na 't Robben-eylant affgevaerdigt, om Herry van daer eens weder hier te halen, conform ondervolgende resolutie daerover specialijck genomen, luydende als te weten:

‘Donderdagh, den 10 July anno 1659^(g).

Gemerckt dat men van den oppersten capiteyn ofte overste der Cochoquas, Oedasoa, geen volcq tot wegwijsers na de Caepmans ende Gorachouquas legers (onse openbare vianden) can optineren om op deselve met onse jegenwoordige ende van 't Slot van Honingen, hier nogh sijnde, daerbij te voegen macht iets notabels uyt te rechten ende dat men oock nogh niemant daertoe van de struyckrovers heeft cunnen beloeren ofte in handen crijgen, hoe naeu daerop alomme toegeleyt wort, soo is, na wel genomen deliberatien, verstaen ende goetgevonden Herry ten eersten met de sloep eens weder hier te laten halen ende hooren of men uyt hem (als de wegen ende schuylplaetsen overal beter dan ons bekent zijnde) iets sal cunnen vernemen 'tgene ten dienste van d' E. Compagnie ende afbreuck onser jegenwoordige vianden soude mogen strecken; item, wat van Oedasoa apparent te geloven sij,

1. toe.

(f) Sien Daghregister, I, p. 161 (19 Oktober 1653).

+ 108v

(g) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, p. 451. K.A.

[p. 97]

met de Caepmans te willen oorlogen ofte conjungeren ende wes meer bedencklijck mochte wesen hem op uyt te hooren.

Aldus gedaen in 't fort de Goede Hope.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeecq

Roeloff de Man

Abraham Gabbema

Pieter Everaerts ende

Gijsbert van Campen, secretaris.’

Voormiddagh quamen die in de Clooffpas hadden gelegen weder thuys, relaterende⁺ geenige Hottentoos ter werelt off spoor nogh schijn van dien hadden cunnen vernemen, ende waren hun oock eenige van onse boslopers ontmoet die, de bossen overal doorcruysende, tot dato oock nogh niets hadden opgevonden.

11 dito, 's morgens stil weer, quam de sloep met Herry hier, alsoock 't Schaepejachtjen met de timmerluyden en de decker, achtervolgens de gesonden ordre.

Herry eens voor den Raet geroepen ende verscheyden saken afgevraegt zijnde, scheen qualijck mogelijck te houden dat sigh Oedasoa met de Caepmans soude vermengen, maer wel mochte met haer soo verde versproocken sijn ende belooft hebben de Duytsen tegen haer niet te helpen off sigh met derselver verschillen te bemoeyen, dogh dat wel eenige vagabonden (gelijck onder de beste regeringe wel zijn) haer bij de Caepmans mochten voegen om den beuytshalven, wilde hij wel geloven.

Ende om ons te wijsen waer se lagen off heen waren, was, staende dese regentijt, qualijck te speuren, maer wel in de drooge tijt, als hebbende veel schuylplaetsen, jegenwoordigh gansch onseker op te doen^1..

Echter zijn onse boslopers ende andere partijen tegen morgen thuys ontboden, om deselve eens te senden daer ons Oedasoa's volcq van verde gewesen hebben daer de Caepmans ende consoorten souden leggen.

12 dito, 's morgens goet weer ende 't luchjen variabel, is 't Schape-jachjen affgevaerdicht naer 't Robben-eylant met navolgend briefken, geschreven aen Rijck Overhagen, luydende als te weten:

‘Wij senden hierneffens den decker weder terugh om de stal voort af te decken, dewijl der dogh het stroo is dat anders verderven soude, ende maecken staet hij het in 18 dagen sal cunnen glad^2. afclaren. Soo gaet oock eenen Louys de la Bee^(h) om in u plaets op te passen; cunt derhalven met 't Schape-jachjen met d' eerste goede⁺

+ 109

1. op te doen, te vind.

2. heeltemal.

(h) Sy naam is nie in die Monsterrolle van die tyd terug te vind nie.

+ 109v

[p. 98]

wint mede eens overcomen om u te spreecken; ende soo de wint contrarie blijft, dito jachjen afladen met de schulpen die daer op strant leggen.

In 't fort de Goede Hope, adij 12 July, anno 1659.

(Geteyckent:)

Jan van Riebeecq

Roeloff de Man.’

's Namiddaghs quamen 9 personen van Oedasoa ende Ngonnomoa's volcq, met 5 schapen om te verreuylen, sonder iets anders te seggen te hebben.

‘Saterdag, den 12 July anno 1659⁽ⁱ⁾.

Heden aen 't vissers-huys becomen hebbende seeker Hottento uyt der Tabacqdieven ofte Gorachouquas, onse grootste vianden, haer leger, ende denselven bedectelijck buyten kennisse der jegenwoordige hier sijnde Saldanhers, met dreygementen ende andersints, door vertalinge van Herry (van 't eylant gehaelt) soo verde gecregen hebbende dat ons van verre niet alleen heeft aengewesen waer voorss. Gorachouquas ende Caepmans neffens Ankaisoa te samen zijn leggende, maer oock belooft ons als aenwijser te dienen ende onse macht daerbij te brengen, tot hoedanige occasie seer lange ende vergeefse moeyten 'tsedert eenigen tijt herwaerts sijn gedaen - Soo is na veel rijpe deliberatien bij den Raet (versterckt met d' opperhoofden van 't schip Honingen) eenstemmigh verstaen dese gemelte occasie niet te laten passeren, maer dewijle ons Godt de Heere oock de gelegentheyt geeft om ons uyt dit schip soodanigh te cunnen verstercken dat men een capitale macht, sonder belet in voorsz. schips vertreck, etc., can uytmaecken, deselve waer te nemen ende ten dien eynde alles daerna aen te leggen, om tegen morgenavont met stijff 80 man uyt 't schip ende ontrent 70 van hier, soo Compagnies dienaers als vrijwillige vrije luyden, in den name des Heeren te marcheren, om bij daegh niet ontdeckt te worden ende, mogelijck sijnde, onse vianden 's morgens met den dagh schielijck over den hals vallen, mitsgaders met Godes hulpe soodanigen slagh te geven, dat onder deselve sulcken schrick magh werden gebracht, dat se d'onse (alhier ingeseten ende vrij bloot overal wonende) voortaen in beter rust ende vrede mogen laten, etc.

