Over-Ysselsche sangen en dichten

(1930-1935)–Jacobus Revius– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen


Triumph-liedt, op de blijde veroveringhe der tot noch toe onwinbare stat van 'sHertogen-bos. Gunstige leser.Ga naar voetnoot* 1 Dit gesanck is soo wat na gebootst op de Oden van 2 Pindarus. de namen van Keer, Tegen-keer, ende Toesanc 3 sijn verduytschtGa naar voetnoot3 wt de griecksche, Strophe, Antistrophe, 4 ende Epodos, genomen zijnde vant ghebruyck harer to-
[pagina 82]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 5 nelenGa naar voetnoot4-5, daer deserleyGa naar voetnoot5 Lof-dichtenGa naar voetnoot5 met sekere keeren tegen- 6 keeren, &c.Ga naar voetnoot5-6, plagen gesongen ende gespeelt te worden. dit 7 mosty weten. vaert wel, ende danckt God. Keer I. Wat nieuwe drift voel ick van binnen?Ga naar voetnoot1 Wat vlamme woelt my inde sinnen? O, die mijn hant en mijne pluymGa naar voetnoot3 Tot dichten roert, voor mijne ogenGa naar voetnoot3-4 5[regelnummer] Onsichtbaer, maticht u vermogen, En, mach het wesen, geeft my ruym.Ga naar voetnoot6 Ick sal, als de Thebaensche swaenGa naar voetnoot7 Een nieuwen pat na Pindo kiesenGa naar voetnoot8 Die Neerlant niet en plach te gaen,Ga naar voetnoot9 Al soud' ick wech en steeg' verliesen.Ga naar voetnoot10 En, waer ick vind' een versche bloem Die sal ick tot des Princen roem Al lopende te samen vlechten En vast aen sijnen lauwer hechten: 15[regelnummer] Die Spanjen by de keel gevat En soo gehuyst heeft desen somerGa naar voetnoot16 Dat nooyt een Prins in daden vromerGa naar voetnoot17 Of strijtbaerder te peerde sat. Tegen-keer. ‘Voorleden saken weert om wetenGa naar voetnoot19 20[regelnummer] Sijn hooch geacht, maer licht vergeten.
[pagina 83]
Wanneer men oordeelt van den wijn Men prijst den ouden ende claren: Maer nieuwe deuntgens hoortmen garen.Ga naar voetnoot19-23 Ga naar voetnoot21-23 Elck maker een, hier is het mijn. 25[regelnummer] Dat wil ick brengen te gemoet Den Prins, terwijl hy met musketten En grove stucken wort gegroet:Ga naar voetnoot27 ‘Wat baet dat trommels en trompetten Gehylickt aen de duytsche fluytGa naar voetnoot29 30[regelnummer] Met een verdwynende geluyt Den overwinners hoge dragenGa naar voetnoot31 Indien men corts daer aen moet vragenGa naar voetnoot32 Of na haer naem, of na haer daet? Het is den choor van HippocreneGa naar voetnoot34 35[regelnummer] Diemen het dancken moet allene Dat deugd' en eer te samen gaet.Ga naar voetnoot25-36 Toesanck. De winter had hem wech geschickt,Ga naar voetnoot37 Den somer was schier wtgehickt.Ga naar voetnoot38 Het was de mey, de coele mey,Ga naar voetnoot39 40[regelnummer] Wanneer de beestgens inde wey Gaen grasen, en de nachtegael Bequelet weer haer oude quael. Hoe ruyckt het soete jonge cruyt! Den hemel giet zijn schatten uyt.
[pagina 84]
45[regelnummer] De aerd' int kinderbedde leytGa naar voetnoot45 En lacht in haren arrebeyt.Ga naar voetnoot46 Sy brenget vrolijck aenden dach Dat in haer lang' verholen lach. De Prince geeft hem na den BosGa naar voetnoot49 50[regelnummer] Om daer een twijch te maken los Van ongeraeckten lauwerierGa naar voetnoot51 Die eeuwich hem het hooft vercier. Keer II. Als 'tgallioen loopt van de rede En heeft zijn mast en anckers redeGa naar voetnoot54 55[regelnummer] Met dubbel staend' en lopend' want,Ga naar voetnoot55 Als 'tschuym rontom de kiel opspringet, En als de coelt de seylen dringet Recht na den Peruaenschen cant,Ga naar voetnoot58 Soo weetmen dat het niet en vaert 60[regelnummer] Om loot of ander slechte lading'Ga naar voetnoot60 Maer dattet gout en peerlen gaert En waren vande hoochste gading.Ga naar voetnoot62 Doe onsen hooch-geboren Vorst Hem eerst te veld' vertonen dorst,Ga naar voetnoot64 65[regelnummer] En synen vyant selver tergen Om hem wat ridderlijcx te vergen,Ga naar voetnoot66 Het bleeck dat hy niet spelen wouGa naar voetnoot67 Of om een huys of om een schansse,Ga naar voetnoot68 Maer dat hy werpen ginck een cansseGa naar voetnoot69 70[regelnummer] Daer lant en volck van dreunen sou.
