Over-Ysselsche sangen en dichten

Postilion,
in aller haest uyt-gesonden, om te soecken den verloren Graef Iohan van Nassou, den
13 september 1631.

Op de Wyse vanden verloren Palatijn.^*

1.

Ick moet ryden, ick moet jagen

Om na Grave Ian te vragen,
Die, of levendigh of dood,

* Postilion Een Spaansche vloot met 6000 man landingstroepen onder graaf Jan van Nassau (zie over dezen pag. 88, noot bij reg. 155-168) deed in September 1631 vanuit Antwerpen een inval in de Zeeuwsche wateren, maar werd in den nacht van 12 op 13 September door den Zeeuwschen vice-admiraal Marinus de Hollare volkomen verslagen in het Slaak. Voor de aardrijkskundige namen in dit gedicht zie men de situatie-teekening onder bijlage II; den verloren Graef Iohan van Nassau: deze ontkwam met nog enkele andere officieren in een sloep naar het Prinsenland, vanwaar hij de legerplaats van Santa Cruz bereikte, die te land de onderneming zou steunen; ‘Over het lot van graaf Jan heeft men hier te lande een tijdlang in onzekerheid verkeerd; men meende dat hij zich in een schip met rijs had verborgen’ (De Boer, Tijdschr. v. Gesch. 26, pag. 178). Revius maakt hiervan gebruik om heel nauwgezet een spotlied na te volgen, dat na den slag op den Witten Berg aan het adres van den vluchtenden Winterkoning Frederik V van de Paltz was gericht en waarvoor hij nu met zijn ‘postilion’ wraak neemt. Zie ‘De dichter Revius’, pag. 223-227 en mijn naschrift daarop in Tijdschr. voor Ned. Taal- en Letterk. 48, pag. 198; Op de Wyse vanden verloren Palatijn (= Paltzgraaf): het bewuste spotlied op den Winterkoning, opgenomen in Baudartius' Memorien van 1624, pag. 32b-34a.

[p. 108]

 

Werd gemisset uyt de Vloot.⁴

5

Hoort doch, hoort, ghy goede luyden,

 

Kond ghy het my niet beduyden?⁶

 

Hebdy niet vernomen van⁷

 

Den verloren Graef Iohan?

 

 

 

2.

 

Is hy niet ghesien te velde?

10

Of verhout hy 't op de Schelde?¹⁰

 

Soeckt doch met een boots-mans-haeck

 

Of hy niet leyd in het Slaeck.

 

Loopt Matroosen vijf of sesse

 

En bevraeght te Stavenesse:¹⁴

15

Hebdy niet vernomen van

 

Den verloren Graef Iohan?

 

 

 

3.

 

Ghy Land-lieden van Ter-Tolen

 

Sou hy niet by u gaen dolen?

 

Heeft hy oock ghenomen stant¹⁹

20

Erghens aen S. Annen landt?²⁰

 

Seght, ghy Boeren van ter Heenen,

 

Vind ghy hem oock in de Venen?²²

 

Hebdy niet vernomen van

 

Den verloren Graef Iohan?

 

 

 

4.

25

Ghy inwooners van West-Wesel,

 

Hebdy hem ghezaelt een Ezel?

 

Gravers vande Blaeuwe-Sluys,

4 werd: wordt.

6 kond: kunt.

7 niet: niets.

10 verhout hy 't: vertoeft hij, bevindt hij zich.

14 bevraeght: informeert.

19 ghenomen stant: post gevat.

20 aen: in de nabijheid van.

22 in de Venen: vermoedelijk de moerassen ten Zuiden van den Heenpolder, ter dekking van Steenbergen.

[p. 109]

 

Is hy niet tot uwent t' huis?

 

Saftinghers, ick sal u loonen

30

Kondy my den Grave thoonen.³⁰

 

Hebdy niet vernomen van

 

Den verloren Graef Iohan?

 

 

 

5.

 

Ick en weet niet wat ick gisse!³³

 

Is hy niet te Valckenisse?

35

Isser yemand binnen Brecht

 

Die my doen kan goet berecht?³⁶

 

Is hy oock den Doel ghenaket?

 

Of in 't Mole-gat geraket?

 

Hebdy niet vernomen van

40

Den verloren Graef Iohan?

 

 

 

6.