⁺ Tot voeringe van welcken train g'ordonneert sijn den fiscael, Abraham Gabbema, als hooft van d' armade^1. te verdeelen in 3 compagnien, mitsgaders over deselve als commandanten^2. (in plaets van capiteyns) te stellen den sargeant van 't fort, Pieter Everaerts, den sargeant van 't schip Honingen, Francois Dominicus, ende den corporael van d' adelborsten, Pieter Cruythoff, compagnies boumeester, elck over 48 à 50 coppen, neffens 2 corporaels van 't fort ende 2 dito's van 't schip Honingen.

(i) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 452-453. K.A.

+ 110

1. Beteken gewoonlik: krygsvloot. In Romaanse tale vroeër egter ook: leër. Hier in elk geval 'n weidse term, behalwe in sover as 'n kommando van 150 man vir die Kaap van destyds miskien 'n leër kon genoem word.

2. Begin van die spesifiek Afrikaanse gebruik van die woord as aanvoerders van 'n troep te velde ‘in plaets van capiteyns’?

[p. 99]

Ende omme deselve ende al 't volcq te meer moets te geven, is gepersisteert bij de vorigh gestelde premie, sijnde voor den tolcq Doman's levendige lijff 100 guldens ende voor andere gemene Hottentoos 40, doot half soo veel, ende aengaende 't beestiael: na den buyt van dien, groot off cleyn, sal wesen.

Is oock goetgevonden 6 à 8 slaven g'armeert met hasegayen te laten mede gaen, om 't een ende 't ander te dragen ende de beesten te bewaren.

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hope, datum ut supra.

(Ende geteyckent:)

Jan van Riebeecq

Sander Gerritse

Roeloff de Man

Willem Quarrels

Abraham Gabbema

Pieter Everaerts

Pieter Cruythoff ende

Gijsbert van Campen, secretaris.’

‘Sondagh, den 13 July anno 1659^(j)

's Namiddags een aental van over de 80 soldaten van 't schip Honingen, ende daer neffens nogh bij de 70 cloecke coppen van 't fort ende vrije luyden, mitsgaders alsoo 150 man uytgemaeckt ende jegenwoordigh in wapenen voor 4 dagen geprovideert binnen 't fort vaerdigh staende tot aenvangh van de op gister geresolveerde lanttochte te doen tot afbreuck van onse brutale vianden alhier, ende schoon over⁺ die capitale macht (om met te meer voorsigtigheyt te mogen werden geregeert) den fiscael, Abraham Gabbema, als opperhooft is gestelt, als hebbende verscheyde malen diep te lant in geweest^(k) ende dierhalven de natuere der wegen ende legers van de Hottentoos kennende, soo heeft nogtans den Commandeur (voorstellende de wichtigheyt van saken hangende aen dese te doene lanttocht) den Raet (versterckt met d' opperhoofden van voorsz. schip, neffens alle derselver ende deses forts crijgsofficieren (bij de resolutie van gister gespecificeert) in nader bedencken gegeven of niet wel soo goet, ja best soude wesen dat voorsz. Commandeur selfs in eygen persoon medegingh, soo om te meer vrese onder de vianden als oock te grooter moet ende coeragie onder ons volcq te verwecken, mitsgaders de gemelte crijgsofficieren in alle voor te vallen saken telckens met te meer raet en daet t' adsisteren, oock sijn intentie doorgaens te vernieuwen ende in vaste memorie te doen houden.

Waerop bij de bovengenoemde raetspersonen om verscheyde bijgebrachte pregnante redenen meeststemmigh^1. g'adviseert ende geconcludeert is, dat sigh den Commandeur soo verde in 't lant niet van Compagnies besettinge ende omslagh

(j) Ibid., pp. 454-455.

+ 110v

(k) Abraham Gabbema het bv. die ekspedisie aangevoer wat van 19 Oktober tot 5 November 1657 tot in die gebied van die Bergrivier gegaan het en wat - vir hierdie vroeë tyd - baie belangrike ontdekkingswerk gedoen het.

1. met meerderheid van stemme? of: met die mees mogelike, d.w.s. met algemene stemme? Nie in WNT nie.

[p. 100]

behoorde nogh behoefde te begeven, als achtende den fiscael tot allen 't voorhaelde suffisant ende capabel, met genegentheyt oock om denselven (als des Commandeurs persoon representerende) te respecteren. Item oock tot de minste van de Caepse crijgsofficieren (ervaringe van saken hebbende) hem selfs volcomen ende genoegsaem van alles g'informeert, gelijck mede de scheepscrijgsofficianten, als dese raetspleginge oock bij sijnde, sulcx dat bij de resolutie van gister dienaengaende gepersisteert bleeff, namentlijck dat den Commandeur soude thuys blijven, om datter oock boven de fiscael aen den ondercoopman Roeloff de Man mede bequame stoff genoegh was. 't Is wijders mede raetsaem g'acht dat, dewijl den gevangen Hottento onse tale weynigh verstaen can, beneffens denselven oock Herry soude (wel bewaert)⁺ mede genomen worden, om den anderen onse intentie in 't wijsen onser vijanden legers recht te doen begrijpen ende nacomen, etc.

