Daghregister. Deel 2. 1656-1658

[p. 459]

Bylae II⁺
(Kyk bls. 267).

Landtreyse^1. gedaen bij den sargeant Jan van Harwarden, onder haer 15 Nederlanders ende 3 Hottentos met vijff draeghossen geladen met coper, tabacq ende victualie, etc.

Cours: OOST

Passen:

26en dito, hebben wij ons, gelijck als boven, op reyse begeven omme eenige van d' inwoonders op te soecken ende sien met alle vrundelijckeyt sooveel beestiael te handelen als men gevoughlijck van haer soude cunnen becomen, nemende onse wegh nae de Lupaerts-bergh^2., oost aen^n, die na de middagh passeerden ende aen een cleyn revierken^o achter 'tselve bleven vernachten.

N.N.O. N.O.t.O.

13840 9890 600

27en dito, goet weer, wederom preparade maeckende om te vertrecken ende claer wesende, naemen onsen wegh N.N.Oost, dat 600 omtrent 2½ uyren gevordert ende goede weyde voor de beesten gevonden hebbende, rustplaets naemen ende middaghmael hielden.

's Middaeghs weder opbreeckende ende de wegh N.O. ten O. 2 uyren vervordert hebbende, alwaer 4 groote leeuwen voor ons opsprongen ende weghliepen, blijvende omtrent 100 rocden van ons in de ruychte leggen, maer alsoo in de passagie lagen ende wij de plaets naeckende waren daer sij haer onthielden, sprongen weder drie van deselve op, doch de vierde daer noch wesende ende wij hem soeckende, salveerde sigh door een revier daeromtrent; marcheerende noch op deselve cours een uyr, daer wij vernachten ende 't huylen van de leeuwen, dat schrickelijck in de nacht om hooren is, hebben aengehoort.

14840 5060

28en dito, goet weer als voren, houdende noch al deselve cours in 't marcheeren tot op den avondt, dat omtrent 4 uyren g'advanceert waren ende aldaer onse beesten laetende weyden, isser onder deselve een renoster gecoomen, die twee hoorens op de neus hadde staen, gelijck de bocken haer hoorens dragen, doch geen molestje^3. offte quaedt aen de beesten doende; ende eenige schooten op gedaen hebbende, is weghgeloopen. Dusdoende is de nacht op handen gecoomen ende hebben wij ons tot ruste begeven omme des anderen daeghs weder te cunnen voort marcheeren.

+ 443v

1. Godée Molsbergen: Reizen in Zuid-Afrika, I, bls. 31 vlg., verwys na hierdie reis.

2. Teenswoordige Tierberg, vermoedelik so genoem na een of ander jagavontuur. Valentyn, Nieuw en Oud Oost-Indien sê die heuwel is so genoem na die vlekke wat daarop te sien was.

n

o

3. Skryfwyse vir molestie, las. Die vorm molest ‘misschien als handelsterm ontleend aan ital. molesto’ (WNT, IX, 1034); molestie vermoedelik van Port. molestia.

[p. 460]

^+	25000 4570	Eersten dito, goet weer als vooren, noch al deselve cours houdende, ende naedat wij 5 uyren voortgegaen waren (laetende de Diamanten de Parel-bergh aen de rechterhandt ende de Sadel-bergh^p aen de slinckerhandt leggen) quaemen aen de Groote-Berghrevier, die wij noch een uyr ver langhs gingen tot 's avonts, dat daer bleven leggen.
N.O. N.N.O.	4660 1450 4990	2en dito, goet stil weer met betogen lucht. Op verscheyde coursen geadvanceert langs 't vaste geberghte van Affrica ende meergemelte Bergh-revier omtrent 2½ uyren gaens.
	21900 10000	3en dito, betogen lucht noch al deselve cours houdende van N.N.O. langhs voorsz. geberghte 4½ uyren, daer de meergemelte Berghrevier weder bijquaemen ende de beesten (door dien aldaer goede weyden vonden) lieten weyden ende omtrent 2 uyren gerust hebbende weder vertrocken tot 't vaste geberghte van Africa, daer geseyt wierd over te moeten marcheeren, hebbende noch geadvanceert 2 uyren, blijvende onder dito geberghte vernachten ende den dagh verbeyden.

4en dito, claer sonneschijn-weer, bleven desen dagh op de voorsz. plaetse stil leggen, doordien een van ons volcq, grootelijcx met de bloetgangk^1. gequelt sijnde, niet langer conde voortgaen, alsmede door de moeycheyt^2. van de beesten, die quaelijck sooveel weyde conden vinden dat haer voedsel hadden, etc.

N.O.t.O. O. ende O. ten N. Z.Z.O.