 

Spanjaerts en Italianen

 

Vande nieu-gerichte Vanen,⁴²

 

Die noch swemmet binnen-dijckx⁴³

 

Met de Wambeysen vol slijckx,⁴⁴

45

En vast roepet miserere⁴⁵

 

Weety niet van uwen Heere?⁴⁶

 

Hebdy niet vernomen van

 

Den verloren Graef Iohan?

30 kondy: kunt gij.

33 wat ick gisse: wat ik gissen moet.

36 doen kan goet berecht: uitsluitsel kan geven.

42 nieu-gerichte Vanen: pas opgerichte vendels (voor de onderneming was nl. nieuw krijgsvolk in dienst genomen).

43 die noch swemmet binnen-dijckx: het laatste woord, in verband met ‘swemmen’, doet vreemd aan. Ik ben geneigd te denken aan een ook in B niet herstelde verschrijving voor ‘buyten-dijckx’. De regel zou dan kunnen slaan op wat de Boer (t.a.p., pag. 177) meedeelt: ‘Lang niet alle vluchtelingen hadden echter de kust bereikt; talloozen hadden op schorren, aan alle zijden door water omgeven, een schuilplaats gevonden, ‘“daar nyt te eeten noch te breeken is, daer sij van de onze sullen moeten worden gehaelt, off moeten van hongher alle sterven”’, schrijft een ooggetuige’; Dr. de Boer wees er mij echter op, dat het ook mogelijk is te denken aan de binnendijks gelegen moerassen ter dekking van Steenbergen en Bergen-op-Zoom.

44 Wambeysen: wanbuizen.

45 vast: luid; miserere: erbarmen, genade.

46 niet: niets.

[p. 110]

 

7.

 

Wat ick hyge, wat ick drave,

50

Ick verneem niet vanden Grave,⁵⁰

 

Is hy niet te Rosendael?

 

Is hy niet te Rommers-wael?

 

Of by Hoger-werf gebleven?

 

Of te Krom-vliet aen-gedreven?

55

Hebdy niet vernomen van

 

Den verloren Graef Iohan?

 

 

 

8.

 

Is hy wech, 't is om te klagen!

 

Wie sal dan de Boeren plaghen?

 

Of den armen onderdaen

60

Dwingen nae de Mis te gaen?^58-60

 

Is hy wech, wat duysent schanden!

 

Wie sal dan de Veluw' branden?⁶²

 

Hebdy niet vernomen van

 

Den verloren Graef Iohan?

 

 

 

9.

65

Barbançon en Santa-Croce,⁶⁵

 

't Is een onbeleefde bootse⁶⁶

 

Dat ghy ons seght goeden dagh

 

En Graef Jan laet voor 't gelagh.⁶⁸

 

Wat sal seggen Isabelle⁶⁹

70

Soose mist u met-gheselle?

 

Hebdy niet vernomen van

 

Den verloren Graef Iohan?

50 niet: niets.

58-60 Jan van Nassau had in zijn graafschap Siegen het Katholicisme ingevoerd.

62 de Veluw' branden: zooals Jan van Nassau dit had gedaan tijdens de bezetting der Veluwe in 1629 door Spaansche en Keizerlijke troepen, waarmee men Frederik Hendrik van den Bosch hoopte weg te lokken.

65 Barbançon: Albert de Ligne, prins van Barbanç on, mede-bevelhebber van Jan van Nassau; Santa-Croce: de Spaansche opperbevelhebber, die de onderneming te land zou steunen, maar na de mislukking daarvan over Rozendaal weer terugtrok.

66 onbeleefde bootse: ongepaste grap.

68 laet voor 't gelagh; laat zitten om 't gelag te betalen.

69 Isabelle: Isabella van Oostenrijk, dochter van Philips II, sinds den dood van haar echtgenoot in 1621 landvoogdes over de Spaansche Nederlanden.

[p. 111]

 

10.

 

Wandelt hy oock onder 't water

 

Met den konstelijcken Pater?⁷⁴

75

Is hy oock gereyst van hier

 

Met een Sloep na 't Vege-vier?

 

Sou den bloed wel loopen dwalen

 

Om nieu vyer-werck te halen?

 

Hebdy niet vernomen van

80

Den verloren Graef Iohan?

 

 

 

11.

 

Menschen-visscher, die te Romen⁸¹

 

Duyr verkoopet uwe dromen,⁸²

 

Komt eens hier en spant u net

 

Of ghy hem daer in besett'.⁸⁴

85

Hier zijn over al te soecken

 

Visschen met fluwele broecken.⁸⁶

 

Hebdy niet vernomen van

 

Den verloren Graef Iohan?