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hope, ten dage ende jare als boven.

(Geteykent:)

Jan van Riebeecq

Sander Gerritsen van Ossen

Roeloff de Man

Willem Quarlis

Abraham Gabbema

Pieter Everaerts

Francois Dominicus

Pieter Cruythoff

Robbert Lourens

Elias Giers

't merck van

Gabriel Mall ende

Gijsbert van Campen, secretaris.’

's Avonts doncker is gemelte armé met mooy droogh weer in des Heeren name ten eynde voorsz. van hier naer meergenoemde onser vianden legers uyt 't fort heen ‘getrocken ende aen 't marcheren geraeckt. D' Almogende wil deselve met segen ende victorie in gesontheyt weder laten thuyscomen. Amen.

14 dito, schoon liefflijcq, helder sonneschijn-weer, quamen 's namiddaegs wel 20 scheepssoldaten wederom, die tot aen 't Lupaertsgeberchte 5 uyren gemarcheert hebbende, niet verder hadden cunnen gaen, 'twelck den trop wel wat verswackt, dogh door Godes geleyde onse vianden maer comende op te vinden ende aen te treffen, te hopen dattet met zijn Almogende hulpe ende bijstant echter nogh wel gaen sal.

Tegen den avont comt, Gode loff, hier met een fraey westelijcq coeltjen wel te

+ 111

[p. 101]

arriveren 't schip Hoff van Zeelant, daerop schipper Jacob Bartelse ende ondercoopman Niclaes de Raet, den 3 April passado voor de Zeeuse Camer uytgeseylt met 362 coppen, daervan 9 overleden, 8 sieck te cooy ende de rest nogh tamelijcq wel gestelt, sijnde nergens aengeweest ende redelijcq spoedigh overgeseylt, dogh meest hieromtrent de Caep eenige dagen van stilte wat gesuckelt; soude anders de reys nogh vroeger gedaen hebben.

15 dito, 's morgens 't luchjen variabel met betogen, vochtige lucht, quam des⁺ voormiddaegs hier oock wel aen te langen 't jacht d'Achilles van Rotterdam, daerop schipper Cornelis Reyerse ende ondercoopman Adriaen van der Goes, den 2 April uyt Goeree geseylt met 190 coppen, daervan maer een overleden ende de rest nogh fris ende gesont, hebbende St. Vincent aengeweest om wat te verstouwen^1., ende sedert de 30 gr. Z.breete oock van stilte hieromtrent de Caep wel 4 à 5 weken gesuckelt, sonder 'twelcke anders wel in 2½ maent mochten overgeseylt hebben.

16 dito, 's morgens stijve Z.Z.O. droge somerwinden, tegens natuer van de tijt des jaers.

Tegen den avont quam den fiscael met zijn onderhebbende 3 compagnien soldaten uyt het lant weder thuys, raporterende dat gistermorgen door aenwijsinge van den gevangen Hottento wel hadden aengetroffen de plaetse daer onse vianden legers jongst gelegen hadden, maer bevonden dat se even, ja qualijcq ½ etmael, tevoren waren opgebroocken ende gevlucht, die se wel geresolveert waren te vervolgen, maer bevonden de soldaten van 't schip te swack om langer te marcheren. Oock hadde Herry geseyt dat men se nu seer qualijck soude cunnen achterhalen, als dervende jegenwoordigh nergens haer volle leger nederslaen, nogh een uyr voor den dagh ofte nacht stil blijven leggen, behalven dat se overal hare schiltwachten op de hoogten ende heuvelen onder struycken ende bosjes uyt hebbende, d' onse cunnen ontdecken ende weten waer ende hoe deselve gaen, die se dan doorgaens genoegh cunnen ontschuylen, sulcx dat wij der weynigh aen sullen hebben anders als bij verrassinge ende schielijcke overval, waertoe weder ander tijt moet blijven uygewacht, ende vorts wat Godt <de> Heere sal gelieven ten besten te verleenen.

D' onse in 't wederkeeren passerende de wegh daer Oedasoa gelegen hadde, bevonden dat denselven, ende oock Ngonnomoa, mede opgebroocken waren, als wanneer sijluyden, den gevangen wat pijnigende om te weten waer d' een en d' ander mochte wesen, bekenden dat Oedasoa met onse vijanden verdragen^2. was deselve te helpen beschermen, ende daeromme nu oock bij den anderen souden leggen,⁺ als hebbende haer toegestaen soo diep in 't lant mede te mogen intrecken ende voor ons verschuylen als<s>e wilden, waeraen dan blijckt Oedasoa ons verleyt ende soecken op te houden heeft, tot haer de Caepmans wel hebben cunnen verschuylen, ende volgens dien op d' een alsoo weynigh als d' ander te vertrouwen is, ende wij

+ 111v

1. anders (in die ruim) pak, bêre.

2. deur 'n verdrag verbind.

+ 112

[p. 102]

nootsakelijck na Eva's raet, in haer laetste afscheyt gegeven, overal wel oppassen mogen om te bewaren dat wij nogh hebben.