10000 4020 1040 14300

5en dito, ons reys vervolgende op de cours N.O. ten O. tot onder het bovengemelte geberghte, daer wij (naedat 2 uyren gemarcheert hadden) doordien voorsz. persoon niet verder conde voortgaen, verbleven, ende wijders door den sargeant gecommandeert wierd den landtmeter Pieter Potter, neffens noch 3 man ende 2 Hottentoos, gevictualieert voor drie dagen, voorsz. geberghte ten eersten ende soodrae doenelijck was over te marcheeren om te vernemen off daer geen inwoonders te vinden soude wesen, ende niet vernemende, metten eersten wederom te keeren.

Ende sijn voorsz. persoonen omtrent den middagh vertrocken ten eynde voorsz., dewelcke haere cours namen O. ende O. ten Noorden, doch aen 't geberghte comende, gingen Z.Z.Oost aen, hebbende 'tzedert van de sargeant sijn affgegaen, op voorsz. coursen 't gemelte geberghte opgemarcheert, omtrent 4 uyren gaens, tot op den avont, daer sij seven paerden^3. sagen in 't wilt loopen, dewelcke heel vet ende schoon geleecken, appelgrau van couleur, edoch heel schuw voor de menschen ende apparent door de wildigheyt quaelijck souden te becomen offte te vangen wesen.

⁺ 6en dito, moy weer ende voorsz. cours houdende, mitsgaders van voorsz. geberghte gaende, quaemen in een groote wijde ende schoone valeye (doch onbequaem

+ 444

p

1. disenterie.

2. Die vorm moei, naas moe(de) (Afr. moeg) bestaan vandag nog in die Ndl. volkstaal. Moeycheyt = moeiïgheid wat ook vandag nog in die volkstaal, naas moeheid, bestaan.

3. Vermoedelik kwaggas.

+ 444v

[p. 461]

tot boulandt) wel een uyr gaens breet, die over maercheerende in dewelcke valeye sij een groote reviere^1. vonden die sijn loop nam deur voorsz. vaste geberghte (dat sigh van malcander scheyden gelijck off tusschen 2 muyren deurliep) in de meergemelte Bergh-revier, sonder eenige paeden langhs voorsz. revier te hebben cunnen vinden, als sijnde oock gemelte valeye veel hooger gelegen als de valeyen aen de Bergh-revier; vorder gaende, weder aen een ander steyl geberghte gecomen sijnde dat door de steylheyt onklimbaer scheen, sulcx wij^2. daer omtrent op een hoochte quaemen daer men over een vlacte (bij gissinge ongeveer wel 4 dagen reysens langh scheen) conde sien^q, doch geen Hottentoos met haer negerijen ende huysen vernamen, waerdoor haer de moet ontsincken lieten, vermits de Hottentoos mede, op een ander steylte geweest, weder bij haer gecomen ende geseyt hadden, dat nu wel mochte nae huys gaen, want hier geen Saldanhaers lagen, veel min moet hebbende deselve op te loopen offte te vinden souden wesen, keerden de voorsz. persoonen haer eerste, derwaerts gegaene, cours wederom om weder bij haer ander (onder 't voorsz. geberghte gelaeten) volcq te comen, daer sij op den

7en dito, des morgens goet weer sijnde, met gesont volck bijquaemen, haer reyse gelijck voorsz. verhaelt hebben, die^3. oock ondertusschen niet vernomen offte gesien hadden.

De Hottentoos, siende ende merckende dat gemelte sargeant met de beesten ende bagagie weder opbreecken ende naer huys trecken^4., seyden tegens denselven dat sij roock hadden sien opgaen ende noch wel moet hadden eenige inwoonders te vinden. Door wat redenen deselve sulcke discoursen tegen voorsz. sargeant voerden, weet men niet, maer 't apparent ende 't seeckerste daervan schijnt te wesen, dat sij gemerckt offte gehoordt souden hebben, dat haer dan geen coper offte tabacq (thuyscomende) soude worden gegeven ende oversulcx als niet wel tevreden scheenen te wesen, wierd haer van de sargeant voorgehouden de Sardanhars selver^5. te gaen⁺ opsoecken, daer sij wel toe genegen waren; waerop haer voor drie dagen provisie, tabacq, etc., wierd gegeven, mitsgaders daerenboven noch wat tabacq voor de capiteyns van de troupen daer sij souden mogen bijcomen, tot vereeringe ende tot ons te meer te doen animeeren, mitsgaders haer met groot getal beestiael tot ons aff te brengen ende nodigen. Wat daeruyt groeyen sal, moet den tijt leeren, ondertusschen niet sonderlingh voorvallende als aensiende de slappigheyt van voorsz. persoon, die 't vorder reysen heefft beleth.