 

 

 

12.

 

Hoort Philips en Ferdinande,⁸⁹

90

Send niet meer in desen Lande

 

Een so snooden Mammeluck⁹¹

 

Of u naeckt meer ongheluck.

 

Godt is met de Nederlanden,

74 den konstelijcken Pater: père Philippe de Bruxelles, een Capucijner monnik, die in hoog aanzien stond bij het Brusselsche en Spaansche hof. Het plan tot de onderneming van 1631, waaraan hij zelf deelnam, was geheel van hem uitgegaan. Bovendien ‘geloofde (men) hier, dat hij beloofd had door allerlei tooverkunsten aan de Spanjaarden de overwinning te verzekeren’ (de Boer, t.a.p. pag. 180); konstelijcken: ‘knappen’.

81 menschen-visscher: de Paus (cf. Mattheus 4: 19).

82 dromen: ijdele verzinsels.

84 besett': insluit, vangt.

86 visschen met fluwele broecken: de verdronken of op de schorren geïsoleerde (cf. de aanteekening bij reg. 43) officieren.

89 Philips: Philips IV van Spanje (1621-1665) Ferdinande: (vocativus van Ferdinandus) keizer Ferdinand II van Duitschland (1619-1637).

91 Mammeluck: hier in de zeer vage beteekenis van ‘woeste krijgsman’, maar tevens beleedigend door de aanduiding van een Christen met een Mohammedaanschen naam (cf. ‘Maraen’ voor Spanjaard!).

[p. 112]

 

Godt brenght Oostenrijck tot schanden.⁹⁴

95

Hebdy niet vernomen van

 

Den verloren Graef Iohan?

 

Omnium rerum vicissitudo est.

94 Oostenrijck: het Oostenrijksche of Habsburgsche Huis, dat fel het Protestantisme bestreed en waartoe zoowel Filips IV als Ferdinand II behoorden; Onderschrift. Omnium rerum vicissitudo est: ‘van alle dingen bestaat de wisseling’. In verband met het feit, dat Revius hier een spotdicht op den Winterkoning wreekt (zie de aanteekeningen bij den titel), zal de zin wel ongeveer wezen: ‘ieder op zijn beurt’.

Ik volg hier de plano-uitgave, die zich in de Athenaeum-bibliotheek te Deventer bevindt, maar geef alle varianten (grootendeels in de spelling) van B aan. Titel. B mist de komma achter ‘Postilion’; B: wtghesonden; verlooren; Johan; 13. Septemb.; Wijsaanduiding. B: wijse: verlooren; Strofen-nummering. De plano-uitgave heeft de cijfers aan het begin van den eersten regel van iedere strofe. Terwille van een gemakkelijker overzicht volg ik hierin B; 1. B: rijden; 2. B: Jan; 3. B: levendich of doot.

4. B: werd ghemisset uyt zijn Vloot; 6. B: cont; 10. B: hij; 12. B: leyt; 13. B: matrosen; 14. B: bevraecht; 17. B: lant-lieden; Ter Tolen; 20. B: sint Annen lant; 21. B: segt: boeren; 22. B: vint; inde; 25. B: inwoners; West-wesel; 26. B: ghesaelt; esel; 27. B: Blaeuwe-sluys.

29. B: Saftingers; lonen; 30. B: condy; tonen; 35. B: yemant; 36. B: can; 38. B: of in Mollegat gheraket?; 42. B: nieu-gherichte; 43. B: binnen-dijcx; 44. B: met de knevelen vol slijcx.

49. B: wat ick renne, wat ick drave; 50. B eindigt met een punt; 54. B: Crom-vliet; 57. B: 'tis; claghen; 58. B: boeren plagen; 60. B: dwinghen nade mis; 62. B: Velu; 67. B: segt; dach; 68. B: voor gelach; 69. B: segghen; 70. B: sose; met-geselle.

74. B: 'twater 74. B: constelijcken; 75. B: ghereyst; 76. B: sloep; vegevier; 77. B: bloet; lopen; 78. B: vierwerck; 82. B: vercopet; 83. B: comt; hier,; 84. B: daerin; 90. B: sent; 91. B: soo snoden; 93. B: Nederlanden.

Postilion, 94. B: brengt; Onderschrift ontbreekt in B;