[pagina 85]
Tegen-keer. ‘Een krijger teelt een jongen krijger, Het lam en spruyt niet van een tyger, Den arent broedt geen tortelduyf. Het goede bloet sal selden dolen, 75[regelnummer] Gelijck de hengst so is het volen, Gelijck de stock soo valt de druyf:Ga naar voetnoot76 Den jongen windt soeckt self de jacht:Ga naar voetnoot77 Soo gatet met vermaerde mannen, Haar kinders tuygen hare crachtGa naar voetnoot79 80[regelnummer] Die tot de eer haer senen spannen.Ga naar voetnoot71-80 Ga naar voetnoot80 Doe Willem na den hemel voer Ontbonden door het Spaensche roerGa naar voetnoot82 Hy liet twee spiegels van sijn leven, Prins Maurits die men nooyt sach beven 85[regelnummer] En u o onvertsaegde Vorst, Die Colligny en die NassouweGa naar voetnoot86 God's-vrese, dapperheyt en trouwe Geplantet hebben inde borst. Toesanck. O Bos ghy Conincklijcke maecht, 90[regelnummer] Het is by onsen Prins gewaecht,Ga naar voetnoot90 Woudy het wagen met den Prins So hadden wy al onsen wins.Ga naar voetnoot92 Doorluchtige AndromedaGa naar voetnoot93 Ey slaet doch uwe saken ga. 95[regelnummer] U gouden vrydom sydy quijt, In boeijen ghy geslagen sijt. Het rode monster niet en slaeptGa naar voetnoot97
[pagina 86]
Dat staech na uwe siele gaept.Ga naar voetnoot98 Omhelst dees onverwachte uyr,Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] Hier comt de grootsche wapentuyrGa naar voetnoot100 Die wil u banden maken los O soete Hertoginnen-bos,Ga naar voetnoot102 (Den Hertoch leyt doch onder voet)Ga naar voetnoot103 Des Princen bos ghy heten moet. Keer III. 105[regelnummer] Dit minnen-liet haer niet becoorde Sy beefde als sijt singen hoorde Beschroomt voor swaerder ongeval.Ga naar voetnoot107 Sy hangt int strick, en vreest den jager. Sy slacht haer ouden Mijter-drager,Ga naar voetnoot109 110[regelnummer] Sy weet niet waers' haer keren sal. Dies wert een ander spel begostGa naar voetnoot111 Dat zy in langen niet sach spelen, Een heete vlucht op haer gelostGa naar voetnoot113 Wt donckere metalen kelen. 115[regelnummer] Haer lant doorwoelt, en wel-en-betGa naar voetnoot115 Met schanssen om-end-om beset Die na de huyt haer wacker dongen,Ga naar voetnoot117 Den muyser blies, de mijnen sprongen,Ga naar voetnoot118 Daer beetter menich in het grasGa naar voetnoot119 120[regelnummer] Die hant-gemeen haer stael vermengden, En in dit spel haer bloet wtplengden:Ga naar voetnoot120-121 Dewijl het niet te doen en was Tegen-keer. Om een groen kransken af steken,Ga naar voetnoot123 Maer om d' een d' ander 'thooft te breken.
[pagina 87]
125[regelnummer] ‘Een fellen oegst den oorloch is,Ga naar voetnoot125 Waer in veel schoone aren vallen, Maer inde schuyr comt niet met allen Als jammer-sanck en droefenis. Noch is het beter, wel geweirtGa naar voetnoot129 130[regelnummer] Int velt zijn vyant te verwachten Als in zijn huys en aen sijn heirt In dodes vreese te benachten,Ga naar voetnoot132 En hier en daer een swanger wijf Of grijsen cop en mager lijfGa naar voetnoot134 135[regelnummer] Ter liefde vande hoer van RomenGa naar voetnoot135 Onnoselijck sien ommecomen.Ga naar voetnoot136 Wat jonge krijgers wedervaert En is soo hart niet te beclagen, Haer siel in ruste wert gedragen, 140[regelnummer] Haer naem in eeren is vermaert. Toesanck. Een groote draeck quam in het lantGa naar voetnoot141 Die blies geweldich moort en brant, Sijn hooft men inde Velu sach, Sijn brede buyck te Wesel lach,Ga naar voetnoot144 145[regelnummer] Sijn steert geswollen van fenijn Bereyckte Ceulen aen den Rijn; De Prins sont wt een cloecken baesGa naar voetnoot147 Die taste aen dit raven-aesGa naar voetnoot148 En gaf het met sijn sweert een clopGa naar voetnoot149 150[regelnummer] (Den ouden wollef stont daer op)Ga naar voetnoot150
[pagina 88]
