Daghregister. Deel 3. 1659-1662

April anno 1659

Adij, primo ditto, fraey weer ende omtrent den middagh beginnende te coelen van den⁺ Z.Z.Oosten, is Mijn Heere van Almonde per de schepen Paerel, Hector ende Cortenhoeff naer Batavia t'seyl gegaen ende 't galjoot off bootjen Zuylen, ten fine vooren meermael aengeroert, naer 't eylant St.-Helena. D'Almogende wil elck ter gedestineerde havens geleyden.

2 dito, heel moy weer ende 't luchjen variabel.

3, 4 ende 5, idem is 't jacht Hoogelande gedespescheert ende <met> een Z.Z.Oosteluchjen vertrocken nae Batavia, neffens onse brieven ende pampieren gedirigeert aen d' Ed. Heeren Gouverneur-Generael ende Raaden van India^(a).

Sondach, 6en dito, jaersdagh van de genomen possessie deser Caep bij d' Ed. Compagnie, mitsgaders bid- ende danckdagh voor den zegen door Godt de Heere over alles met soo goede successen verleent^(b).

7, idem, fray, stil weer.

+ 677v

(a) Vgl. C. 493: Uitg. Br., 1652-1661, pp. 966-970. K.A.

(b) In verband hiermee sien Daghregister, I, p. 440, noot (b); en 6 April 1657.

[p. 30]

8, 9, niet sonders gepasseert als dat den Commandeur is uytgeweest ende visite genomen heeft over der vreyeluyden bestiael, mitsgaders, die <'t> nodigh had, g'accommodeert om haer ploegen te beter te cunnen doen gaen, etc. Vertreckende^1. des avonts oock met 't Schaep-jachjen nae 't Robben-eylandt om te sien hoe 't daer in dese dorste tijt van 't jaer staet, ende off er oock gelegentheyt soude sijn om verckens te planten^2., gelijck op 't Dassen-eylandt; bevinden 'tselve wel overal sonder gras ende heel dor, doch de boomtjens noch al groen, daer de schapen overvloedich de cost van crijgen ende genoech, wast^3. wel voor 2000 schaepen, maer tot verckens gansch niet, doch waeren de conijnen op 't eylandt aen alle canten al soo vol, dat het qualijck weder souden cunnen van dat gedierte uytgeroeyt werden, sulcx het binnen 2 à 3 jaer seer overvloedich daervan sal wesen, vermits deselve seer treffelijk voortende aenteelen.

10 dito^4., 's namiddaechs is den Commandeur met voorsz. Schaepe-jaeghjen wederom kerende ende comende omtrent halff wegen de Caep, sach een schip in zee, daervan⁺ (ontrent middachs in 't fort arriveer<en>de) vernam dat d' opperhooffden al aen landt waren ende van deselve verstont te wesen 't schip Naerden, 15 January passato van Batavia vertrocken in compagnie van 't schip Erasmus, 'twelck den 29 Meert verleeden omtrent Terre de Natal door storm van haer affg'dwaelt was, niet sonder vreese van eenigh disaister, dat d'Almogende wil verhoedt hebben, hebbende op dit schip Naerden 't commando over beyde voorsz. scheepen den oppercoopman Isaacq van Twist^5., daerop oock voor schipper Cornelis Rob ende ondercoopman Evert van Cralingen.

11 dito, 's morgens, quam voorsz. schip Naerden met een westelijck luchjen, Gode loff, wel ter rheede te arriveren.

12 dito, fray weer ende windt als boven.

1e Paesdagh, 13 dito, insgelijcx.

2de Paesdagh, 14 dito, harde Z.Z.Oostewinden ende drooghte.

15, beter en stil, warm weer.

16 dito, idem, is den Commandeur met d' E. van 't Wisgh^5. ende desselffs schipper, Corn. Rob, ende ander geselschap der vrije luyden corenbouwerijen, etc., eens gaen besien, comende 's avonts donker weder thuys.