17 dito, 's morgens heel fraey, lieffelijck, droogh weer, sijn d' opperhoofden van 't Slot Honingen affscheyt gegeven om met den eersten goeden wint die Godt verleenen sal, te verseylen na Batavia, ende g'intregeert de brieven ende papieren gedierigeert aen Haer Ed^e aldaer^(l).

18 dito, redelijck goet weer met betrocken lucht ende N.Westecoelte, sijnde contrarie voor Honingen om in zee te geraecken.

Nieuwe maen, den 19 dito, idem stil, mooy, claer weer, is desen morgen weder rencontre^1. van 5 Hottentoos voorgevallen die op een soldaet, met 2 beesten van Compagnie's schuer, na 't fort comende drijven, aenvielen, ende nadat <hij> eenige hasegaeyschoten door de cleeren had afgestaen^2., daermede deurgingen^3., dogh door den fiscael ende 3 op de wacht leggende ruyters omtrent de passagie daer se heen mosten, onderschept ende besingelt^4., dogh haer quartier presenterende^5., hadden 't niet begeert, maer hun selfs te weer gestelt nadatter den fiscael Gabbema eerst alleen te paert onder geweest was ende had moeten retiereren, welcke naderhant sijn sonder vrucht afgeschooten geweer weder geladen ende van 3 ander ruyters gesecondeert wesende, 2 van deselve (als voren besingelt hebbende) had onder de⁺ voet geschooten, den derden door een ander dicht op de plaets, ende den 4den, soo men meent, niet minder^6., hebbende den paerdeknecht, Christiaen, Doman^7., nadat hem gesproken ende oock geen quartier begeert had, soodanigh mede getroffen dat het bloet uyt sijn lichaem had sien speuyten^(m), maer echter nogh gesiappeert^8., dat wel jammer maer weder nogh goet is, om dese tijdinge te brengen tot wat affschrick van zijn cammeraets, sijnde voorsz. Christiaen achter in den rugge met een hasegaey gequest ende nogh een ruyter in de sijde ende door den arm, wesende den fiscael ende den 3en ruyter daer nogh heelshuyts^9. afgecomen, maer heeft hij, fiscael, eens alleen onder haer sijnde, geen cleyn perykel gelopen, sulcx aen dit rencontre (gesien 5 Hottentoos haer tegen 4 ruyters hebben derven stellen) wel te sien is dat se, benaeut sijnde, desperate resolutie derven nemen, namentlijck liever te sterven als haer te te laten vangen.

Welcke tijdinge, door den fiscaelvooruyt gebracht zijnde ende daerop datelijck eenige soldaten en de barbier onse gequetste tegemoet gesonden wesende, ende voorts de rest om de hoofden¹⁰ van de voorsz. nedergevelde vianden te halen, con-

(l) Vir hierdie dokumente sien C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 1036-1039. K.A. Van Riebeeck en sy Raad het aan die Hoë Regering verslag gedoen van hulle mislukte poging om met die vyand slaags te raak.

1. vyandige ontmoeting.

2. deurstaan, verduur. H - en Brill - het: nadat eenige hasegaey door de cleren schoten had afgestaen.

3. (het die Hottentotte) daarmee, d.w.s. met die beeste, van deur gegaan.

4. omsingel.

5. quartier presenterende, lyfsbehoud aanbiedende.

+ 112v

6. Hierdie passasie, so in albei tekste, is waarskynlik bedorwe.

7. den paerdeknecht Christiaen is onderwerp, Doman lydende voorwerp. In 1660 was daar 'n Christiaen Jansz. van Roesum, ‘superintendent of the Company's stables’ (Leibbrandt: Letters Despatched, III, p. 298).

(m) In die Daghregister is hierdie passasie onduidelik, maar met behulp van 'n beskrywing van die geveg, wat in 'n brief aan Batavia (d.d. 29 Julie 1659) voorkom, kan 'n mens die betekenis goed verstaan. Doman - só word meegedeel - het met 'n skoot in die rug ‘noch ter naeuwer noot ontvlucht’. Volgens die gevangene, 'n Kaapman wat redelik goed Hollands kon praat, sou die Hottentotte ontevrede gewees het omdat die blankes die land in besit neem, en Doman sou die Hottentotte aangemoedig het om huise en graan af te brand en die fort te oorweldig. In genoemde brief het Van Riebeeck die owerheid in Batavia ook weereens om perde versoek, ‘doordien men haer daermede fraij ende lustigh achter haelen ende op de hacken wesen can’. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 1040 en 1042. K.A.

8. Hieronder: gechappeerden. Van Fr. échapper. Die woord is tot in Trigardt se tyd in Afr. bewaar.

9. Die vorme heelhuids en heelshuid kom ook voor. Vgl. WNT: heelshuids.

10 Om die beloofde beloning te kry.

[p. 103]