8en dito, de voorsz. Hottentos wederomcomende, die niet^6. opgedaen offte yts vernomen hadden, soo worden vastgestelt op morgen metten dagh op te breecken ende onse reyse naer huys te vervorderen.

9en dito, van de voorsz. plaetse opgebroocken ende met 8 uyren vandaer ver-

1. Van watter groot tak van die Bergrivier kan hier sprake wees?

2. I.p.v. Sij? Wij ook in K.

q

3. nl. die agtergelate volk.

4. 'n Woord soos wilde weggelaat?

5. d.w.s. hulle sou self die Saldanhars gaan opsoek.

+ 445

6. niets.

[p. 462]

trocken wesende tot op de plaetse daer wij den 3en deser des nachts gelegen hadden, ende aldaer verbleven tot den

Z.W.t.Z.

1700

10en dito, dat met het aencomen van den dagh ons reys vervorderden ende omtrent 4 uyren geadvanceert wesende, sagen van verre een hoop beesten weyden; sulcx wij vraeghden aen onse Hottentos wat voor een crael off volcq daer lagen, ons tot antwoort gaven Sounqua^1. te wesen; daer wij naer toe marcheerden ende Z.W. ten Zuyden omtrent ½ uyr gegaen hebbende, bijquamen, maer bevonden het de Hottentos te wesen daer den fiscus^2. voor desen was bijgeweest, genaempt Charingurina, die tegen ons seyden datter^3. groote capitayn van deselve negerije (alsoo dese maer 5 huysen groot was) met 't meeste deel van sijn vee ende huysen over 't geberghte lagh, die onse compste presenteerden te doen weten ende een van alle na toe te lopen, dat oock goetgevonden wierd ende aenstonts geschieden, verseeckerende ons dat hij wilde maecken dat met beestiael soude bij ons comen, bijaldien^4. daer wilden wachten ende sijn wederomcompste verbeyden, dat hem beloofft is ende wat tabacq gegeven wierd, datelijck daer heen liep. Ondertusschen ruylde wij van 't voorsz. negerijtje 3 koeyen ende 2 calven, mitsgaders vast besigh wesende haer tot ons wat te animeeren met wat tabacq, etc.

⁺ 11en dito, goet sonneschijn-weer. Van de voorsz. negerije weder (alsoo niet meer verhandelen wilde) vertrocken sijnde, nemende de cours als boven ende voortgaende tot op de plaets daer wij den eersten Meert gelegen hadden. Daer na sonnenondergangh mede wel aenquam een van de beesten daer den meergemelten persoon Gerrit Beuckeren van gedraegen wierdt, sijnde 'tselve mede soo swack, dat ettelijcke maelen met voorsz. persoon is ter aerden nedergevallen ende qualijck meer conde voortgeraecken, soodat te presumeeren sij dat niet langh sal maecken.

12en dito, moy weer, vertoeffden desen dagh alhier om de Hottentos, die geseyt was ons hier te sullen vinden in te wachten. Even na den middagh quaemen drie Hottentos van de Charingurinars bij ons ende verhaelende dat haeren capitayn met partij beestiael affquam die verhandelen wilde, etc.

Den sargeant ondertusschen omtrent een halff mijl O.N.O. nae een ander negerijtje van 11 huysen gegaen wesende ende corts daerna wederom comende, rapporteerende dat het de Sounquas^5. waren ende niet van te handelen was.

Nae sonnenondergangh quamen voorsz. Saldanhars met 14 schaepen, die van haer geruylt worden.

In den nacht quaemen 12 Hottentos van de Swarte Capiteyn's negerije aen de rustplaets, welcke die nacht bij ons bleven, tijdingh brengende dat morgen 2 koebeesten ende 15 schaepen souden comen om te verhandelen. Wat daervan is, sal den tijt leeren.

13en dito, des morgens met 't aencoomen van den dagh, brachten de voorsz.

1. Vir Sonqua of Soaqua. Nog eens onder die 12de hierna.

2. d.w.s. Gabbema, die fiskaal.

3. = dat haer.

4. as.

