|
| |
| |
| |
Vierde hoofdstuk.
Kees Hassel, of Kees de Strooper, zooals oudste zoon van Gerrit overal genoemd werd, bij Wierelandsch en Duinkijksch volk, klomp-klapperde over deftig-stille Beekstraatje van 't stedeke. Het nauwe, stille straatje, waar vierkantjes en netjes knussige huisjes van fatsoenlijke burgerij nestelden, lag nog in slaperige ochtend-stilte. Van hoek- en dwarsstraatjes uit, ratelde soms 'n boerenkar áán, met mest of rijzenlading. Twee kerels achter 'n groentenkar bonkerden juist de stille straatkromming in, uitglibberend achter hun wagen op ijzeligen grond. 'n Paar werklooze tuindersjongens, kwamen plots 'n zijwegje uithollen, schreeuwend 't straatje vol met stemlawaai, staanblijvend voor drogisterij. Ze gierden, bij 't plan, den Gaper, die suf z'n tong uitstak, mal lachend onder z'n kleurigen tulband, den mond dicht te kwakken met sneeuwballen. Z'n rooie holtemond kwijlde de ballen uit. 't Was of z'n keel vol borrelde met schuim en z'n oogen, goliath-groot, angstiger sperden van benauwing.
- F'rsjue Jààn, hai hep t'met nog honger.... schaterde één, met twee zwarte, ingekneusde sneeuwballen klaar, om te gooien, springend van lol, alsof ie op gloeiende platen te dansen stond.
Weer bonkte 't raak tegen rooien kokkert van Gaper, en wezenloos, z'n stommen lachmond, breed, als scheur in rauw vleesch, met schuim op bloed-rooie lippen druipend, bleven staren, z'n angst-oogen; plakten sneeuwbrokken op neuskromming, dwaas en klownig.
Ze gierden, de straatjongens, al doller grimassend vóór den
| |
| |
roerloozen lachkop. Kees klapperde voorbij, z'n hoekig-reuzige lijf, in groenig-schimmeligen jekker, loom opkijkend naar jongenslawaai, los-onverschillig van gang, z'n armen afbengelend langs zwaar gelapte broek. Z'n geestige scherpe kop stond strak-onverschillig. Z'n lippen knepen fijn op elkaar gedrukt; lippen als van 'n visch, dunne snoekige mondlijnen, strak, wreed. - Klos.... klos, klapperde ie door 't fatsoenlijke wijkje, waar elk gezin voor Kees den Strooper bang was. Van de heele plaats tot Kerkervaart toe, ging er roep uit van Kees, Kees durfde alles. Ook 'n moord te doen. Eenigen zeien, dat ie al twee vrouwen vermoord en tien jaar gezeten had. Bange katholieken maakten 'n kruisje als ze 'm zagen aankomen. Weer anderen vertelden, dat ie bij de Ruïne van Braale, 's nachts, twee koddebeyers, die 'm op de hielen zaten, bij 't stroopen, den hals afgesneden, en de bloed-koppen in z'n zak meegenomen had.
Politie en oppassers tartte, bespotte ie, omdat ie sterker nog was, dan Rink van den polder. Niet een uit de plaats durfde met 'm vechten, of om prijzen buksschieten. Geen strooper, die tegen hem kon vangen. Bijna altijd stroopte ie alleen, zonder lichtbak, in stikdonker, soms zelfs met helder maanlicht, want alles tartte ie. En als geen sterveling eruit durfde, de dolste wind door de bosschen gierde, en Satan schaterde; als heksen op den misthoorn bliezen in sidderenden loei, dat 't bijgeloovige Wiereland, in d'r slaapsteën te beven lag in angst-luistering naar het kokend kraak-gebulder, dat zoo-van-zee, òver het stedeke uitraasde, dichter, al dichter bij de plaats, - kwam hij, uit holst van den nacht, met beste vangst, bevend van kou, druipend van regen, maar stil en mor-loos. Ieder hield hem voor 'n gevaarlijken rakker, met den duivel in de ziel. Nooit sprak ie bijna, maar als ie wat zei, was 't raak, hevig, oproerig.
Zoo was er over Kees' doen en leven, door dorp-stadje Wiereland, een legende geweven, waaraan iedereen wat bijsierde. In de kleine havenkroegjes dobbelden en vochten ze er om of ie wèl of niet gesnapt was. En als ie soms heel onver- | |
| |
wacht daar verscheen, werd 't stil, zakte rumoer, en praatten ze vriendelijk-bangelijk met 'm. Nooit nog had een 'm dronken gezien. Ze zeien dat ie stil zoop, want geen sterveling kon er ooit meer dan één borrel bij 'm inkrijgen. Wierelandsche notabelen en nette burgerij, braaf en verstandig, lachten goeiigjes, in soos en hoofd-kafé, aan de kletstafel, om dwaas gezwets en gefantazeer van het plebs. Ze vergoorden dáár, de onbewuste poëzie van klein-levend volksmassatje, met hoon, hoogwijze knikjes en lachjes. Maar ook zij toch hadden respekt voor den reuzigen, eenzelvigen strooper. Als ze 'm zagen, keken ze den vent na. En nooit dronken ontmoetten ze 'm, nooit sprekend, nooit werkend, in één stil voor-zich-uitturen, met z'n grijze, fel-guitige oogen, ernstig en wreed-strak.
Toch, achterhoeksch volkje, bleef 'm omweven in legendesfeer. Een strooper vertelde, met zwaar-klinkenden ernst, dat ie 'm gezien had, 's nachts bij de Ruïne, in woest hondeweer, met z'n geweer geschouderd, hand aan den trekker loerend, op den duivel. Armelijke verbeelding van katholieke en protestantsche jochies, maakten zich onder elkaar van den strooper gedrochts-voorstellingen. Vooral in den winter, 's avonds en 's nachts. Vast waar was 't, dat 't spookte om de hut bij Kees, daar tegen het woeste duin van Duinkijk, ver achter straatweg naar Zeekijk, waar hij al jaren woonde.
Daar, achteruit-geduwd met z'n krot, z'n vrouw en kinderen, in het woeste duinhart, waar geen sterveling in donker den weg wist, gebeurden spokige, beangstigende dingen. Vaders vertelden 't nà voor hun kinderen en vooral in katholieke kringen, gingen schriklijke verhalen over moord en geesten, van kind tot kind, elke week wat nieuws, dat de zieltjes er van beefden. En als ze 'm, na zoo'n verhaal, in den avond soms ontmoetten, was 't hun, of z'n lichaam 'n bloedige schaduw vooruitwierp, op de straatjes, te zien nog éven, achter het rossige gaslichtschijnsel.
Kees wist wel, dat er duizend malle praatjes over 'm gingen, dat de katholieken vooral 'm meden, schuw, als 'n ziekte. Maar z'n onverwoestelijke koelheid en strakheid voor 't geleuter
| |
| |
van mènschen, en z'n reus-schonkige natuur, maakten 'm zelfbewust zeker en onverstoorbaar gewoon, onverschillig, stiller tegen 't gepraat in. Z'n eenzaamheids-lust was 'm ingeboren. Met de stilte was ie opgegroeid. Ook z'n zwijgen was in hèm gewoon; dood-gewoon. Hij kende geen woorden, hij wist ze niet te plaatsen. Woordloos dacht, voelde ie de dingen beter. Er viel ook niks voor 'm te zeggen. Hij keek veel liever. Alles lag stil in z'n binnenste, en van z'n wrokkige verbittering op z'n wijf wou ie geen sterveling spreken.
Niemand had er mee noodig. Ook niet met z'n armoe-lijën.
Haastiger, in woede, klapperde ie besneeuwd-kromme straatje af. In z'n denken nu, dat boers-dwars, ruw-onbeholpen was, maar eerlijk en wreed-oprecht, lag zwaar 't bewustzijn dat ze 'm nergens bijna wouën hebben, om z'n stroopen, omdat hij 't was. Hij voelde in hun weigering, angst, bijgeloof. In z'n hevig, dier-driftig karakter, onbewuste opstandnatuur, brandde verzet tegen alles, wat ie kende aan menschen in Wiereland. Nooit had ie wat gelezen van socialisme. Van dat geleuter most ie niks, niemendal hebben. Alles in 'm was van 'n woeste vrijheid, onbelemmerde ademhaling, ruim in de lucht, in 't duin. Meer wist ie niks van 't leven. Nou, al vier weken, liep ie hongerig bij den weg, en 't driftte in 'm rauw-geweldig, dat ie voor z'n nest van negen kinderen niks te vreten had. Dan nog de zieke lummel, die 'm zoo gretig kon bekijken als ie thuis kwam met leege handen, al was er voor hèm altijd iets.
