Over-Ysselsche sangen en dichten

[p. 1]

Iaer-dicht
op de verlossinge der stadt Deventer
wt het gewelt der Spaenjaerden.

Geschiet den laetsten maij ouden stijls, anno 1591.^*

Gelijck den Arent jong, den nieuwen blixem-drager

Eerst proevende de locht sijn wiecken nu wat lager²
Nu hoger recket wt, na dat het warme bloet³
En Vaderlijcke drift hem dat beginnen doet,⁴
En als de luwe lent de wolcken heeft verdreven
Hem telckens meer en meer verstoutet bloot te geven,⁶
Nu vallet op een ram gedwalet vande wey,
Nu een geschubde draeck met sijne claeuwen bey
Weerstrevende aenvat en niet en laet ontglijden,⁹
Wel lustich nade spijs, maer lustiger tot strijden:¹⁰
Of als het smalle Ree wat rustende int velt¹¹
Een gra'ge leeuwen-welp siet jachten met gewelt
Niet na der moeder melc maer na de vee-waranden¹³
Bevreset dat hy eerst sal smaken zijne tanden:^1-1414
Soo sach het Spaensche heyr int bondich Nederlant¹⁵
O Maurits, onvoorsiens u standaerden geplant,
En u van jaren jonck met sege-rijcken segen¹⁷
Intreden onversaecht ws Vaders hoge wegen:

* Iaer-dicht, ouden stijls: volgens de oude tijdrekening. In 1582 verving Paus Gregorius XIII de Juliaansche tijdrekening door een meer nauwkeurige, naar hem de Gregoriaansche genoemd. Om de in den loop der eeuwen ontstane fout te neutraliseeren werd bepaald, dat op 4 October dadelijk 15 October volgen zou. Oude en nieuwe stijl verschillen dus tien dagen.

2 eerst proevende de locht: voor 't eerst de lucht probeerende (met vliegen).

3 na dat: naar dat, zooals.

4 Vaderlijcke: van zijn vader geërfde.

6 hem (= zich): behoort bij ‘bloot te geven’; verstoutet: zich verstout, moed vat.

9 weerstrevende: slaat op ‘draeck’.

10 lustich: begeerig.

11 smalle: slanke, ranke.

13 vee-waranden: weideplaatsen voor het vee.

1-14 Dit gedeelte vertoont een treffende overeenkomst met het begin van Ronsards ‘Hynne du Roy Henry III, pour la victoire de Moncontour’ (Ed. Paul Laumonier (Paris, librairie Lemerre), IV, 252, reg. 1-12). Zie Bijlage I; blixem-drager: in de Grieksche mythologie is de adelaar Zeus' wapen- en bliksemdrager.

14 smaken: ondervinden, ondervinding opdoen van.

15 Deze regel sluit aan op het tweede beeld (‘zooals een ree den leeuwen-welp ziet...’), maar niet op het eerste (‘zooals een arendsjong neerstort op een ram of op een draak...’); bondich: eig. bindend, hier: verbonden.

17 van jaren jonck: Maurits was 14 November 1567 te Dillenburg geboren en dus 23 jaar oud.

[p. 2]

 

Doe ghy geluckelijc beproevedet u heyl

20

Opt trotsige Breda, op Hemert ende Heyl,²⁰

 

Op Elshout, Rosendaal, en op de Isel-steden^20-2121

 

Ont-lastende sijn stroom van boven tot beneden.²²

 

Dien liefelijcken dach, ô ghy mijn Vader-stat,

 

Doe ghy weerom ontfinckt den over-rijcken schat

25

Van vryheyt door dees Prins die heeft my vast verbonden²⁵

 

Sijn roem en Godes eer dieshalven te verconden.

 

'Ken kan de oude schult niet langer houden in.

 

God stuere mijne pen en roere mijnen sin.

 

De glinsterende Son begost zijn swoege paerden²⁹

30

Te mennen na het wad, oock dee met sneller vaerden³⁰

 

De sonne van ons lant Mauritius sijn heyr

 

Wat sacken na benee'n, met allerley geweyr,³²

 

Cartouwen half en heel, bloc-wagenen, affuyten,³³

 

Schans-corven, cruyt en loot, veel ponten, en veel schuyten,³⁴

35

Storm-bruggen, schuppen, spae'n, crood-wagens, tenten licht,³⁵

 

En wat tot een beleg moet wesen toe-gericht,³⁶

 

Oock brave ruyters, en bedrevene lans-knechten,

 

Wel weynich in getal maer moedich in het vechten.

 

De Isel die den Rijn door Drusi oude grift³⁹

20 trotsige: weerbarstige; Breda: in 1590 verrast door het turfschip van Adriaan van Bergen.
Hemert, Heyl (= Hedel): liggen aan de Maas ten N.W. van Den Bosch.

20-21 op Hemert... Isel-steden: in het voorjaar van 1591 veroverde Maurits eerst een aantal plaatsen in Noord-West-Brabant om daarna naar den IJsel te trekken.

21 Elshout: ligt ten N. van Dordrecht aan de samenvloeiing van Lek en Noord. Bedoelt Revius misschien het in 1591 door Maurits veroverde Oosterhout ten N. van Breda?; de Isel-steden: Zutfen en Deventer.

22 ont-lastende: bevrijdende; sijn: hangt af van ‘de Isel’.

25 vast verbonden: dwingend den plicht opgelegd.

29 swoege: zwoegende, hijgende.

30 na het wad: naar de doorwaadbare plaats in de rivier. Vanuit Deventer gezien trok de zon iederen dag den IJsel over om dan in 't Westen te verdwijnen.

32 na benee'n: stroomafwaarts. Maurits kwam namelijk van het pas veroverde Zutfen; geweyr: oorlogstuig.

33 cartouwen: ouderwetsche kanonnen; half: zonder affuit; bloc-wagenen: zware vrachtwagens.

34 schans-corven: gevlochten manden, die met aarde gevuld werden en dan dienden tot bekleeding der borstweringen; ponten: pontons.

35 storm-bruggen: bruggen om bij de bestorming over de stadsgracht te komen; crood-wagens: kruiwagens.

