Over-Ysselsche sangen en dichten

(1930-1935)–Jacobus Revius– rechtenstatus


Biechte des Conincx van Spanjen ter doot toe cranck zijnde over het verlies van Pernambuco.Ga naar voetnoot* Doe ick op Neerlant eerst wtstreckteGa naar voetnoot1 Een heerschappye stuyr en strafGa naar voetnoot2 Een vyant ick my, laes! verweckteGa naar voetnoot3 Die my nu brengen sal int graf. 5[regelnummer] Confiteor. Ik belijdGa naar voetnoot5
[pagina 98]
De ketters dacht ick te verderven: Rebellen wild' ick wederstaen: Nu claeg' ick, eer ick coom te sterven, Dat ick den crijch heb aengedaen 10[regelnummer] Deo omnipotenti. aan God AlmachtigGa naar voetnoot10 O Vorsten, nimmer God verlatet, Hy is in noot de trouste vrient: Ghy siet hoe luttel het my batet Dat ick Sant Iago heb gedientGa naar voetnoot14 15[regelnummer] Et Mariae Virgini. en aan de Maagd MariaGa naar voetnoot15 Wech houten Jacob met u schelpen;Ga naar voetnoot16 Ick vind' u bystant seer gering. 't Gae u, indien ghy niet cont helpen, Gelijck het San Salvador ging'Ga naar voetnoot19 20[regelnummer] Et omnibus sanctis. en aan alle HeiligenGa naar voetnoot20 Wat soeck ick wijt-gelegen landenGa naar voetnoot21 Als waer de werelt my te cleyn? Ick heb den crijch op mijne stranden.Ga naar voetnoot23 Dies danck ick Wilkes, Lonck, en HeynGa naar voetnoot24 25[regelnummer] Et tibi pater. en aan u, Vader (= biechtvader),Ga naar voetnoot25 Ick swoer aen alle Coninckrijcken Te doen ontfangen mijn gebiet,Ga naar voetnoot27
[pagina 99]
Maer laes! Matroos doet nu wel blijckenGa naar voetnoot28 Dat mijn voornemen loopt tot niet.Ga naar voetnoot29 30[regelnummer] Quia ego miser. dat ik, ellendige,Ga naar voetnoot30 De volcken om mijn tyrannye Seer over my vertorent zijn, Dewijl der Turcken heerschappyeGa naar voetnoot33 Sy beter houden als de mijn.Ga naar voetnoot33-34 35[regelnummer] Peccavi nimis. zeer gezondigd hebGa naar voetnoot35 Heel Duytschlant wert door my geplaget,Ga naar voetnoot36 Den Swede haett' ick en den Deen,Ga naar voetnoot37 Den Palatijn heb ick verjaget,Ga naar voetnoot38 Nu soeck ick Vranckrijck te vertree'nGa naar voetnoot39 40[regelnummer] Contra legem Dei. tegen de wet GodsGa naar voetnoot40 Waer sijn de cloecke JesuwijtenGa naar voetnoot41 Mijn lieve raets-luy rechtevoort?Ga naar voetnoot42 Diet alles int verwerde smijtenGa naar voetnoot43 En stichten soo veel roof en moort 45[regelnummer] Cogitando, loquendo, operando. met gedachten, woorden en werkenGa naar voetnoot45
[pagina 100]
En ghy mijn rijcke GenovesenGa naar voetnoot46 Isser geen gelt meer inde banck? Mijn wissels hebdy afgewesen: By u is het gelove cranck,Ga naar voetnoot49 50[regelnummer] Et in cunctis alijs. en (in) alle andereGa naar voetnoot50 Mijn Dons, Hidalgos, en Senjoren,Ga naar voetnoot51 Is oock by u of my de schult? Het comt my menichmael ter oren Dat ghy het hele lant vervult 55[regelnummer] Vitijs. zondenGa naar voetnoot55 't Sy hoe het wil, ick mach wel clagen Dat my geschiet meer smaet en leet Als ick beleefde van mijn dagen, Dies ick voortaen geen raet en weetGa naar voetnoot59 60[regelnummer] Meis malis. boos van mij:Ga naar voetnoot60 Den Bos, het Nederlantsche RomenGa naar voetnoot61 Daer ick den standaert had gevest Is my soo deerlijck afgenomen. Verstoret is het Papen-nestGa naar voetnoot64 65[regelnummer] Mea culpa. door mijn schuld,Ga naar voetnoot65 En Wesel, daer de duytsche HeerenGa naar voetnoot66 Gestapelt hadden al haer buytGa naar voetnoot67
