|
| |
| |
| |
Vijfde hoofdstuk.
Kees was met 'n nijdigen deurslag 't pad opgegaan. Rammelen van flauwigheid voelde ie zich nog, en als ie dacht aan wat vleesch, liep 'm 't water over de tanden. Toch, de lucht deed 'm goed. Alle weeren joegen en sloegen om z'n karkas, die er steviger tegen hardde. Z'n armoe had 'm sober gemaakt en gezond bleef ie, sterk, door zuivere lucht, ruimte, duingeur van zomers en al z'n grondwerk. Alleen z'n kinders niet; zwakkelijk geslacht, bang en zenuwachtig. Dat had ie nou sien bij veul tuinders, allegoar bijna beverige sukkels, mit hoofdpain, angst, slecht sloape.... da was nooit soo in sain tait.
De oogenglans van Wim, dat hij thuisblijven zou morgen had ie niet gezien, in woede nog om z'n kijfwijf en schoonmoeder.
Van god-verlaten, in oneindige eenzaamheid, lag de sombere weg naar zee, in groezeligen sneeuwmiddag, zwaar van grauwte. Vroeg-decemberend vaalde stilte-schemer over lage akkers, waartegen heuvelige duinbulten paarsig en grauwig in verte vernevelden. Nou was 't al te laat voor 'm om nog ruigte te zoeken. Waar nou heen? Nattige mistigheid en guurte zoog tusschen z'n kleeren en huid.... Wacht, aa's tie effe bai Klaos Grint gong. Meskien had die nog wat boompies te moake.... Verduufeld, datie selfers nog gain luis had om wa tieme te koope.... Op den reutel kreeg ie niks.... Wat skoremzoodje toch tegen sàin.... Die lamme Kloas, die gluupert!
Zwaar loomde z'n gang langs 't sneeuwmodderpad. Telkens tuurden z'n oogen even op de grauwe wijdte van akkers en paarse duinnevels. Rustig toch voelde ie zich in de eeuwiggeheime stilte die er trilde en sloop boven 't verre middagland.
| |
| |
Vóór 't huisje van Grint bleef ie staan, trapte ie even tegen de deur. Gouïg lichtschuim glansreepte langs kozijnen, achter rood gordijntje, en stil, in schem'rige middag-donkering, lag daar 'n sneeuw-bevracht huisje, blank-stil, op 't duinpad geduwd met z'n bloedend raamrood, fèl-glanzend tegen 't wit. Dadelijk achter z'n huis had Klaas Grint àl z'n grond, z'n bessen, frambozen- en aardbeienakkers 't meest. Grint was de knapste en sluwste tuinder-kleinpachter uit de buurt. 's Winters, zes maanden dóór, zat ie in z'n huiskamer met vier dochters en 'n zoon, aardbei-mandjes te vlechten, uitzuigend en afbeulend z'n kinderen, om te sparen, te spàren. Vrouw Grint maakte Kees open, lachte.
- Kaik?.... daa's Kees!.... Piet is t'r ook, en je neef Hassel van de Kuil....
Al de niet-katholieke vrouwen uit de streek hielden van Kees om z'n reuzig lijf, z'n guitige grijze oogen. Kees bromde wat, recht uit 't gangetje doorloopend naar 't hok, waar gewerkt werd. Vier meisjes hurkten op den grond, naast elkaar, met ruggen tegen den muur gestut, beenen dàn rechtuit, dan opgetrokken. Dwars over hen, aan kortere muurzij hurkte Klaas Grint, de tuinderpachter; en bijna op de kachel gedrongen, met z'n beenen tegen z'n vader aan, zat Jan, zoon van Grint, lange bleuïge kerel van achttien. Lui-hangerig stond Piet, naast hurkende Geertje Grint, mooie donkere tuindersmeid met prachtige gloeiende bruine oogen, vol lichtrumoer. Als ze uit 'r bukwerk naar 'm òpkeek, sterden 'r uit 'r appels rooie vonkjes, aanhalig en stoei-levendig. Achter Piet weggeduwd in benauwing, stond Jan Hassel, zoon van Dirk Hassel, Gerrits broer, tusschen wie al twintig jaar hevige vijandschap broeide. De neven kenden elkaar bijna niet. Toch werkten ze zomers soms akker aan akker, in duin op Wiereland en loerden ze op dezelfde mooie meiden van Grint. Het vlechthok van Klaas was voor alle soort bloemkweekersknechten, tuinders en losse werkers 'n inloop 's winters, 'n honk waar de kachel brandde, en allicht 'n kop heete leut te slobberen viel. -
Kees, reuzig boven allen uit, was stil in den hurkenden werk- | |
| |
kring gestapt, zacht groetend, met z'n hoofd de bakzoldering net rakend. 'n Klein groen glaslampje hing aan 'n spijker tegen bruin-vuil beschot, boven den kop van Klaas, rood-fel beschijnend, lankaster gordijntje van achterraampje, zwaknaar groezellicht neerschemerend over den grond en laagzittend werkgroepje in 't hok. Spraakloos bij Kees' komst zaten ze in arbeid verbukt te vlechten, elk afgevlochten mandje in 'n hoek kwakkend, tot groezelbruinen hoop bijéén. Telkens verbukten ze even van beschot àf, naar kachelkant, greepgrabbelend in de vooruit klaargemaakte bodems, die met hun uitpriemende, dun slingerige teenen-enden, als groote donkere spinnen over den grond dooréénwriemelden, in het zuinige lampjes-licht. De kachel pafte zwaar-gloeiend in 't lage hokje en Jan Grint, die broeiing in z'n rug opving, zat telkens te blazen en zweet met z'n mouw vol houtsplinters, in z'n gezicht te strijken. In het bruindoffe schijnsel van muur, donkerden de gezichten, nekgebukt, naar den grond, òver de mandjes heen en in wilde bewegelijkheid dàn duisterden weg, dàn lichtten òp vlechtende handenparen, de buigzame teenen verschakelend tot mandjes.
