Over-Ysselsche sangen en dichten

Aen M.H. Cornelis Pietersz. Biens raet ende penningmeester der groote visscherye tot Enckhuysen.^*

U dicht, cloecksinnich Heer, soo reyn, en soo verheven¹
Heeft mijn verdroogde bron een weynich weer doen leven,²

Die al voor lange tijt geworpen heb ter sy

Den last, daer toe den lust van duytsche poësy.⁴

T'comt hier oock niet te pas, alwaer van and're saken⁵
En beter, ick mijn werck verplichtet ben te maken.

* Aen M.H. Cornelis Pietersz. Biens. M.H.: Mijn Heere; Cornelis Pietersz. Biens: Enkhuizensch dichter uit de eerste helft der 17e eeuw (gestorven in 1645?). Hij gaf o.m. uit het ‘Profytelyck Cabinet voor den Christelijcken jongelingh’ en ‘Aendachtige en Vrolycke Rymen’; Raet: lid der vroedschap (waartoe Biens in 1640 gekozen werd); groote visscherye: haringvisscherij; tot: te.

1 u dicht: Biens had blijkbaar een vers aan Revius gezonden, waarin hij dezen vroeg naar zijn meening omtrent den strijd over het lange of korte haar. Dit gedicht komt evenwel in Biens' bundels niet voor en is ook door Revius niet bewaard.

2 mijn verdroogde bron: sinds zijn benoeming tot regent van het Staten-college te Leiden in 1642 vond Revius geen tijd meer voor de beoefening der poëzie (cf. ‘De dichter Revius’, pag. 103).

4 duytsche: Nederlandsche.

5 hier: nl. op het Leidsche Staten-college, waar Revius belast was met het toezicht op de bursalen in de theologie en bovendien hun studie moest leiden.

[p. 190]

 

Op dat ick u nochtans, mijn Heer, niet schuldich blijf,

 

Dit is de antwoort die ick op u veersen schrijf:

 

Ghy trachtet (na my dunct) mijn pen daer toe te brengen

10

Dat sy haer inden crijch vant haar sou willen mengen:¹⁰

 

Ick bidde u, mijn Heer, yet anders mij gebie't:

 

K'en vecht niet om het haar, ten is mijn handel niet.¹²

 

Sou ick het ondersoeck van wijsheyt laten drijven

 

En liggen om het haar te knorren en te kijven?

15

Is voor Gods kercke niets daer meer dient op gelet?

 

Ghy vraechtet, en ick vraecht. hier staen wij bey verset.¹⁶

 

De pracht, de ijdelheyt, en het lichtveerdich wesen,

 

Moet aen de wulpsche ieucht sijn ijv'rich aengewesen,¹⁸

 

Maer dat een leeraer doch omsichtich gade-slae

20

Dat met verdoemen hy niet alte hoog' en gae.²⁰

 

Men moet het onderscheyt der wetten niet vergeten,²¹

 

Noch maken van het haar een strick voor het geweten.

 

Waer door het volck te hart gequellet en getercht

 

In plaets van betering' oog-schijnlijck wort verercht.²⁴

25

En sijn niet om dit stuck de wel-verdiende helden²⁵

 

Soo vinnich uytgemaect met schimpen en met schelden?

 

Gants qualijck ist gedaen, t'becommert mij mijn hert,

 

Maer quaet ist, dat daer toe oock stof gegeven wert.²⁸

 

Ghy spreect beleefdelijck van 't huys aen mij bevolen,²⁹

30

Dien planthof wel-gebout van kercken en van scholen,

 

Dien gront, waer uyt het lant trect soo een rijcke vrucht.

10 crijch vant haar: omstreeks 1640 was er in de Kerk een felle strijd begonnen over de vraag, of lang haar - zooals de nieuwe mode wilde - door mannen en in het bijzonder door predikanten gedragen mocht worden. Vooral de Utrechtsche faculteit onder leiding van Voetius verzette zich daar heftig tegen (voor een kort overzicht van deze twisten zie men Posthumus Meyjes: ‘Jacobus Revius, zijn leven en werken’, pag. 180-196).

12 handel: bezigheid.

16 verset: versteld.

18 wulpsche: dartele, onbezonnen.

20 alte hoog'; al te ver.

21 het onderscheyt der wetten: Revius stemt hier in met het gevoelen van Salmasius, zooals dit door Posthumus Meyjes (t.a.p., pag. 182) wordt samengevat: ‘de apostolische geboden zijn niet van eenerlei aard en natuur: sommigen hebben alleen betrekking tot zekere, niet tot alle, plaatsen, tijden en personen; anderen daarentegen zijn eenig en alom en voor alle menschen verbindend. Het gebod omtrent het haar behoort tot de eerste soort’.

24 oog-schijnlijck: klaarblijkelijk.

25 wel-verdiende helden: verdienstelijke strijders (op het gebied der kerk en der theologie).

28 stof gegeven wert: nl. door deze ‘helden’ zelf, in hun strijd-methoden.

29 't huys aen mij bevolen: het Staten-college.

[p. 191]

 

Ick weet, het is een huys van leere en van tucht.