Dat het den cop weer na sich toochGa naar voetnoot151 En schier de swarte siele spooch. Van weedom het niet duyren cost,Ga naar voetnoot153 Dies het sijn hol verlaten most. Keer IV. 155[regelnummer] ‘Die wrevellijck sijn nabuer landenGa naar voetnoot155 En steden rooft met cromme handen,Ga naar voetnoot156 En tegen recht, en tegen God, En tegen hant, en tegen segelGa naar voetnoot158 Sijn wil alleen set voor een regel, 160[regelnummer] Ja die met vrient en vyant spot, Die niet en houdet in den toom Een heyr, maer dat wil woeden laten Oock over die die buyten schroomGa naar voetnoot163 Vry onder sijn geleyde saten,Ga naar voetnoot164 165[regelnummer] Die voor 't geloof te vechten spreeckt En sijn geloof gedurich breecktGa naar voetnoot166 Moet op het eynd' met slechter eerenGa naar voetnoot167 En groot verlies den rugge keren.Ga naar voetnoot155-168 Dit song' de Faem, en door het lant 170[regelnummer] Riep met haer stem, blies in haer horen
[pagina 89]
Hoe Spanjen Wesel had verloren Terwijl zijn volck de Velu brant. Tegen-keer. U roem en mach niet sijn in duyster Ernst Casimir, de tweede luysterGa naar voetnoot174 175[regelnummer] Van onsen staet. op, Musa, spreeckt Van sijne deucht, en die beschrijvetGa naar voetnoot176 Op een papier dat altoos blijvet, En met een inckt die niet en bleeckt: Die de Harpyjen heeft verjaechtGa naar voetnoot179 180[regelnummer] Die 't al vernielden met haer clauwen, Dat haer den honger heeft door-knaechtGa naar voetnoot181 Die ons soo dochten te benauwen; Waer van de Yssel en den Rijn Lant-ruchtige getuygen sijn,Ga naar voetnoot184 185[regelnummer] Daer hijer menich heeft doen sneven, En menich op den rug' geschreven Met rode letters hare schant,Ga naar voetnoot187 En d'eere, wackerheyt en trouwe Vant vorstelijcke huys NassouweGa naar voetnoot186-189 190[regelnummer] Dat allesins de crone spant. Toesanck. Den Arent loerde op de buytGa naar voetnoot191 En sant een cale Coeckoeck uyt,Ga naar voetnoot192 Den Coeckoeck voegd' hem al sijn bestGa naar voetnoot193 Aen eenes slechten vogels nest,Ga naar voetnoot194
[pagina 90]
195[regelnummer] Dat nam hy sonder slach of stoot, Doe beet hy hem de cuyckens doot.Ga naar voetnoot196 O Arent nimmermeer versaetGa naar voetnoot197 Beroemt u niet van dese daet; Wanneer den Leeu sijn poten lichtGa naar voetnoot199 200[regelnummer] Soo wildy vallen veel te licht.Ga naar voetnoot200 Ick sie dat het Nassousche bloet U eens den snavel vegen moet,Ga naar voetnoot202 En wat u Coeckoeck heeft verschultGa naar voetnoot203 Ghy dubbelt noch betalen sult. Keer V. 205[regelnummer] ‘'t Is soet voort vaderlant te sterven Om de onsterflijckheyt te erven; Noch soeter voor des Heeren woort: En niet, om te bewaren 'tleven, Sijn borgery tot roof te geven 210[regelnummer] Den vyant ruymende de poort. De doot vint oock den bloden man, Sy en verschoont geen veege sielen,Ga naar voetnoot212 En, diese niet betrappen canGa naar voetnoot213 Van voren, vatse by de hielen. 215[regelnummer] Maer als een Heer set voet by voet,Ga naar voetnoot215 En inder noot pant-kering' doetGa naar voetnoot216 Voor die hem God heeft toebetrouwet 'Ten heeft hem nimmermeer berouwet. De Heerscher die het al vermach 220[regelnummer] Can haest den snorker doen vertsagen,Ga naar voetnoot220
[pagina 91]
En met sijn sweep den jager jagen.Ga naar voetnoot205-221 Gelijck-men het gebeuren sach Tegen-keer. Tot Amersfoort: alwaer met schanden De stat verviel in vremde handen, 225[regelnummer] En daernae immer alsoo losGa naar voetnoot225 Van diese nieuwelijcx besatenGa naar voetnoot226 Wiert overgeven en verlaten. Een ander locht wast voor den Bos,Ga naar voetnoot228 Alwaer een trotse borgery 230[regelnummer] En 'tgarnisoen de stat be-eedichtGa naar voetnoot230 Die hebben tegen haer partyGa naar voetnoot231 Tot op het wterste verdedicht. Haer loot, haer yser, en haer schraetGa naar voetnoot233 Waermee soo menich fraey soldaetGa naar voetnoot234 235[regelnummer] Ontlijvet is, haer harde kegels,Ga naar voetnoot235 Haer knodsen, flitsen, ende vlegelsGa naar voetnoot236 Sijn daer van een gedachtenis. ‘Praet watty wilt; Ghy leret vakerGa naar voetnoot238 Wat goets van uwen weder-sakerGa naar voetnoot239 240[regelnummer] Als van een die u gunstich is. Toesanck. ‘Hy is verdoolt die alle-tijt Sijn vyant biedet hoon en spijt.Ga naar voetnoot242 Of die in hem een vrome daetGa naar voetnoot243 Bejegent met een felle smaet. 245[regelnummer] Ick prijse deucht en dapperheyt Of schoon de man my niet en greyt.Ga naar voetnoot246 Die 'tsijne schutt' soo veel hy can Ey, spreeckter lof en eere van.
