Over-Ysselsche sangen en dichten

Op het werck ende den name des sinrijcken M. Carel Hoornaert meester inde Fransche tale ende reken-const binnen Deventer.^*

Carel Hoornaert { 1. claer oor en hart.^*
Carel Hoornaert { 2. hoort naer carel.

Een claer en wacker oor, een cloeck en geestich hart¹
Met onvermoeyde vlijt, in dien vereyschet wert²

Die nimmermeer wil dwalen³

* Op het werck ende den name des sinrijcken M. Carel Hoornaert. Deze Hoornaert, toen ‘binnen Harderwijck school holdende’, werd in 1623 te Deventer benoemd ‘tot eynen Duytschen ende Franscoyschen schoel- ende reyckenmeyster’. Hij werd er lid van het Muziek-College, waartoe ook Revius behoorde (cf. ‘De dichter Revius’, pag. 102), en verkreeg in 1626 het burgerrecht der stad. Revius' lofdicht komt voor in ‘Arithmetica, Ofte Rekenkonste Beschreven op d'alder kortste ende bondigste maniere... Door Charles Hoornaert, Liefhebber der Mathematischer Konsten, Francoysch' Schrijf, ende Rekenmeester ordinaris der Stadt Deventer. Het Eerste-deel. De tweede Druck, van nieus overzien, verbetert ende vermeerdert. Tot Deventer. Gedruckt bij Jan Colomp... voor den Autheur, Anno 1659’ (Een eerste druk van dit eerste deel is mij niet bekend); sinrijcken: vernuftigen; M.: Magistri: meesters.

* Claer oor en hart: evenals ‘hoort naer Carel’ een anagram (= verschikking van de letters uit een woord om nieuwe woorden te vormen) van Hoornaerts naam.

1 claer en wacker: scherp en opmerkzaam; geestich: geestrijk.

2 in dien vereyschet wert: als het noodig is.

3 nimmermeer: nooit.

[p. 188]

 

Int schiften der getalen.⁴

5

Al ghy die hier na poocht, hoort doch naer Carel, want⁵

 

Hy geeft u van die saeck een suyverder verstant⁶

 

Als die by onsen leven⁷

 

Of eertijts daer van schreven.

 

Hy leert u tellen al wat twijfelachtich is

10

In winning' en verlies, in gift en erfenis,¹⁰

 

In mangelen en venten,¹¹

 

In wissel en in renten.

 

Hy telt u maet en wicht, hy telt u roe en voet,¹³

 

Hy telt u op een stip wat yeder trecken moet¹⁴

15

In copen en in pachten,

 

In huyren en in vrachten.

 

Twee dingen telt hy niet: de groote nutticheyt

 

Die in dit cleyne boeck voor u verborgen leyt

 

En sijne const int stellen:¹⁹

20

Want die can niemant tellen.

4 schiften: ontwarren, onderscheiden.

5 hier na poocht: hiernaar streeft.

6 verstant: begrip.

7 ‘dan zij, die in onzen tijd...’.

10 in: in zake.

11 mangelen: ruilhandel drijven.

13 roe: lengtemaat van ± 0.3 M.

14 op een stip: in de puntjes; trecken; aan geld ontvangen.

19 const int stellen: stilistische vaardigheid.

Op het werck ende den name des sinrijcken M. Carel Hoornaert. De tekst is hier afgedrukt naar Revius' handschrift in C. De varianten van het lofdicht in de Arithmetica’ (Ar.) laat ik hieronder volgen; Titel: Ar.: ‘Op het werck, ende den Naem, des Sin-Rijcken. Carel Hoornaert;’ 1. Ar.: Claer; hart,; 2. Ar.: indien; werdt.; 3. Ar.: dwalen.

Op het werck ende den name des sinrijcken M. Carel Hoornaert, 4. Ar.: in 't; ghetalen; 5. Ar.: gy; Hoort; Carel:; 6. Ar.: verstant,; 7. Ar.: leven,; 9. Ar.: tellen,; twijfelachtith; is; 10. Ar.: winning; 13. Ar.: roe'; 14. Ar.: stip,; ieder; moet.; 15. Ar.: koopen; 16. Ar.: hueren; 18. Ar.: kleyne Boeck, voor u is op-geleyt.; 19. Ar.: zijne konst; 20. Ar.: kan; Onderteekening. Ar.: J. Revius.