Nou was ie half-lam, z'n eenige jongen, waar ie van hield, 't eenige dat 'm thuis deed komen. Ingebukt van zorg-gedachten, wààr wat vreten te krijgen, bleef ie staan, voelend z'n lijfkracht als iets dat 'm hinderde, iets te véél, waar ie in ruil voor brood, wel van af wou. En duizelig, van weeïge leegte en knaag-jeuk in z'n maag, vloekte ie in stille hevigheid, dat ie geen geld had voor kogels, dat ie nou samen d'r op uit most om te stroopen, met lui, lui, die ie verwenschte, 't stroopen dat ie haatte, schrikkelijk diep, waarvan ie 'n walg, 'n afkeer had, gloeiend en onzeggelijk diep, al dachten ze allemaal, dat 't z'n grootste lol was.
Hij vloekte de uitgelaten stroopers, Wierelanders of Duin- | |
| |
kijkers, die stroopten, vooral uit vraatzucht, bluffend en snorkend, zonder haat en worsteling, tegen ergsten honger, en tegen lui, die 'm beletten te vreten.
Huiverig en koud keek ie uit, overal, waar ie het sneeuwstraatje langs ging. - Z'n nest kinderen, z'n vloekwijf.... weer niks....! niks! wat kon hij 't helpen.
Voor 'n koek- en broodwinkel bleef ie staan, met groote gulzige oogen. Als ie ereis gapte, bom! weg was 't! Nee, verrèk, dat kon ie niet van z'n eigen verkrijge. Jezes.... alles doen! maar dat niet. Aa's se sain grepe.... en dwonge dat brood terug te geve,.. en aa's se sain in z'n nek pakte en meesleurde... Nee, kristus nee, dat kòn ie niet hebbe, hij zou ze vermoorde, d'r strot dichtknijpe.... Dàn was ie d'r bij voor eeuwig en z'n jonge, z'n lamme kerel.... die daar nou thuis lag, alleen, bij z'n vervloekte moeder.... Nee, doorloope!.... doorloope!.... en niet kijke, niet kijke.... allegoar kende z'm hier.... iedereen had 'm nou in de gate.... nergens naar bakkerij kijke.... Je niet vernedere, da se je pakke en uitskelde veur dief.... - Godf'rjenne, dan liever den boel làmrinkele....
Even staan bleef ie weer, met z'n oogen doelloos de grijze lucht instarend. Grauw drukte laag-zwaar de lucht op de tuintjes en huisjes, droef gewolk. In wittige donzing weggevlokt blankten de dakjes en gevels. Ingewarmd, in sneeuw, lag stil-vochtig, veilig, bourgeoisstraatje nu voor 'm, met de knussige bepoetste huisjes. De tuintjes er voor, wit besproeid; sierdennetjes en heesters, wit-stil, 't groen verborgen, kromgekronkeld onder blinkend-stekende sneeuwvracht. En overal, in zij-wijkjes en Beekstraat langs, besneeuwd gepui van kleine huisjes, wit gedak, met zwarte en rooiige pannen-uitpunting, droef-mooi winterstraatje, scherp-blank in grauwlucht, vreemd uitblijend in sneeuwpronk van winterigen treurdag.
Uit Leekerweg, kwam Westerling op 'm aan, met stapel hout op 'n slee.
- Zuinig weertje heé, lamenteerde die goeiig, onprettig zich voelend met Kees' ontmoeting, maar toch even staanblijvend.
| |
| |
- Debies! zei kort-strak Kees met diepe basstem, vol en trillend, die naklonk 't zijstraatje in.
- Niks om hande? vroeg Westerling, wel wetend, dat Kees niks had. Geen antwoord gaf ie, voelend 't leutervraagje van den kerel.
- He'k je bai Teunders lest week nie sien?..
- Twee dage spit.... vaif steek.... wàs doàn.... meskien mo 'k morge raize loa'je...., in 't bosch....
- Nou, k'ep ook nies, spuwde Westerling uit, 'n tabakstraal sputterend op z'n slee....
- Zoo, zei Kees, 'k loop mee....
Verwit lag arbeidswijk, in blink-licht, paarsig sneeuw-blank.
In rommelige wijkjes volgestord van hondengeblaf, dof en hoog verklinkend uit erf-hokken, stonden verschrompelde kerels en vrouwen aan deuren, hier en daar te praten, hooglijvend tegen krotjeslaagte, met dakrand, rakend bijna koppen. Verder op lag recht uit, àl recht uit, Roederspad, nauw boompoortig. En tusschen krot-ingeulingen, steegjes en kronkelige vuile padjes, in een sfeer van teringende ellende, waaruit opwasemden stanken van rotgroenten en karvuil, kwam plots, inkijk op vergoorde erfjes bloot, waar stapels hout rotten, omhuifd en begraven onder blanke sneeuw, stil-onkenbaar, rommelgrauw van erfjesellende. Soms zwartten en slagschaduwden paarsig op schitterwit, bodembrokken van vaatjes, donkere mandpunten, ouë stoelpooten, boomstronken, verbruikte rijzen en treurden ouë lappen en zeilbrokken, triestig en kniezig in 't blank. -
Kees was 'n zijstraatje ingeklost en Westerling liep recht uit, z'n slee slingerend op glibberbaantjes over platgeloopen sneeuw. Op 't Kloosterpad kreunden krotjes, droeviger, wrakker verweerd, als beschimmelde hondenhokken, wegdonkerend tusschen spleetweggetjes, waar nieuwe krotjes-kronkel weer doorheenschroefde, uitloopend op sombere hoog-donkere schuttingen, om moestuinen der heerenhuizen van Baanwijk. Soms rammelde in de dorre gangetjes-grauwte 'n luikje, bleek-blauw, pastellig kleur-teer, met scharnierpiepjes krijschend; en kled- | |
| |
derde vaal 'n kindje, met vuile voetjes in moddersneeuw, gretig uit z'n klomp water opzuigend, telkens vullend weer, in zwak bonzenden slinger aan de pomp, - grauw brok steen, er staand als groenig-bemorst voetstuk van vergruizeld standbeeld.
Dorps-stil lagen de huisjes en weggetjes hier. Kees klotste zwaar-rhytmisch in de stilte, op armelijke bestrating waar 'n enkele puntkei uitstak. In stiltegrauw kroop hier de winter rond van hondenhok naar hondenhok, bleef 't licht treuzelen vóór raamkozijntjes. Soms klonk òp uit wintere dorps-stilte gedempt haangekraai van erfjes. - Vlak voor Kees' voeten drentelde berooidnattige kip, kalig-zwart, in den sneeuwmodder pikkend, al pikkend.
Stil stond Kees plots voor krotje, dat, in kromming van spleet grauwde, vlak tegenover nog ingezonkener hokjes, - eenzaam, met smadelijke afknaging van gevel, als stadskrot-ellende, zonder kleur, met niets van landelijk mooi, dat er wazen en teer triesten kàn over ruïne-huisjes, en bouwvallige bosch-hutjes.
Droef en ellende-rauw kermde 't krotje, z'n verzakt klinkdeurtje en kozijnen, in winterangst. Met z'n hoofd dakgoot rakend, trapte Kees even tegen de deur, die in broos-groenige, uitgevreten kleur, weende van armoe. Zich inkrimpend, keek ie rond, achterend in, of ie Bakkerman zien kon. Vóóruit was geen raam, geen kamer. Alleen achterend donkerde òp met grauw erfbrok als woonkuil. Bakkerman was niet thuis, kwam 'n vuile magere vrouw zeggen aan 't deurtje. Achter haar áán, in gangetje, sleepte 'n modderigvuil kindertroepje aan 'r rokken vast, met zwarte snuitjes, in voddig goedje, tegelijk onder- en bovenkleertjes.
- Stil lammelinge, schold de vrouw, achteruit trappend tegen stinkende troepje, dat de voorste opzij viel door den schok. In 't gaterige gangetje, donker en stank-uitwasemend, kon Kees net nog zien, hoe ze onder elkaar te wurmen lagen als vervuilde jonge honden, die zog-hunkeren naar de tepels, in gretig vooruitstrekken van blinde snuitjes. Gehuil kermde òp en weer vloekte de vrouw, Wierelandsch-stem-zangerig, tegen de oudste op 't erf.
| |
| |
- Hier Mie, neem die helhake effe bai je!.... d'r valle puur klappe aa's foàder t'met komp.... werm jai flesch effies.... Ko!.... kristus Hassel, se moake main puur daas.... geloof je?....