[pagina 92]
En die zijn Heer in trouwen dient 250[regelnummer] Een goeden name hy verdient. Hoe meer ghy den verwonnen laeckt Hoe cleynder ghy den winner maeckt. Want 'tis nau eere voor een kint Dat het sijn slechter overwint,Ga naar voetnoot254 255[regelnummer] Maer die een crijchs-man deynsen doet Een crijchs-man men hem achten moet. Keer VI. ‘Om dat ghy, Prins, u draget minderGa naar voetnoot257 Als God, daerom sijt ghy verwinder. Dit is den aenvanck, dit het slot:Ga naar voetnoot259 260[regelnummer] Soo wie hem eert dien wil hy eeren, Wie hem onthoort sal hy verneren.Ga naar voetnoot261 Ey, siet eens, hoe de goede God De son belast te maken drooch Des vyants sompige morassen,Ga naar voetnoot262-264 Ga naar voetnoot264 265[regelnummer] En met een onvermoeijet ooch Doet locht en weder op u passen.Ga naar voetnoot266 Geluckich, dien den hemel dient,Ga naar voetnoot267 En die de winden hebt te vrient Die tot u hulpe t'saem-gesworen 270[regelnummer] Op den verderver haer verstoren.Ga naar voetnoot270 De stromen in dees schrale droocht'Ga naar voetnoot271 Gans ongewoonlijck haer verheffen, Op dat den hater niet sou treffenGa naar voetnoot273 Het wit daer sijn gemoet na poocht.Ga naar voetnoot274
[pagina 93]
Tegen-keer. 275[regelnummer] Wanneer een wout is aengesteken Een dicken roock men siet wtbreken En sich verheffen met gewelt, De eene damp de ander dringetGa naar voetnoot278 Met vier en voncken doorgemingetGa naar voetnoot279 280[regelnummer] Sich spreydende doort vlacke velt:Ga naar voetnoot275-280 Oock sietmen inden Oceaen Door Godes wint en weer verbolgen De golven rollen voorwaerts aenGa naar voetnoot283 Die t'saem de grootste bare volgen 285[regelnummer] Tot datse stoten op een schip Of vallen op een hoge klip:Ga naar voetnoot281-286 Soo volgden oock de cloecke benden Den Prins, en wilden haer niet wenden Voor datse quamen aende stat 290[regelnummer] Daerse de poorten deden craken Een crachtichlijck de muyren braken, Hem makende een open pat. Toesanck. De Seeg' rontom het leger vlooch,Ga naar voetnoot293 De Prince mickte met het ooch 295[regelnummer] En vinckse met een wisse greep, Hy gaf haer vleugels eenen kneep Soo datse by hem blijven most Om datse niet meer vliegen cost. Geluck quam rollen met haer rat,Ga naar voetnoot299 300[regelnummer] Die heeft hy by het haar gevat Soo stijf dat haer het rat ontsonckGa naar voetnoot301 En sy hem inde armen spronck. Nu gaense waer den Prince gaet, Nu staense waer den Prince staet. 305[regelnummer] En Spanjen, ick verseker dy Sy comen u niet weder by. Want al haer ongestadicheyt Die hebbense nu afgeleyt.
[pagina 94]
Keer VII. ‘Een Vorst en moet niet zijn moort-dadich 310[regelnummer] Maer goedertieren en genadich. Hy moet wt-drucken Godes hantGa naar voetnoot311 Die sijnen donder selden schietet Op ons, hoewel het hem verdrietet Te sien der menschen sond' en schant; 315[regelnummer] Maer laetse vallen op de cruyn Van Athos in een duyster wederGa naar voetnoot316 Of yewers op een hoge duyn,Ga naar voetnoot317 Of op een eyck, of op een ceder; Soo dat sijn rammelende clootGa naar voetnoot319 320[regelnummer] Ons altijt schrickt, maer selden dood't:Ga naar voetnoot311-320 Dit volgdy na, o eer der landen, Aen u bloetdorstige vyanden: Ghy dorst niet weder na haer bloet,Ga naar voetnoot323 Maer haren trots sijnd' overwonnen 325[regelnummer] Ghy toont dat ghy soudt wreken connen U leet veel swaerder als ghy doet. Tegen-keer. U hooft, o Prins, sy overladen Met Daphnes nimmer-soore bladen,Ga naar voetnoot328 Altijt sy in u rechterhant 330[regelnummer] Een sweert becranst met groene palmen, En waer ghy treet de coren-halmen Vergulden moeten 'tgantsche lant. Den hemel wille op u tong' Het Manna en den honich gieten,Ga naar voetnoot331-334 335[regelnummer] En in u hert een stage sprong'Ga naar voetnoot335 Van Geest en van geloof doen vlieten,
[pagina 95]
De maen, 'tsy datse rijs' of dael Geen beter Vorst als u bestrael Noch die God soo wil proeven latenGa naar voetnoot339 340[regelnummer] De minne van sijn ondersaten. De schone son, wanneer hy spant Of in of uyt sijn snelle paerden En sie geen Coninckrijck op aerden Soo vredich als het Nederlant.Ga naar voetnoot337-344 Toesanck. 345[regelnummer] En ick o Prince, die de pen Wat beter als de spiessen ken, Sal roemen in al mijn gedicht Het goede by u wtgericht.Ga naar voetnoot348 En, slady yewers eenen slachGa naar voetnoot349 350[regelnummer] Die Spanjen lang' gevoelen mach Ick sal hem met mijn gladde veerGa naar voetnoot351 Doen klincken alsoo luyd' en veer Alst klincket in Vulcani smisGa naar voetnoot353 Wanneer den hinckert besich isGa naar voetnoot354 355[regelnummer] Of met de blixem voor sijn vae'rGa naar voetnoot355 Of met Achillis beukelaer.Ga naar voetnoot345-356 Ga naar voetnoot356 Ten minsten sal een yeder man Belijden dat ick kiesen kan Om dichten 'talderbeste stof, 360[regelnummer] Dat's Godes en des Princen lof. Finis.	