[pagina 101]
Van silver, gout, en fraije cleren, Daer speeldemen oock Papen-uyt 70[regelnummer] Mea culpa. door mijn schuld, Maer Pernambuco my ontroeret De sleutel van het schoon Brasijl. Hoe heeft my Lonck dat afgeloeret!Ga naar voetnoot73 Dies moet ick roepen noch een wijlGa naar voetnoot74 75[regelnummer] Mea gravissima culpa.Ga naar voetnoot75 door mijn overgroote schuld! Urbaen, Sint Peters leste erveGa naar voetnoot76 Wat wert ons nu al na-geseyt!Ga naar voetnoot77 Ick moetet uyten eer ick sterve, Al geeftet u wat tegenheyt.Ga naar voetnoot79 80[regelnummer] Ideo deprecor te. Daarom smeek ik u.Ga naar voetnoot80 Veel seggen, dat des Heeren kercke, Waerse van u en my verlost, Sou sijn in allen goeden wercke Gelijck als doese eerst begostGa naar voetnoot84 85[regelnummer] Beatissima virgo. Heilige MaagdGa naar voetnoot85 Sy meynen dat wy stedes moetenGa naar voetnoot86 Aen Christi leere houden vast, En daer na richten onse voeten, Gelijck ons self dat heeft belast 90[regelnummer] Maria. Maria, Sy roepen dat van schelmerye Van alle sonden groot en grof, Van oorloch en verraderye Slechs oorsaeck is het Roomsche hofGa naar voetnoot94 95[regelnummer] Et vos omnes. en u allen,Ga naar voetnoot95
[pagina 102]
Christus en heeft dit niet geleeret, (Praet onder haer een yder man)Ga naar voetnoot97 Dus zijn de Heydens niet bekeret,Ga naar voetnoot98 Wel-eer en hielden hier niet van 100[regelnummer] Sancti & sanctae Dei. (mannelijke en vrouwelijke) Heiligen Gods,Ga naar voetnoot100 Ick vrese dat met hangen branden, En smoren vande Christen schaerGa naar voetnoot102 Soo seer besmet sijn onse handen Dat my de wrake volget naerGa naar voetnoot104 105[regelnummer] Et te Pater. en u, Vader (= biechtvader),Ga naar voetnoot105 'k Heb over-al de nederlage, Mijn crachten worden wt-geputt'. Dies ick daer weynich meer na vrage (Also het my doch niet en nutt') 110[regelnummer] Vt oretis pro me. dat gij voor mij bidtGa naar voetnoot110 Geluckich, ô ghy Nederlanden Die niet en steunt op vleysch en bloet,Ga naar voetnoot112 Maer heffet onbevleckte handen Met een onwanckelbaer gemoet 115[regelnummer] Ad Dominum Deum nostrum. tot den Heer onzen God,Ga naar voetnoot115 Geluckich, die een Vorst bewaretGa naar voetnoot116 Manhaftich en van groot beleyt, So dat sich nergens openbaret Een hooft van sulcke dapperheyt 120[regelnummer] Vt ipse. dat HijGa naar voetnoot120 Mijn hoochmoet heeft hy neer gebogen Al mijn benijders tot een spot:Ga naar voetnoot122
[pagina 103]
De doot sweeft my al voor de ogen, Dies bid' ick dat de lieve Godt 125[regelnummer] Misereatur mei. Zich mijner ontferme.Ga naar voetnoot125 Prins Fred'rijck-Henrick van Oranjen, Indien ick sterf aen dese quael Ick maeck u erfgenaem van Spanjen, En van mijn rijcken altemael. 130[regelnummer] Amen. Amen.	voetnoot* Biechte des Conincx van Spanjen: Filips IV wordt hier voorgesteld als stervend en bezig met zijn laatste biecht. Revius maakt daarbij handig gebruik van de Latijnsche woorden uit het Confiteor, die in het nieuwe verband soms een geheel andere beteekenis krijgen. Hij heeft zich echter niet streng gehouden aan het Confiteor der H. Mis en ‘schijnt een confiteorgebed te hebben opgesteld, zooals het in het volksgebruik (voor veranderingen vatbaar) in zwang was’ (mededeeling van Pastoor F. Fleerakkers S.J., legeraalmoezenier te Bandoeng). In margine geef ik de eigenlijke vertaling, terwijl in de noten telkens de beteekenis der Latijnsche woorden in dit