 

Daer veel te straffen valt, en vele te verdragen,

 

Daer altijt yet sal zijn te cuysschen en te vagen.³⁴

35

‘Die doet soo veel hy can, en op Gods segen wacht

 

Heeft rust in sijn gemoet, of yemant hem veracht.^35-3636

 

(U doen ick by het doen van sulcke niet en reken:³⁷

 

Ick neem het aen in danck wat rechte vrienden spreken)

 

Een dinck in u geschrift en can ick niet verstaen,

40

Of soo ick het verstae en statet mij niet aen:

 

Ghy spreect met onderscheyt van de geleerde schrijvers,⁴¹

 

En stellet tegen haer de ongeleerde kijvers.⁴²

 

Geleerde laetty staen, de andere ghy wroecht:⁴³

 

Dien stijl van richten mij niet altewel genoecht.⁴⁴

45

Nooyt mensche meer als ick geleerde luyden eerde,

 

Maer waerheyt moet niet zijn een voetslet der geleerde.⁴⁶

 

Geleert of ongeleert, wie recht heeft die heeft recht,

 

En die heeft ongelijck dien moetet sijn gesecht.

 

Comt yemant, voor het ooch van al de werelt, pralen

50

Met groote wetenschap, met menichte van talen,

 

En brengt daer onder yet straf-weerdichs opde baen⁵¹

 

Laet varen al de rest, en vat hem lustich aen

 

(Ick seg' niet, by het haar, maer) by sijn losse dromen,⁵³

 

Waer door des Heeren kerck mocht onheyl overcomen.

55

Wat nu het haar belangt, wat cander sijn geseyt

 

Dat niet van beyder-sijts opt scherpste is bepleyt?

 

De bloemkens lees' ick af, tsy waerse haer ontluycken,⁵⁷

 

En laet voor 't ongediert de wilde doren-struycken.⁵⁸

 

De Leytsche faculteyt (de eer van dese stat)

60

Heeft, duncket mij, de saeck niet qualijcken gevat

 

En in het licht gestelt. daer by laet ick het blijven,^59-61

 

En acht ondienstich, meer te schrijven of te wrijven⁶²

34 te cuysschen en te vagen: te reinigen, (hier:) recht te zetten.

35-36 De gewoonte om algemeen-geldige waarheden met aanhalingsteekens aan te duiden, ontleent Revius aan de Fransche Renaissancisten.

36 of: ook al.

37 sulcke: nl. deze ‘verachters’.

41 onderscheyt: onderscheiding.

42 tegen haer: tegenover hen.

43 wroecht: beschuldigt, aanvalt.

44 stijl: manier; mij niet altewel genoecht: bevalt mij heelemaal niet.

46 voetslet: voetveeg.

51 brengt...opde baen: brengt..in omloop.

53 losse dromen: ongefundeerde verzinsels.

57 de bloemkens: het goede en waardevolle.

58 de zin is: ‘en laat het waardelooze voor de minderwaardige kijvers’.

59-61 De Leidsche theologische faculteit, gevormd door Trigland, Polyander en Spanheim, deelde omtrent het beginsel van dezen twist de boven-aangehaalde meening van Salmasius.

62 te schrijven of te wrijven: te schrijven en nog eens te schrijven. (wrijven: nl. met den arm over de tafel bjj het schrijven).

[p. 192]

 

Van desen mallen twist en oorloch. Nu, mijn Heer,

 

(Op dat ick uwen wensch een weynich ommekeer)⁶⁴

65

K'wensch dat verstandich volck, en stichtelijcke mannen

 

Dit spottelijck crackeel met swijgen eenmael bannen.

 

Want stilte eyscht die sieckt. dat is haer medicijn.⁶⁷

 

Soo haest dees crancke slaept sal hy genesen zijn.

 

Leyden, den 10 Junij. 1645.

64 een weynich ommekeer: Biens had immers den wensch uitgesproken, dat ook Revius er over schrijven zou.

67 want stilte eyscht die sieckt: ondanks deze overtuiging werd Revius later toch gedwongen zich in den strijd te mengen. Hij schreef toen zijn ‘Libertas Christiana circa usum Capillitii defensa’ (1647), dat dezelfde zienswijze verdedigt en waarmee door de faculteit in een approbatie volledig werd ingestemd. Posthumus Meyjes (t.a.p., pag. 184) vat een gedeelte van de opdracht uit dit boek aldus samen: ‘Aanleiding daartoe (nl. tot het uitgeven er van) was het schrijven van een zeker uitnemend man, die mij tot het openbaar maken van mijn gevoelen hieromtrent aanspoorde [hiermee kan moeilijk een ander dan Cornelis Pietersz. Biens zijn bedoeld. Uitg.]. Mede op raad van Polyander weigerde ik, dewijl ik door dat gematigde schrijven de zaak tot stilzwijgen (“quod unicum huic malo remedium esse censerem”) hoopte te zien gebracht, maar toen de strijd werd hernieuwd, besloot ik voor mij zelf ten minste de zaak wat nader te leeren kennen.’

Aen M.H. Cornelis Pietersz. Biens. Hs. van Revius in C; 4. den last, daer toe den lust: hierboven staat een variant aangegeven: ‘de br??delose const’; poësy: eerst: rijmerij.

23. te hart: eerst: te seer.