[tekstkritische noot]Triumph-liedt. Dit gedicht was reeds in 1629 afzonderlijk verschenen onder den titel: ‘Iacobi RevI // Triumph-liedt, // Op // De blijde veroveringhe // der tot noch toe onwinbare Stat // van 's Hertogen-bos. // Gestelt in handen des doorluchtichsten // Prince van Orangien // A^o 1629. den 17. Sept. // Psal. 118. 23. // Dat is vanden Heere geschiet, ende het is een // wonder voor onsen ogen. // Vignet // Tot Deventer, // By Sebastiaen Wermbouts, // Boeck-drucker wonende op den Poot // inden Vergulden Bybel, 1629.’ Een exemplaar daarvan bevindt zich in de Universiteitsbibliotheek te Gent. - Ik volg de uitgave van 1629, maar teeken de (weinig talrijke en onbeduidende) varianten van A aan. Titel. A heeft: Triumph-liedt, Op de veroveringe van 's Hertogen-bos; Gunstige leser, enz., 2. De punt tusschen ‘Pindarus’ en ‘de namen’ ontbreekt zoowel in den druk van 1629 als in A; Toesanck; 3. A: Griecksche; 4. A: gebruyck. voetnoot* Triumph-liedt, blijde veroveringhe: nadat 14 September 1629 de capitulatie van Den Bosch was overeengekomen, had den 17den de uittocht van het Spaansche garnizoen plaats; Gunstige leser, enz.: dit voorbericht kan licht tot verkeerde gevolgtrekkingen aanleiding geven. Revius ontleende den vorm van zijn gedicht niet rechtstreeks aan Pindarus, maar aan Ronsard (Ode de la Paix), wiens invloed ook verder telkens duidelijk merkbaar is. Zie mijn ‘De dichter Revius’, pag. 228 vlgg.; gunstige: welwillende. voetnoot3 verduytscht: in 't Duytsch (= Nederlandsch) vertaald. [tekstkritische noot]Gunstige leser, enz., 5. A: keeren, teghen-keeren; Triumph-liedt, 5. A heeft een drukfout: ontsichtbaer; 15. A: Spanien. voetnoot4-5 genomen zijnde vant ghebruyck harer tonelen: ontleend aan de gewoonte bij hun tooneel-opvoeringen. - De zin is: ‘de namen strophe, antistrophe en epodos voor de onderdeelen der ode zijn ontleend aan de koorzangen bij het Grieksche tooneel’. Daar verstond men onder ‘strophe’ (lett.: = draaiing, wending, keer) den dans van de eene koorhelft met het daarbij behoorende gezang, onder antistrophe zang en dans van de andere helft, terwijl de epodos (= nazang) door 't heele koor gezamenlijk werd voorgedragen. voetnoot5 deserley: dergelijke. voetnoot5 Lof-dichten: nl. de koorzangen, in hun oudsten vorm vooral feest- en lofliederen ter eere van Bacchus (dithyramben). voetnoot5-6 met sekere keeren tegenkeeren & c.: met bepaalde omgangen (ronden, dansen) van de eene en van de andere koorhelft. voetnoot1 drift: aandrift, bezieling. voetnoot3 pluym: veer, veeren pen. voetnoot3-4 die mijn hant..roert: de Muze. voetnoot6 geeft my ruym: verminder de spanning, zoodat ik wat ruimer kan ademhalen. voetnoot7 de Thebaensche swaen: Pindarus, de groote Thebaansche lyricus (± 475 v. Chr.). voetnoot8 na Pindo: naar den Pindus (een aan Apollo en de Muzen gewijd gebergte op de grens van Thessalië en Epirus). voetnoot9 die Neerlant niet en plach te gaen: heelemaal juist is deze opmerking niet. Ook Jan van der Noot had aan Ronsard de Pindarische Ode ontleend, maar blijkbaar kende Revius diens werk niet. voetnoot10 steeg': pad: voetnoot16 gehuyst heeft: huis gehouden heeft, krachtdadig is opgetreden. voetnoot17 vromer: dapperder, kloeker. voetnoot19 voorleden: vroeger gebeurde. [tekstkritische noot]27. De tekst van 1629 mist de dubbelpunt aan 't einde van den regel. Waar een leesteeken echter moeilijk gemist kan worden, volg ik hier A; 30. A: verdwijnende; 34. A: de choor. voetnoot19-23 en verder passim. De gewoonte om algemeen-geldende waarheden door aanhalingsteekens aan te duiden ontleent Revius aan de Fransche Renaissance-dichters. voetnoot21-23 Een van de aan Ronsard verwante of ontleende plaatsen. Cf. de editie van Paul Laumonier (Paris, librairie Alphonse Lemerre 1914-1919, deel II, pag. 117, Epode, reg. 1-2. In t vervolg wordt deze editie door mij aangeduid met: Ronsard-Laumonier. Zie voor al deze plaatsen Bijlage I. voetnoot27 grove stucken: kanonnen (voor: de saluutschoten daarvan). voetnoot29 gehylickt aen: gehuwd aan, vereenigd met; duytsche fluyt: dwarsfluit (flûte traversière ou allemande). voetnoot31 den overwinners hoge dragen: de overwinnaars eeren (in verband met den datief ‘den overwinners’ moet ‘hoge’ hier wel subst. zijn: hoge = heug = gedachtenis, voortleven in de herinnering der menschen, roem, eer - zie