firmeerden deselve ruyters 't voorige mede, hoewel maer een bekende Hottento ter doot gewont gevonden wiert, d' andere 2 (waervan d' een nogh op de gront leggende geschoten, nogh van den gequetsten ruyter 2 mael dwers doorgesteecken, ende den anderen, behalven de schoten van den fiscael gecregen, door den stalknecht met den houwer den hals wel half affgehouwen was) costen niet gevonden werden, schijnende door den gechappeerden ende eenige andere Hottentoos versleept ende weghgenomen te wesen, want die wij, als voorsz., nogh eenigsints levendigh (een van de gauste^1. ende snootste schelmen) in 't fort gecregen hadden, te seggen wiste dat se met hun 13e uyt Caepmans, Ankaisoas ende Gorachouquas legers haer desen morgen in de clooven van 't geberchte hadden begeven, leggende voorhaelde legers in ende omtrent de Saldanhabaey, met Oedasoa verdragen om haer plaets om derwaerts te wijcken te verleenen, dogh was hij met Ngonnomoa 't land dwers ingetrocken tot over de Groote Bergh-revier, 15 à 16 ueren gaens wel van hier,⁺ ende voorsz. 8 resterende rovers nogh loerende op nader buyt, die se oock nogh sonder verhinderinge cregen, namentlijck al de 6 ploeghbeesten van Vasagies geselschap, onder welcke 4 schoone ossen, hun nogh corts gegeven om haer resterend out landt mede om te bouwen, waermede de corenbouwerij nu oock gladt onder de voet legt ende nogh maer 4 bouwerijen, neffens des Compagnies en de Commandeurs particulieren bou, qualijck half in wesen zijn, sijnde oock voorsz. beesten, schoon door d' onse te voet wel rap en gau vervolcht, niet connen achterhaelt off weder becomen werden, maer meer paerden hebbende gehadt, souden al soowel als de vorige van den morgen onderhaelt te gast gecomen hebben, maer daer hapert het ons hier principael aen; sij souden anders altemet soowel eens stuyt keeren^2..

Sondagh, den 20 dito, 's morgens moy weer ende contrarie wint voor Honingen als vooren, wisten de vrije luyden (in de kerck comende) te seggen dat se gister tegen den avont weder bij menichte Hottentoos over de reviere Liesbeecq hadden vernomen ende deselve den vergangen nacht oock dapper hadden hooren aengaen met singen ende rasen, dogh is jegenwoordigh overal op de beesten soo goeden ende stercken wacht uytgeset dat wij niet hope sij der sonder verlies van volcq veel uyt crijgen sullen.

Heden is door den predicant Cornelius Jansonius⁽ⁿ⁾ het H. Avontmael des Heeren bedient ende eenige kinderen gedoopt.

21 dito, lieffelijck weer als vooren, is den Commandeur eens weder overal den bou

1. behendigste, geslepenste; H het gautste.

+ 113

2. Die hele passasie van: ‘sijnde oock voorsz. beesten tot stuyt keeren in WNT aangehaal onder stuit (I) maar nie verder verklaar nie. M.i. vereis die sin dat ons vir die onderwerp van souden te gast gecomen hebben en stuyt keeren moet teruggaan tot voorsz. 8 resterende rovers, terwyl WNT blykbaar die digterby staande voorsz. beesten as onderwerp beskou. ‘De vorige van den morgen onderhaelt was egter vyf van die dertien rowers en nie beeste nie. Ek sou dan ook onderhaelt te gast gecomen hebben wil verklaar as: ingehaal en as gevangenes verwelkom gewees het, terwyl stuyt keeren letterlik dieselfde beteken as Eng. turn tail. Vgl. stuytkeeringh, noot 7, bls. 132.

(n) Ds. Cornelis Janssonius (of Janssenius) is deur die Classis van Walcheren na Oos-Indië gestuur en was nou juis met die Hof van Zeeland op weg daarheen. Nadat hy in Batavia aangekom het, is hom 'n werkkring op Ambon aangewys, waar hy egter reeds in 1660 oorlede is. Van Troostenburg de Bruijn: Biographisch Woordenboek van Oost-Indische Predikanten, p. 216.

[p. 104]

wesen besien ende door denselven op 't een en 't ander sommige nodige ordres gestelt, met sigh genomen ende dies alles verthoont hebbende de schippers ende coopluyden van de hier ter reede leggende schepen, Hoff van Zeelant ende Achilles.⁺ In 't wederkeeren wierde geseyt dat hun weder partije Hottentoos aen d' oversijde der reviere souden verthoont hebben, dogh de waerheyt scheen wat duyster, altoos hadden nergens yets g'attenteert.

's Avonts thuys comende bevonden 't schip Honingen met een Z.Z.Oost-luchjen onder zeyl gegaen, dogh dat nogh niet heel wel buyten coste geraecken ende

den 22 dito, stil weer zijnde, nogh besigh was met boucheeren in zee te comen.

‘Dynsdagh, den 22 July anno 1659^(o).

In Rade (versterckt met d' opperhoofden van 't schip 't Hoff van Zeelant ende Achilles) overgegeven zijnde seecker confessie voor den scheepsraet van 't schip den Achilles gedaen door den persoon Lucas Caspersz. van Nedercassel^(p), wegen eenige vuylicheden die hij soude gepleegt hebben met de jongens Barent Barentz. Noorman ende Jan France van den Blocq, luydende van woorde te woorde als te weten:

Op Donderdagh, den 12en Juny, anno 1659.

Den Raet over de saeck van Lucas Casperen van Nedercassel vergadert zijnde, omme 't wit^1. van sake wegens de grouwelijcke abondonnable^2. sodomytie-sonden door de jongens Jan France van der Blocq ende Barent Barentse Noorman soo ten deele ons bekent gemaeckt, waerop ondervraecht zijnde, verclaerde eenmael 'tselve werck hadde trachte te doen maer dat zijn natuer^3. niet was geschoten ende dat 'tselve maer tegens ende niet in (den jongen van Jan Fransen lichaem) waer geweest sonder meerder, etc. Dato ut supra.

Onder stont:

Ende was onderteeckent:

Cornelis Reyerse Crimpen

Adriaen van der Goes

Herman Willemsz. Vos

't merck gestelt bij

Harman Janse ende

Dirck Janse van de Velde

't merck gestelt bij

Corn. Maertense.’