36 toe-gericht: in orde gebracht, aanwezig.

39 Drusi oude grift (= gracht): Augustus' stiefzoon Drusus, die van 13-9 v. Chr. in Germanië vertoefde, liet in onze streken ten behoeve van het troepenvervoer grachten en dijken aanleggen. De juiste ligging daarvan is niet bekend, maar volgens de overlevering is door Drusus de Rijn met den (Ouden) IJsel verbonden.

[p. 3]

40

Ontfanget in sijn schoot, en met een soete drift

 

Leydt door de Suyder-vliet in d'Oceansche baren⁴¹

 

Draecht Deventer de Stat, een merckt van goede waren,

 

Met wallen niet alleen en torens wel beset

 

Maer met een Borgery die luystert nade wet,

45

Een wijse Overheyt, die niet soo seer versinnet⁴⁵

 

Te wesen van haer volck geduchtet als beminnet.

 

‘De Fame die den voet stelt op der aerden cloot⁴⁷

 

En midden door de locht haer brede wiecken stoot,

 

Maer 'thooft met wolcken bruyn laet nevelich omringen⁴⁹

50

Verbeeldet ons den aert van alle grote dingen

 

Waer van men wel den roem en luyster hoort en siet

 

Maer 'talinge begin gemeenlijck weetmen niet.^47-5252

 

Hierom en spreeck ick hier van Catthen noch van Francken

 

Die om het blint geluck, hier landende te dancken⁵⁴

55

Dees vesting bouden, en die noemden d'Avontuer,^53-55

 

Noch oock van Davons-tree; want 'tvalt my harde suer⁵⁶

 

My selven sulck verhael te maken aengename:

 

Indien my yemant sey dat Deventer den name

 

Draecht van de Twenter of Tubanter streeck, ick liet^58-59

60

My duncken dat een sulck, al raemde hy het niet⁶⁰

 

Nochtans den witten doel der waerheyt bet genaeckte.⁶¹

41 Suyder-vliet: Zuiderzee.

45 versinnet: zijn zinnen er op zet, begeert.

47 cloot: bal, bol.

49 bruyn: donker.

47-52 Naar het voorbeeld van de Fransche Renaissancisten wordt hier door aanhalingsteekens de aandacht gevestigd op de algemeengeldigheid van deze regels. De beschrijving der Fame gaat terug op Vergilius (Aen. IV, 177): ‘ingrediturque solo et caput inter nubila condit’.

52 'talinge: het volkomen, allereerste.

54 geluck: de godin Fortuna of Avontuur (cf. rad van Avontuur).

53-55 Ook in zijn Dav. Ill., pag. 4, verwerpt Revius dit etymologisch verzinsel: ‘Alii multo altius urbis hujus origenem repetunt, nempe ab anno Christi Cxxx. tunc enim Cattos, una cum Hermunduris Hercyniam sylvam incolenteis, atque inde a Salinis expulsos, partim in Galliam se recepisse, partim una cum Alanis Hispaniam petiisse, atque inibi Cataloniam fundasse, quae & à Cattis nomen habeat, eos qui in Gallia consederant, inde fugatos, ac secundo Rheno devectos, ad superiorem ejus alveum arcem etruxisse quam d'Avonturium vocarint,... à fortuna, quae eorum lingua ita appellaretur, cuique tam felicem vagationis suae eventum grati imputarent’.

56 Davons-tree: volgens deze etymologie zou Deventer zjjn naam ontleend hebben aan den Saksischen held Davon. Cf. t.a.p.: ‘..qui non aliunde quam à Davone, viro quondam inter Saxones honorato & potente, nomen huic urbi inditum asseverant’; harde: zeer.

58-59 Revius sluit zich hier aan bij de meeningen van Georgius Braun en Franciscus Hogenbergius (cf. Dav. Ill., t.a.p.).

60 raemde: meende.

61 bet: beter.

[p. 4]

 

Dit weet ick, dat dees Stat haer vryheyt noyt versaeckte,

 

'Tsy doe der Hansen bont haer broederschap gewan,⁶³

 

'Tsy doe het Keyser-rijck oyt tegen d'Otthoman⁶⁴

65

Haer middelen genoot, 'tsy doe de Stichtsche mijter⁶⁵

 

Haer schutte voor gewelt; maer doe den al-verbijter

 

Den Spangiaert niet beviel het matige gesach⁶⁷

 

Dat hy vercregen had door s'Bisschops overdrach⁶⁸

 

En wilde hem met goet noch bloet genoegen laten

70

Maer pijnde oock de siel, doe custese de Staten.⁷⁰

 

Geluckich sevenmael, indiense corts daer aen⁷¹

 

Niet wederom en waer so schandelijck verraen!

 

Soo haest als al den tocht was dese stat genaket,⁷³

 

En door des Princen last heel schiedelijck gestaket⁷⁴

75

Heeft hy den oorlochs-raet opt spoedichste vergaert,

 

En zijn gedachten cloeck aldus geopenbaert:

 

Ghy siet wel, Heeren, dat, naest God, door mijnen rade

 

De saken zijn verkeert ten goeden van het quade.⁷⁸

 

Ick wiste dat Philips die in sijn hert bevat

80

D'heel werelt te gelijck sou spillen zijnen schat.

 

Ick sach dat Parma, die op Vranc-rijck climmen woude

 

Int Neerlant sijn geluck en eer verliesen soude.^79-82

 

Hierom en sprack ick niet van legers overgroot

 

Maer van geoeffent volck niet schromende den doot,

63 der Hansen bont: in het laatst der dertiende eeuw sloot Deventer zich aan bij de beroemde Noordduitsche Hanze.

64 oyt: vroeger, eens (cf. Ned. Wrdb. XI, 3); d'Otthoman: de Tuik. Omstreeks 1530 moest Keizer Karel V, aan wien Overijsel (en dus ook Deventer) in 1528 gekomen was, zijn hoofdstad Weenen telkens tegen de Turken verdedigen.