gedicht wordt vermeld. Over deze soort strijddichten zie men ‘De dichter Revius’, pag. 221-222. Over het verlies van Pernambuco: in 1630 veroverde admiraal Loncq Olinda en 't Recief van Pernambuco in Brazilië. voetnoot1 eerst: voor 't eerst (deze regels slaan niet uitsluitend op Filips IV, maar op den ‘Coninc van Spanjen’ in 't algemeen, vanaf Filips II). voetnoot2 stuyr: hard, wreed. voetnoot3 laes: helaas. voetnoot5 confiteor: ik erken het. [tekstkritische noot]24. A heeft aan 't einde van dezen regel, blijkbaar ten onrechte, een punt. voetnoot10 Deo omnipotenti: aan God Almachtig (nl. door ‘het Nederlandsche Israël’ aan te vallen). voetnoot14 Sant Iago: St. Jacobus, de beschermheilige van Spanje. voetnoot15 et Mariae Virgini: en de Maagd Maria. voetnoot16 houten Jacob: (houten beeld van) St. Jago; met u schelpen: de naar hem genoemde St. Jacobsschelpen, waarmee de pelgrims, die terugkeerden van een bedevaart naar zijn graf te Santiago de Compostella, hun hoeden en mantels sierden. voetnoot19 San Salvador: (lett.: Heilige Zaligmaker) stad aan de Allerheiligenbaai, in Mei 1624 door de Westindische Compagnie veroverd (zie het gedicht op pag. 30). voetnoot20 et omnibus sanctis: en met alle heiligen = met ‘Todos os Santos’ = met de Allerheiligenbaai. voetnoot21 wat soeck ick...landen: wat zoek ik naar nieuwe veroveringen (cf. reg. 26-27). voetnoot23 op mijne stranden: aan mijn eigen kusten. voetnoot24 dies: daarvoor; Wilkes, Lonck, en Heyn: admiralen der Westindische Compagnie bij haar pogingen om in Brazilië vasten voet te verkrijgen. voetnoot25 et tibi Pater: en u, Pater (= Adr. Jansz. Pater, in 1630 eveneens met een vloot naar Brazilië gezonden). voetnoot27 gebiet: heerschappij. [tekstkritische noot]39. A heeft aan 't einde van dezen regel ten onrechte een punt. voetnoot28 laes: helaas. voetnoot29 loopt tot niet: uitloopt op niets. voetnoot30 quia ego miser: daarom ben ik ongelukkig. voetnoot33 dewijl: terwijl. voetnoot33-34 een herinnering aan het bekende: ‘Liever Turksch dan Paapsch!’. voetnoot35 peccavi nimis: ik heb zeer gezondigd. voetnoot36 heel Duytschlant...geplaget: tijdens den dertigjarigen oorlog was er vanzelf een belangengemeenschap tusschen Spanje en den Katholieken Keizer Ferdinand II (zie ook reg. 38), al mag deze regel blijkens de feiten niet al te letterlijk worden opgevat. voetnoot37 den Swede haett' ick en den Deen: Gustaaf Adolf van Zweden wierp zich in 1630 op tot verdediger van het Duitsche Protestantisme, terwijl Christiaan IV van Denemarken dit reeds in 1625 had gedaan, maar in 1629 was gedwongen tot den vrede van Lübeck. voetnoot38 den Palatijn heb ick verjaget: toen Frederik van de Paltz in 1619 door de opstandige Bohemers tot koning was gekozen inplaats van Ferdinand II en deze laatste in Bohemen den Protestantschen Frederik bestreed, bezetten de Spanjaarden in 1620 onder Spinola de Paltz. voetnoot39 nu soeck ick Vranckrijck te vertree'n: in Mantua was in 1629 een erfopvolgingsoorlog ontstaan, waarbij Frankrijk, om den Spaanschen invloed in Italië te bestrijden, den Franschgezinden hertog Karel van Nevers-Gonzaga tegen Spanje en den Keizer steunde. Omstreeks Juli 1630 (toen Revius vermoedelijk zijn gedicht schreef) was de strijd nog niet beslist. voetnoot40 contra legem Dei: in strijd met de wet Gods. Misschien denkt Revius hier aan 't feit, dat Karel van Nevers de wettige opvolger in Mantua was. voetnoot41 cloecke: slimme. voetnoot42 rechtevoort: voortdurend. voetnoot43 