Waerop den voors. jongen, Barent Barentse Noorman, geroepen ende voor den Raet deser fortresse versterckt als boven, verclaert heeft dat den persoon Lucas Caspersen bij hem in de koy was comen leggen ende gesecht, dewijl hij Barent

+ 113v

(o) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 458-461. K.A.

(p) In Hesse-Nassau, Pruise.

1. kennis. Reeds Mndl. wit van saecken. Wit staan in verband met weten.

2. K: abondennable. Vervorming van, of skryffout vir abominable?

3. teelvog.

[p. 105]

Barentse te kennen hadde gegeven dat sieckelijck ende coudelijck was, hij hem wel⁺ soude verwarmen ende alsdoen in de hant hadde gegeven zijn mannelijckheyt ende hem daermede had laten vuyligheden met de hant bedrijven, dat hij, jongen, oock segt gedaen te hebben.

Na desen jongen voor den Raet oock geroepen zijnde den jongen Jan Franse van der Block, verclaert dat den persoon Lucas Caspersen tot 3 avonden na malcander bij hem is gecomen ende 2 avonden hem hadde van vooren aen 't lijff met sijn mannelijckheyt ende den derden avont met sijn schamelheyt van achter aen 't lichaem gestoten, dogh daer niet in geweest, maer daerop terstont weder van de kist (daerop lagh) gevallen zijnde, heeft sulcx aen d' andere jongens gesegt, etc.

Waerop den confessant, Lucas Casperse van Nedercassel, op voorstaende sijne gedane bekentenis voor den scheepsraet van 't schip den Achilles voorsz., andermael dito^1. sijne confessie van woorde te woorde distinctelijck voorgelesen sijnde, persisteert wel dat het voorige tegen den scheepsraet heeft bekent, maer dat sulck quaet werck soude soo verde gepleegt hebben, segt niet recht te weten, alsoo doen droncken was geweest, dogh wel wiste dat hem, namentlijck Jan Franse, de broeck had affgetrocken ende tegen sijn bloote lichaem geraeckt, maer niet met voorsz. lidt.

Ende ingesien aen dese sake met 't nemen van nader informatie ende vordre procedueren sooveel wercx soude vallen dat het hier qualijck sonder verlies van tijt ende retardement der schepen soude cunnen ten uyteynde affgedaen worden, ende dat voornamentlijck tot sulcke saecken oock wel vereyschen luyden haer volcomen de rechten in de gront verstaende, etc., - Soo is bij meerderingh^2. van stemmen goetgevonden sulcx alhier niet verder aen te roeren, maer den delinquant en de jongens met de bescheyden op dito schip voorts geslooten naer Batavia te laten vertrecken ende aen Haer Ed^e aldaer ('t hoge recht van India wesende^(q)) te renvoyeren om de voorsz. schepen in haer vertreck oock te min beleth te causeren.

Bij den Commandeur (dewijl den Raet dus sterck bijeen is) met alle omstandigheden⁺ gecommuniceert sijnde de jegenwoordige gelegentheyt van oorloge der Hottentoos alhier, ende dat verscheyde lieffhebbers ofte avonturiers, tot 15 à 20 incluys, haer dienst presenteren om een atacque te doen uyt de Saldanha-baey (met onse ende vrije luyden vaertuygen derwaerts te varen) van achteren op onse vijanden, daer se selve nu heen geweecken zijn ende volgens dien daerop versocht yders advys ende gevoelen, dewijle oock den schipper, Jacob Bartelsz., een out, ervaren persoon wesende, veele experientie van uytval sommiger saken is hebbende, etc. - Soo is, na overlegh van alles, ingesien sulcx veele swarigheden subject sij, eyntlijck^3. verstaen 'tselve vooreerst nogh niet raetsaem te wesen, te meer men dogh qualijck genoeg den ommeslagh hieromtrent can besetten ende bewaren, ende volgens dien best g'oordeelt daerop te passen ende beloeren diegeene welcke haer hier comen
^(r)
(s)

+ 114

1. gesegde, bogenoemde.

2. Vir meerderheid?

(q) In Batavia sou die Hoë Regering die saak verwys na die Raad van Justisie van die Kasteel Batavia, wat die Kompanjie se hoogste hof in die Ooste was. Vgl. Klerk de Reus: Geschichtlicher Ueberblick der administrativen, rechtlichen und finanziellen Entwicklung der niederländisch-ostindischen Compagnie, pp. 146-153.

+ 114v

3. uiteindelik.

(r) Die vorige Sondag, 20 Julie, is daar egter van ‘ondertroude personen’ in die Daghregister geen melding gemaak nie.

(s) Sien C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 1039-1044. K.A.

[p. 106]

begeven om de beesten te steelen ofte moord ende brantstigtinge aen te rechten, om oock op geen verkeerde legers van de Saldanhers onwetende aen te vallen ende alsoo te veele vianden op den hals te halen, dewijl men siet ons dese reede^1. soo veel spel^2. cunnen maecken, etc.

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hope, datum ut supra.

(Was geteyckent:)

Jan van Riebeecq

Jacob Bartelse

Cornelis Reyertse Crimpen

Roeloff de Man

Niclaes de Raet

Adriaen van der Goes

Abraham Gabbema

Pieter Everaerts

Gijsbert van Campen, secretaris.’