65 de Stichtsche mijter: in 1046 werd bisschop Bernulf van Utrecht door Keizer Hendrik III met Deventer beleend. In 1527 stond bisschop Hendrik van Beieren, in het nauw gebracht door hertog Karel van Gelre, zijn wereldlijke macht af aan Keizer Karel V, die den 21sten Maart 1528 door Overijsel als erfheer gehuldigd werd.

67 den Spangiaert: Philips II (die bij den troonsafstand van zijn vader in 1555 en '56 Spanje en de Nederlanden gekregen had, terwijl het Duitsche Rijk en de Oostenrijksche erflanden aan Ferdinand van Habsburg kwamen).

68 door s'Bisschops overdrach: zie de aanteekening bij regel 65.

70 oock de siel; nl. door de Inquisitie; custese: koos zij de zijde van. In November 1578 werd Deventer door Rennenberg voor de Staten veroverd.

71 corts daer aen: kort daarop, nl. in Januari 1587 (verraad van den Engelschen commandant Stanley).

73 tocht: optocht, stoet (slaat terug op reg. 30-38).

74 gestaket: tot staan gebracht.

78 verkeert: veranderd.

79-82 Philips II had zich in de Fransche burgeroorlogen gemengd, in de hoop zijn dochter Isabella op den Franschen troon te kunnen plaatsen. Parma had dienovereenkomstig bevel gekregen met zijn leger naar Frankrijk te trekken en daar den Hugenootschen Hendrik van Navarre (Hendrik IV) te bestrijden.

[p. 5]

85

De vaendelen gevult, de lening' wel betalet,⁸⁵

 

Een wijs en snel beleyt: dit's daermen eer mee halet.

 

Wat dunckt u? hebben wy niet cloeckelijck de schans

 

Van Zutphen, en van daech slech met tien duysent mans

 

De Stat oock overheert? en of met dese benden⁸⁹

90

Wy huyden ('tis noch licht) oock Deventer berenden⁹⁰

 

En dreven mee alhier den vyant wtet nest?

 

Elck seg' wat hem gevalt, ick volg' het alderbest.

 

Den Prins had kuym geseyt, als ongelijcke sprake⁹³

 

Men hoorde hier en daer; de eene docht de sake

95

Wel doenlijck, d'ander niet. maer merckende 'tverstant,

 

De wel-gebonden ree'n, den goddelijcken brant⁹⁶

 

In een so jongen hooft, so riepens' al te same

 

Sy wildent vangen aen in Gods en s'Princen name.

 

Den oorlochs-raet en was noch nauwelijck ge-ent

100

De Stat wert om end' om besloten en berent.

 

Den nacht valt op de hant. daer na in weynich dagen¹⁰¹

 

Twee bruggen op den stroom sijn constelijck geslagen.

 

'Tvier-spouwende geschut wort op de Isel-cant

 

En in het Ramen-velt gebeddet en geplant¹⁰⁴

105

In tal noch min noch meer als tweemael veertien stucken:

 

Het nijt-spel is begost, God geef wiet sal gelucken.¹⁰⁶

 

Den Prince als hy had ordentelijck gestelt

 

'Tgeladene cannon opt onbegraven velt¹⁰⁸

 

Dee lossen op de poort en op de steene' wallen

110

Een claterende vlucht van heete yser-ballen,

 

En sont terstont daer op een wackere trompet¹¹¹

 

Te eysschen dat de Stat hem werd' in hand' geset.

 

Daer binnen lach die tijd van Berch de edel Grave¹¹³

 

Die eermael voor het lant wel waechde lijf en have,

85 vaendelen: compagnieën voetvolk met een eigen vaandel, vendels; gevult: voltallig, op volle sterkte.

89 overheert: veroverd; of: indien.

90 'tis noch licht: vergelijk boven, regel 29-30; berenden: ter belegering insloten.

93 kuym: nauwelijks.

96 wel-gebonden: vloeiende.

101 op de hant: van lieverlede.

104 Ramenvelt: veld, waar de drapeniers het natte laken op spanramen te drogen zetten.

106 nijt-spel: gevecht; geef: beslisse.

108 onbegraven: niet door een gracht of wal versterkte.

111 trompet: trompetter.

113 die tijt... Grave: in dien tijd de edele Graaf van (den) Bergh.

[p. 6]

115

Maer nu in tegendeel den Spangiaert was bedient,^114-115115

 

Des Princen bloetverwant, maer sijnes vyants vrient.¹¹⁶

 

‘Begeerlijckheyt van staet, waer drijfdy toe u slaven?¹¹⁷

 

Ghy maket datse in vergetelheyt begraven

 

Den luyster van haer naem, de cranssen van haer hooft.

120

Ghy roertse blindeling (wie haddet oyt gelooft¹²⁰

 

Wanneerment niet en saeg?) haer eygen bloet te drincken.

 

En met den rechter arm den luchter te vermincken.¹²²

 

De Grave vanden Berch niet luysteren en wou

 

Na overgeven, maer zijn meester zijn gehou.¹²⁴

125

Dies buyten alles wiert tot stormen toebereydet,

 

En binnen wiert den storm manhaftelijck verbeydet.

 

Nu segt, Calliope, al-eer den strijt began

 

Een camp van twee alleen gevochten man voor man.

 

Een stouten Albanoys quam dagelijcx braveren¹²⁹

130

Het leger vanden Prins, en moedichlijck begeeren

 

Van eener wie het lust' een ridderlijcken camp.

 

Des Princen ruytery niet dragen cost den schamp,¹³²

 

Maer branden vierichlijck den snorcker thooft te bieden,¹³³

 

'Ten waer den cloecken Prins een yeder de verbieden¹³⁴

135

Te rasen met den dwaes en al des legers eer

 

Te hangen roeckeloos aent punct van een geweer.¹³⁶

 

Catulle, edel soon des edelen Ryhoven¹³⁷

 

Ghy cont dit niet verstaen: de galle comt u boven,

 

Doch dwingende u sucht crijght min of meer verlof¹³⁹

140

Te ringelen den quant, te redderen den lof¹⁴⁰

 

Van het getrotste heyr, den dager gady dagen¹⁴¹

114-115 Graaf Herman van den Bergh was een zoon van den Gelderschen stadhouder Willem van den Bergh, die in November 1583 gevangen genomen was wegens onderhandelen met den vijand en na zijn vrijlating met zijn drie zoons de zijde der Spanjaarden gekozen had.