17 dito, 's morgens goet weer ende N.Westewint. Is bij den Raadt, versterckt met d' E. van 't Wisgh ende vordren scheepsraedt van 't retourschip, Naerden, dese^5.-^(c) navolgende resolutie genomen, te weten:

Donderdagh, den 17en April 1659^(d):

‘Den Engelsen capitein, Thomas Morgen, van <'t> Engelsch schip den Dolphin dagelijx iterative^6. hebbende g'insisteert boven d'accommodatie hem bij Mijn Heere

1. d.w.s. die ‘Commandeur’.

2. oor te bring, mee te begin boer.

3. Vir was 't, al was dit.

4. By afwesigheid van die Kommandeur weer niks oor die Kaap self nie.

+ 678

5. So in K.H het: van 't Wisch, van 't Wisgh. H (resolusie 23 April 1659) ook: Van Twist.

5. So in K.H het: van 't Wisch, van 't Wisgh. H (resolusie 23 April 1659) ook: Van Twist.

5. So in K.H het: van 't Wisch, van 't Wisgh. H (resolusie 23 April 1659) ook: Van Twist.

(c) Isaacq van Twist is op 7 Januarie 1659 deur die Hoë Regering van Indië tot opperbevelhebber oor die skepe Naerden en Erasmus benoem. Dagh-Register gehouden int Casteel Batavia, Anno 1659, p. 3. Sien oor hom ook ibid., pp. 10 en 145.

(d) Vgl. C. 1: Res., Raad van Pol., 1651-1663, pp. 409-410. K.A.

6. by herhaling, aanhoudend.

[p. 31]

van Almonde reets van anckertouwe, seylen, etc., gedaen, om eenigh volck omme daermede sijn schip van hier tot Liborn^1. (werwaerts tenderende is) deur zee te⁺ mogen brengen, vermits deselve al van 50 tot op 29 coppen door siekte waren verstorven ende weynigh van haer alleen^2. noch degelijck gesont, maer met eenige Indische lantsieckte onder de leden geplaeght, daer dagelijx, d' een voor ende d' ander na, noch al aen quamen te versmelten^3. ende alsoo heel ommachtigh te worden om met 't schip te cunnen vertrecken, etc.^4.; sulx dan, ingesien dat sij blijven leggen off vergaen, alhier d' Compagnie niet anders als moeyten ende quellingen sonder^5. voordeel can bijbrengen, boven^6. de vremde pretentien welcke die natie daeruyt oock mochten smeden, etc., ende dat wij uyt^7. fort, noch voorsz. schip Naerden, als tot Compagnie's groote ondienst, eenige Compagnie's dienaers cunnen offsteeken^8., vermits deselve in India doorgaens overal gebreck sijn^9., - soo is echter gepractiseert op middel tot voorsz. Engelsmans hulpe, sonder nochtans Compagnie's hinder offte schade maer tot ontlastinge van deselve, eyntlijk gedaght niet vreempt te wesen ende oock geresolveert denselven aen te presenteren de 15 à 16 Portugesen die tot Compagnie's groote costen ende belemmeringh, als oock niet min prykel van verraedt off ander onheylen op voorsz. Naerden mede na 't Patria overvaren ende bescheyden sijn, omme alsoo onse Heeren Meesters in 't Patria met eenen te ontheffen van de moeyten ende costen te lijden om haer na hun landt te senden, als oock tot streckinge van Naerden's sobre provisien, daer de gemelte opperhooffden oock sijn over clagende ende hier sonder aencompst van een schip off schepen uyt 't Patria niet genoeghsaem in geholpen sullen cunnen werden, welcke presentatie gedaen ende bij voorss. Engelssen capitein met blijtschap ende niet min bethoninge van danckbaerheyt aengenomen wesende, is dan voorts goedtgevonden ende vastgestelt van deselve 14 stucx op voorss. Engels schip ten meer gemelt fine te laten overgaen, ende den Portugesen capitein ende vendrigh, daer boven^10. sijnde, nae hun keur beleeftheytshalven gegeven, te laten met voorss. Naerden mede naer Amsterdam⁺ overvaren.