23 dito, redelijck weer met Noordewint, biddagh wesende, sijn de op Sondagh verleden ondertroude personen^v door den predicant, Cornelius Jansonius, na zijne⁺ gedane predicatie, etc., solemnelijck in den huwelijcken staet bevestigt. Ende desen namiddagh oock 15 personen, in 3 troupen verdeelt, boven de ordinaire beestewachters, uytgelegt op de principale advenuen onser brutale roovende vianden, om die, mogelijck zijnde, te beloeren, gelijck sij op onse beesten doen, etc., blijvende, beneffens 't werckvolcq in thuynen als andersints, geen 10 man om 't fort te bewaren, welcke wercklijck beneffens deselve dierhalven 's nachts alle tochten ende wachten oock moeten waernemen.

't Begon tegen den nacht stijff uytten Noortwesten te wayen met somtijts eenige regenvlagen,

24 dito, 's morgens nogh niet afnemende voor tegen den nacht.

25 dito, 's morgens fraey, bequaem weer, 't luchjen N.westelijck, 'twelck op den middagh soo stijff weder begond aen te halen^3., dat de aen lant gecomen vaertuygen van de schepen niet weder costen aen boort varen, tot beleth van 't Hoff ende Achilles^4. vertreck, die heden anders haer afscheyt souden becomen hebben.

26 dito, idem regen en stormigh weer tot belet als voren.

27 dito, Sondagsmorgens, wat bedaerder weer en de wint als voren N.westelijck met hagel en regenvlagen.

28 dito, fraey, lieffelijck, stil weer, waren die van 't Hoff van Zeelant met hulpe van d' Achilles boot besigh haer 3 anckers weder op te vissen, die se eergister in 't harde weer door breecken ende slippen van de touwen verloren hadden.

29 dito^5., idem, sijn d' opperhoofden van de voorsz. schepen haer afscheyt gegeven

1. reeds.

2. las, moeite.

v

+ 115

3. aan te halen, toe te neem.

4. Hoff en Achilles staan in die genitief.

5. Hier verander die handskrif in K. heeltemal.

[p. 107]

ende g'intregeert de brieven ende pampieren aen Haer Ed^e tot Batavia, waernatoe sijluyden heden nogh met een Z.Z.Oost-luchjen tegen den avont t'zeyl gingen. D'Almogende wil hun geleyden ende salvo overbrengen.

Soo is oock 't Schape-jachjen na de Saldanha-baey afgevaerdight ende vertrocken, om deselve wat nader aff te peylen, meten ende op het accuraetste tot verbeteringh in de caert te mogen brengen, achtervolgende onderstaende

‘Memorie voor den lantmeter Pieter Potter ende den quartiermeester van 't Schape-jachjen, gereet leggende om te varen na de Saldanha-baey.

Tot welcke reyse Ul. dan in compagnie van de vrije Saldanha-vaerders den eersten goeden wint sult waernemen, wordende expres gedaen om nogh nader ende perfect de streckingen der custe van hier tot in voorsz. baey, neffens alle in-inhammen,⁺ eylanden ende diepten binnen deselve gelegen, te ondersoecken ende in de caerten tot verbetringe van alles op het accuraetste in te brengen, soodanigh dat, mogelijck sijnde, niemant na desen eenige feylen sal cunnen aenwijsen, ten welcken fyne dan 't loot om te diepen overal in de hant houden, gebruycken ende aenteyckenen moet. Item oock afteyckenen de gedaente ende verthoningen des hogen ende lagen lants langs de custen ende hoecken der voorsz. baey, die van binnen (gelijck dese Caepse cust als oock 't Robben- en Dasseneylant gedaen is) overal wel partinent langs den oever alle hoecken, bochten, etc. de streckingen gepeylt ende de distantie afgetreden moet worden, alsoock de eylantjens met cruyspeylingen elck op zijn rechte plaets te leggen ende dan deselve rontsom in forma als voren aftreden, peylen ende diepen, zijnde Ul. tot dit werck met u sessen sterck, waervan Goris^1. ende den Schiedammer^(t) altijt sullen aen boort blijven, om 't vaertuygh te regeren ende bewaren, ende Potter^2. met Lakus^3., Pieter Weltevreden ende Jan Jansz. van Eyck te lant met geweer om te peylen ende meten, etc., makende altijt, doenlijck zijnde, 's avonts aen boort oft op 't Schapen-eylant te slapen om van geen Hottentoos te min schade te lijden, daer Ul. dan oock niets sult op attenteren, maer als u dingen gedaen zijn ende gereet bent om weder herrewaerts te seylen, ende dat Ul. dan eenige van selfs bijquamen, verstaende van onse vianden maer geen andere, mooght die wel mede hier brengen, maer in geenen deele u selfs in prykel begeven.

Soo sijn in 't vaertuygh oock gescheept 14 ledige vaten die de Saldanha-vaerders hopen met robbevleys empassant te vullen, 'twelck gij dan, vol sijnde, overnemen ende hier brengen sult, al sout^4. Ul. daer eenige weynige dagen na wachten, om te meer voorraet voor de slaven daervan met eenen te krijgen, maer Ul. sullen haer met robbe vangen off souten niet bemoeyen, ten ware ná u vorige dingen gedaen

+ 115v

1. Joris Jorisz. van Oldenburg, ‘ship's corporal’? (Leibbrandt: Letters Despatched, III, bls. 296).

(t) Joris Jorisz., skeepskorporaal; en Gillis Arentsz. van Schiedam. Vgl. Monsterrolle vir 1659 en 1660 in V.C. 39: Monsterrollen, Vrije Lieden etc. K.A.