115 bedient: dienende.

116 des Princen bloetverwant: Willem van den Bergh was gehuwd met een zuster van Willem van Oranje, zoodat Herman v.d.B. en Maurits volle neven waren.

117 begeerlijckheyt van staet: begeerte naar aanzien.

120 roertse: brengt ze er toe.

122 luchter: linker.

124 gehou: getrouw.

129 Albanoys: Albanees. Toen Albanië in 1479 een Turksch gewest werd, verhuisden vele Albaneezen naar Italië, vanwaar ze in de huurlegers van Parma gemakkelijk naar de Nederlanden konden komen.

132 schamp: smaad.

133 branden: imperfectum van 't ww. bernen (uit: brennen); snorcker; pocher.

134 'ten waer: het en ware, als niet. De bedoeling is: ‘wat zij ook gedaan zou hebben, als niet...’; de (dē): deeed.

136 geweer: wapen, hier: zwaard.

137 des edelen Ryhoven: François de la Kethulle, heer van Ryhove, die in 1577 te Gent aanvoerder der Geuzen en Calvinisten was.

139 crijght: lees: krijgt gij.

140 ringelen: een ring door den neus halen (bij dieren), bedwingen, temmen; te redderen den lof: de eer te verdedigen (eig.: regelen, ter hand nemen).

141 getrotste: getergde, uitgetarte.

[p. 7]

 

Te comen voorden dach, den camp die wert geslagen,

 

Sy comen bey te veld' met speer en cortelas,¹⁴³

 

De wapens even schoon, de hengsten even ras,

145

De pluymen even crul, de casquen sijn gesloten,¹⁴⁵

 

De lancien gevelt, gelijck een pijl geschooten

 

Vande gespannen pees' soo vliegens' op malcaer.

 

T'volck roept verbaesdelijck, elck vreset voor gevaer,¹⁴⁸

 

Elck hopet op geluck. de recht-geraemde steken¹⁴⁹

150

Haer treffen beydersijts, maer beydersijts verbreken

 

De lancien gestuyt opt wel getempert stael.¹⁵¹

 

De ridderen verwoet haer heffen uytten sael

 

Om met het cort geweyr elck-anderen te stoten

 

De sielen uyt de borst, of t'leven uyt de stroten.¹⁵⁴

155

Den onduyts heeft de hant aende pistool geleyt.¹⁵⁵

 

Ha! sprack Catulle doe, ten was soo niet geseyt,¹⁵⁶

 

Versettet hem den tromp, en met de cortelasse¹⁵⁷

 

Tast ruyterlijcken toe en capt hem wel te passe

 

De trouweloose vuyst daer hy t'pistool in hiel.¹⁵⁹

160

T'verradelijck geweyr plomp inden sande viel,¹⁶⁰

 

De handt hinck aen een vel. ô oogenschijnlijck wonder!

 

Soo moet de wreede hant doch vallen steets her-onder,¹⁶²

 

De hant en oock den cop des genen die verraet

 

Denckt, tegen die na deucht en goeden name staet.

165

Insonderheyt en meest die de pistolen dragen,

 

O Maurits, om met list te corten uwe dagen,

 

Om t'Vaderlant en u te delven in een graf;¹⁶⁷

 

‘De hoochste euveldaet verdient de hoochste straf.

 

Waer ben ick? ick bestae heel uytet spoor te raken.¹⁶⁹

170

Vergeeft my, Vaderlant, ick dacht om ander saken.¹⁷⁰

 

Den fellen Albanoys nu sachter als een lam

 

Met de behouden hant zijn gouden keten nam

 

En wierp hem om den hals sijn dapperen verwinder.

 

Ghy hebt gewonnen, Heer, ick kent, ik ben u minder.¹⁷⁴

143 cortelas: korte, breede sabel (Fransch: coutelas).

145 crul: fier-krullend; casquen: helmen.

148 verbaesdelijck: buiten zichzelf, vol geestdrift.

149 recht-geraemde: goedgemikte.

151 getempert: uit verschillende metalen samengesteld.

154 stroten: meerv. van strot.

155 onduyts: niet-Duytscher, vreemdeling.

156 geseyt: afgesproken.

157 versettet: slaat uit de richting.

159 trouweloose: omdat het pistool niet tot de afgesproken wapens behoorde, cf. reg. 143.

160 plomp: bootst het geluid na.

162 her-onder: naar beneden (cf. Hgd. herunter).

167 een: één.

169 bestae: begin.

170 Vaderlant: vaderstad = Deventer (cf. de beteekenis van patria).

174 kent: erkent 't.

[p. 8]

175

Catulle greep hem aen en bracht hem by sijn Heer,

 

De Prince schenckt hem 'tlijf, en schickt hem veylich weer¹⁷⁶

 

Recht na Graef Herman toe, geleret door de slagen

 

‘Dat hoochmoet voor den val, en trots comt voor de plagen.¹⁷⁸

 

De Son had negenmael en negenmael de Maen

180

Al rollende gereyst des hemels ronde baen

 

Als Maurits nu het werck aanvangende, van buyten

 

Liet spelen op de stat zijn grove orgel-fluyten.¹⁸²

 

Wat rasender rumoer! des Isels bleke vloet

 

Ja d'aerde met de locht staen in een lichte gloet.

185

Daer quamen overhoop geblixemt en gedondert¹⁸⁵

 

Van cloten ongemist wel sessenveertich hondert;¹⁸⁶

 

Tot dat een brede muer met grouwelijcken slach

 

Gescheuret vande rest geheel ter neder lach.

 

Maeonide, ghy plaecht by uwen tijt te wenschen¹⁸⁹

190

Op dat ghy roemen mocht de Goden en de menschen

 

Een yseren geluyt, een keele van metael,

 

En tongen sonder tal; maer had ghy slechs een mael^191-192

 

Dit yseren accoort een uyre mogen horen¹⁹³

 

Ick meen ghy had wel haest gestoppet beyd' u oren.

