Over-Ysselsche sangen en dichten

[p. 161]

tekstkritische noten

Aen M.H. Elias Herckmans. In C komen de Monosyllabi (zie reg. 11 vlgg.), hoewel met vrij sterke afwijkingen, in handschrift voor. Zij hooren daar thuis in het mozaiek van het ‘Epos der Godsgeschiedenis’ en zijn als zoodanig door mij opgenomen deel I, pag. 34. Toen een herdruk van zijn bundel uitbleef, heeft Revius, blijkbaar trotsch op dit technische kunststukje, ze in het bovenstaande lofdicht verwerkt. Dit laatste komt voor in ‘Der // Zee-vaert lof // Handelende // vande gedenckwaerdighste Zee= // vaerden met de daeraenklevende op en onder= // ganghen der Voornaemste Heerschappijen // der gantscher Wereld: // Zedert haere beginselen tot op den // dagh van huyden // In VI Boecken // Beschreven // Door E. Herckmans. // Tot Amsterdam bij Iacob pietersz wachter op den Dam 1634.’ Ik volg den tekst hieruit, maar teeken de varianten van B aan. Titel. B: lof der See-vaert; 1. Herckmans: B in gewone letter; B: grooten; 2. B: hooch; bergen; 3. B: soo menich; 4. B: eeuw; roem-ruchtich; B eindigt met een komma-punt; 5. B: horen; 6. B mist de komma achter ‘strand’; gecoren; 7. B mist de komma achter ‘woorden’ en eindigt met een komma; 8. B: gemeyne.

Aen M.H. Elias Herckmans
Op sijn lof der Zee-vaert.^*

Herckmans, wiens groote geest niet langer sich laet bergen,¹
Maer sweeft, met Noahs Arck, hoogh boven alle Bergen,

En sleypet achter aen so menigh schip en jacht,

Als d'oud' of nieuwe eeuw' roem-ruchtigh heeft gedacht:^3-4

Wat lust u mijnen sanck in uwe vloot te hooren?⁵
O vrient, ick heb de strand', en ghy het diep ghekoren.⁶

Ghy dreunt, met woorden, die elck wegen een quintael.⁷

Ick latet deur-staen met ghemeyne putgers-tael.⁸

* Aen M.H. Elias Herckmans. M.H.: Mijn Heere; Elias Herckmans: Amsterdamsch zeevaarder en dichter (± 1596-1644), van wien in 1634 zijn belangrijkste werk ‘Der Zee-vaert lof’ verscheen, een uitvoerige dichterlijke beschrijving van de geschiedenis der zeevaart, beginnende bij de Ark. Vandaar dat Revius in zijn lofdicht de reeds eerder geschreven Monosyllabi op de Ark verwerkt (zie verder bij de Tekstcritiek).

1 bergen: verbergen.

3-4 ‘en achter u aan sleept (d.w.z. na de geschiedenis van de Ark eveneens behandelt) alle schepen en jachten, die in de Oudheid of den nieuwen tijd beroemd zijn geworden’.

5 ‘waarom wilt ge zoo graag bij (de geschiedenis van) al die schepen (‘uwe vloot’) mijn lied hooren?’ Blijkbaar was dus door Herckmans om een lofdicht gevraagd.

6 ick heb de strand', en ghy het diep ghekoren: ik houd mij dicht bij de kust, terwijl gij u in volle zee waagt: gij zijt een veel grooter dichter dan ik. Maar tevens zit er een toespeling in op de letterlijke beteekenis: ik heb het land, en gij de zee gekozen: ik ben een landrot en gij zijt een zeeman.

7 quintael: centenaar, gewicht van 100 pond.

8 latet deur-staen: laat het op zijn beloop, stel mij tevreden; ghemeyne putgerstael: gewone taal van een putger (gegradueerde ter zee van lageren rang).

[p. 162]

 

Ghelijck ghy speuren sult uyt dese rammelinghen,⁹

10

Die niet en dogen noch te lesen, noch te singhen:¹⁰

 

Monosyllabi.