2. Pieter Potter, die landmeter.

3. Hendrik Lakus, adelbors, later landmeter en assistent.

4. Hier: al sout Ul.; 'n paar reëls verder: Ul. sullen en later: sal Ul. Alleen Ul. sult ontbreek.

[p. 108]

sijn, op haer versoeck tot wat hulpe om te eerder herwaerts te mogen keeren.

Tot Ul. meerder defentie sijn op 't jachtjen 2 steenstucken, maer en sal Ul. daermede gansch niet schieten, als bij noot tot tegenweer, op verbeurte van 3 maenden gagie voor elcke vergeefse ende onnodige schoot.

⁺ Voor Pieter Weltevreden ende Jan Jansz. van Eyck gaen 2 musquets^1., om aen lant te gebruycken bij Potter ende Lakus, die met snaphanen^2. versien sijn.

In 't gins varen sullen Ul. 't Robben-eylant verbij seylen ende niet aendoen, op verbeurte als boven, waermede Ul. dan de voorgemelte saken ten hoogsten tot Compagnies dienst bevelende, Ul. ten besluyten toewenschende een geluckige heen en wederom reyse.

In 't fort de Goede Hope, den 29en July, anno 1659.

(Geteyckent:)

Jan van Riebeecq.’

De Biscayse sloep is oock na 't Robben-eylant affgesonden, met 2 seuge vol jongen, om te sien off deselve daer in plaets van d' uytgestorven schapen sullen willen aerden, neffens welcke oock 10 moerconijnen in een cooy, hier gewonnen, om daer mede in 't wilt te planten bij d' andere die fraey vermenigvuldigen; ende alsoo uyt den gevangen Hottentoo vernomen wort dat hun Herry's volcqjen (Watermans genaemt) achter in de Hout- ende Berghvaley sijn onthoudende, vanwaer se d'onse deur de Cloofpas achter den Bosheuvel telckens vandaen comen bestoocken, is hedenmorgen den corporael Elias Giers (met 10 soldaten bij hem) derwaerts uytgesonden om tot 't alderuytterste van 't Caepse geberchte nae haer huysjens te soecken, eenige te beloeren ende alle mogelijcke afbreuck te doen, alsoo deselve hun door voorsz. Clooffpas op de vlacte (de Caepmans tegemoet) weten samen te conjungeren ende alsoo gecombineert, van achter struycken ende bosjens onversiens uytvallende, d' onse haer beestiael aff te roven.

Tegen den avont, door vrije luyden geraporteert wordende dat zijluyden vandage eenige Hottentoos boven ende onder de bossen ende cloven van de Wint- ende Bosbergen hadden vernomen, is den sargeant met de 4 ruyters en eenige soldaten, uyt der vrije luyden huysen geligt, te voet in den nacht uytgesonden om te sien of se ergens souden cunnen opvinden ende vernestelen^3..

30 dito, 's morgens lieffelijck, claer, helder weer als voren, quam den sargeant wederom met raport dat wel overal ter degen had gecruyst ende omgesocht, maer nergens iets cunnen vernemen.

Verstonden oock uyt de gevangen Hottentoos dat sijluyden, op onse beesten⁺ uytgaende, bij nacht nogh dagh geen vuer stoockten, om daerop niet van d' onse gevonden ende overrompelt te worden.

+ 116

1. lontgewere.

2. gewere met haan en vuursteen.

3. uit hulle ‘neste’, houplekke dryf.

+ 116v

[p. 109]

Vergangen nacht is een soldaet overleden, genaempt Jan Vervoort van Brussel, welcke uyt 't schip Honingen hier sieck aen lant verbleven was.

's Middags quam de Biscaise sloep weder van 't eylant met navolgend briefken geschreven aen den Commandeur en Raet, luydende als te weten:

‘E.Heer,

Ben op Dingsdagh met het vee alhier wel gearriveert; heb alles wel gevonden. Het getal van de schapen is nogh 40; daer zijnder 6 gestorven terwijl ick aen de Caep ben geweest en soo veel jongen weer in plaets; dogh de laetste ram is mede doot, soodat hier nu geen ram en is. Wenste wel dat UE. geliefde met het naeste vrijmans vaertuygh een ram te senden. Hebbe oock geseyt van de beer^1.. Tomas^2. die heeft geseyt dat se Gerrit Harmanse hier sal aensetten^3.. Hiernevens gaen 50 meeuweneyeren en 2 vissen.

Onderstont: UE. dienstverplichte dienaer ende onderdaen,

Was geteeckent:

Rijck Overhagen.’

Ultimo dito, 's morgens de wint N.N.Oost met betrocke, coude lucht, is den Commandeur met den ondercoopman Roeloff de Man, <de> fiscael en de sargeant^(u) na verscheyden oorden uytgeweest, speculerende diverse plaetsen aff om verholen schiltwachten uyt te setten ende specialijck hoe men des Compagnies ende der vrije luyden beesten ende schapen binnen den begrepen cerkel (nodigh tot Compagnies intentie) best ende op 't oncostelijckste verseeckert voor dese struyckrovende^4. brutalen met minder macht van volcq als men nu houden moet, soude cunnen bewaren, etc., dat heden niet al coste affgespeculeert, maer bevonden is dagelijcx meer om sal uytgegaen moeten worden.

1. Blykbaar 'n mondelinge boodskap aangaande 'n beervark.

2. Daar was 'n Thomas Mulder, vry-Saldanhavaarder.

3. aan wal sit op Robbeneiland.

(u) Die fiskaal was Abraham Gabbema; die sersant, Pieter Everaerts. Vgl. Daghregister, 12 Julie 1659 (Resolusie).

4. Kyk noot fol. 83v hiervóór.