De oude waereld I: Het land van Zarathustra

[p. 311]

Bezinningen

Zoo had hij gestaan, Darius, tegenover Palaestina en tegenover Aegypte; Palaestina in het goud-witte lila van zijn heemlen; Aegypte in zijn knetterenden luchtbrand. Nu, aan het eind zijner dagen, klonk ook in het land ‘aan gene zijde van den Euphraat’, in Syrië en Judaea gemor, in Aegypte spot en in Hellas hoon. Vooral zijn treuzelende en weeke toegefelijkheid tegenover Aegypte had hem verzwakt. Want de zonen van het Zwarte Land bekeken in vernielenden haat en verachting, als ten tijde van Cambyses en Cyrus, alle Perzen en Iraniërs. Mardonius en zijn zoon Xerxes vooral verklaarden hem telkens duidelijker, hoezeer de mannen van Chem zijn omzichtigheid en inschikkelijkheid voor een soort van terugkruipende lafheid hielden. Zelf besefte ook Koning Darius nu, dat weerspraak en verdelgend verzet voor goed moesten worden gestraft; dat hij met een veel stroever en meedoogenloozer regeeringsstelsel tegen d'Aegyptenaren moest optreden, nu zij na den slag bij Marathon, met tartender willekeur en oproeriger

[p. 312]

taal waren losgebroken. Hij zou den drang naar eigen bestuur breken en onder bloedgeweld smoren ál wat tegen zijn grootkoninklijk oppergezag met slavenwoede inging. Door de genade van Ahura had Darius alle overwinningen behaald op deze waereld en negen machtige koningen in hun eigen rijken neêrgestooten. In zijn onmeetlijk gebied liepen alleen knechten rond, nietelingen, die slechts het stof van zijne voeten konden weglikken. Zíjn heerscherswil was de wil voor alle landschappen. Zijn heerschappij was onbegrensde waereldmacht en de onderworpen soldaten zouden blijven beven voor de zweep der Perzische veldheeren. Daarom,... hij vreesde afval noch rebellye en het minst wel, nu ook hij door den Heer der hemelen, Jehovah zélf, gezegend was; nu de luidruchtig-dronken glorie, de trotsch-verachtelijke en diepgehate mannen Zeus, met hun zwarte orakelcellen, den heiligen droom van den lotus in de stille wateren van het oostersche land, nimmer toch verstoren konden.

Maar waarom kwelde hem dan een onbegrijpelijke onrust, een bijtende pijn, die hij vroeger nooit zoo had doorleefd, al offerde zijn zaotar daags drie heilige keeren, het mystieke waereldoffer, met de gewijde baresma-twijg de vingeren ingekneld? En al ging hij

[p. 313]

uit op verwoesting van Aêshma met het moordwapen en al vloekte hij alle verdoemden van Varena? Darius Hystaspes, de Achaemenied, was altijd voor zijn volk geweest, onstuimig als een stormvogel en toch bezonnen als een slang. Cyrus had de goden van Babylon aangerand en bevleyd, maar eerst hij had ze vernietigd. Jehovah had Cyrus opgeroepen, het uiteengejaagde Israël bijeen te scharen, eerst híj bracht de vreugde-bedwelming der terugkeering. Vóór hem was het Achaemenidenrijk geweest, een wild bijeenmengsel van volkeren zonder gemeenschaplijke belangen, zonder organisatie van finantiën en militair beheer. En tegelijk bleven het zinnebeeld van vermetelheid in gansch Iran, de krijgs- en staatsdaden van Darius Hystaspes, omdat hij de vrees voor het vleesch niet kende, noch den beenderen-verbrijze-lenden geesel van het lot. In zijnen Raad luisterden de Magi naar ieder zijner woorden, omdat hij heette de wijze, de rechtvaardige, de dappere en de machtige; omdat hij heette, de drager der heilige geheimen van Zarathustra, die wegzonk met den geest in het peilloos-eeuwige. En zoo Ahura was, de beschermer der koningen, de schepper van alle goeds, op aarde wierd hij, Darius, de oorzaak van alle macht. Uit het zuivere licht geboren door Ahura's erbarmen, begrensde hij met zijn bestaan, iederen dag meer en