Ned. Wdb. VI, 696). voetnoot32 corts daer aen: kort daarop. voetnoot34 den choor van Hippocrene: de rei der Muzen, zoo genoemd naar de aan haar gewijde bron op den Helicon. voetnoot25-36 cf. Ronsard-Laumonier II, pag. 117, Antistrophe. voetnoot37 had hem wech geschickt: had zich uit de voeten gemaakt. voetnoot38 wtgehickt: uitgesnikt (de zin is: ‘zijn leed om de heerschappij van den winter was bijna voorbij’). voetnoot39 het was de mey: Frederik Hendriks leger kwam den 30sten April voor Den Bosch aan, zoodat de eigenlijke omsingeling in Mei plaats vond. [tekstkritische noot]45. A: in kinderbedde; 65. A: sijnen. voetnoot45 kinderbedde: kraambed. voetnoot46 arrebeyt: barensnood. voetnoot49 geeft hem: begeeft zich. voetnoot51 van ongeraeckten lauwerier: Den Bosch had den naam van onoverwinlijk te zijn, zoodat de lauwertak voor haar veroveraar nog maagdelijk (‘ongeraeckt’) was. voetnoot54 rede: gereed, in orde. voetnoot55 dubbel: doordat er van alles reserve is? staend' en lopend' want: vast en los touwwerk. voetnoot58 den Peruaenschen cant: Peru was het goudland der Spanjaarden, welks schatten door de zilvervloten naar Spanje werden gevoerd. voetnoot60 slechte: van geringe waarde. voetnoot62 vande hoochste gading: van de kostbaarste soort. voetnoot64 hem eerst..dorst: 't eerst in 't veld durfde verschijnen. voetnoot66 om hem wat ridderlijcx te vergen: om hem ten (ridder)kamp te dagen. voetnoot67 spelen: de oorlog wordt hier voorgesteld als een dobbelspel (cf. reg. 69). voetnoot68 huys: versterkt kasteel. voetnoot69 cansse: worp met de dobbelsteenen. [tekstkritische noot]73. Zoowel de tekst van 1629 als A missen aan 't einde van den regel de punt; 85. A: ô ontversaegde; 96. A: boeyen. voetnoot76 valt: valt uit, is. voetnoot77 windt: windhond. voetnoot79 tuygen: getuigen van, doen blijken. voetnoot71-80 cf. Ronsard-Laumonier IV, pag. 254, reg. 13-18. voetnoot80 senen: spieren. voetnoot82 ontbonden: (nl. van 't lichaam, cf. Filippenzen 1:23) gedood; roer: vuurroer. voetnoot86 Colligny: Frederik Hendrik was de zoon van Louise de Coligny, vierde vrouw van Willem den Zwijger. voetnoot90 by: door. voetnoot92 wins: wensch. voetnoot93 Andromeda: dochter van koning Kepheus van Aethiopië. Tot straf voor een den Nereiden aangedane beleediging zond Poseidon een zeemonster om de kusten van Aethiopië te verwoesten. Volgens een orakelspreuk zou men van dit monster worden bevrijd, indien Andromeda daaraan ten offer gegeven werd. Zij werd daarom aan een rots in zee gebonden, maar door den held Perseus gered. voetnoot97 het rode monster: (hier figuurlijk voor) de Katholieke bisschop van Den Bosch in zijn rood ambtsgewaad. Cf. ook Openb. 12:3. voetnoot98 na uwe siele gaept: op uw ziel uit is. voetnoot99 omhelst: grijp aan, maak gebruik van. voetnoot100 de grootsche wapentuyr: de fiere ridder. voetnoot102 Hertoginnen-bos: Den Bosch behoorde in 1629 niet aan een hertog, maar aan aartshertogin Isabella, wier echtgenoot Albertus van Oostenrijk in 1621 gestorven was. voetnoot103 leyt onder voet: (hier voor:) is gestorven. voetnoot107 beschroomt: bevreesd. voetnoot109 slacht: lijkt op, is even angstig als; Mijter-drager: bisschop (sinds 1626 was Michaël Ophovius (1571-1637) bisschop van Den Bosch). voetnoot111 begost: begonnen. voetnoot113 een heete vlucht: nl. van kanonskogels. voetnoot115 doorwoelt: nl. bij den aanleg van loopgraven en schansen; wel-en-bet: goed en wel, afdoende. voetnoot117 die na de huyt haer wacker dongen: die dapper dongen (niet naar haar hand als bij een gewone maagd - cf. regel 89 vlgg. -, maar) naar haar huid (= de omwalling der vesting). voetnoot118 muyser: mortier. voetnoot119 beetter: beet er. voetnoot120-121 Het meervoud (die... vermengden, wtplengden) is ontleend aan de meervoudige beteekenis van het antecedent ‘menich’. voetnoot123 om een groen kransken af te steken: om een lauwerkrans te veroveren, zooals bij een echt ‘spel’ (= wapen- of steekspel, cf. regg. 111 en 121). voetnoot125 een fellen oegst: een wreede, verschrikkelijke oogst. voetnoot129 noch: toch; wel geweirt: goed gewapend. voetnoot132 benachten: overnachten, verblijven. voetnoot134 grijsen cop en mager lijf: een magere, afgeleefde grijsaard. voetnoot135 ter liefde vande hoer van Romen: ter wille der Katholieke kerk. voetnoot136 onnoselijck: onschuldig. voetnoot141 een groote draeck: nl. het Spaansche leger onder Hendrik van den Berg, later versterkt door keizerlijke troepen onder Montecuculi en graaf Jan van Nassau, dat zich tijdens het beleg meester maakte van de Veluwe. voetnoot144 sijn brede buyck te Wesel lach: Wesel was nl. de hoofdstapelplaats van krijgsbehoeften