int verwerde smijten: in verwarring brengen. voetnoot45 cogitando, loquendo, operando: met hun plannen, woorden en daden. [tekstkritische noot]54 en 64. A heeft aan 't einde dezer regels, blijkbaar ten onrechte, een punt; 65. A eindigt den regel met een dubbelpunt. voetnoot46 Genovesen: de Genueezen waren bekend als bankiers en geldhandelaars. Deze strofe doelt op het voortdurende en steeds toenemende geldgebrek van Spanje. voetnoot49 by u is het gelove cranck: lett.: ‘bij u is het geloof zwak, ge hebt niet veel over voor het (Katholieke) geloof.’ Maar tegelijkertijd door de woordspeling met gelove = crediet: ‘bij u is mijn crediet zwaar geschokt’. voetnoot50 et in cunctis alijs: evenals bij alle anderen. voetnoot51 Hidalgos: Spaansche edelen van lageren rang. voetnoot55 vitijs: met boosheid, zonden. voetnoot59 raet: redmiddel. voetnoot60 meis malis: voor mijn rampen. voetnoot61 het Nederlantsche Romen: omdat Den Bosch voor 1629 in de Noordelijke Nederlanden de eenige stad was met een bisschop en dus het Katholieke centrum. voetnoot64 verstoret: vernield. voetnoot65 mea culpa: door mijn schuld. voetnoot66 Wesel: zie pag. 87, de aanteekeningen bij reg. 141, 144 en 147. voetnoot67 gestapelt hadden al haer buyt: ‘noch staet hier bij te onthouden, dat alle de principaelste bagagie van Graef Hendrick van den Berge ... alsmede het meeste deel van den roof, die de Keijsersche ende Crabbatten (Croaten) al-omme in de oorloge van Hoogduijtsland geroofd, ende den goeden luijden afgedwongen hadden, bij dese soude becomen zijn’ (Souterius in zijn triumf-predikatie, aangehaald bij Bosscha: Neerlands Heldendaden te land, pag. 406). [tekstkritische noot]69 en 74. A eindigt deze regels, blijkbaar ten onrechte, met een punt; 94. A heeft vermoedelijk een drukfout: slech. voetnoot73 afgeloeret: op listige, bedriegelijke wijze afhandig gemaakt. voetnoot74 noch een wijl: nog eens. voetnoot75 mea gravissima culpa: door mijn overgroote schuld. voetnoot76 Urbaen: Paus Urbanus VIII (1623-1644); leste erve: laatste (want nog regeerende) erfgenaam. voetnoot77 wat wert ons nu al na-geseyt: wat wordt er een kwaad van ons verteld. voetnoot79 tegenheyt: weerzin, afkeer. voetnoot80 ideo deprecor te: daarom vraag ik er u verschooning voor. voetnoot84 doese eerst begost: toen ze voor 't eerst begon, in het begin. voetnoot85 beatissima virgo: een heilige maagd (d.w.z. heilig en rein). voetnoot86 stedes: steeds. voetnoot94 het Roomsche hof: het Pauselijk hof te Rome. voetnoot95 et vos omnes: en gij allen (de Paus met al zijn priesters). [tekstkritische noot]96. A eindigt den regel, blijkbaar ten onrechte, met een punt. voetnoot97 onder haer: onder hen (= de velen uit reg. 81). voetnoot98 dus: aldus. voetnoot100 sancti & sanctae Dei: de (mannelijke en vrouwelijke) heiligen Gods. voetnoot102 smoren: verstikken (verdrinken, worgen, levend begraven). voetnoot104 volget naer: navolgt. voetnoot105 et te Pater: evenals u, Vader (= de Paus). voetnoot110 ut oretis pro me: dat gij voor mij bidt. voetnoot112 op vleysch en bloet: op menschen (cf. Psalm 118:8). voetnoot115 ad Dominum Deum nostrum: tot den Heer onzen God. voetnoot116 die een Vorst bewaret: gij, die een vorst (subject) beschermt. voetnoot120 ut ipse: als hij. voetnoot122 benijders: vijanden. voetnoot125 misereatur mei: zich mijner ontferme.

Vorige Volgende

Biechte des Conincx van Spanjen ter doot toe cranck zijnde over het verlies van Pernambuco.Ga naar voetnoot*