[p. 314]

meer, het rijk der duisternis. En al eerden de Perzen hun God met geen tempel of altaren, zijne vertegenwoordigers op aarde mochten zichtbaar worden aangebeden. Want hij droeg de goede gedachten naar Mazda, en naar de vrouwen van Zarathustra. Hij drong met zijn heerschers-begeerten tot de trilkern van Ashem Vohu, de Heiligheid van het Geluk. Hij kreeg overal gezag van Armaïti, van Asha en Khshathra. Een ontzachlijke beeltnis vóór het paleis te Susa, gaf hem als den Koning der Koningen, in de gedaante van een jager met het wapen in de hand, en een stout-uitdagend woord stond er onder gegriffeld: ‘Ik, Darius, ben als schutter en ruiter in mijn rijk onovertrefbaar,... ik vermag wat ik wil’. Boven al zijne ridders en edelen uit, kon Darius nóg den zwaarsten boog spannen. Waarom mijmerde en kniesde hij dan in eenzaamheid en jagende angsten, alsof alle duivelen van Angromainjus hem tegelijk aan hun heetgepunte hoornen wilden ophaken? Zijn zwoele en liturgische boetetochten naar Pasargadae, het koningsgoed, als een soort van heilige bedevaart, had hij ál zijn regeeringsjaren lang volbracht en zijn Fravashi zweefde boven hem uit in klare schittering. Aan de traditie der heilige dansen, de Mithracana, hield hij onder het storten van plengoffers vast, bij protocol van zijn éérsten geheimschrijver. Hij vereer-

[p. 315]

de den alles-ontstralenden Gebieder, hijzelf zoon van Asha en Atar. Toch miste Darius het onbevreesde, het alles-tartende van zijn jeugd, toen hij waagde het óp te nemen tegen de acht griffioenen der legende, die ópkronkelden uit een zwart-blauwen nacht van haat en afgunst; toen hij alle gewroet tegen zijn gezag, al was het ook onder de nabestaanden van zijn vleesch, met wortel en tak uitroeyde; toen hij ieder uur van zijn leven zonder aarzelen handelde en Spenta-Armaïti zong, uur op uur, in zijn ziel, zijn ziel, een brandend geschenk van Ahura.

Nu, in zijn droomen, hoorde hij niets dan spookkatten miauwen, onder de plotsgestilde fluistering van zijn lommertuinen; voelde hij zich phantastisch-schrikachtig als een schuwe hond.

O, nog ééns gelijk in zijn jeugd, de zoete luwte van den jongen zomeravond in zijn paradijzen! Nog wéér eens jeugdlippen om te kussen, en alle wiegelingen en schommelingen van de liefde-ontroeringen en toch... Hâvani en Visya, stil áchter hem, als de schuwe heiligheidsmeesters die den gang der menschengedachten hun weg dwongen te gaan. Maar telkens keerden de spookkatten weer in de duisternis met hun snijdend gehuil. Marathon,... Miltyades,... hij kon van die gevloekte namen niet af. Zij schonden altijd weer en weer, den roem en de éénheid van zijn waereldrijk.

[p. 316]

En zoo bleef hij, Darius Hystaspes, mijmeren, mijmeren, donker verzonken onder wroegende zorgen; tusschen de kwellingen die zijn zonen hem opdrongen, met hun onderlinge, moordende twisten om het oppergezag en den troon, en het eerzuchtige verlangen weer te worden, de diep-ondoorgrondelijke en toch streng-handelende Grootkoning Darius van dertig jaar terug, die zich door het levensgeluk voelde inwinden als een kind in de moederschoot.