Kees wou even blijven staan, droomerig 't gangetjes-donker inkijkend, zonder iets van de ellende te voelen. Met 'n barsch gedàg liep ie verder. Hij had Bakkerman motte hebbe,.... stroopafspraak.... debies.... fort dan moar!
Van ellende begreep ie niks. Hij voelde zich er stikwoedend bij, maar er in opgegroeid was ie, van jongs af. Z'n vader had 'm om z'n streken uit huis gejaagd. Op zichzelf had ie rondgeschooierd, en om beter leven, rustiger bestaan, dacht ie nooit. Z'n hongerleven joeg 'm op, het 'm geen tijd te denken. Kwam ie in Wiereland al 'n enkele keer eens 'n rooie tegen, dan luisterde ie wel éven, ziedde 't wel in 'm, begon er 'n drift in 'm te razen, maar kort, heel kort. Den volgenden dag, was ie de poespas weer vergeten. Om anderen gaf ie geen zier; ze moesten zich maar zelf redden. Hij most vrete hebbe voor z'n kinders, z'n zieke jonge. Wat ie alleen dierlijk-hevig voelde, was alles-neerbeukende verzet-drift tegen lui die 'm wouen pakken, als ie stroopte. Dan kookte in 'm 'n vuurkraterende drift. In Wierelandsche winterellende, als er geen vuile brood-korst meer thuis lag voor z'n heele nest, zou ie kunnen moorden, uit wanhoop en drift, wanneer ze'm afjakkerden, opjoegen onder 't stroopen. Want hij zelf had 'r 'n gruwel van, vond het 'n lam, ellendig werk. Zaten ze 'm dan toch achter z'n hielen, dan kwam 'n rooie moorddrift in 'm opschroeien, kwam er bloed-zware wrok, 'n felle, gierende, stil-hevige haat, hamerend z'n hart in, maar dien ie bedwingen wou, temperen, verjagen, onderdrukken. Dat lukte soms, maar dikwijls stond ie niet meer in voor zichzelf, was de drift zoo fel en ontzettend, dat ie niet meer zien kon; stonden z'n oogen in nevel van woede. Dan joeg 't in 'm, brandde, bonsde 't.... die lui die alles hadde. Zóóveel land, goed, bosch, weg, en die hem de paar beestjes niet gunde die ie schoot, om niet te verrekke van honger met z'n nest. Dat kon, kòn ie niet
| |
| |
snappen. Redeneeren dàn was 'm onmogelijk. Als ie zich dan door koddebeiers zag opgejaagd ging er 'n siddering van moordhitte door z'n handen, voelde ie zich zwellen, hoorde ie, zag ie zichzelf niet meer. En toch vermeed ie ontmoeting, uit angst voor hùn leven; bleef ie soms 'n paar uur geluidloos in 'n sloot of greppel verborgen, kromgebukt, soms tot de borst in 't water dat ze 'm niet zàgen. Maar loerden ze in 't donker op 't padje, naderden ze, zoo dat hij uit bosch wel hen op den weg maar zij, van paadje uit, in 't bosch, hem niet zien konden; hoorde ie hun stille ademhaling, dàn brandde de hitte door z'n handen om de lakeiige bloedhonden neer te schieten, kwam er stemlooze dondering in z'n strot om uit te gillen dat ie haarlie en d'r boas d'r strot zou afsnijen als ze 'm niet met rust lieten. Dan kwam er bloed in z'n oogen, 'n rooie nevel en mikte ie.... Maar hoorde ie ze dan weer afdwalen, verder van z'n plek, zag ie ze even sluipen van den weg, - gingen er naardere rillingen door z'n lijf in z'n natte sloot. Dan voelde ie in ééns klààr dat ie 'n moord, 'n moord zou kunnen doen, kalm en vast; dat ie gauw z'n drift intoomen moest of zeker zou ie 'n moord doen.... doén!.... En z'n lamme jonge dan? z'n zieke kerel, z'n eenige zoon.... aa's tie hèm niet had? Wat most ie zonder hem? Dan zei ie maar niks meer, kwam ie thuis met nog ziedende drift-oplaaiing, lag ie, doorzogen van water, in bed 'n paar uur te klappertanden en te beenbeven voor ie sliep, dat z'n vrouw 'm snauwde: of ie soms de koorts had in z'n pens. Na dagen eindelijk was die dolle drift gesmoord, afgebroken op ellende en verweekt door angstig oogestaren van z'n lamme jongen uit z'n bedje. Dan kraterde 'n andere op, even hevig en bloedrood, die taaier leven bleef.... de woede tegen kerkgangers en geloofshandelaars. Daar kon ie wel eens tegen uitluchten als ze 'm hinderden. Uitbarstende toorn, dat z'n oogen weer in
bloednevelen driftten, z'n gezicht grauw-bleek stond van woede en z'n reuze-handen in zenuw-beweeg krampten. Dan sidderden ze voor 'm, als ie zoo op iemand afkwam.
Nou weer, in z'n loop naar huis, langs al die winkeltjes met heiligen-beeldjes.... Nee hij kon er niet om lachen zooals
| |
| |
anderen deeën, hoonspottend, en gluiperig toch tegen katholieken. Eén woedestroom kwam er door z'n reuzeknuisten gloeien, in brandenden lust om den boel rinkelend tot gruizel te hameren, met z'n marmeren haat-vuist, om al dat laffe spul tot pulver te hakken en te blazen als stuivende kalk in de oogen van paapsche bedotters.
Wat ie was voor zichzelf wist ie niet, kon 'm geen zier schelen. Niks braaf, niks goed was d'r an 'm.... Maar huichelen en liegen dee ie nooit. Hij leefde om te ploeteren en te vreten. Met z'n merakelswijf was ie nou eenmaal getrouwd. Daar zat ie nou met z'n nest van negen. Nou, nòu eerst begreep ie, in woeste helderheid, waarom z'n vrouw, die eerst toch, als meisje van 'm gehouen had, 'm nou verafschuwde en altijd toch maar lief gebleven was. Nou zag ie 't; de pastoors, de biechtvader, die werkten er achter; die hadden 'r opgestookt! Kinderen! kinderen! Alle vrouwe moste d'r hebbe, zooveul aa's maar kon, dàn weer meer zieltjes voor de kerk! Zoo was ie met z'n stommen kop erin geloopen! Maar nou, nou was 't vàst uit. Geen poot wou die d'r in d'r leve meer anrake! Geen poot! Daar zat ie met nege kooters en 'n vervloekt behekst wijf.... geen cent, geen werk. Wat 'n stommeling ie was! Daar had ze'm in goeie luim, nog gesmeekt, d'r vader en moeder in huis te nemen; dat ouë wijf Rams dat altijd schold op den Ouën Gerrit en zijn suffe moeder.... Wat 'n stomme kop, dat ie zoo iets had goed gevonden. D'r uit most ie ze trappe!.... hààr 't eerst, dat ouë kreng.... die heulde en stookte met den pastoor, en venijnde tegen hem, met den biechtvader van Wimpie. Waarom niet ging ze bij d'r andere dochter hokke in den polder?.... die had toch te vrete?.... Maar die wou dien ouë boerehommel van d'r man niet.... hee?.... Nou zag ie, met z'n stomme beroerde kop, dat ie zich had late neme! Dat monster, dat oud k'nijn.... dat in d'r kippige ellende, ieder in z'n gebeente vervloekte, die niet van d'r g'loof gediend was. Dàt was heelegaar 'n helhaak, 'n heks, die hij om 'r afgrijselijke streken d'r schedel met lol kon splijten, in één mep. Wat 'n boeven in huis, die half lamme, zieke beroerling van 'n dooie
| |
| |
vent Rams met z'n roggelhoest en dàt half-blinde wijf.... En zoo moest hij, hij toelaten, dat z'n kinderen knielden voor malle beeldjes, dat ze gebeden blerden, dat alles daar inroestte, katholiek-gemeen, haatdragend en venijn-barstend tegen ander geloof, tegen zijn geloof, waar ie toch ook geen duit voor gaf. Dat had ze 'm bij d'r trouwen nog wel gezeid. Wat had ze dan toch in d'r snoet gehad, dat ze 'm zoo had weten te beheksen? Ja, 'n knap wijf was ze geweest.... Dondersjuw, wat 'n heete!.... Wat had ze 'm angehaald.... Maar bij 't trouwen mosten àl de kindertjes katteliek. Wat 'n botterik ie toch geweest was. Zoo had ie maar toegestemd, blij dat ie 'r hebben mocht. En nou 'n heele keet vol, met hatelijkst gezeur, dat 'r voor 'm te hooren was, voelde ie z'n kinderzootje als 'n vreemde bent, 'n troepje wezentjes, van 'm vergroeien vervreemden, volgepropt met ‘onze-vaders’ en ‘wees-gegroets’..