Van 't achter-end uit stem-vroolijkte vrouw Grint naar Kees.
- Drink je nog Kees, 'n bakkie leut? D'r is d'r nog van 't grondje....
- Dankkie.
- Leut? lachte schamper Klaas Grint, - gaif sain de fles.. verdomd Kees, aa's 'k je nooit nog mi stuk in je kroag sien en-hep.... en nou segge alderlei, da je suipt aa's 'n spons...., wa heppe sullie d'r an.... da moakt moar swart.... wâ ken hoarlui bokkeme.... verdomd! -
Kees antwoordde niet, haalde schimpig z'n schouders op. Hij wist wel, dat Grint 't zelf vertelde, die skorem, en aa's ie 't meende, vond ie 't nog lammer, want hij had 't land door zoo'n beroerling beschermd te worden. Gesprek wou niet vlotten. Piet Hassel stond stil en Jan Hassel de neef, was bij Kees' inkomen nog bescheidener in z'n achterafje teruggetrokken. De meisjes keken maar òp naar Kees, den langen
| |
| |
Kees, den gevaarlijken Strooper, met z'n guitige oogen en z'n stillen loer op hun handen. Dat was nou Kees, over wien ze altijd den mond vol hadden, Kees met z'n streken! - Achter dun hokjesbeschot bonsde dreunwrijf op waschplank van de meid, in schuimtobben. En klagelijk huilde 'r stem 'n smertelijk liedje, zoeterig-sentimenteel, plechtig zangsleepend door werkgroepje:
A.. àn 't be e.. edje fan d'r krà-à-à-'n-ke liefelinggg..
Si.. i.. t moe-der neer, in sti.. il.. ge.. waieen..
- Jessis poà, wa ken die maid seure, lachte kwaad mooie Geert, daa's nou puur ieder Dinsdag krek soo.... an de tobbe.
- Is dat nou seure? klapte Trijn, vurige jongensmeid, 't is prêchtig.... mô je moar wachte.... tweede komplot.... aa's God d'r kind loat stèrrèfe.... en sai ken d'r in 't klooster goan.... prechtig! En 't Treurelied van de jongelingg.... ses komplotte.... aàs hai se'n maisie f'rmoord uit jeloersighait.. en van de Skeepsjonge!....
- Nou, ik wou moar da se d'r snoàter hield, driftte Jan Grint, is me da.... da singe!.... daa's griene!.... da gemeine kreng!.... die hep nou twee hufters .... en d'r gelant is d'r van deur.... Teun de kweeker.... en nou singt sai in d'r eeuwighait van d'r liefelinge, die se t'met thuis lam ranselt....
Piet voelde ook weer zeglust:
- Nou, jullie benne ook soo got-vergete stommetje.... segge jullie d'r is wat.... gong tug gain paop f'rbij.... seg erais wá', jai Trien, jai Geert, lach d'rais.... effetjes!....
- Stil d'r 's;.... hoor nou d'r 's.... zei met gespannen luistergezicht Trijntje in armgebaar Piet tegenhoudend.
Nog nimmer f'r.. i.. in d' laik 't so.. on licht ske.. een..
Gebukt goan se onder smart en sorrege!
Dreun-dof bonsde langs richels van waschborden rhytmisch
| |
| |
't goed-gewrijf, en klagelijk huilde d'r weemoeds-stem dóór, gedempt achter beschot uitklinkend. Dat was te veel voor Piet. Zwaar opdonderend tegen 't huilig gezang, in stemdavering, barstte ie uit, met beenporren tegen Geert en Cor:
- Bommelebom, bommelebom.. làange Jaàn mit skeele Piet!.... mottige Toon en laànge Griet.... Alle goane wai op rais.... Jào, mi selfers de dikke Gais.... En elleke jonge hep 'n maid.... bommelebom.... bommelebom!