en levensmiddelen voor 't vijandelijke leger. voetnoot147 een cloecken baes: nl. Otto van Gent, heer van Dieden, die er 19 Augustus 1629 in slaagde Wesel bij verrassing te bemachtigen. voetnoot148 raven-aes: ‘kreng’. voetnoot149 clop: slag. voetnoot150 den ouden wollef: blijkens het verband kan niemand anders dan Otto van Gent bedoeld zijn. Het lijkt me onjuist hier te denken aan kapitein Wolf Mislich, die wel een der onderbevelhebbers bij den aanslag was, maar door allerlei oorzaken met zijn afdeeling de eigenlijke verovering miste. [tekstkritische noot]155. A: nabuer-landen; 159. A: voor en regel. voetnoot151 dat het den cop weer na sich tooch (= terug-trok): tengevolge van het verlies van Wesel moesten de vijanden de Veluwe ontruimen. voetnoot153 duyren: 't uithouden. voetnoot155 wrevellijck: op onbeschaamde wijze. voetnoot156 met cromme handen: cf. ‘met kromme (of lange) vingers’ en Fra. ‘avoir la main crochue’. voetnoot158 tegen hant, en tegen segel: in strijd met mondelinge (met handslag bekrachtigde) en schriftelijke (van een zegel voorziene) verbintenissen. voetnoot163 buyten schroom: zonder vrees. voetnoot164 vry onder sijn geleyde: veilig onder zijn bescherming. voetnoot166 sijn geloof: zijn belofte, woord. voetnoot167 met slechter eeren: met geringe eer. voetnoot155-168 Deze karakteristiek van ‘den’ vijand is opgebouwd uit grieven, zoowel tegen de aanvallers in 't algemeen als tegen de aanvoerders persoonlijk. De eerste 6 regels doelen op het feit, dat de keizerlijke troepen de Veluwe binnenvielen, hoewel er tusschen de Republiek en den Keizer ‘een twijfelachtige betrekking van zoogenaamde onzijdigheid’ bestond. De volgende regels veroordeelen de plunderingen in 't algemeen, maar in 't bijzonder die van Montecuculi's woeste, niet onder tucht staande Croaten en Italianen. In regel 163 en 164 lees ik een toespeling op Wallensteins stelregel, dat de oorlog den oorlog voeden moet. Regels 165 en 166 slaan op Graaf Jan van Nassau (kleinzoon van Jan den Oude), die in 1613 Katholiek was geworden en, na eerst de Staten te hebben gediend, naar de vijanden was overgegaan. Misschien wordt ook nog gedacht aan Hendrik van den Berg, die, bijna nog als kind, na het verraad van zijn vader diens zijde gekozen had. [tekstkritische noot]185. A: hyer; 190. A heeft ‘de allesins’, wat bij de ‘Druckfauten’ en door Revius in C in handschrift verbeterd wordt. voetnoot174 Ernst Casimir: deze was door Frederik Hendrik naar het Oosten gezonden om tegen den binnendringenden vijand op te treden. voetnoot176 deucht: dapperheid. voetnoot179 de Harpyjen: roofvogels met vrouwenhoofden, die den blinden ziener Phineus kwelden door hem telkens van zijn maal te berooven of dat te bevuilen. Hier figuurlijk voor: de plunderende troepen van den vijand. voetnoot181 dat haer den honger heeft door-knaecht: door het verlies van de voorraden in Wesel leed het vijandelijke leger op de uitgeplunderde Veluwe gebrek. voetnoot184 lant-ruchtige: door 't heele land hoorbare. voetnoot187 met rode letters: nl. bloedige wonden. voetnoot186-189 Cf. Ronsard-Laumonier II, pag. 105, Antistrophe, reg. 9 - slot. voetnoot191 den Arent: de dubbele Rijksadelaar van het Roomsch-Duitsche keizerrijk, (hier voor:) keizer Ferdinand II. voetnoot192 Coeckoeck: graaf Ernst van Montecuculi, bevelhebber der keizerlijke hulptroepen, die in de Veluwe vielen. voetnoot193 voegd' hem al sijn best (aen): trok zoo snel mogelijk (naar). voetnoot194 eenes slechten (= eenvoudigen) vogels nest: nl. Amersfoort, dat hij 14 Augustus vermeesterde. [tekstkritische noot]205. A: 'Tis; 210. A mist de punt aan 't einde van den regel. voetnoot196 de cuyckens: de burgerij (deze regel slaat op de plundering der stad door de Croaten). voetnoot197 nimmermeer: nooit. voetnoot199 den Leeu: die van het Nassausche wapen, (voor:) Frederik Hendrik. voetnoot200 soo wildy vallen veel te licht: zult gij veel te licht bevonden worden (cf. Daniël 5:25-28). voetnoot202 den snavel vegen; cf. ‘den mantel uitvegen’. voetnoot203 heeft verschult: aan boete heeft verbeurd, schuldig is. voetnoot212 veege: (hier blijkbaar in de Duitsche beteekenis van:) laffe. voetnoot213 betrappen: te pakken krijgen. voetnoot215 set voet by voet: voet bij stuk houdt; den strijd volhoudt. voetnoot216 pant-kering' doet: in de bres springt (pant-kering' = verzet tegen gerechtelijke inbeslagname als onderpand voor onbetaalde schulden). voetnoot220 haest: spoedig; den snorker: den snoever. [tekstkritische noot]Tegen-keer. De druk van 1629 heeft, blijkbaar bij vergissing: Tegen keer. voetnoot205-221 Dit gedeelte slaat op Jhr. Tertulianus van Dorp, die