Soms, in z'n rauwe borst, waar alleen zware en hevige instinkten brandden, en ruwe jaag-gedachten door z'n hersens bonkerden, hotsend achter elkaar; waar dierdriften, - in gramschap, als krankzinnige, onkenbaar makende vlagen naar z'n hoofd stegen, die in zwaar rood van hartstocht verbloedden - soms snikte er iets in 'm, dat smart leek, gevoel dat ie niet wist thuis te brengen.
Eén zoontje had ie, naast acht meiden, die 'm weinig konden schelen. Maar van 't jongetje hield ie ràzend. Daar kon ie niet af. Daar dacht ie altijd an. Dat was iets in 'm van warm geluk, van brandend verlangen, zonder dat ie 't zelf goed wist. Eén wild-hevig begeeren voor dat kindje, om het te zien, te verzorgen, te koesteren. Toch, in z'n rauw stil hongerleven, weggegroeid van àlle teederheid, wist ie 't bestaan van die woorden niet, had ie geen naam om die drang-gevoelens te zeggen, gingen ze dóór 'm, als 'n stroom van snikkende pijnsmart, soms méé in de bloed-rauwe hitte, 't geweld en leefstompheid van al z'n andere driften, van al z'n andere instinkten, die zijn bestaan wegvraten. Hij wist niet wàt koesteren, verlangen, liefhebben was. Nooit had ie die woorden gehoord en als ie ze gehoord had, waren ze'm voorbijgeklankt onbe- | |
| |
grepen, als zoo véél gepraat. Maar wààr ie was, dàt gevoel voor z'n ziek kereltje, kwam in 'm droeven en knagen, als iets heel smartelijks, zóó dat hij, de zwijgende arme schooier, onverschillig en beroerd, voor geen duivel of dood wijkend, dat hij huilen kon van binnen, om de ellende van 't kereltje, mannetje dat ie wel kon zoenen, pakken. En overal, als ie alleen zwierf 's winters, onder de grijze, leeggegrauwde oneindigheid van 't duinland, dood-alleen, z'n sprenkels schuw uitzette, droefde 't in 'm, om dàt kind.... zag ie 't, àldoor. - Dáár juist, in die droeve winteruren, in donkere eenzaamheid, als er honger en nood dreigde, scheurde die snik er uit, rauw en zwaar; ging er 'n huilkreet door z'n stomp bestaan, scherp en angst-hevig, vlijmend, als 'n bijl door 'n strot. Dan voelde ie, wat daar broeide thuis, hoe die jongen van bijna tien, met z'n zware heupziekte te stumperen lag, al drie jaar in bed. Begreep ie, dat ie den boel niet wegjoeg, of neerhamerde om
hèm; dat kind dat 'm zacht maakte, week als 'n lam soms, als ie 'm ankeek uit z'n bedhoekje, met z'n vroolijke oogen. Voor hèm smoorde ie alles thuis, zwoegde ie, want zeker voelde ie, zeker, dat zijn jonge 't eenige wezentje op de wereld was dat ècht van hem hield. Buiten z'n Wimpie was er niemand al wist ie dat Guurt en Dirk 'm wel konden lijen. Z'n vader ouë Gerrit was bang voor 'm. Ieder vermeed 'm als 'n schurftige, om z'n stille, sombere natuur, z'n woede, z'n uitbarstenden toorn, z'n kracht, dat de boel te dreunen stond rondom, en grauwe drift op z'n gezicht kwam, die ze deed hollen van angst. Z'n grootste smart was 't nog, dat die jongen ook van z'n wijf hield. Dat zag ie, voelde ie, vlijm-scherp, an z'n kijken, z'n geduldig liggen, z'n zingen. Dat zag ie an allegaar kleinigheden, die ie niet zeggen kon. En dan nog, dat ie katteliek was, 'n heel ander bonk leven dan hij; dat ie daar ziek lag, omdrongen door z'n wijf, z'n schoonmoer, z'n biechtvader, verwend door buurvrouwen, die 'm vertroetelen en beklagen kwamen. 't Martelde 'm dat ie dien jongen niet meer naar zich kon trekken, uit dien femelrommel en dat vervloekte bidden.... Maar te ver was 't al, te diep zat 't 'r in.... Hij kon 'm doodmaken
| |
| |
van verdriet.... zou dàt nie beter zijn voor 't wurm?.... Dood?.... dood?.... nee, nee, dat gat 'm toch gruwbare angst.... Nee, dan zoo maar....
Gejaagd liep ie achterweg at, tusschen dorre hagen en kale tuinderij. Valsche zonneschijn was doorgeschuimd achter roetblauwe wolkbouwselen. Warme blankheid kwam er kaatsen uit sneeuwgrond.
Wrong-kaal harpten takkronkels van ingekromde lage vruchtboompjes op akkers, sneeuw-bevracht bij plekken, warmblank in oksels en holletjes. Als grimmige spotters, symbolen van wroegende ellende, stonden knotwilgen afgehakt met knuisterige knoesten te dreigen langs de Kloosterlaan, in het valsch-lichtende schittergrijs van roetwolken onder laag zonlichtstuifsel. Ingekerfd in schors en bultschonken, dreigden ze in korte, ingekrompen naaktheid tegen grauwe hemelzwaarte, als vuisten met armen, woest opgegroeid uit de aarde. En andere weer als schreeuwbekken van krokodillen, dwars vertrokken, als vergramde cyklopen, als spotreuzen tot dwergen vervloekt, in de angst-kronkels van hun afgeknotte stompen en polyp-armen, met een gebaar van helsche wilde woede en helle schater uit hun gekerfde donderende strotten. Weer andere, kromden als koppen, rompbrokken, handen, beenen, grimmige donkere spot-herkulen, verwrongen in stuipgroei, niet afkunnend van hun plaats als verdoemden, vastgeworteld aan den grond, 't stille grauwe kloosterpad, waaromheen sneeuwtuinderij blinkte; de woedende boomgedrochten schreeuwend om verlossing, in ontzetbren vloek, in hevige gramschap, als voorbij ging menschleven, zonder hulpe. Dan dreigden hun knuisten, hun stille afgebroken knotsarmen hun bekken, die sperden en razernij spuwden in de winter-stilte. En verderop, rondom de vruchtboompjes, kleiner, in liervormige groeiselen van takkenleed, dùldend in verstommend stil gebaar, verdroevend in 't rondomme sneeuw-blank van kale akkers.
Kees klepperde, grimmiger in stillen hongerwrok voort, dood voor barren winterweemoed rondom. 't Rammelde leeger
| |
| |
weer in 'm. Er zou toch nog wel wat te vrete zijn, thuis, d'r was nog wat op den reutel te bikke.... dat most.... dat most....
Verderop lagen tuindershuisjes, meer uit-een, dwars en recht naar straatweg gekeerd, als hadden ze in boozen luim elkaar den rug toegedraaid. Winterig-frisch en wit wasemde de sneeuwnevel blanke warmte op, tegen laag-valsche lichtlucht, in wilde doorschieting van zon, die paarshevig slagschaduwde in 't blanke akkerschuim. De volkswijk dampte daar achteruit òp in blanke neveling, droefde niet zoo eenzaam meer, en winterknaging lag èven weg te wazen in sneeuwig zon-blauw. Door 'n zijpad, dwars over duin, liep Kees nu op Duinkijk, over zanderig weggetje, langs besneeuwde wei, lichtwijd en blankvochtig van paarse glooiïngen.
- Kaik da hai je dokter Troost, heel luid in gesprek met B'ron Tuil van Roozeboom. Wat 'n kwab, natte kip.... nie groete wou ie; pest van de streek.... had ze allegoar de grond ingeboord....
Nog 'n paar duinige wegkrommingen en zwarte, besintelde paden, waar moddersneeuw rulde, vuil ingereën, en thuis was ie.
Vóór 'm lag al, de hooge woeste bultige grond van Duinkijk, waarlangs 's zomers de tram reed naar zee. Zwaar-somber groenden nog besneeuwde sparrenboschjes aan voorkant van den weg waar z'n huisje stond. En aan den overkant, 't landgoed van jonkheer van Ouwenaar, wilde duingrond, in prachtglooiingen opbultend, zwitsersch-hoog, met woesten abeelengroei en denneboschjes, diep-groen en somberend-chaotische brokken, wègduinend tegen lààg-grauwe luchten.