195

Soo haest als wt de locht den nevel was geclaert

 

Die het gevallen puyn dee rijsen vande aerd'

 

Daer sachmen wonder dinck, in plaetse vande steenen

 

Gelijck een stalen muer gesloten dicht in eenen.

 

Dat's seven vanen volcx met spiessen, cruyt en loot¹⁹⁹

200

Bereydet of de seeg' te halen of den doot.

 

Terwijlen het geschut op de stats-mueren speelde²⁰¹

 

Graef Herman oock sijn volck omsichtelijck verdeelde²⁰²

 

De sommig' op den Prins weerom te geven vuer,

 

De ander' oock in plaets vande beschoten muer

205

Een nieubesteken grift te diepen en te wijden²⁰⁵

176 schickt: zendt.

178 trots comt voor de plagen: op trots volgt dikwijls onheil, vernedering = hoogmoed komt voor den val, (cf. Spreuken 16:18).

182 orgel-fluyten: hier voor: kanonnen. Dit beeld is natuurlijk opgewekt door ‘spelen’, maar waarschijnlijk versterkt door een bijgedachte aan 't orgelgeschut, waarbij op één affuit verschillende loopen vereenigd waren.

185 overhoop: te samen, bijeen.

186 cloten: bollen, hier: kanonskogels; ongemist: zonder vergissing, zonder eenigen twijfel.

189 Maeonides: de Lydiër (Maeonië = Lydië), bijnaam voor Homerus, die volgens een overlevering uit Smyrna stamde; by: in.

191-192 cf. Ilias II, 489-490.

193 mogen: kunnen.

199 vanen: vendels.

201 De zin wordt veel duidelijker, wanneer men achter ‘terwijlen’ leest: namelijk.

202 omsichtelijck: met nauwlettende zorg.

205 een nieu-besteken grift: een nieuw-ontworpen gracht.

[p. 9]

 

En met een aerden wal den vyant af te snijden.

 

Als nu des Princen volck recht onder ogen sach

 

Den Spaengiaert voor de bres verwachtende den slach

 

Riept al met ene stem; den vijant aen-gevallen!

210

Geen tweedracht hoordemen, geen sporteling met allen²¹⁰

 

Dan wie de eere van den voortocht hebben sou.²¹¹

 

Tot dat den Ridder Veer een ridder cloeck en trou²¹²

 

Vercreech de gonste voor zijn dappere Britoenen

 

Om door een vrome daet ter rechter plaats te soenen

215

Het schandige verraet bedreven niet van haer²¹⁵

 

Maer van een wt haer lant een dobbelen verraer.²¹⁶

 

'KeÇn wil het witte velt van dit papier niet smetten

 

Om zijn vervloeckten naem by vrome luy te setten.

 

Maer 'twas hy dien de Stat ten besten was betrout,²¹⁹

220

Doch schandelijck zijn eer vergetend' om het gout

 

Die door een loos verdrach in 'svyants handen leyde.²²¹

 

Doe Rijckaert Revius en God-aert vander Weyde²²²

 

Gesonden wt den Raet (die t'onweer comen sach)

 

Van sijn lichtveerdicheyt vast deden haer beclach²²⁴

225

Versoeckende in tijts daer van te zijn ontslagen.

 

Maar lacy! te vergeefs door des verraders lagen.²²⁶

 

Ick eer u na u doot mijn Vader, die den Prins²²⁷

 

Ooyt waret hou en trou. 'tis oock mijn hoochste wins²²⁸

210 geen - met allen: in 't geheel geen; sporteling: sparteling, strijd.

211 voortocht: voorhoede.

212 den Ridder Veer: Sir Frances Vere, in 1585 met Leycester naar de Nederlanden gekomen en sinds 1590 commandant der Engelsche hulptroepen.

215 van haer: door hen.

216 een dobbelen verraer: Sir William Stanley, een Katholiek Engelschman, had eerst als vrijwilliger onder Alva gediend, maar was ± 1570 overgeloopen naar Koningin Elizabeth van Engeland, die hij in 1587 op haar beurt verried door Deventer aan de Spanjaarden over te leveren.

219 ten besten (nl. van de stad) was betrout: was toevertrouwd.

221 loos: valsch, trouweloos.

222 Rijckaert Revius, de vader van Jacobus en sinds 1586 een der burgemeesters van Deventer, was met twee magistraatsleden, Godaert vander Weyde en Petrus Quesenius (cf. Dav. Ill., 509), naar Den Haag afgevaardigd om zich bij de Algemeene Staten over Stanley te beklagen en voor zijn verraderlijke plannen te waarschuwen.

224 lichtveerdicheyt: lichtvaardig, slecht bestuur (Dav. Ill., 509: ‘conquesti sunt de dissoluto regimine Standlaei’); vast: flink, heftig.

226 door des verraders lagen: toen Stanley het gevaar bemerkte, verhaastte hij de uitvoering van zijn plannen en leverde den 18den Januari 1587 de stad over.

227 na u doot: Posthumus Meyjes (Jacobus Revius, zijn leven en werken, pag 16 noot 4) oppert het vermoeden, dat Ricardus Revius, die zich na Stanley's verraad in Amsterdam vestigde, een der slachtoffers is geweest van de pestziekte, die daar in 1601 woedde.

228 ooyt: steeds.

[p. 10]

 

Dat u verdienden lof de aerde niet begravet,²²⁹

230

Maer levet in mijn dicht die my het leven gavet.²³⁰

 

Als theyr aen wedersy was ordentlijck geschaert

 

Een brugge op een pont comt drijven metter vaert²³²

 

Vant Pothooft, over-dwers sich voegend' inde haven:²³³

 

Waer op die vande Stat wel vier en voncken gaven,

235

En schoten t'meeste tal de roeyers over-boort²³⁵

 

Die dit swaerlijvich werck van d'Isel brochten voort²³⁶

 

Om prijs en oock om loon niet achtende haer leven.

 

Die weynig' evenwel die noch by lijve bleven

 

De brugge constelijck gevlegen dicht in een²³⁹

240

Met schroeven wonden wt. gelijck der slangen lee'n

 

Nu liggen op een hoop, strack schieten over d'water.

 

Den storm waer aengegaen so 't Princen heyr wat later

 

De brugge had betreen. maer d'ongetoomde sucht

 

Van vechten maeckte dat onstuymich met gerucht

245

De een den ander dreef den voet daer op te setten:

 

Waer door zy onbedocht de arbeyts-luy beletten

 

Het vlottende gevaert te brengen in zijn stant

 

En met het voorste eynd' te voegen aen het lant.

 

De brugge valt te cort, het achterste weecht neder,²⁴⁹

250

Het voorste rijst om hooch, gelijck een steyle leder²⁵⁰

 

Geheven over eynd'. 'tgedrang is even groot,

 

Die in de spitse staen gepersset lijden noot,

 

Som wagen eenen spronck en vallen vande brugge²⁵³

 

Beneden op de kaey, maer mogen niet te rugge.²⁵⁴

255

Veel drencken in de gracht, veel smoren inde stroom.²⁵⁵

 

Den vyant heet de rest onsachte wellecoom.

 

Meetkerck vroom Colonnel wert dodelijck geschoten²⁵⁷

 

Beclaecht van al het lant. de rammelende cloten²⁵⁸

 

Crac-cracken om haer heen. die over waren doch²⁵⁹

260

Haer sluytende te gaer een aenloop wagen noch,

 

En vallen aen de bres als hongerige Leeuwen

229 u verdienden lof is object.

230 levet: het daarbij behoorende pronomen ‘gij’ is in het relativum ‘die’ ingesloten.

232 pont: ponton; metter vaert: snel.

233 over-dwers sich voegend': die dwars gaat liggen.

235 t' meeste tal: voor 't meerendeel.

236 swaerlijvich werck: logge gevaarte.

239 gevlegen: geschoven.

249 het achterste weecht neder: het achterste gedeelte wordt (door het gewicht der opdringende soldaten) naar beneden gedrukt.

250 leder: ladder.

253 som: sommigen.

254 mogen: kunnen.

255 drencken: verdrinken.

257 Meetkerck vroom Colonnel: de dappere kolonel Meetkerck. Deze Nicolaas van Meetkerck was een zoon van Leycesters bekenden gunsteling Adolf van Meetkerck.

258 cloten: kogels.

259 haer: slaat terug op ‘de rest’ in regel 256.

[p. 11]

 

Die voor des jagers tromp, zijn bracken, noch zijn schreeuwen²⁶²

 

Niet wijcken eenen voet. doch zijnde moer-alleen²⁶³

 

Van niemanden gevolcht verschooyen weer van een²⁶⁴

265

En lopen heyreloos met dryen en met vieren²⁶⁵

 

De eene nade gracht, de ander ter rivieren.

 

Van Lambrecht capiteyn den vaendrich jonck en sterck

 

Met zijn gesworen maet den vaendrich van Meetkerck²⁶⁸

 

En mogen dit niet sien maer trachten in de bane²⁶⁹

270

Der opgereten muer te planten 'sPrincen vane.

 

De eerste clavert op maer crijcht een felle wond'²⁷¹

 

Valt over inde stat en stortet op den mont.

 

Het vaendel liggen blijft gestrecket langs de stenen.

 

Den vyant luyde roept: daer hebben wyer enen

275

Laet comen oock de rest: sy grijpen nade vaen;

 

Maer als den tweeden recht was comen aen het staen

 

En liet met d'ene hant den wimpel hoge waeyen,

 

Met d'andere het sweert liet blincken ende maeyen

 

Wel wreeckende de doot van zijnen cameraet

280

Doe weeck het al te rug, elck vluchte sijner straet:²⁸⁰

 

Tot dat de capiteyns met degens en vorquetten²⁸¹

 

Dees lopers drijven aen: wat donder mach u letten?²⁸²

 

Dat u een man alleen doet deynsen wter stee

 

En trotset al de stat? sluyt weder u gelee,

285

En ruct hem vande bres, vertreet hem inden sande,

 

Of t'is voor 'sConincx heyr een ongehoorde schande.

 

Dees woorden hadden cracht. sy vellen pijck op pijck,²⁸⁷

 

En brengen steeck op steeck. den vaendrich soetelijck

 

Hem gevet achterwaerts na 'twater, maer de ander²⁸⁹

290

Soo veel te vieriger aendringen met malcander

 

Met grouwelijck gecrijt. niet anders als wanneer

 

De jagers in het wout een ouden grijsen beer

 

Met flitsen vallen aen. hy wijcket wat besijden,²⁹³

 

Te vluchten heel end'al en can den moet niet lijden,

262 tromp: (vooreinde van 't) geweer. bracken: honden.

263 moer-alleen: moederziel alleen.

264 verschooyen weer van een: vluchten zij weer uit elkaar.

265 heyreloos: zonder aanvoerder.

268 den vaendrich van Meetkerck: in zijn Dav. Ill. pag. 524, vermeldt Revius ook diens naam: Potter (‘in his Potterus, centurionis Mekerchi signifer’).

269 mogen sien: kunnen aanzien.

271 clavert op: klimt naar boven.

280 sijner straet: zijns weegs.

281 vorquetten: gevorkte stokken, waarop men de musketten bij het vuren steunde.

282 mach u letten: kan u deren, is er toch met u aan de hand.

287 pijck: piek, lans.

289 hem gevet: begeeft zich.

293 flitsen: pijlen.

[p. 12]

295

Te vallen op het volck en is hem oock geen nut,

 

Hoe wel hy geerne wou, verhindert doort geschut;

 

Soo treckt hem wt den strijt den vaendrich twijfelmoedich,²⁹⁷

 

Vol toren is het hert, de ogen dick en bloedich,

 

Hy valt noch tweemael aan, maeckt tweemaal ruyme straet;

300

Ten lesten can niet meer, al swanckende hy staet.³⁰⁰

 

De stenen vande bres hem hagelen om d'ooren,

 

Den stormhoet rammelt hem dat hem bycans het horen

 

En 'tsien gelijck vergaet, de pluym leyt vanden top,

 

De loden sonder tal hem vliegen om den cop,³⁰⁴

305

Dies breeckt het bange sweet hem wt aen allen enden,

 

Den asem hem ontstaet, ontsenuwt zijn de lenden,³⁰⁶

 

Hy springet op het laetst met vanen en geweer³⁰⁷

 

Cloeckmoedich inde stroom. de Isel booch hem neer

 

En droech den vromen helt door sijner sachter banen³⁰⁹

310

Tot 'tleger vanden Prins, geciert met beyde vanen.³¹⁰

 

Den vyant die het dus pas op sijn duymken ginck³¹¹

 

Van d'ander sy weerom een sware wond' ontfinck;

 

Want Muller Capiteyn geeret by de groten

 

Verwerende de bres het hooft wert afgeschoten.

315

Het breyn en 'tbeckeneel vliecht d'ander int gesicht,

 

Den romp ontkennelijck int bloet ter aerden licht.³¹⁶

 

Graef Herman dien het hert int lijf begon te cloppen,

 

Sprack (tredende te rugg') ick sie, het gelt hier coppen.

 

Het woort was nau geseyt, het galt hem selfs sijn ooch.³¹⁹

320

Want een geborsten steen die vande bresse vlooch

 

Verbrack hem 'tcristallijn waer door den dach verschijnet.

 

Den Graef seech op de knie onseggelijck gepijnet,

 

De crijchsluy lopen toe in vrees' en grooten vaer,³²³

 

Den roep ginck dat den Graef al om het leven waer.

325

De officiers ontstelt en alle de soldaten

 

Die hadden haest haer wacht en ordere verlaten,³²⁶

 

'Ten ware dat den tijt de waerheyt had geleert³²⁷

 

Dat hy was swaerlijck, doch niet dodelijck verseert.³²⁸

297 twijfelmoedich: aarzelend.

300 swanckende: wankelend.

304 loden: kogels.

306 ontstaet: blijft steken, begeeft hem; ontsenuwt: krachteloos.

307 geweer: wapen(s).

309 door sijner sachter banen: over het gemakkelijk pad van zijn oppervlakte.

310 leger: legerplaats.

311 op sijn duymken ging: voor den wind ging.

316 ontkennelijck: onherkenbaar.

319 hem selfs: hemzelf.

323 vaer: angst.

326 ordere: (plaats in de) slagorde.

327 'ten ware dat: ware het niet dat, als niet.

328 verseert: gewond.

[p. 13]

 

Men schort hem overeynt bemeuselt en geblindet,³²⁹

330

En leydet hem na huys; de wonde men verbindet.

 

De nacht compt op de hant verjagende den dach,³³¹

 

Elck voecht hem na zijn plaets en rustet so hy mach.³³²

 

Maer in des Princen hooft en was geen lust tot slapen;

 

Sijn crijchsluy hy gebiet, afleggende de wapen,

335

Bij doncker te bere'en al watter was van doen³³⁵

 

Tot eenen nieuwen storm op morgen voor den noen.

 

De brugge die te cort was en in een geclemmet

 

Met bomen wort gelicht, met ketenen geremmet,³³⁸

 

Set-haken tonen macht, tot dat gelijckerhant³³⁹

340

De vijselen herstelt hem draeyen aen het lant.³⁴⁰

 

Den dageraet begost des hemels soom te naken

 

En spreyde door de lucht haer luchtich goude-laken³⁴²

 

Als Deventer weer sach des Princen ruytery

 

Gescharet achter een, gesloten sy aen sy:

345

En 'tvoetvolck dat alree de taeye piecken drilde³⁴⁵

 

Verlangende met smert wanneer de Prince wilde

 

Dat trommel en trompet sou geven het geluyt

 

Te vallen inde stat en maken goede buyt.

 

Doe was de borgery een ongeluck verscheret³⁴⁹

350

Ten waer dat God de Heer had wonderlijck gekeret³⁵⁰

 

'Tgemoet van yder man tot lijdelijck accoort.³⁵¹

 

D'inwoonders schroomden seer voor plondering en moort,

 

En al wat int gemeen vertorende soldaten

 

Verherende een Stat moet werden toegelaten.³⁵⁴

355

Sy lopen tot de Graef gevolgt van wijf en kint,

 

En bidden, so hy haer en oock hem selve mint

 

Te wijcken voor den noot, en met den Prins verdragen.³⁵⁷

 

Den Coninck, seggen sy, en can het niet mishagen.

 

En hebdy niet gedaen u wterlijcke vlijt?³⁵⁹

329 schort hem overeynt: helpt hem op; bemeuselt: besmeurd.

331 op de hant: van lieverlede.

332 voecht hem: begeeft zich; so hy mach: zoo goed hij kan.

335 te bere'en: in orde te brengen; van doen: noodig.

338 bomen: hefboomen; geremmet: vastgelegd.

339 set-haken dienen om zware balken te versjouwen of te lichten; gelijckerhant: gezamenlijk.

340 vijselen: windassen.

342 luchtich: schitterend.

345 drilde: zwaaide.

349 verscheret: beschoren.

350 ten waer dat: ware het niet dat, als niet.

351 lijdelijck accoort: een aannemelijk verdrag (van overgave).

354 verherende: veroverende.

357 verdragen: een verdrag te sluiten.

359 u wterlijcke vlijt: uw uiterste best.

[p. 14]

360

En hebdy niet u ooch verloren inden strijt?

 

De hooftluy claegden dat de beste capiteynen

 

Al lagen in het sant. de grote met de cleynen

 

Vant geestelijcke hof met haren Bisschop liep³⁶³

 

En al om overgift en om genade riep.

365

Den Grave met gewelt van smeecken overwonnen,

 

In steege wederwil opt lest hem heeft besonnen:³⁶⁶

 

Gaf oorlof metten Prins te handelen van vree.