+ 445v

5. Kyk noot 1 hierbo.

[p. 463]

Saldanhars 't verhaelde vee, ende 'tselve van haer geruylt hebbende, door den sargeant gevraeght wordende off niet meer te verhandelen hadde, die sonder daerop eenige antwoort te cunnen becomen, resolveerden, alsoo doch wel sagen datter niet meer te haelen was, op te breecken ende de thuysreyse te vorderen - gelijck oock dede. Maer geen 40 roeden voortgegaen wesende van de plaets daer gelegen hadden, riep een van de gemelte Hottentos datter noch schaepen aenquamen ende oock in 't gesight cregen. Waeromme haer inwachten op de plaetse daer den eersten Maert gelegen hadden, van meeninge sijnde daer een dagh ende nacht te rusten omdat het⁺ geruylde beestiael te veel affgejaeght ende door te veel marcheeren wel doot gedreven soude cunnen worden. Ondertusschen sondt den sergeant een van de Hottentos nae 't voorsz. cleyn craeltjen om haer aen te seggen ende vragen off noch yts te verhandelen hadde; dat wij daer alsdan noch souden vertoeven ende inwachten, maer anders metten eersten vertrecken.

's Namiddags omtrent drie uyren is den persoon Gerrit Beuckeren van de voorsz. sieckte in den Heere ontslaepen, die den

14en <dito> tegen den middagh, hebben ter aerden gebracht.

's Naemiddaghs brachten de Hottentos een koebeest ende quaemen d'uytgesonde mede wederom met rapport dat noch 2 à 3 dagen souden blijven leggen ende dat de Saldanhars dan hier souden bij ons comen met noch eenige koebeesten ende schaepen, mitsgaders in den nacht soo lange te drijven als de maen sijn schijnsel gaff, etc.

15en dito, blijvende desen dagh noch hier leggen ende haer inwachten sonder yts vernomen te hebben.

16en dito, des morgens goet weer. Met het aencomen van den dagh packten de beesten om de reys te vervolgen, dat wij naulijcx gedaen hadden off quamen eenige Hottentos met 13 schaepen ende een koebeest, sonder te weten offer meer soude volgen; ende alsoo jegenwoordigh de roode loop onder eenige begonde d' overhandt te nemen ende de fictualie te minderen, sulcx niet wel noch eenige dagen te wachten soude cunnen geschieden^1., is vastgestelt op morgen de reys te vervolgen ende op reys te begeven.

17en dito, goet weer, is Elias de Pijper met een Hottentot naer het cleyn negerijtje gesonden om te vernemen off men daer niet yts meer beestiael soude cunnen becomen; die wederom gecomen wesende, rapporteerden 't wachten vergeeffs te sullen wesen, alsoo daer niet meer te haelen is; ende over sulcx de beesten wederom gepackt wesende op 12 uyren van daer vertrocken en de cours West een mijl g'advanceert tot onder 't Parels- ende Diamants-bergh daer wij vernachten.

18en dito, 's morgens goet weer sijnde, vertrocken wij vandaer tot op de plaets⁺ daer den 27en February des nachts gebleven sijn geweest, ende sagen weder 3 leeuwen die voor ons opsprongen.

+ 446

1. H het hier geschied.

+ 446v

[p. 464]

19en dito, idem, quaemen aen 't revierken daer den 26en des avonts gelegen hadden, alwaer een groote leeuw een van ons volcq (sittende in ronde cringh om een kleyn viertjen, terwijl den sergeant de leste victualie omdeelden) heefft besprongen, denselven ondergehouden ende in de rechterarm gebeten ende swaerlijck gequest, dewelcke door den sargeant die, sulcx siende ende niet beter wetende off 't was een van de kalven, maer hem bekennende een snaphaen genomen, voor op 't hooft geset ende doorschooten heefft.

's Morgens hebben noch 4 man bij een koe, alsoo deselve niet volgen en conde, achtergelaeten om te sien sooveel mogelijck was noch thuys te brengen, maer bleeff doot leggen.

20 <dito>, idem^1., van de voorsz. reviertje affgegaen ende noch een persoon heel sieck wesende, dewelcke niet langer voortcunnende comen, waeromme 2 andere noch bij hem gelaeten wierden om soo soetjes achter aen te volgen, doch een uyr vooruyt wesende, hoorden een schoot doen, daer een os ende 2 man nae toe sonden om denselven daerop thuys te brengen, die al eer dito beest daer gecomen in den Heere gerust was ende begraven, etc.

Wij met de resterende voortgaende, quamen omtrent den avont, heel mistigh weder wordende, noch behouden ende meest gesont aen 't fort, daer seer verbleyt ende welcom waren, medebrengende niet meer als 11 jonge ende oude koebeesten ende vijf ende veertigh schapen, gehandelt voor....^2. lb. cooper,....^2. gros pijpen ende 18 lb. tabacq.

Finis van 't journael der lantreyse gedaen bij den sargeant Jan van Harwarden voorsz.

1. d.w.s. goet weer sijnde, soos op 18 en 19 dito.

2. Nie ingevul nie, ook in K nie.

2. Nie ingevul nie, ook in K nie.