Weggeduwd, op 'n vuil rullig ingereën pad, klei-modder en glimmerende kluitaarde, alsof wielslag van ploegen er doorheen gevorend had, - achter woeste pijnboschjes, tegen voet van geweldigen duinbult, stond z'n geel hutje, éénramig, met klein pastel-teergroen zolderluikje erboven. De heimwee-bergende gevel van z'n krot en overal rondom, de muren, waren uitgevocht in toover-fijne beschimmeling van vergane kleuren.
| |
| |
Doorbrand geel on doorweekte verfkalk van wanden, ompoeierde met zacht waas, dauwig 't hutje, in groenig goud en paarsigen weerschijn. Het zwaar bemoste pannendak, droef geteisterd en verweerd, drukte laag breed, ver òver de muren heen, als 'n fijn-kleurige-kap van donzig groen, waar violette hiëroglyfen kronkelden tusschen wemeling van schuchtere mosglanzen. Vóór, op okerigen gevel, hadden de winden en vochten kleurkrinkels gemerkt, rond den kalkverkleurden gouïgen muur. Langs het breeë hooge cel-raam, tintte nieuw kleurenspel rond bronzen kozijnen, verweerd in d'r voegen, oud en teeder, broos-schoon van ingeroesten gloed. En van de voorste dakpunt slingerde in fijne golving 'n wilde wingerd, schuin-langs 't breed-hooge raam, in dorre naaktheid verhaard.
Ant, Kees' vrouw, stond voor deuringang van achterend, fel lichtende gestalte, tegen donkere krotholte, wat voddekleeren de lucht in uitkloppend, dat 't stof 'r den mond inwoei. Toen zij Kees achterdoor 't erf zag opkomen, was ze de woonkamer ingeloopen, vloekend en morrend in zichzelf. - Tweemeter-hoekig achterend, en 't laagdonker woonhok, was alles wat ze hadden. 't Was nooit zoo bar geweest. Vunzige benauwing van stank en zoetige valeriaanlucht zoog door het duistere hok. Kleine kinders kropen met half-naakte lijfjes door en over elkaar als wriemelkluit, met vuil-snotterige gezichtjes, bebakken in smeer. Blond-krullig meisje zat te drens-grienen in 'n hoekje, inwrijvend met vuil, haar armoegoor, leelijk gezichtje. In den duistersten hoek, 't verst van 't kale, cel-hoog ingemetseld raam, tegen den steenvochtigen muur lag in 'n hout ledekantje, bruin beschilderd, Wimpie, al drie jaar. Even boven z'n hoofd duisterde 'n plank, waarop oud verschrompeld, breukvol speelgoed neergebrokkeld uitstalde, tusschen heiligenprentjes en beeldjes. Wimpie lag te vroolijken in z'n bed, fijn-luidruchtig en tingelde met z'n beenig-magere vingertjes tegen 'n doosje op, met kleurpapier beplakt. Even nog, grauwde in verzwakten lichtschemer van raamhoek, z'n bleek kaakbeenig doodskopje op, met vale lichtveegjes op smalle ingeslonken koonen. En lachen maar deed z'n breë mond als
| |
| |
donkere spleet, en neuriën z'n stemmetje, en z'n groote groenblauwe oogen staarden rond, kálm, overal heen, terwijl beenig hoofdje strak-machteloos liggen bleef. Dat was Kees' Wimpie, tot ruim zes jaar, als 'n mol, zoo dik geweest, in 'n korten tijd door z'n hevige heupziekte ram-mager uitgeteerd. Wat hadden ze 'n schik in 'm gehad vroeger.... Net 'n bonk spek, zoo lollig vet als ie was.
Toen flap! in één 'n heupziekte, die 'm uitmergelde, z'n voeten en armpjes tot stokjes vrat, z'n heele rechter-dijtje wegschrompelde, vergroeien liet. Als 'n vingertop er maar tegen raakte, gilde ie. Zoo, al drie jaar lag ie in z'n donkeren vunzen krothoek te groeien, maar te vergaan meteen, werd 't manke bedje te klein voor z'n lijf, duizelde om 'm kinderlawaai en gekrijsch. En eens had de kapelaan gezeid tot z'n moeder, zóó waar ie bij was: 't ware te wensche, dat de Heere 'm tot zich nam, in mededooge....
Dat had ie gehoord, bevende ervan eerst, in z'n bedje. Toen was 't in z'n brein vastgehaakt en telkens begon ie 'r om te zingen, dat ie gauw bij den lieven-Heer zou zijn. Alleen 'snachts niet; als ie dàn wakker lag was ie 'r bang voor, wou ie niet weg van zijn vader en moeder....
Als ze 'm niet raakten, aan z'n rechterdij, bij 't helpen zitten, dan lag ie den heelen dag door te zingen, wist ie van geen ellende, geen jammer, geen ziekte, zag je niet schimmen z'n lijkenkopje, daarin z'n vreemd-onnatuurlijk groote oogenfonkeling uit 't donkere bedhoekje, wist ie niet, dat z'n lichaampje lag te verteren, tegen groei in. Alleen zweette ie van bangheid, als ie de àl heviger ruzie tusschen z'n moeder, vader en grootmoeder hoorde. Dan kwam er doods-nood op z'n lijkenkopje, sjokkerde ie met de ellebogen in 't kussen om alleen overend te komen, snikte en gilde z'n angst z'n keel uit, z'n borst. En als vrouw Rams z'n moeder aan 't opstoken was, liederlijkheden vertelde, die Kees zou gedaan hebben, verbitterend vrouw Hassel, dan snikte ie eerst stil, wurmde zich dan op uit z'n bedje, onderdrukkend dijpijn, en gilde ie amechtig rauw naar 't achterend:
| |
| |
- Da lieg-gie Omoe.... da lieg-gie.... da doen foader nie.. lieg-gie.... da lieg-gie!
Snikkend, van ophou-inspanning verbleekt, schokte ie dan weer terug in bed, met 'n bons op z'n vunzig vuil peluw, bleef ie, uren er nà, staar-oogen op den muur in 't donker, vlak voor z'n gezichtje. Dan, na 'n middag zwijgen begon ie gebedjes te prevelen, prentjes te bekijken, één voor één de kleurtjes te tellen - die opzichtelijk gloeiden in z'n duister bedhoekje - met z'n bevende afgevreten vingertjes, kwam er weer zachte neuriing in z'n keeltje, zong ie al luider, alles dooréén, met z'n mooi week kinderstemmetje, straatdeuntjes en geestelijke liedjes en heel aan 't end, als ie zich moe voelde worden, greep ie z'n rozenkrans, zong ie iets heel innigs en vrooms, wat litanies, aan de heilige Maagd, de heilige Jozef, wees-gegroets en onzevaders, 't oogenblik waarop 'm inviel altijd, dat ie gauw bij onze-lieve Heer zou zijn.
Kees had op 't erf rondgedrenteld, lang, heel lang, eer ie binnen durfde gaan. Eindelijk had ie zich in z'n reuzige schonkigheid zwaar over 't bedje gebogen, 'n zoen op Wims' kopje gedrukt, was toen stil in ontroering, zonder zelf goed te weten wat 'm scheelde, aan 't raam gaan zitten. Wat mager vond ie 'm, 'n spierinkie.... maar toch, wat lachte ie.... Er was nog hoop. -
Leeg-lam en neerslachtig, bleef Kees zitten, lang, voor den naakten raamhoek, zonder hongergevoel meer, al maar neerziend in triestigheid, op sparren en barre wilgen en verren somberen modderweg, die aanliep naar Zeekijk.
De steen-rooie vloer damde in gebarsten ruitvlakken, kil onder z'n voeten, bemorst met kindervuil, nat geplas, glibberige plekken en zoeter zoog valeriaanstank door vertrek.
