Album Joannis Rotarii (Johan Radermacher)

Inleiding

In de persoon van Johan Radermacher de Oude (1538-1617) komt de verbinding tot stand tussen een calvinistisch getint humanisme en internationaal koopmanschap. Hij hoort zowel tot de geleerden rond de drukker Christoffel Plantijn als tot de kooplieden die actief waren in de internationale firma van Gillis Hooftman. Het grootste deel van zijn leven was hij ook nauw betrokken bij het wel en wee van de gereformeerde kerk, die hij diende als ouderling en diaken. Naast zijn omgang met humanisten en kooplieden onderhield hij nauwe vriendschapsbanden met beeldende kunstenaars en dichters. De bewijzen van zijn relaties met al deze personen zijn te vinden in brieven en ander materiaal in handschrift.

Een van de belangrijkste bronnen in dit verband is het Album J. Rotarii, een verzamelhandschrift dat berust in de Gentse universiteitsbibliotheek. Het merendeel van de handschriften in deze verzameling komt uit het bezit van Johan Radermacher de Oude. De Latijnse vorm van die naam is Joannes Rotarius. Daarvan is de benaming van het verzamelhandschrift afgeleid. Dit handschrift bevat brieven en literaire bijdragen van zijn vrienden, en ook afschriften van handschriften die in zijn eigen kring circuleerden. De vroegste stukken dateren uit de jaren zestig van de zestiende eeuw, de jongste uit het eerste kwart van de zeventiende eeuw.

Het Album J. Rotarii bevat stukken die de eigen familiegeschiedenis van de Radermachers betreffen, verder ongepubliceerde gedichten van de hand van de schilder-rederijker Lucas d'Heere (de leermeester van Karel van Mander), gedichten voor Lucas d'Heere door Marnix van St. Aldegonde (waaronder de oudstbewaarde versie van Marnix' Nederlandse vertaling van enkele psalmen), een Latijnse vertaling van het boek der Spreuken naar de Hebreeuwse grondtekst door de uit Valenciennes afkomstige humanist Joannes Vivianus, een gedicht van Hugo de Groot voor diens zwager Jan van Reigersbergh, allerlei schotschriften, een Latijns gedicht over de vernietiging van de Spaanse Armada, geschreven door Théodore de Bèze (ooit Calvijns rechterhand) en voorzien van een Engelse vertaling, en nog veel meer merkwaardige teksten. In sommige gevallen betreft het hier zelfs de oudstbekende versie van de desbetreffende tekst, zoals in het geval van de bijdragen van Marnix. Wat onmiddellijk opvalt in deze verzameling is het meertalige karakter ervan. De meeste stukken zijn weliswaar in het Latijn gesteld, maar een flink aantal is geschreven in een van de moderne talen, zoals Nederlands, Frans, Engels, Italiaans, Spaans en Duits. In veel mindere mate treft men ook Grieks, Hebreeuws en Arabisch aan.

De meest recente gegevens over Johan Radermacher en zijn album zijn te vinden in de volgende studies en tekstuitgaven: K. Bostoen, Bonis in bonum. Johan Radermacher de Oude (1538-1617), humanist en koopman. M.m.v. C.A. Binnerts-Kluyver, C.J.E.J. Hattink en A.M. van Lynden-de Bruïne. Hilversum: Verloren, 1998 (Zeven Provinciën Reeks, 15); en Het album J. Rotarii, Tekstuitgave van het werk van Johan Radermacher de Oude (1538-1617) in het Album J. Rotarii, Handschrift 2465 van de Centrale Bibliotheek van de Rijksuniversiteit te Gent. Met inleiding en commentaar door K. Bostoen. Met medewerking van C.A. Binnerts-Kluyver, C.J.E.J. Hattink en A.M. van Lynden-de Bruïne. Hilversum: Verloren, 1999.

Aan Johan Radermacher wordt ook de oudste Nederlandse grammatica toegeschreven, een handschrift dat - naast een taalkundig gezien bijzonder interessante voorrede - in feite slechts een aanzet tot een grammatica bevat. Deze is uitgegeven door K. Bostoen in Kaars en bril: de oudste Nederlandse grammatica. [Middelburg], 1985. (Archief van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, 1984).

Voor een artikel over Radermacher als uitgever en inleider van Michel Angelo Florio's Historia de la vita e la morte de l'illustriss. Signora Giovanna Graia gia Regina eletta e publicata d'Inghilterra: e de le cose accedute in quel Regno dopo la morte del Re Edoardo VI. [Middelburg], stampato appresso Richardo Pittore, 1607, zie K. Bostoen, ‘Editing, Printing, Publishing and Selling the Life and Death of Lady Jane Grey in 1607’. In: The Bookshop of the World. The Role of the Low Countries in the Book-trade 1473-1941. ed. L. Hellinga, A. Duke, J. Harskamp [e.a.]. Houten: Hes & De Graaf, 2001, p. 119-130.

Portret van Johan Radermacher ‘Anno Christi 1607. Aet. 69’, door onbekende schilder ‘HAV’. (Middelburg, Zeeuws Museum, in bruikleen van de Rijksdienst Beeldende Kunst, inv. nr. BR 64-038).