Met voetdreun trapte ie maat en Jan opwindend er tegen in, onder stuipgelach van meisjes die met him hoofden naar elkaar toe-neigden.
- Deesie.... Deeeesie!....
'k Wait daa't êe blom in main hart ontbloei.. i.. it!
Deeeessie!!.... Deeee.... esie!!....
- F'rjenne, jullie werke nie.... och Piet sing sooveul aa's je lust hep.... moar la' hoarlie d'r gangetje.... hee?...., schreeuwde Klaas rood-driftig boven gezang uit. Niet zien kon ie, dat met 't mirakelsche lachen, d'rlui handen stilstonden.
- Nou poà.... u is t'r ook een!.... bitste kwaadaardig Geert, nou magge wai nie lache....
- Wel neenet, da mist nie.... lach sooveul jullie wille.... moar d'r mó' werkt-en worde.
Ontstemde stilte viel in en 't meid-geluid vlak achter beschot, treurde weer nà in het scheemrige werkhokje, met beverige lijfschokken van wrijfbonzen, tusschen 'r zangstooten.
- Gehail allain.... moe.. et.. ik hier dwoale....
Ik vi.... ind main minnoar ni.. i.. immer weer....
Joa langsaom sa.... al.. mai.. in laife kwai.. aine.
Piet kleurde van ergernis.... dat was verduuveld weer 'n ander lied.... die maid zat nou puur vol akeligheden, en ratelvaartend er tegen in, dreunde z'n zangerige stem met café-chantantkomiek-timbre.
| |
| |
- Op hede.... in de groote kemedie.... Mikke hou je vàst an de slip van main hemd.... treurespel mi ketelmesiek en melaische trombom.... neutemaide aa's swafelstokkies. - Doàmes mi klompe.... toegang ses sint.... heere f'r naige.. - sel speult worde.... Te-e-e filis Skeersalf.... of.... manke Metrain mo' je geloofe....
De meisjes gierden, koppen bijeen in donkering, met de stijfuitpriemende teenen van hun half gevlochten mandjes elkaar beprikkend. Nou lachte Klaas zelf mee. Hij kon zich met meer inhouen, maar woest was ie toch op Piet, dat ie z'n meiden zoo inpalmde.... dat gaf niks goed.... niks goeds....
- Nou furt an 't werk, joeg ie weer op, dat de meisjes hun lachen inpersten maar telkens weer in licht gegichel uitproestten, aanhalend de anderen, onder nieuw geratel van Piet's lolletjes, die op één dreun bleef gekkigheidjes zeggen.
Kees bekeek met grimmigheid Klaas, die werkte als hing er z'n leven van af. Wat kon ie die arme maide toch beule.... was da nou werk veur maide.... Hai kon ommers best 'n poar kerels doar sette.... Stinksuinige vrouw.... s'n jonge die d'r hielp en in 't land somers nog al s'n kooters plukte.... en hai niks.... niks....
- Is da nou maidewerk Kloas, je mos je aige skame, is da nou hullie werk?
't Was er uit bij Kees, draaide al lang in 'm rond. Klaas was woedend, hij begreep niet waar de kerel zich mee bemoeide. Jaloesie most 't sain, dat ie 't sain nie lie doen.
- Seg Kees, stem-goeiïgde gemaakt Klaas, - je ben d'r 'n bofenste beste.... moar ik seg moar.... da binne mam soake.. jai hep je eige saoke.... dà binne maine....
Stroef was t'r uitgevenijnd, en bleekig trilden z'n neusvleugels van stille drift.
- Nou 't is puur skande.... kaik se sweete.... d'r ruggetjes breke t'met.... die hep 'r hand weer op d'r sai, en dìe steunt aa's 'n big.... d'r is t'met niemand in de ploats waor maide werke....
- Soo?.... nou koopman.... dan kaik ie mi je neus....
| |
| |
vroeger nie!.... daa's gelaik.... moar op hede huis an huis.. Doar hejje dochter van Piet Beugel, de maide van Molenaar, van Deuter, van Renke.... de maide van.... van.... van nou noem d'r self m'r is wa' op.... die werke t'met veul langerst aa's sullie....
- Daa's net, lachte Geert, moar die kraige feur ieder tientje 'n sint.... en wai.... wai.
- Da hep d'r niks van, niks van, schreeuwde Klaas onthutst, met één hand nog uitgespreid door het vinger-langzaam optellen van tuindersnamen, waar meisjes aan huis vlochten.
- Hee, d'r af daor, d'r àf!.... schreeuwde Trijn, tegen twee jochies, die uit school binnen gestormd waren en in lawaai stonden te wiebelen op de mandjes en teenen-bossen.
- D'r af, schreeuwde Klaas, wi jelui deur main goed snerte.. benne jullie heule gaor daàs....
- Wàrrimpies! Wàrrimpies' blies Jan Grint, vlak op de kachel geduwd, met 'n akelig benauwd gezicht, zoo komiek toch, dat ze lachten, allen.