'n Rimpel-dor mannetje, de ouë Rams, vader van vrouw Hassel, zat vlak aan de lage, roetig-beslagen schouw, als geschoven tusschen de door-rookt betegelde muurtjes, in donkering, met bloote zwarte voeten op beugel, waaraan stomp bengelende, roetige ouê konkelpot. Uit de tuit sisten fluiterige zang-geluidjes van stoomwater, woelige gammaatjes van hoog
| |
| |
naar laag. In 't verkort zat ie, bovenlijf ingekrompen, z'n beenen uitgestrekt, starend wezenloos naar crucifix op schoorsteenrandje, in koe-achtig kinbeweeg kauwend, als ie telkens z'n pruim van mondhoek tot mondhoek lei. 'n Vaal vuilgroen, kleploos petje, schurftte scheef op z'n voorhoofd in rafels, en zwaar 'n rooiige stropdas bobbelde om z'n hals, boven vet pilow-vest. 'n Lompige jekker, met twee vuil-koperen knoopen, uniformachtig dichtgehaakt van boven, slobberde om z'n kort lijf. Telkens roggelde 'n zware hoest, scheurslijmerig uit z'n borst òp, kromp onder- en bovenlijf overend, vouwde 't lichaam, zoo dat éven z'n grauw gezicht uit den duisterenden schouwhoek, in 't schemerlicht viel; gele tronie waarop benauwing teisterde van hoest, die 'm schokte door 't heele korpus. Dan lag Wimpie stil te loeren uit den anderen hoek, hield òp z'n neurieliedje, tot grootva weer uitgekermd had; zocht ie bangelijk naar profiel van gerimpelde oud-mannetjes-tronie in 't diep-lage kamer-donker, perkamentig goor-geel en verwrongen, - naar 't lijf, dat nog nakreunde, tot 't weer in 't verkort zat, ingedrongen, met vuile voeten tegen warmen beugel van schouw, stom-starend op donkerend crucifix.
'n Grauw-morsig geitje stond, met 'n touw aan 'n tafelpootje gebonden, blerrig-week te blaten. Kinders met aschblondige en vuur-lokkige krulkopjes, in vod-kleeren, kropen blootvoets rond 't beestje over steenen vloer. Kindje van zes maanden, zat nog te huilen, scheef-gezakt, àl grien-heviger, met traan-snotterig gezicht, angstig voor 't gestoei en gekruip van zusjes rondom, die vochten met 't geitje. De schamele, laag-balkende, donkere kamer, sloeg z'n stank rondom en telkens bevuilden 'n paar kleinen den gebroken vloer, in dommelige dierlijkheid, er zelf in wroetend en plassend met hun half-naakte lijfjes en handjes.
Tusschen 'n paar krukjes en matlooze stoelen, waarop wat ruwe planken gespijkerd, schoot plots 'n bemodderd mager kipje uit erf-achterend, onder waschtobbe rond-drentelend, 't vertrek in, komiekte er weer fier-pedant uit. Soms stapten statig alle drie kippen van 't erf, de breeë kamer in, pikkend in vuilen rommel van kinders en geit, als 't klein achterdeurtje
| |
| |
openstond, en achter den erf-rommel, door 't lichte deurgat, sneeuw-bevrachte duinbrokken, in verstarden golfslag opzwelden, reuzig, wijd alom. rond het lage, eenkamerig krot. Soms schoot vrouw Hassel in 'n vaart 't vertrek binnen, uit achterend, als ze de kinders zag vuil doen; mepte ze nijdig op d'r vuile billetjes, rammelde ze dooreen, krijschend, waarom ze niet riepen, duwde ze op 'n tinnen pot bij de bedstee, tegenover Wimpie.
De Ouë kramphoestte weer; in doodsbenauwing bleekte z'n gezicht, even bezij beschemerd, in 't schuwe raamlicht òp. Rochelend en scheurend schokte de hoest-kramp door zijn lijf, dat ie als stikte in slijm. - 'n Paar minuten hield áán 't rochelgeweld, zakte dan weer, kreunde 't lijf na.... mummelde de mond, slikte de strot....
- Spuug tog uit foader.... slik de vuilighait tog nie in.... naost je he'k 'n spuugbak.... je kraigt soo t'met nooit-nie lucht....
Maar de ouë Rams verdomde 't. Hij wou z'n longen niet d'r uit braken.... Want dat was allegoar long.... Inslikken deê ie 't alles weer; dat most ie, anders ging ie dood. Z'n dochter gaf ie geen antwoord. Schuw bleef z'n mond mummelen, z'n strot slikken, donkerde z'n hoofd weer weg in den schouwhoek achter 't raam, strekten z'n beenen zich, zat ie weer in 't verkort gekrompen, na elke hoestbui nieuwe pruim van mondhoek naar mondhoek zuigend. Tusschen rumoer van kinderen en ouë Rams lag Wimpie, machteloos stil te spelen, droevig dat z'n vader zoo stil bij 't raamhoek zat, zonder 'n woord te zeggen, tegen hem.
Ant mokte al een paar dagen. Ze had drie meiden op de zusterschool gestopt, falikant tegen den zin van Kees, die gevloekt en gedonderd had, dat ze naar die nesten niet heen mochten. Dan liever op de groote skool aa's se tog skool moste.
Maar zij had treiterig, na z'n uitbarsten telkens er kalmgerekt tusschen gesard:
- Sullie benne katteliek.... van màin g'loof, jai hep d'r niks in te brenge....
| |
| |
Woest-nijdig was ie in stembuldering op straat gehold, voelend zwaar z'n onmacht, zich-zelf vervloekend, dat ie zich éens door d'r mooie tronie had laten beetnemen. Had ie 't maar nooit toegegeven. Dat verdomde wijf was sàin nou de baas.
De eenige waar ie wel es 'n woordje mee sprak, - die zich ook niet te schuw voelde om zich éven te laten aanhouen door 'n schooier als hij, was de dorpssekretaris van Duinkijk. Die had 'm ook gezeid, dat 'r niks an te doen viel; nou ie eenmaal zoo met 'r getrouwd was, moest ie maar toegeven.
Maar nooit was z'n haat tegen 't katholiek geloof zoo hevig in 'm opgestaan, als juist van het eerste oogenblik, dat ie z'n kinders in dàt gebed en geloof zag opgroeien. Hij had eerst gedacht er geen zier om te geven, en nou, nou ie ze heel anders zag worden in hun doen, als hij, nou gloeide ie van afschuw en wrevel. Hun helste ruzie barstte los om d'r geloof.
Lusteloos in z'n hoek, gaapte ie tegen de grauwe lucht, die zwaar hing in gewelds-wolken. Van 't hooge gordijnlooze, van boven alleen met 'n vuilen lap bespijkerd raam, zag ie neer op de kniezende wilgen, naakt en triestig in hun wintergebaar. 't Begon weer in z'n maag te hongerweeën.
- Seg, gromde plots dof de stem, van z'n vrouw uit achterend; - seg, weê je dâ d'r t'met gein sint in huis is. Hailige Moagd! wa.... wa.... mo'k van freete?.... aa's jai 't moar sait.... aa's jai 't moar sait.... Ikke wee niks meer.... niks meer.... Hai je nou weer niks kenne finde.... Main kristis! hoe sel dà rooie.... dà rooie....
Met ingezonken loom lijf bleef Kees 't raam uitkijken, steunend op z'n elleboog, z'n groote hand in den mond, nagels knabbelend van stille drift, zonder woord.
- F'rek! bin 'k gein asem woart? hai je gein senie in spreke.. Nou, màin ook 'n sorg.... sien je nou moar wà' d'r te freete is t'met. Enne dà' skiet t'met iedere nacht hoase!.... main Kristis.... 't stoat je gemeen! geméén de boel te f'rsuipe.... lá main mit de kinders krepeere.... Vrouw Liese van 't pad seit 't.... en buurvrouw Smit seit 't.... En Teunis weut 't.... puur de heule wairelt.... allain ikke mag toekaike.... ikke
| |
| |
en de hufters.... sou je je aige nie f'rmorsele.... Sou je de skoàpe nie lieverst f'rhange....
In huilsnikken barstte ze los, met 'r vuile schort tegen d'oogen gedrukt. In de kamer stond ze nu. Kees had woest willen opvliegen bij de lage beschuldigingen van z'n wijf. Al vier weke had ie geen skot dààn.... Niet eens sente voor hulzen en 'n pond hagel.... Hij had 'r willen neerbonken in éen slag, maar met 'n draai, onbewust, naar Wimpie, had ie, diens groote schrikoogen uit 't hoek-donker zien staren, angstig, en even 't bleeke gesidder van z'n kaakjes.... Néé, inhouen, smoren maar, smoren maar, perste 't in 'm, harder bijten op z'n nagels en stil bedrukt kwam er uit:
- Aa's je aige soo loeders druk moakt, kraig je g'n asem.
- Moar, huilde Ant in scheurender snikken.... D'r is puur nie éen die d'r boft.... se f'rfloeke 't.... 't is doàn.... doàn.. doàn!! Sullie sture main allegoar weg.... jou maàn hep hullie achter s'n moue.... buurvrouw - dà' segge hullie.... kom mi sinte.... dan stoat 't kloar.... En Sanse van 't pad sait.... da' hai de heule ploats nie ken freete gaife van sain woar.... en Klaos f'rduufelt 't ook.... Hai kraigt se nooit nie binne, sait ie.... hoe sel dá' rooie....