 

Hoogh en lanck,

 

Diep van ganck,

 

Breet en starck

 

Was de Arck:

15

Daer in clam

 

Sem en Ham,

 

Met sijn Broer,

 

Vaer en Moer,

 

En noch dry

20

Wijfs daer by.^19-20

 

Al het vee

 

Had daer stee,

 

Hert en Hind',

 

Brack en Wind',

25

Peert en Os,

 

Haes en Vos,

 

Beyr en Leeu,

 

Roeck en Spreeu,

 

Los en Das

30

Hier oock was.

 

Uyl en Aep,

 

Bock en Schaep,

 

Ooy en Ram

 

Daer in clam.

35

Hen en Haen,

 

Specht en Kraen,

 

Duyf en Paeu,

 

Meerl en Caeu,

 

Musch en Vinck

40

Daer in ginck.

 

Raef en Gier

 

Vont men hier.

 

Craey en Snip

 

Sprong in 't schip.

45

Valck en Struys

 

Lach daer t'huys.

 

Draeck en Slang

 

Men hier dwang.

 

Hont en Kat,

50

Muys en Rat,

 

Quaet en goet,

 

Fel en soet,⁵²

 

Groot en kleyn,

 

Vuyl en reyn;

55

Al wat vloogh

 

In het droogh,⁵⁶

9 rammelinghenrammelende verzen.

10 dogen: deugen; Monosyllabi: (vers bestaande uit enkel) eenlettergrepige woorden. Voor de geschiedenis van de Ark, cf. Genesis 6-8.

19-20 noch dry wijfs: nl. die van Sem, Cham en Jafeth.

52 fel en soet: bloeddorstig en zachtaardig.

56 het droogh: het land.

[p. 163]

 

Al wat kroop,

 

Of sijn loop

 

Had op 't landt

60

Quam ter handt.⁶⁰

 

Wat men niet

 

In en liet

 

Mensch en Beest

 

Gaf den gheest

65

In den grondt,⁶⁵

 

Om de sond',

 

Die het al

 

Bracht ten val.

 

Paer en paer

70

Steegh daer naer

 

Weer van boort,

 

Na Gods woort,

 

Die liet af

 

Van sijn straf.

75

Hem, de Heer,

 

Zy de eer.

77

En danck voor sijn ghena, die 't alles houdt in 't leven,

 

En tot so schoonen werck u, Herckmans, heeft ghedreven.

60 ter handt: gedwee (cf. Ned. Wrdb. V, 1835, onder ‘ter hant gaan’ volgens den variant van B).

65 in den grondt: in de diepte.

9. B: gelijck; uyt dese rammelinghen: B: in dese beuselingen (zonder komma); 10. B: singen; 11. B: hooch; 13. starck: zoowel ‘Der Zee-vaert lof’ als B hebben hier ‘sterck’. Ter wille van het rijm volg ik hier echter Revius' handschrift in C; 14. B: arck; 17. B: zijn broer; 18. B: moer (gevolgd door dubbelpunt); 22. B eindigt met een punt; 23 vlgg. B schrijft overal den tweeden diernaam van elken regel met een kleine letter; 25. B: peirt; 31. Uyl en Aep: B: Swijn en aep; 36. B: craen; 38. Meerl en Caeu: B: uyl (aan 't begin van den regel als drukfout een kleine letter) en caeu; 44. B: sprong'; int; 49. B: cat; 53. B: cleyn; 55. B (evenals het handschrift in C) heeft vóór dezen regel nog: ‘Wilt en tam // Daer toe quam’; B: vlooch; 56. B: drooch.

Aen M.H. Elias Herckmans, 57. B: croop; 59. B: opt lant; 60. quam ter handt: B: ginck ter hant; 64. B: geest; 65. B: gront (met een komma-punt); 66. B heeft geen komma; 70. B: steech; 71. B heeft een drukfout: weet; B eindigt met een dubbelpunt; 76. B: Sy; B mist de punt aan het einde; 77. B: genae; hout; t'leven (zonder komma); 78. B: soo; Herckmans (in gewone letter); gedreven. Vóór de onderteekening staat in ‘Der Zee-vaert lof’ nog: ‘Ludebat Lugduni Bat.’ (spelend heeft dit te Leiden in elkaar gezet). Dit is geweest tijdens Revius' verblijf in Leiden voor de revisie van het Oude Testament (Juli 1633-September 1634).