- Je hep 'n kop aa's 'n skarretje da nie lache ken.... lolde Piet....
- Wa mo je.... goan noà je snoeptoàfel.... laileke koàketoe!.... -
- Komp dan d'r is hier langerst.. lolde Piet terug, met 'n zinlijk oogknikje naar z'n zus, mooie Geert.
- Hoor!.... nou hep se 't op d'r heupe, lachte Geert, met 'r vinger op d'r mond om te stilte-sussen, luisterend naar waschmeid, die jolig stem-tierde nù;....
- O! doch je ferempel dat maines was bai d'r.... o ho! koopman,.... kom bai de huur terecht.... se kraigt puur d'r kinders in 't joar....
- Seg, mi fesoen Jaa'n berispte Klaas streng, die zelf 'n gemeen nieuwtje had willen vertellen, maar niet durfde, en 't nou deftig maar gooide op 't fatsoen....
Kees voelde zich weer gloeien. Hai, hài wist, wat 'n merakel-monster Klaas weest was, in Amsterdam, toen ze voor jàren hèr samen gevent hadde doar.... hoe se doar same de beest
| |
| |
uithonge;.... weest ware, van d' eene meid na d' andere.... steeg in steeg uit.... en nou most Jan se snuut houë.
- Of 't maines is, vroeg Trijn, se hep 'r vraier tog moar blind mit fit'r'jool gooit, bai de Gasperlaon,.... vlak bai bolleskuur van Neelis.
- Hep sài da daan?.... is sai dá'? vroeg Piet onthutst...., nou ken ik d'r fraier ook.... pàl in se lampies hep se sain raokt.... dan hep se ook vier jaor sête.... hai is stekeblind!....
- Daa's net, bromde Klaas, se hadde d'r motte vieredeele, dá' varke.
- Nou, driftte Geert uit, moar hai hep 'r late sitte mi twee kinders.... en alle maide ware sain.... nooit hep ie se hande thuis houe kenne.... nie Annie? nie Cor? en naige skaïve f'rdiende ie.... en nooit niks kreeg ze.... ik had t'met ook dààn.
- Wa jài.... jai hou je bek!.... jai muurvarke.... wa jài.... hep 't hart en la' 't so waid komme.... jai....
- Nou speul d'r moar nie soo òp.... ik bin tog va main aige....
- Hou je bek, woedde Klaas, d'r wort je niks-en vroàgt....
- Nou, tog is 't woar, snibbigde Geert na, blij dat ze tegenstribbelen kon.
- Nou Kees, wai kraige ook pirsinte van Poa, lachte Annie, om weer 'n beetje goeiïgen toon te krijgen in 't gesprek.
- Pirsinte? angstigde vragend Klaas, - nee kind, da mo' je 'm nie lappe.... dan skie 'k in.... sullie kraige t'met tien sint veur de honderd....
- t'Jonge.... t'jonge.... daa's main 'n klodder.... daa's gul.... en jai moàkt anderhalf sint p'r mandje, scherpte Kees.
- Soo?.... enne main tieme?.... kwartje per bossie.... de leertieme dèrtig....
- t'Jonge.... sarde Kees door, meroàkel.... moar sullie moake de heule keet!....
- Dà' wee'k soo net nie!.... dá' wee'k so net nie, ik moak oore en boompies, de swoarste karrewei t'met....
Onder veel rumoer werd Jo, jongste meisje van Klaas, goud- | |
| |
blondige krullebol, zoo uit school, met 'r kort-geknipt grootevrouwenmanteltje nog om, uit vlechtend kringetje gerold. De jongens trokken 'r aan de reuzige paarlmoer knoopen, door de mandstapeltjes en teenbossen heen.
- F'rdomme goan jullie achter.... jullie hep hier niks.... schreeuwde Klaas 'n teen-end om zich heen zwiepend uit nerveuze heetigheid.
- Aauw! pijnde Geert, kaik toch uit, main neus raok je....
- La se dan d'r biese pakke.. ongelukke bin kwoàje kanse,.. 't is d'r hier krek om te stikke poe, poe!! trap ze d'r uit waif.. waif!! wá' sit je.... trap se op stroat. -
De jochies en 't uit de werkgroep weggerolde meisje, riepen mee, om 't hardst, of 't alleen vrouw Grint gold.
- Moeder.... moe-der!.... Voader roept.... Poa roept!..
- Aa's da' kriel van skool komp, vloekte nijdig Klaas, hep je hullie binne de mikke.... Waor sit moeder nou?.... is die weer bai vrouw Doalwiek?
Er was broeiing in 't hokje. De meisjes stutten hun ruggen met handen, onder pijnuitroepen van vermoeienis. Klaas wou 'r niet naar hooren. Hij stikte van werkbenauwing. 't Zweet glom vettig op z'n gezicht.... Moar d'r most iets overheen gepraat worden.