 

De wachters op de muer met haeste waren ree

 

En riepen om bestant, en gijselaers te seynden.³⁶⁹

370

De Heere van Famars vraegd' of sijt ernstich meynden?³⁷⁰

 

Sy swoeren hooch en duer. dies na des Princen sin

 

De Heeren vander Noot en Lennep gingen in,³⁷²

 

Daer tegen wort een Wael en Spaengiaert wtgesonden

 

Bey cloecke Capiteyns. de saecke wert gevonden,

375

De crijgers togen uyt behoudens sack en pack,³⁷⁵

 

Elck borger dien beliefd' die bleef op sijn gemack,³⁷⁶

 

De Graef als bloetverwant ontfangen met eerwaerden³⁷⁷

 

Wert met des Princen coets gevoeret sijner vaerden.³⁷⁸

 

‘Leert Vorsten, van dees Vorst te houden trou en woort

380

Niet onder sachte ree'n te broeden wraeck en moort.

 

Leert Vorsten van dees Vorst beteugelen u sinnen

 

En na vercregen seeg' u selven overwinnen.^379-382

 

Dus comt de vrome Stat weer in des Princen hant.

 

Weest welcom duysentmael mijn lieve Vaderlant.³⁸⁴

385

Geluck, mijns moeders stat. brant lustich vreuchden-vieren,

 

Ja vry'lijck alle jaer neemt desen dach te vieren,

 

Den laetsten dach van Mey hout eeuwich in gedacht,

363 met haren Bisschop: bij de nieuwe kerkelijke indeeling van 1559 was ook Deventer een bisschopsstad geworden. Na het verraad van Stanley had in 1589 Gisbertus Coverincx, decaan van de St. Janskerk in Den Bosch, de benoeming tot bisschop aangenomen, maar de voor de Pauselijke goedkeuring benoodigde stukken waren nog niet naar Rome gezonden, toen Maurits Deventer veroverde. Revius zal hier met ‘Bisschop’ dus wel den Vicaris-generaal bedoelen.

366 steege wederwil: stugge tegenzin.

369 bestant: wapenstilstand.

370 de Heere van Famars: Charles de Levin, heer van Famars, gehuwd met de dochter van Marnix van St. Aldegonde en generaal der artillerie.

372 vander Noot: Karel van der Noot, heer van Hoogwoude en Aertswoude, sinds 1590 kapitein van Maurits' lijfwacht; Lennep: Antonie van Lennep, kapitein in Staatschen dienst.

375 behoudens: met behoud van.

376 dien beliefd': die (blijven) wilde.

377 met eerwaerden: met eerbied.

378 sijner vaerden: zijns weegs.

379-382 Zie de aanteekening bij reg. 47-52.

384 Vaderlant: zie de aant. bij regel 170.

[p. 15]

 

Wanneer opt aldersoetst de gulden sonne lacht

 

Doe is u wederom de blijde Son verschenen

390

En alle duysterheyt van droeffenis verdwenen,

 

De vryheyt lonckt u toe, den vrede lacht u aen,

 

De nering sal weerom allengskens tot u gaen,

 

De Heere met sijn woort u weder ommevatet:³⁹³

 

‘Geluckich so ghy't hout en nimmermeer verlatet.

395

En ghy, ô moedich Prins, ô Prins weest wellecoom,

 

Ghy edele plantsoen van den Orangien-boom.³⁹⁶

 

Ghy Cherub die Gods sweert draecht op u wacker ermen

 

Om 't Neerlants paradijs voor inval te beschermen,^397-398

 

Ghy blixem vanden crijch, ghy Vader van het lant,

400

Ongrondelijcken raet, onmetelijck verstant,

 

Beschudder van het recht, voorvechter vant gelove:⁴⁰¹

 

Och! leefde ick dien dach dat ik tot uwen love

 

(Een onder duysenden) yet stelde in gedicht

 

Waer toe ghy minnelijck eens neygdet u gesicht!

405

Noch die de steenen cout dee rollen na sijn mueren,⁴⁰⁵

 

Noch dien den tuymelaer quam door de golven stueren⁴⁰⁶

 

Sou trecken van sijn sanck een wenschelijker loon,

 

En of Calliope de herpe van haer soon⁴⁰⁷

 

Heeft met een plaetse aenden hemel connen eeren⁴⁰⁹

410

Ick soude dat geluck voort mijne niet begeeren.⁴¹⁰

 

Vaert voort, ô moedich Vorst, laet vliegen u gerucht

 

So verre als de son ontschemeret de lucht.⁴¹²

 

Leef lang' ô goedich Vorst in ongebroken crachten

 

So lang ghy leven sult in levende gedachten.⁴¹⁴

393 met sijn woort: in de beteekenis van: met Zijn door het Protestantisme heroverd Woord.

396 plantsoen: stek, spruit.

397-398 cf. Genesis 3:23-24.

401 beschudder: beschermer.

405 die de steenen... muren: Amphion, die Thebe ommuurde door met zijn lierspel de steenen naar hun plaats te lokken.

406 dien den tuymelaer... stueren: toen Arion door roofzuchtige schippers over boord geworpen zou worden, kreeg hij toestemming eerst nog een lied te zingen. Daarna sprong hij zelf in zee, maar een dolfijn, die door zijn lied was aangelokt, nam hem op den rug en bracht hem veilig aan wal; tuymelaer: dolfijn.

407 Calliope: Muze van het epos en moeder van Orpheus.

409 een plaetse aenden hemel: nl. als het sterrenbeeld de Lier.

410 voort mijne: boven het mijne.

412 ontschemeret: verlicht.

414 so lang... gedachten: zoo lang gij leven zult in de herinnering van het nageslacht (van levenden), d.w.z.: altijd.

105. A mist de dubbelpunt aan het einde van den regel; 107. ordentelijck: A heeft ‘ordentlijck’, wat echter in strijd is met het metrum.

344. gesloten: A heeft ‘gestoten’, wat in de ‘Druck-fauten’ verbeterd wordt.

392. allengskens: A heeft: allengs kens.