Aldus gedaen ende geresolveerd in 't fort de Goede Hoope, ten dage ende jare als boven.

Was geteyckent:

Jan van Riebeecq

Isaacq van 't Wist

Cornelis Rob

Willem Volckersz.

Evert van Cralen

Roeloff de Man ende

Abraham Gabbema, secretaris.’

't Begon tegen tegen den avont wat te regenen.

1. Livorno.

+ 678v

2. alleen weynigh van haer.

3. wegteer? Of: in getal verminder?

4. Kan ook wel ende wees.

5. So in K.H het soude.

6. behalwe.

7. uyt 't.

8. afstaan? In hierdie betekenis nie in WNT nie.

9. Vir iemand gebrek zijn naas aan iemand gebrek zijn, vgl. WNT IV,

10. daer boven sijnde, aangesien hulle te hoog in rang was?

+ 679

[p. 32]

Vervolgh van 't Caaps Daghregister ende g'insereerde resolutien gehouden ende genomen in 't Fort de Goede Hoope, na 't vertreck van 't laaste retourjacht, Naerden, zedert

APRIL ANNO 1659.

⁺⁺ Adij, 18 ende 19 dito, droogh weer ende variable luchjens.

Sondagh, den 20 dito, 's morgens de wint stijff Z.Z.Oost met doncker betrocken lucht, waernaer een corten donderregen ende een N.Westewint volgden.

Nieuwe maen, den 21 dito, fray weer met variable luchjens tot tegen den nacht, begont wat stijff te wayen van den Z.Z.Oosten,

22 dito, 's morgens noch aenhoudende tot 's nachts.

23 dito, 's morgens fray, stil weer.

‘Woonsdagh, den 23en April anno 1659^(e).

Nademael vernomen is dat de vrije Saldanha-vaerders op 't Dassen-eylandt meest al de varckens hier van de vrije luyden opgecocht ende aldaer hebbende om aen te teelen, gelijcq redelijcq wel (altoos veel beter als hier) is succederende, in plaetse van, na de gestelde conditien, deselve voor d' E. Compagnie te focken, die (sonder aensien van dien nodigen aenfocq) eenige al hebben vercocht aen schepen welcke de Saldanha-bay ende voorss. eylandt, sonder dese Caep te besoecken, hebben aengeweest ende ('t welcke 't alderarghste sij) met desen jegenwoordigen hier leggende⁺ Engelsman versproocken om hem oocq partije verckens ende schapen (op dat eylandt hebbende) te vercopen, ende dat denselven ten dien eynde dito eylandt, van hier scheydende, empassant soude aendoen - Soo is, omme emmers in voorss. soo hooghnodigen aenfocq sulcke schadelijcke opstaculen^1. te prevenieren, goetgevonden van Compagnies wegen op dat eylandt 1 à 2 trouwe soldaten te leggen omme op alles toe te sien ende ons successive 't een ende 't ander over te brieven, beneffens een slaef om oocq op de verckens te helpen passen. Ende alsoo d' E. Compagnie voor de helft met de voorss. vrije luyden in den aenteelt te staen^2. omme daeruyt de gagie der voorss. 2 soldaten noch te vinden, mitsgaders ten dien fine haer de helft van 't jegenwoordigh daer sijnde getal goet te doen^3. off te betalen, ten welcken eynde dan oocq verstaen is, den fiscus eerstdaegs derwaerts aff te senden om inspectie te nemen ende met eenen op alles de nodige ordre te stellen, mitsgaders noch eenige meer putten te graven, dewijle de eene daerop sijnde put niet waters genoegh in de drooge tijt can geven voor al de verckens, daer dito eylandt soo van porceleyn ende ander groente cost genoegh voor heeft.