- Seg Kees, hai jai 't ooit so sout gete?.... main waif hep malle sel'dremente meroakelsoàke t'met!.... Die hep puur de duufel in d'r sielement.... Se la soo maor 'n toafel dànse.... van d'r eige self'rs.... aas se d'r an goàt sitte.... se hep se allegoar snik moakt!.... laik t'r één van 't gekruist ras.... en bang da s'is van d'r eige 's nachts....
- Nou poà, nou moàkt u d'r óók wa van.... mokte mooie Geert, goochelvlug nieuwe teenen in 'r aarbei-mandje stekend en vervlechtend. - Haar blank gezichtje donkerde telkens weg in buk. Soms éven, - als ze op keek naar Kees en lachte, lachte, aanhalig tegen hem, met fijne grimassen en trekjes om d'r mond, doezelde er lichtschemer òver, bukte 't weer weg, dat haardos van achterhoofd en nekblank alleen nog te zien bleef.
| |
| |
- O Kristus, wa' si'k hard, zuchtte Cor zwaar, m'n stuit breekt t'met.... Neenet Kees.... poa moakt 'r 'n slòa'tje van.... se saie da moeder an 't spirretirrem is.... da' sai d'r senie van hep.... sien-ie?
- Hou je mond jai muurpeek, wee jai 't weer beterder?!
- Wel neenet...., snibbigde ze geraakt, u weet 'r ommers ook niks van.... En u is t'r bang veur aa's de dood.... Nie Jaàn? nie An? nie Geert?.... is poa nou nie.... nou freeslik.. bang?....
En met stem-zangerige stijging ging ze door naar Kees en Piet kijkend, met groote angstig-geloovige oogen....
- Moeder het spooke sien.... weet je.... spooke die je nìe sièn ken....
- Seg, is t'r nou uit mit die lamme poppekasterij.... schaterde Piet, mo jullie main of main jassie!....
- Nou, da seg ikke nou ook.... t'met moakt se hullie allegoar daas, snauwde Klaas, blij dat Piet 'm bijviel.... ze benne veur de half hier al tuureluursch.... Spooke!.... spooke! geloof d'r gain bal van.... Aa's sai die heule keet nie fierkant tuureluursch moak hiet ik gain Kloas meer.... Ik sien d'r gain hail in.... - Gaif main die boompies effe an Jaan?.... en jai Kees wà jai? -
Kees begreep Klaas' kwaadaardigheid. Zoo terloops had ie van Ant gehoord, dat vrouw Grint al 'n paar maanden behekst was.... da se mit de duufel en de boose geest vocht. Nou wist Kees, waarom Klaas zoo nijdigde, maar wat ie zeggen moest wist ie niet. Hij kon d'r nooit niks uitkrijgen. Zoo als ie daar stond, tegen het beschot, beenen over elkaar, vond ie 't alleen duizelig-lekker warm, en loerde ie op 't lieve snoetje van Geert. Als ze opkeek, lachte ie in 'r mooie lampies, waar uit telkens dat rood gevonk opspatte. - Wat 'n kiekers.... wa lekkere maid.... Dol was ie op da jonge goedje! -
Maar Piet, z'n broer had de begeerige stilheid van Kees gemerkt, z'n loeren naar Geert, waar ook hij dol op was en Jan Hassel, de neef, die als 'n stille schaduw schuwen bleef in z'n donker hoekje. - Piet kon Kees wel 'n mestvork in z'n pens
| |
| |
steken.... Wat had ie nou mit die maid te lache!.... hai had tog se waif.... wou die Geert nou veur sain neus wegkape.... die skooier. En sai, sai lacht f'rjenne ook! die peek. Maar Klaas keek naar 'm òp, van den grond, uitstrooiend z'n nieuwtjes.
- Hai jullie hoort Piet, van die oarstitek uit de Beekstroàt, op de ploas, da' hullie sain heppe pàk.... de p'lisie.... dat ie stoapel tuureluurs is.... se saie da' tie puur van oàdel mo weuse.... Nou wou die veertig huisies sette op één meter, hier an de weg.... noas de sekerterie....
- Daa's hai nie poà.... je hep 't mis.... daa's sain broer uit Hoarlem....
- Vast nie.... vast nie, schreeuwde Klaas, woedend dat al z'n halve nieuwtjes vermorseld werden door z'n kinders. -
- Vast wel, hield Jan, stug-kalm vol, even met z'n handen plat op den grond zich uit z'n zit ophijschend van vermoeienis. -
- Jesus, main rug brant van pain, klaagde Geert, met 'r kin op 'r borst gedrukt, snel doorvlechtend om toch geen verwijt van Klaas te hooren wijl ze klaagde.
- Nou ikke seg...., daa'k g'laik hep Jaàn, se heppe sàin pàkt. S'n vrouw en sullie allegoar 'n noakende boel.. S'n broer hep ook op de ploats woont.... moar daa's hài nie.... nou, die is mi tachtig duuzend gulde d'r van deur goàn van de inlegf'briek. en hai woont.... hai.. sal 'k moar segge.... tussche dronke Frans, de blomkweeker en.... en.... tussche Jaffer.... die weeduuw.... woar netaoris Verstrooke 't mee weut....
'n Poos viel werkstilte in, tusschen golving van donkere handparen, die snel voortwriemelden in 't schemerlicht. Uit het triestende werkgroepje wasemde hette òp, puf-benauwend. De hoofden bukten weg in duister en schaduwing, en telkens greep één uit den kring naar drinkketel, de tuit bezuigend in lipgesmak, met 'n zuchtadem als 't klaar was, 'm neerbonzend op den vloer. 't Korselde in Klaas nà, lust om nog wat nieuwigheidjes van de plaats te vertellen. Dat was hartstocht van Wierelanders en Duinkijkers om alles over de tong te halen, elk gezin, te martelen stil geniepig, te lasteren, met schampere
| |
| |
glimlachjes, klein-vunzige haatjes. Hartstocht van Klaas om ieders leven omver te halen, er in te grabbelen, grabbelen, als 'n bedelaar in vuilnisbak.... En dan van ònder òp moest ie de boel hebben, er uitzwabberend alles wat afgunst kon knauwen, nijd kon slikken. Dat konkelende grimas, dat heete verlangen om te bekladden, te knauwen, leefde zoo hevig in Klaas, dat ie geen uur 'r zonder kon zijn, of hij voelde zich leeg, onrustig. Als ie niets wist dàn maar aan 't verminken van nieuwtjes, die ie zelf gehoord had. Zelfs zou ie ze peperen als d'r niet genoeg brandends aan zat. En dan, rondgaand 't praatje als 'n vuurtje, 't wéér hooren, verminkt, erger altijd, uit andere monden; dat wàs z'n lust, z'n leven. Dat rondgaan van meid tot jongen, al maller, gemeener. En allemaal onder mekaar zoo, in Wiereland en Duinkijk, waarheidjes rondgerold en omgekonkeld in lasterpraat. Zoo ieder gekruisigd, beplozen, gehangen of vastgepriemd aan 't spit van hun haastige babbelzucht, geroosterd op 't vuur van hun schroeiend venijn, verlustigend de luisteraars en kijkers in 't spatspel, 't vet dat afdroop van hun lijven. Zoo roosterend, de lucht vol gebrand vleesch en dan smulpapend ieder met gulzige kaakhappen aan het lastermaal. Zoo zat Klaas, als ergste konkeltype met barstend lijf vol venijn en kleine stekelige haatjes, afkammerijtjes en verdachtmaking, stedeke-klein konkelend in eunuke onmachtjes; zat ie gezwollen van kleine afgunst, kleine indringerijtjes. Kanibaalsch vreugdegekrijsch klonk er om het braadspit van een vastgepriemde; makabere marteldans, tegen 't ellende-gejank en gesnik van 't gestoken slachtoffer.... Maar bij elkaar-gesapt venijn kwam te luchten, afgunst te gloeien. En overal rauw gescheur van vleeschbrokken en bloedgevloei rondom, en lekkende lastertongen, die opzogen het rood-warme vocht.... De volgende week zag ie zichzelf aan 't spit opgepriemd en vermarteld door anderen. Da' wist Klaas, moar toch nooit
dood, altijd levend bestaantje van laster en stedeke-afgunst bleef 't. O, Klaas zat vol nog.
- Nou Kees, wa seg jai nou van die hailige Markus in 't Duin, drie keer te kerk per dag.... die faine! Verduuveld, lachte
| |
| |
ie stemrochelend, nou heppe de maide hier sain gisteroafend op loer sien.... twai volle ure en nou gong de hailige.... en d' appeteker.... en meneer Loskruit en hai van de Kooseweg, mit d'r viere.... achter mekoar gonge sullie binne.... dat benne nou heule Perlutte.... Se dochte aa's da wullie in donker ni sien heppe.... moar.... moar wullie binne pienter weust.
- O jee joà.... lachte Geert, in zenuw-haast voortvlechtend, afvegend met 'r mouw zweet op 'r neus en donkere wang. - Eerst gong de lange Loskruit. Om half naige.... nie! en toen de àppeteker.... en de klaine hailige achteran teuge tien ure.... nou,.... die hep se ook moar achter s'n mouw hee?....
- En, drong Klaas op, hittig, en d'rlui moeder stong an de deur, die hep wacht houe motte.... sakrejenne.... en hai schutterde op pad hain en weer.... hain en weer.. wa sloeries hee?
Vet van konkelhitte rauwde z'n stem; er zat heete lol in z'n mond en z'n pruimpje sopte vies-bruin door z'n rotte tanden heen.
- Wa sou 't, driftigde Kees, hee jullie daar nou skik van.... wa sou 't.... Joap mag weete wa jullie nog t'met doen.... loa se goan.... benne jullie soake nie. -
- Nou seg, faine merreke, schimpte Klaas, moeder en dochter te g'laik.... ànlegge met wie d'r wul.... da benne kattelieke.... loope de kerk plat.... de kerel suipt s'n aige dood..