Ant was dichter op 'r man aangedrongen en snikkend in huil, zwoegde haar borst. Telkens duwde ze d'r blondgoud krulhaar nijdig uit 'r natte oogen, die rood-zwollen in 'r blanksmal gezicht. Het geitje blerde pieperig stem-week, en de kinders, die eerst verschrikt bij 't bedje van Wimpie in den kamerschemer samengepropt dooreen wriemelden, schrei-angstig, speelden weer, na eersten uitval, al gewend aan d'r huilmoeder. Alleen de tegen den muur geplakte kleine van zes maanden, scheef ingezakt, met armpjes onder het lijf gezwikt, was stil geworden, lag half nu met dik-suffen slaapkop, te knikkebollen, tegen den vloersteen op.
Met groote tranen, zwart-biggelend langs d'r wang, stond Ant, boven Kees' hoofd uit te staren, op droeven winterweg. En lichtend glansden haar waas-grijze oogen in het vergriende hoofd, dat het hooge raam uitkeek, boven schemer-val
| |
| |
van kamer. Mager uitgeknokeld, en schonkig lang, donkerde 'r lijf; gestriemd in zorgelijke kwaadaardigheid, strakte haar gezicht en nijdig in hoek-groeven stramden fijn-sluwe lippen. En toch, zóó, in 'r huiltronie, zaten nog aanhalige trekjes, rond 'r mooien hals, 'r wellust-weeken mond, waasde er méélij en smart-stilte in de mooi grijs-lichtende oogen. Stil blokte ze voor Kees, die zenuwachtig opstond, voelend haar dreigen, niets zei. Uit 'n mandje onder z'n stoel, gooide ie op den vloer de hongerige geit wat aardappelenschillen toe. Gretig rukte 't beestje met dwaas-kleine vreugdesprongetjes naast zich-zelf, aan 't touw dat door de kinders om de stoelpoot van grootvá was heengedraaid. Driftig sleurden ze 't diertje naar zich toe, dat 't touw sneed in z'n mager halsje; z'n bedrukt jodengezichtje benauwde, in zenuwachtige trilling van neushoeken; z'n pootjes zich schrapzetten, glibberend over de ruitsteenen en z'n stem weeker blerde.
Twee kippen drentelden weer door afgerotte erfdeur 't vertrek in, pikkend in schillen van de geit, rondkoekeloerend komisch-verfomfooid op d'r gemak. Dadelijk lichtten drie meisjes de diertjes op en probeerden ze lachend bij den staart vast te houden, zoodat er twéé, schichtig wild over de tafel vlogen in angst, en achter de schouw opdrongen. De grootste kip, zwart-schubbig beest, met fluweelen broek aan, urkigwijd om z'n dijen slobberend, kukkelde nijdig, vloog met schrikzware klepper-vleugels op tafel, tusschen bak met broodmeel en wit-vuile, gebroken pannen en kopjes, waar ie statig om heen liep. -
Ouë Rams, zei niks, bromde soms iets, rochelend even, in mummelmond, zat stil-suffig in z'n broeierig, donker haardhoekje, nou de hoest wat bedaard was, met z'n gezicht naar 't licht gedraaid, dat vaal nog terugsloeg en omduisterde z'n mummiekop. Soms bromde ie opslobberend z'n woorden, in nattig lippengebeef:.... swaineboel.... swaineboel, spoog dan telkens sputterend-raak, bruin tabaksstraaltje tegen gloeidonkeren konkelpot, dat het siste in de kamerduistering.
Ant kookte van woede, dat Kees zoo kalm bleef. Ze had
| |
| |
veel liever, dat ie uitraasde, dan zoo als nou, zoo treiterig en tòch d'r sarrend met z'n doffe stem en vrees'lijk rooie oogen, z'n afgemeten gepraat. Ze wist wel, al had ie 'r 't nooit gezeid, dat ie dàt om Wimpie deed. - En ze wist ook wel, dat ie dol was met Wimpie, al wou ie 't voor niks ter wereld weten, en al voelde ie geen zier voor de anderen. Dàt juist was nog 'n macht, 'n houvast voor d'r, om 'm te krenken, om te zeggen, dat hai, hai 't kind vermoordde; niemand anders dan hai. Om 'm te zeggen, al wist ze, dat ie 'r dol van werd, dat hai om 't skaap niks gaf. Maar dat durfde ze nog niet er uit te braken, omdat ze sidderde voor z'n schriklijke woestheid, z'n reuzige gestalte. Toch, 't brandde en tonglekte in 'r, de haat, de wreede, heete lust om dàt 'r nog eens uit te smijten uit te spuwen, pal in z'n smoel. Om 'm te nekken, te knauwen, hem, dien kerel, die d'r moeder behandelde als 'n vod, raasde op 'r geloof, op den Heere.... God-in-den-Hemel, hoe had se sich tog eenmaal an die vent late koppele.... nou sat se an 'm vast.... kon ze.... mocht ze niet van 'm af....
Mokkend bedrijvigde ze weer door achterend en kamer, triest, in 'r vaal-rood, gat-doorvreten jak en vuil-zwarten onderrok. De kleine, die voorover op den steenen vloer in slaap was gevallen, had ze in stikduister kribje, nauw bakje dwars boven bedsteetje, te slapen gelegd, met de deuren potdicht.
Langzaam, in het voorbijdonkeren van zijn vrouw uit achterend, met erfdeur dicht en open, dan in licht dàn in duister, begon Kees wat los te laten.
- Morge meskien wa raize op te moake.... diepspitte is dáán.... d'r is niks t'met.... hun slòape t'met 't waisertje rond.... se benne skuw van màin.... Juistement om daa'k stroop.... kraig ik niks g'n werk.... veur f'nacht he'k spuit leent.... aa's sekretaris main.... aa's hai main moar hollepe wil.... poar gulde.... he'k biggie.... nou rooit na niks.... Je mo je 'r moar weer deurgooje.... aa's 'n goed nachie hoal....
- Deurgooie.... deurgooie, huilde Ant weer in drift uitsnikkend, daa's krek eenderlei proatje, ieder dag.... nou sit
| |
| |
ik self mit jonk.... Gods kristus.... nie een die d'r wa gaif!....
- Nou, de hokkeboas hé'k sproke.... hai gaift nog wel.... vaif kop steenkole. -
- F'reet jai steenkole?.... nijdigde Ant uit achterend,
- En aers kaa'k stompies opskarrele.... ik he nog.... 'n halfe sak lait op erf.... en d'aere week mo'k blokke sage veur Teunis, dan vroag 'k t'met veurskot....
- Vul jai je moag mi blokke.... dá' geseur.... d'r mot nou sain, nou! nou!
Kees kookte weer, wat moest ie doen.... d'r was niks.... niks.... En als 't iets was, stootte ze hèm nog uit.... Hij liep z'n beene lam.... Nergens was er wat, nergens.... wat kon ie meer doen....
- Aa's je nou es dokter Troost vroag, zei bedeesd Ant, die hep soo veul te segge hier....
- Dokter Troost, stoof Kees op, hevig, dat ouê Rams schrikte op z'n stoel en hoestbui lichtelijk rochelend scheurde in z'n toch dichtgepersten mond, waaruit twee zware pruimstralen, door lippengeultje sisten achteréén, tegen konkelpot spattend.
- Dokter Troost,.... hou je bek waif, lá' main die kerel nie vroage.... ik sloan sain liever se harses in mekoar, die beul, die se hier allegoar keldert - ....
Zware drift zwol 'm naar z'n hoofd en z'n oogen, in woedenevel, hoonden van afschuw, brandden alsof er rossige lichtvonkjes uitsprankelden.
Vreemd-woest stond z'n kop nu, met de strakke mondlijnen, moordenaar-achtig hevig verwrongen, in wreeden lust naar vechten.
- Je laikt puur doas, mopperde Ant, afgebluft. Ze wist nou eenmaal, dat ie gruwelijk 't land had aan dokter Troost, die al veertig jaar in Wiereland, Duinkijk en Zeekijk praktiseerde, en zooals hij ieder zei, met raad- en daad de tuinders ophielp. En raik aa's tie was.... dat had se nog pas hoord van buurman! raik.... raik.... om van te duuzelen. Ze beefde voor 'm van ontzag. Maar nou was d'r toch niks
| |
| |
tegen in te brengen. Giftiger voelde ze zich worden op z'n lammen haat tegen dokter Troost.
Toch most ie hier in huis, ging ie over Wimpie en bij verlossingen mocht hij alleen an d'r lijf komme, hij alleen, al maakte ze d'r Kees mee barste van nijd.