Staende dese beraetslaginge bij^4. d' E. Isaacq van Twist ende opperhooffden des retourschips Naerden ons voorgedragen sijnde hare sobere gestalte van rijs ende meer andere provisien, oocq verthoont schriftelijcke ordre van Haer Ed. tot Batavia,

+ Kol.Arch. 3972.

+ 55

(e) Ibid., pp. 412-413.

+ 55v

1. obstakels, hindernisse.

2. So in albei tekste.

3. goet te doen, te vergoed.

4. deur.

[p. 33]

geteyckent bij d' E. Heer Directeur-Generael, Carel Hartzingh^(f), dat haer deselve uyt de Vaderlantse schepen hier ontmoetende souden vermogen te versien, welcke staende haer leggen^1. hier geen sijnde aengecomen, is goetgevonden deselve uyt⁺ Compagnies magasijnen alhier te accommoderen met

½ legger Spaense wijn, 2 halff amen oly, 2 dito asijn, 2 dito brandewijn, 3 vaten gort, 3 vaten sout, 2 M^2. lb. broot, 1 schepel Turcse boonen, 1 vat pecq, 1 vat teer, 400 lb. cruyt in wisselingh^3. tegen dat t' scheep bedorven is.

Daertegen voor 't fort weder ander te lichten bij gelegentheyt van 't eerst aencomend schip daer dit gemelte retourjacht niet na wachten can.

Aldus gedaen ende geresolveert in 't fort de Goede Hoope, ten dage ende jaere als boven.

Was geteyckent:

Jan van Riebeeck

Roeloff de Man

Abraham Gabbema, secretaris.’

24 dito, goet weer ende 't luchjen variabel, is den fiscael met de vrije luyden^4. vaertuygen ten eynde voorss. na 't Dassen-eylandt vertrocken, doch quam

den 25, de wint contrarie ende stijff uytter zee wayende, wederom.

26 dito, 's morgens noch al donckere lucht met mist ende windt als vooren.

Sondagh, den 27 dito, doncker, regenachtigh weer en de wint Noortlijcq, die des 's nachts vrij hard doorstormden tot belet van Naerdens vertrecq, daertoe al affscheyt⁺ hebbende.

28 dito, 's morgens noch al stijve N.W. wint met regen, sijnde, door quade toesight van den stuyrman, Naerdens boot verleden nacht tegen 't hooft daer hij aen lagh, t' eenemael in stucq gestooten ende haer cleyne schuyt in de Soute-revier verdreven^5.; des haer weder in plaetse is gegeven een van de 2 Biscayse sloepen, die noch bij 't fort sijn, alsoo de boot heel aen spaenders gestooten ende gansch onbruyckbaer geworden was.

29 ende 30 dito, regenachtigh weer ende wint als vooren.

(f) Die Direkteur-Generaal was in die Kompanjie se Indiese diens 'n besonder belangrike amptenaar: in rangorde het hy onmiddellik na die Goewerneur-Generaal gevolg. Sien in verband met sy posisie en bevoegdhede Klerk de Reus: Geschichtlicher Ueberblick der administrativen, rechtlichen und finanziellen Entwicklung der niederländisch-ostindischen Compagnie, pp. 85-86 en 96-97; en Colenbrander: Koloniale Geschiedenis, II, pp. 211-212. Carel Hartsinck is in 1655 tot hierdie amp benoem. Sien oor hom bv. Dagh-Register gehouden int Casteel Batavia, Anno 1656-1657, pp. 27, 48 en 165-166.

1. staende haer leggen, solank as hulle hier lê.

+ 56

2. d.w.s. 1000.

3. in ruil vir, om op te weeg teen, wat aan boord bederf geraak het.

4. de vrije luyden - in genitieffunksie.

+ 56v

5. weggedryf.