- F'rek, wa hep jai dan weest veur 'n meneer...., laileke smuugert, barstte Kees los, zwaar z'n lichaam uit beenkromming opveerend, dat wild z'n dreigschaduw op het zwak-belichte hok-beschotje donkerde; - benne hullie in de ploas soo fain.... bai jou femilje.... bai jou.... se legge tog allegoar in de loan.... wa poer je nou van de aêre.
- Stuif jai mer nie soo...., talm-treiterde Klaas.... wa segge se dan van jullie Guurt, daa's nou je bloedaige sus....
Jan Grint, op den grond, beefde.... Z'n bleek groenige kop zag in schrik òp naar z'n vader in 't licht. Ze wisten allemaal op de plaats, dat ie dol was op Guurt, dat ze elkaar van jeugd
| |
| |
af kenden, maar dat Guurt 'm afgewezen had. Toch bleef ie op 'r loeren, bevend van jaloezie, ruw met stik-zwoele ziel van gloei-hartstocht. Z'n vader gaf d'r niks om. Juist zei ie, wat ie gehoord had, dan wist Jan waar ie zich an houen most.
- Nou vertelle hullie overal t'met toen se lest noa buite gong da sai, sel'k moar segge.... da sai, drie moande 'n luchie hep motte skeppe.... en da sai skoon thuis komme is....
- Veur main mag se veur eeuwig weg.... moar jullie hep sain achter de mouw, zei Kees straf, onverschillig voor wat ze zeien van Guurt.
- En jai hep altait duufel in, - treiterde Klaas, met onverwachte zwenking, gesprek op stroopen draaiend, in langzamen kuch, z'n mes door'n teen-end snijend dat afbrak bij invlechting, - altait aas ik seg.... sel'k moar segge.... dà je dieft.... sel'k moar segge fierkant.... Aa's jai stroopt.... dief je....
- Ik dief nie, daa's puur vuil.... jai vuile.... ik stroop, daa'k freete mo!.... mo 'k f'rrekke van honger?.... da wou je wel sien hee?.... Jai gluupert... ja!.. jai! jài hep freete!.. Jai bloedhond hee? je hep kinders hee?.... jai.... jai jai snurkert.... hun mosse je beuke.... jai bloedhond.... jai.... jai, jai!
Klaas werd bang. Oogen van Kees driftten dol. Hij stikstemde van woede.... De vloeken stotterden en taterden in gift van z'n lippen. Er zat wilde jeuking in z'n handen en z'n voeten stonden klaar om den vent in mekaar te trappen.... Die laffe lammeling, die de groote meneere.... likke moar....
- Jài, dreunde ie voort, jài mo't heppe van je gluupstreke.. de dokter hee?.... de notaris hee?.... dioàke hee?.... die likkie.... laileke sloddervos.... vuile bunsum.... kaik da.. dá' goan je gladjanus!
Rumoer-zwaar had Kees spogstraal op den vloer gefluimd en woedend wreef één zware modderlaars over den knarsenden zandgrond. -
De meisjes zaten verstomd, dieper ingebukt, met d'r gezichten op de borst in snelle golving van handen-paren, stil- | |
| |
zwaar-geploeter. Alleen Piet keek Kees aan, wetend, dat 't 'r voor Klaas leelijk ging uitzien als ie 'm nog meer prikkelde. Hij wist hoe Kees woedde op ieder die 'm voor dief schold, omdat ie stroopte. Klaas voelde 't zelf ook al. Hij was rilbang voor Kees' reuze-knuisten. Die kon wel 'n moord doen, die vent, zei de heele ploats en tot an zee zeie ze 't dat ie d'r al 'n poar op s'n geweten had. Kruiperig wou ie iets vergoelijken; doodsbang nou dat ie te ver was gegaan.
- Nee, lui bin je nie, da mo'k je noagaife.... moar da je niks.... nooit niks omhande hep.... so heulegoar niks.... da gaon main boofe main pet.
- Daa's net, aa's ik liege en diefe wou aa's jai, haa'k neuit honger.... moar jai.... jai, jai bin 'n bloedhond.... de groote meneere likke veur 'n poar roe minder pacht, hee?
Klaas schoof onrustig heen en weer op den grond, brak in angst telkens nieuwe teenen.... Nou was ie nie van de vent af te krijgen. En Piet zei ook moar niks. Jan Grint, van angstige verlegenheid, pompte in den vuilen gloei-doffen kachelmuil nog wat blokken. De meisjeskopjes bukten dieper, zwaarder donkerden hun haarhoofd en nek; stiller schoven handen in grabbel onder de gespleten teenen. Het gordijntje, hoog-rood beglansd, kaatste licht af, droomerig over de werkhoofden in wazigen schijn, stille sfeer die zacht-innig te glanzen lei tusschen lijf-donkering der werkmenschen, omplengd van zweverige plekjes roodgoud hier en daar.