Amersfoort lafhartig had overgegeven. De kern er van (reg. 205 en 211) is ontleend aan Horatius (Carm. III, 2, reg. 13-16). voetnoot225 immer alsoo los: minstens even lichtvaardig. voetnoot226 nieuwelijcx: pas (na 14 Augustus te zijn ingenomen, werd Amersfoort den 24sten weer verlaten). voetnoot228 locht: weersgesteldheid, toestand. voetnoot230 de stat be-eedicht: door een eed aan de stad gebonden (een eigenaardige constructie). voetnoot231 party: tegenpartij. voetnoot233 schraet: schroot (cf. Oostelijk ‘schraden’ naast ‘schroden’). voetnoot234 fraey: flink, frisch. voetnoot235 kegels: keien, steenen. voetnoot236 flitsen: pijlen. voetnoot238 watty: wat gij. voetnoot239 weder-saker: tegenstander. voetnoot242 spijt: smaad. voetnoot243 vrome: dappere. voetnoot246 of schoon de man my niet en greyt: ook al bevalt de man mij niet. [tekstkritische noot]259. A: ‘die het slot’, wat in de ‘Druck-fauten’ en door Revius in C in handschrift verbeterd wordt; 265. A: onvermoeyet. voetnoot254 slechter: zwakkere, mindere. voetnoot257 u draget: u gedraagt, u beschouwt als. voetnoot259 dit is...slot: dit is de samenvatting van alles. voetnoot261 hem onthoort: niet naar Zijn geboden handelt. voetnoot262-264 De sterkte van Den Bosch was voor een groot deel te danken aan het feit, dat de stad temidden van (overstroomde) moerassen lag. Met behulp van watermolens trachtte Frederik Hendrik deze droog te leggen, wat door een drogen zomer zeer begunstigd werd. voetnoot264 sompige: moerassige. voetnoot266 op u passen: voor u zorg dragen. voetnoot267 dien den hemel dient: gij, dien de hemel dient. voetnoot270 haer verstoren: zich vertoornen. voetnoot271 de stromen: nl. de Dommel en de Aa, wier bedding door Frederik Hendrik verlegd was, zoodat hij ‘het land tusschen zijn kwartieren kon doen overstroomen en de nu drooggelegde stad zelve van water beroofde’. voetnoot273 den hater: de vijand (Hendrik van den Berg, die Frederik Hendrik in zijn kwartieren aanviel). voetnoot274 het wit: 't doelwit; na poocht: naar streeft. voetnoot278 damp: rookwolk. voetnoot279 doorgeminget: vermengd. voetnoot275-280 cf. Ronsard-Laumonier IV, pag. 183, reg. 1-9. voetnoot283 voorwaerts aen: verder. voetnoot281-286 cf. Ronsard-Laumonier IV, pag. 241, reg. 30-34. voetnoot293 de Seeg': Nike, de godin der overwinning. voetnoot299 Geluck: Tyche of Fortuna, de godin van het goed geluk, vaak voorgesteld met een rollend rad, dat de grilligheid der fortuin aanduidde. voetnoot301 haer het rat ontsonck: zij het rad verloor. [tekstkritische noot]327. A: ô. voetnoot311 wt-drucken: weergeven, zijn als. voetnoot316 Athos: berg op het Macedonische schiereiland Chalcidice; duyster weder: verschrikkelijk onweer. voetnoot317 yewers: ergens. voetnoot319 cloot: bal, kogel (hier vanwege 't rollende geluid daarvan voor:) donder. voetnoot311-320 cf. Ronsard-Laumonier IV, pag. 190, reg. 23-pag. 191, reg. 4. voetnoot323 weder: op uw beurt (bij de capitulatie werd o.a. bepaald, dat de bezetting met krijgseer mocht aftrekken, terwijl aan de stad al haar privilegiën werden gewaarborgd). voetnoot328 Daphnes: toen de nimf Daphne door Apollo werd vervolgd, bad ze Zeus om uitkomst en werd in den sedertdien aan Apollo gewijden laurier veranderd; nimmer-soore: nooit-verwelkende. voetnoot331-334 cf. Ronsard-Laumonier III, pag. 291, reg. 13-16. voetnoot335 sprong': springbron, fontein (cf. Johannes 4:14). [tekstkritische noot]345. A: ô; Onderschrift. Finis ontbreekt in A. voetnoot339 proeven: ondervinden. voetnoot337-344 dergelijke beelden komen bij Ronsard dikwijls voor, al is de uitwerking nooit heelemaal gelijk. Men zie o.a. Ronsard-Laumonier IV, pag. 203, reg. 24-47. voetnoot348 by u: door u. voetnoot349 yewers: ergens. voetnoot351 gladde veer: (veeren) pen, waar de woorden gemakkelijk, vloeiend, uit komen (cf. ‘een gladde fluit’ bij Huygens I, 227). voetnoot353 Vulcani smis: de smidse (onder den Etna) van Vulcanus, den god van het vuur en de smeedkunst. voetnoot354 den hinckert: toen Vulcanus eens bij een twist tusschen zijn ouders, Zeus en Hera, zijn moeder helpen wilde, wierp Zeus hem van den Olympus. Hij kwam terecht op het eiland Lemnos en bleef sindsdien kreupel. voetnoot355 de blixem voor sijn vae'r: met de Cyclopen smeedde Vulcanus de bliksems voor Zeus. voetnoot345-356 cf. Ronsard-Laumonier III, pag. 235, reg. 9-16. voetnoot356 Achillis beukelaer: voor dit schild van Achilles zie men Ilias XVIII, reg. 478-608.

Vorige Volgende

Triumph-liedt, op de blijde veroveringhe der tot noch toe onwinbare stat van 'sHertogen-bos.

Gunstige leser.Ga naar voetnoot*

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen