De CL Psalmen Davids, eerst in Nederlantschen dichte gebracht door Petrum Dathenum, ende nu in sin ende rijmen gebetert

Dat derde deel, Vande Danckbaerheyt.

32. Sondach.

86 Vr. Aengesien wy uyt onser ellendicheyt sonder eenige onse verdienste, alleen uyt genaden, door Christum verlost zijn, waerom moeten wy dan noch goede wercken doen?

Ant. Daerom, dat Christus nae dat hy

[fol. X3v]

ons met synen bloede gecocht, ende vry gemaeckt heeft, ons oock door synen H. Geest, tot synen beelde vernieuwet, op dat wy ons, met onsen gantschen leven, God dancbaer voor syne weldaden bewijsen, ende hy door ons gepresen werde: Daer nae oock dat elc by hem selfs, zijns geloofs, uyt den vruchten versekert zy, ende dat door onsen Godsaligen wandel onsen naesten oock Christo gewonnen werde.

87 Vra. Konnen dan die niet salich werden, die in haren Godloosen ondanckbaren leven voortvarende, hen tot God niet en bekeren?

Ant. In geenderley wijse: Want de Schrift seyt dat geen oncuysche, afgoden-dienaer, echtbreker, dief, gierige, dronckaert, lasteraer, noch roover, noch diergelijcke, dat rijcke Gods be-erven sal.

33. Sondach.

88 Vra. In hoe veel stucken bestaet de waerachtige bekeeringe des menschen?

Ant. In twee stucken: Inde afstervinge des ouden, ende inde opstandinge des nieuwen mensches.

89 Vra. Wat is d'afstervinge des ouden mensches?

Ant. 'tIs een hertelijck leed-wesen, dat wy God door onse sonden vertoornt hebben, ende de selve hoe langer hoe meer haten ende vlieden.

[fol. X4r]

90 Vra. Wat is de opstandinge des nieuwen mensches?

Ant. Het is een hertelijcke vreucht in God, door Christum, ende eene ernstige lust ende liefde nae den wille Gods in allen goeden wercken te leven.

91 Vra. Maer wat zijn goede wercken?

Ant. Alleen die uyt waren gelove na de wet Gods, alleen hem ter eeren geschieden, ende niet op ons goetduncken, ofte menschen insettingen gegrondt zijn.

92 Vra. Hoe luydt de wet des Heeren?

Ant. God sprack alle dese woorden:

ICk ben de Heere uwe God, die u uyt Egyptenlant, uyt den diensthuyse, uytgeleyt hebbe.

Dat eerste gebot.

Ghy en sult geen andere goden voor mijn aengesichte hebben.

Dat tweede gebot.

Ghy en sult u geen gesneden beelt noch eenige gelijckenisse maken, [van tgene] dat boven in den hemel is, noch [van tgene] dat onder op der aerde is: noch [van tgene] dat inde wateren onder der aerde is. Ghy en sult u voor die niet buygen, noch haer dienen: want ick de Heere uwe God ben een yverich God, die de misdaet der vaderen besoecke aen de kinderen, aen het derde, ende aen het vierde [lit] der gener die my haten. Ende doe barmherticheyt aen duysenden der gener die my lief hebben, ende mijne geboden onderhouden.

Dat derde gebot.

Ghy en sult den name des Heeren uwes Gods niet ydelijck gebruycken: want de Heere en sal niet onschuldich houden die synen name ydelijc gebruyct.

Dat vierde gebot.

Gedenkt des Sabbath-daechs, dat ghy dien heyliget: Ses dagen sult ghy arbeyden ende al u werck

[fol. X4v]

doen. Maer de sevende dach is de Sabbath des Heeren uwes Gods: [dan] en sult ghy geen werc doen, ghy, noch uw' sone, noch uwe dochter, [noch] uw' dienstknecht, noch uwe dienstmaecht, noch u vee, noch uwe vreemdelinck, die in uwe poorten is. Want in ses dagen heeft de Heere den hemel ende de aerde gemaeckt, de zee, ende alles wat daer in is, ende hy rustte ten sevenden dage: daerom segende de Heere den Sabbath-dach, ende heyligde den selven.

Dat vijfde gebot.

Eert uwen vader ende uwe moeder, op dat uwe dagen verlengt worden in den lande dat u de Heere uwe God geeft.

Dat seste gebot.

Ghy en sult niet doot slaen.

Dat sevende gebot.

Ghy en sult niet echt-breken.

Dat achtste gebot.

Ghy en sult niet stelen.

Dat negende gebot.

Ghy en sult geen valsche getuygenisse spreken tegen uwen naesten.

Dat tiende gebot.

Ghy en sult niet begeeren uwes naesten huys: ghy en sult niet begeeren uwes naesten wijf, noch synen dienstknecht, noch syne dienstmaecht, noch synen osse, noch synen esel noch yet dat uwes naesten is.

93 Vra. Hoe werden dese tien geboden gedeelt?

Ant. In twee tafelen, daer van de eerste in vier geboden leert, hoe wy ons tegen God sullen houden: De andere in ses geboden wat wy onsen naesten schuldich zijn.

94 Vra. Wat gebiet God in't eerste gebot?

Ant. Dat ick soo lief als my mijner zielen salicheyt is, alle afgoderije, tooverije, waer-

[fol. X5r]

segginge, superstitie of by-gloove, aenroepinge der heyligen, ofte andere creatueren mijde ende vliede. Ende den eenigen waren God recht leere kennen, hem alleen vertrouwe, in aller ootmoedicheyt ende lijdtsaemheyt, my hem alleen onderwerpe, van hem alleen alles goets verwachte, hem van gantscher herten lief hebbe, vreese ende eere. Alsoo dat ick eer alle creaturen af-gae ende varen late, dan dat ick inden alderminsten tegen synen wille doe.

95 Vra. Wat is afgoderije?

Ant. Afgoderije is in de plaetse des eenigen waren Gods, die hem in syn woort geopenbaert heeft, of beneven den selven, yet anders te versieren ofte hebben, daer op de mensche syn vertrouwen settet.

35. Sondach.

96 Vr. Wat eyscht God in't tweede gebot?

Ant. Dat wy God in geenderley wijse afbeelden, noch op geen ander wijse vereeren dan hy in syn woort bevolen heeft.

97 Vra. machmen dan gantschelijc geen beelden maken?

Ant. God en can noch en mach in geenderley wijse afgebeeldet werden: Maer de creaturen, al ist datse connen afgebeeldet werden, soo verbiet doch God haer beeldnisse te maken, ende te hebben, om te vereeren, of God daer door te dienen.

98 Vra. Maer soudemen de beelden inde

[fol. X5v]

kercken als boecken der leecken niet mogen lijden?

Ant Neen: Want wy en moeten niet wijser zijn dan God, dewelcke syne Christenen niet door stomme beelden: maer door de levendige vercondinge syns woorts wil onderwesen hebben.

36. Sondach.

99 Vra. Wat wil dat derde gebot?

Ant. Dat wy niet alleen met vloecken ofte met valsche eeden, maer ooc met onnoodich sweeren den name Gods niet lasteren, noch misbruycken, noch ons met onse stilswijgen ende toe-sien sulcker schrickelijcker sonden deelachtich maken. Ende in summa, dat wy den heyligen name Gods, anders niet dan met vreese ende eerbiedinge gebruycken, op dat hy van ons recht bekent, aengeroepen, ende in allen onsen woorden ende wercken gepresen werde.

100 Vr. Ist dan so groote sonde Gods name met sweeren ende vloecken te lasteren, dat God hem oock over die vertoornt, die so veel als hen mogelijck is, dat vloecken ende sweeren niet en helpen weeren ende verbieden?

Ant. Iae't gewisselijck: Want daer en is geen grooter sonde, noch die God meer vertoornt, dan de lasteringe syns naems: daerom hy oock de selve met de doot te straffen bevolen heeft

[fol. X6r]

37. Sondach.

101 Vra. Machmen oock godsalichlijck by den name Gods eenen eedt sweeren?

Ant. Iae: als het de Overheyt van haren onderdanen, oft andersins oock de noot vordert, om trouwe ende waerheyt daer door te bevestigen: ende dat tot Gods eere, ende synes naesten salicheyt: want sulc eedt sweeren is in Gods woort gegrondet, ende daerom oock van den heyligen inden ouden ende nieuwen Testamente recht gebruyct geweest.

102 Vra. Machmen oock by den heyligen, oft by eenige andere creaturen eenen eedt sweeren?

Ant. Neen: want eenen rechten eedt sweeren, is God aen-roepen, dat hy, als die alleen dat herte kennet, der waerheyt getuygenis wil geven, ende my straffe, indien ick valschelijck sweere, welcke eere geen creaturen toebehoort.

38. Sondach.

103 Wat gebiedt God in't vierde gebot?

Ant. Eerstelijck dat den Kercken-dienst, ofte het Predick-amt, ende scholen onderhouden werden, ende dat ick insonderheyt op den Sabbath, dat is, op den rust-dach, tot der gemeynte Gods neerstelijck come, om Gods woort te hooren, de Sacramenten te gebruycken, God den Heere opentlijck aen te roepen, ende den armen Christelijcke hantreyckinge te doen. Ten anderen, dat ic

[fol. X6v]

alle de dagen mijns levens, van mijnen boosen wercken viere, den Heere door synen Geest in my wercken late, ende also den eeuwigen Sabbath in desen leven aenvange.

39. Sondach.

104 Vra. Wat wil God int vijfde gebot?

Ant. Dat ick mijn vader ende moeder, ende alle die over my gestelt zijn, alle eere ende trouwe bewijse, ende my harer goeder leere ende straffe met behoorlijcke gehoorsaemheyt onderwerpe, ende oock met hare swackheyt ende gebreken gedult hebbe, aengesien het God belieft ons door hare hant te regeeren.

40. Sondach.

105 Vr. Wat eyscht God in't seste gebot?

Ant. Dat ick mijnen naesten, noch met gedachten, noch met woorden, ofte eenich gelaet, veel weyniger met der daet, door my selven, ofte door andere, onteere, hate, quetse ofte doode, maer dat ic alle wraecgiericheyt aflegge, oock my selven niet en quetse, ofte moetwillichlijck in eenich gevaer begeve. Daer om oock de Overicheyt dat sweert draecht, den dootslach te weeren.

106 Vra. Maer dit gebot schijnt alleen van dootslaen te spreken.

Ant. God verbiedende den dootslach, leert ons dat hy de wortel des dootslachs, als nijt, haet, toorn, ende wraechgiericheyt hatet: ende sulcx alles voor eenen dootslach houdet.

[fol. X7r]

107 Vr. Maer is dat genoech, dat wy onsen naesten, also 'tvoorseyt is, niet en doden?

Ant. Neent: want God verbiedende den nijt, haet, ende toorn, gebiet dat wy onsen naesten liefhebben als ons selven, ende tegen hem gedult, vrede ende sachtmoedicheyt, ende alle vriendelijcheyt bewijsen: syn schade, soo veel als ons mogelijck is, afkeeren, ende ooc onsen vyanden goet doen.

41. Sondach.

108 Vr. Wat leert ons dat sevenste gebot?

Ant. Dat alle oncuysheyt van God vervloeckt zy, ende dat wy daerom de selve van herten vyant zijnde, cuysch ende tuchtelijck leven moeten, het sy in den heyligen houwelijcken staet ofte buyten den selven.

109 Vra. Verbiet God in desen gebode niet meer dan echt-breken ende diergelijcke schanden?

Ant. Dewijle ons lijf ende ziele tempelen des Heyligen Geestes zijn, so wil hy dat wyse beyde suyver ende heylich bewaren, daerom verbiet hy alle oncuysche daden, gebeerden, woorden, gedachten, lusten, ende wat den mensche daer toe trecken can.

42. Sondach.

110 Vra. Wat verbiet God in't achtste gebot?

Ant. God en verbiet niet alleen dat stelen ende rooven, dewelc de Overheyt straft, maer hy noemt oock dieverije, alle boose stucken

[fol. X7v]

ende aenslagen, daer mede wy onses naesten goet gedencken aen ons te brengen, het sy met gewelt, of schijn des rechts, als met onrechten gewichte, elle, mate, ware, munte, woecker, ofte door eenich middel van God verboden: Daer toe oock alle giericheyt, alle misbruyck ende verquistinge syner gaven.

111 Vra. Maer wat gebiet God in desen gebode?

Ant. Dat ick mijns naesten nut, daer ick can ende mach, vordere, met hem also handele als ic wilde datmen met my handelde, daer toe oock dat ick trouwelijck arbeyde, op dat ick den nootdruftigen helpen mach.

43. Sondach.

112 Vra. Wat wil dat negenste gebodt?

Ant. Dat ick tegen niemant valsche getuygenisse geve, niemant syn woorden verkeere, geen achterklapper oft lasteraer en zy, niemant lichtelijc ende onverhoort oordeele, ofte helpe verdoemen: maer allerley liegen ende bedriegen, als eygen wercken des duyvels, vermijde, ten zy dat ick den swaren toorn Gods op my laden wil. Item dat ick in 't gerechte ende alle andere handelingen, de waerheyt liefhebbe, oprechtelijc spreke, ende bekenne. Oock mijns naesten eere, ende goet geruchte, na mijn vermogen voorsta, ende vordere.

[fol. X8r]

44. Sondach.

113 Vra. Wat eyschet van ons dat tiende gebot?

Ant. Dat ooc de minste lust, ofte gedachte, tegen eenig gebot Gods, in ons herte nimmermeer en come, maer dat wy t'allen tijden van gantscher herten allen sonden vyant zijn, ende lust tot aller gerechticheyt hebben.

114 Vr. Maer konnen de gene, die tot God bekeert zijn, dese geboden volcomelijc houden?

Ant. Neen sy: Maer ooc de alderheylichste, soo lange als sy in desen leven zijn, en hebben maer een kleyn beginsel deser gehoorsaemheyt, doch also, datse met een ernstelijc voornemen, niet alleen na sommige, maer na alle de geboden Gods beginnen te leven.

115 Vr. Waerom laet ons dan God also scherpelijcken de tien geboden prediken, sose doch niemant in desen leven houden can?

Ant. Eerstelijck, op dat wy ons levenlanck onse sondelijcke aert, hoe langer hoe meer leeren kennen, ende dies te begeeriger zijn, de vergevinge der sonden, ende de gerechticheyt in Christo te soecken: Daer nae dat wy sonder onderlaten ons beneerstigen, ende God bidden om de genade des Heyligen Geestes, op dat wy langs soo meer, na dat beelt Gods vernieuwet werden, tot dat wy tot de voor-gestelde volcomenheyt na desen leven geraken.