Plots leek Kees bedaard. Ruw hakkend z'n woorden vroeg ie:
- Kort en goed, hai je tweehonderd boompies te moake kwartje 't uur?....
Kloas durfde niet weigeren. Miskien kreeg ie anders nog op z'n test, moar 'n kwartje per uur was te veul.... en tog kon ie nie alleen de boompies moake.
- Twintig sint, stem-schuchterde Klaas, want afdingen moèst ie. Er wrokte weer drift in Kees, trilling in de beenen om dat gierige brok mensch in mekaar te trappen, maar hij smoorde 't, dacht aan thuis, àan z'n eigen krepeeren. Al de heule week had d'r bijna gain freete weest,.... 't moakte 'm zoo
| |
| |
wild, zoo brandend, zoo woest van binnen aa's tie z'n Wimpie sag ligge doàr.
- F'rrek moàr, twintig sint.... in drie uur benne se d'r,.. langerst ke'k tog nie uithouë.
Dâ vat 'k, lachte Klaas, die wist wat 'n hellewerk 't was, drie uur mandboompies maken; blij dat ie d'r voor n koopje af kwam. -
Elk lach-antwoordje, venijnigend op dunne lippen van Klaas, deed heviger drift in Kees grommen. Diep, diep, kraterde ingehouen vechtlust, traplust, dat hij met z'n stomme poote nou die rotte boompies mos goàn moàke. En 't bedonderde dat hai 't ook niet langer dan drie uur op z'n hoogst kon uithouen.
Dat was, in dat brand-benauwde hokkie 'n karwei om te vloeke van senuwighait.... Met de teenen, weerbarstig onder z'n voeten, uren achtereen, diep gebukt, dat 't bloed 'm naar de strot lekte, dat 't zweet 'm langs z'n nek en ooren afdroop.... draaien, draaien, invlechten, poef!.... d'r uit duwen verspringerig teenengoedje.... poef!.... d'r invlechtend; en zonder ophouên, dat ie duizelde, duizelde, alles voor z'n oogen begon te donkeren, en benauwingsvlagen door z'n kop vlamden, z'n beenen waggelen gingen, zwaar, loodzwaar, tot ie d'r bij omsmakte. Maar tenminste had ie nou 'n paar kwartjes.
- Hai je twai in f'rskot, vroeg ie bedremmeld 'n beetje, zonder Klaas aan te zien.
- Ka je 't mi één nie af?
- Te duufel, gromde 't in Kees, wá' skavuit.... f'ruit d'r mee.... 'k mo' freete....
Onverschillig, vaag voelend waarom 't zwaar in 'm gromde, was Kees modderpad weer langs gesjokt naar huis. Om zeven uur zou ie van avond al in z'n nest kruipe. Sloape, sloàpe,.... dat was lekker. Dan merkte ie niet van knaagwee in s'n bast, verdrong ie z'n beroerdigheid.... Stroope gong nie.... om elf uur was licht.... geen stuk hagel van z'n aige. Noar s'n nest was 't beste.... dan kon ie weer twee nachte uithoue....
Kilheid donkerde op 't duinpad naar huis. In dreig-schimmig gezwijg, tusschen fijn grauw van struiken en wilgen, som- | |
| |
berde voor 'm uit, 't stervensdroeve avondland. De nacht kwam zwart-vleugelend aandonkeren over veldenwijdte, omduisterend lage hut-huisjes in droeve eenzaamheid. Voor raampjes en geveltjes hier, geveltjes daar, grauwde droomerig waas van schemer, de muurtjes verdonkerend, smartelijk half uitgedoezeld tegen luchtlaagte. Het ruitjes-licht verdofte, als stierf plechtig binnen-in, hutjesleven van gebroken ruit-oogenlicht, in droeven staar, naar den duin-winter àlom. De stille, diepe ruischende stilte, verwelfde in 't schemergrauw van akkers, duin-verre glooiing van heuvelen. Nog tuinders in duister stonden heien af te steken, of te spitten in valen schemerkring, donker aard-brok niet meer ziend bijna, onder duister beweeg van gereedschap.
- Genoafend, klonk 't wijd-eenzaam in ruimte-grauw, als Kees langs stille werkers aan padrand heentrok en terug galmde 't plechtig: genoàfend.
Lager kwam duistere woelige windwolkenlucht hangen op schemeraarde en somber ingeplant, naakt, wrongen boven z'n hoofd de boomen, in zijlanen voor 'm uit; afgestorven alleenheid weer, die daar te sluipen en te heimweeën kroop in de doodschheid van winterpaden. - Naar huis, bromde ie, noàr je nest.... sloàpe.... sloàpe.... en aa's se waif t'met begon, d'r harses insloan, puur, in één, dat tie d'r kwait was, kàn sain nie bomme, wâ t'met d'r beurde....
|
|
Auteursrecht onbekend