Wimpie lag stil te snikken van angst, met z'n gezicht tegen den donkeren muur. De kruip-stoeiende kinders waren om het beschemerde ledikantje gekropen; kinder-stil en ontdaan nu, in onbewust voelen, dat vader vreeselijk kwaad was op moeder. Ant was naar 't achterend geloopen en ouë Rams sputterde giftiger en sneller bruine straaltjes achtereen tegen sisbuik van konkelpot aan. Kees zat te mijmeren, voor het licht-schuwe raam, starend naar kniezend winterpad. Van avond kon ie niet stroopen, de maan was er weer. Te licht overal, te licht. Driemaal dit jaar had ie 't uit nood gedaan, en 't skeelde t'met niks of ze hadde 'm. Wat jacht dat geweest was. En wat lol, toen ze 'm de volgende week gesnapt hadden voor 'n bijpad met 'n spuit in z'n klauwe.... Dertig dage hadde ze 'm de doos ingestopt, want boete kon ie met betale. Maar dat zitte in soo'n hok, nee nooit meer.... met z'n àlle loerde ze op hem, op hem.... Andere stroopers konden hun niet veel skele. - Aa's se sàin moar pakte dat waa's d'r eer, betoalde extra.
Loom was ie opgestaan om 'n stapel blokken en knubbelige stronken van 't erf te halen en achter de schouw te smakken.
Op 't achterpadje naar hun huisje zag ie vrouw Peters aansjokken met 'n zwenk, door modderdeurtje naar 't achterend, op Ant af.
- Seg buurvrouw, hai j' ook 'n droppel petreleem.... Kloas is t'r nie.... doar si 'k nou.... main kind mo'n beetje wêrme melk, de fles kaa'k nie wêrme.... is da nood f'r 'n mins....
- Gain droppel buurvrouw, gain droppel!....
- Nou houw d'r 'n mins se fesoen, jammerde haar stem, in angst overal rondziend met 'n steek onder water voor andere buurvrouw uit Duinkijk, die zich met d'r twee dochters, aan heel Wiereland voor geld verkocht.
| |
| |
- Nou houw d'r 'n mins se fesoen.... wa mo je beginne.... en suipe da die verrekkeling van main doen.... nou buurvrouw, jai hep 't ook suinegies wà?.... is je maàn d'r nie....?
Schel kraste haar stem, jammerend toch. Uit haar vuile jak-plunje, loshangend, wasemde bleekpoeierlucht. Ant wees met ontzaggebaar naar binnen waar Kees zat. Vrouw Peters verbleekte. Voor dien duivel was ze bang, van die most ze niks hebbe....
- Nou buurvrouw, jai hep 't ook nie-en-ruim hee? - en haastig dobberde ze weer 't padje af. Ant was weer 't vertrek ingesloft, naar Kees toe, die zich te vergrienen zat, voor het droeve winterraam op 't doodsche pad uitstarend, z'n hoofd net èven boven 't venster. -
De wand hijgde door de sponningen en overal uit vloer en muurgaten tochtte 't in het schemerdiep vertrek.
- Kaik nog ereis, Hassel, meskien hai je nog 'n poar sinte....
Woedend, met dolle oogen, bloeddoorloopen 'r aanziend, dreigde Kees reuzig, onder balkenlaagte, van z'n stoel. Z'n vrouw zwabberde achteruit, angstmond vertrekkend, in oogenschrik, vaal-bleek.
- Seg lamstroalig waif.... sou je t'met denke daa'k main kinders f'r pelsier la' hongere?.... hai je dan gain ooge in je smoel, sien je dan nie woa'k prakkeseer.... Laileke stoppelkat.... wou je màin dondere.... sorg lieverst da je kindere nie stinke aa's de pest.... en goan noà je klaphoedjesfebriek aa's se skoon benne....
Ant was geraakt in 't hart. -
- Da binne je soàke nie.... lammeling.... da hei je niks van noodig.... let op je foar en je stinkmoer.... die in d'r broek skait.... versuip jai de sinte nie.... jai hoerige vuilik!
- Hoor die d'r is!.... slobberde Kees, niet wetend waar ie z'n drift kon insmoren langer, om Wimpie niet te pijnigen. Schreeuwend gehuil barstte uit donkere ledekantje. Wimpie hikte en snikte. Ant voelde dat Kees bang was voor Wim,
| |
| |
dat ze dus nog wat kon doorschelden, uitluchten. Ze haatte den kerel tienmaal heviger, als ie met d'r geloof begon. En driftig, in gillende stem-aanloopjes, al hooger en wilder, doorfuried van zenuwwoede, die opgepropt zat in 'r keel, begon ze weer:
- Jai en je heule femilje benne veur de hel gebore.... allegoar gevloekte, godskimpers, da seg ik.... allegoar goane jullie de hel in, f'rmetele sondoars!.... allegoar uitspoegsel!..
Kees kromp voor 't raam van drift. Z'n reuzig lijf stond dreig-hevig, onder laag-balkende kamerduister. Ingesmoord, beef-woedde z'n stem:
- Waif!.... hou je smoel.... hou je smoel!....
- Ik wil nie.... ik wil nie, gilde ze, als 'n razende zich naar Kees toe dringend en in dreig-wilde zenuwgreep, met vinger-kromme haak-handen vóór z'n gezicht gekrampt, tartte ze 'm. Wimpie scheurde kreet-huilen uit. 't Geitje, dat achter ouë Rams' stoel zat, had Ant zonder te zien, getrapt, en blerrendbeverig rukte 't aan tafel-touw, rechts en links de kamer inloopend, om los te komen. De kinders hurkten bij Wim's bed, saamgeklonterd, in doodsnood, spraakloos. Dientje van negen en Jansje van acht, die boodschappen gedaan hadden, zoo uit school, stonden op 't achterend te sidderen, zonder dat ze binnen durfden gaan. Ze hadden niks los weten te krijgen van den kruidenier. Alleen de hokkebaas borgde voor zes cent. Maar de bakker had gedreigd, dat ie voor 't lest brood bakte, aa's se niet behoorlijk d'r drie sente meebrochte.... Hij gaf geen stroopersjong te vreete had ie er grinnekend bij gezeid tot 'n meid van rijke meneer uit de plaats. En niks durfden ze nou zeggen, als ze moeder en vader zoo driftig zagen, tegen elkaar. Nog eens dreigde Kees bulderzwaar nà:
- Hou je moel waif....
- Neenet.... neenet!.... gilde 'r helleveegstem en sterker scheurde huilen van Wimpie uit den duisteren hoek. Kees als radeloos, in grauwe drift, die hij telkens terug drong, - zag alleen maar de weenende angst-oogen van Wimpie. Maar inéén merkend, de woedelust, wreed om Ant's mond, begreep ie, dat ze
| |
| |
voelde, dat hij uit angst voor Wimpie zweeg en d'r daarom niet in stukken sloeg....
Plots was Jans, 't blond-koppige kindje van acht, uit achterend, naar d'r moeder toegesprongen, en achter 't meisje aan, als door ingeving, klodderde 't heele vunzige kinderstoetje uit de hoekjes samen, schreilijk-goor in gaterige plunje en stankvodjes. In hoogen angst, klemden zich ze vast aan Ant's rokken van achter, op zij, van voren.... Maar van zich af schudde ze de wurmsteekige lijfjes, dat de bevuilde krulkopjes en hun prachtige angst-oogen, dan naar haar, dan naar Kees' gericht, sperden van verbazing en ontdaanheid. Als jonge katjes had Ant hun in 'r vlam-furie, gekrenkten geloofs-waanzin, van zich weggesliert, zonder hun smeeksnuitjes te zien in felgloeienden haat opgedreven, verangst in hongerig ellende-gevoel.... Opgewekt en gebroken toch, gilde ze rouw:
- Main arremoe!.... main poere!.... daa's gain skande!.. Onse liefe Heer hep 't sien.... aa's sondoar bi'k bore.... moar daa'k main va' jou vuilik,.... jou heb afgegaive.... da bin 'k verdoemd van.... veur eeuwig.... da mist nie.... doar sel'k veur brande in 't voagevuur!.... Main kind.... main kind.... bid om g'noade....
Met 'n ontzettenden lichaamszwaai van uit 't schemerraam naar het hoekduister, was ze over 't geitje, door den kinderstapel heengewrongen en had ze zich voor 't bedje van Wimpie in den hoek op 'r knieën gesmakt. In starre walde opwinding beefde dof 'r stem, extatisch:
- Main kind, main kind, bid veur main sonde.... Main Vader vergeef main skulde.... In schrei-vloed was 'er stem uitgesnikt, gebroken. Er klonk berusting door 'r nahuil, deernis, en snik-wringend drong ze haar hoofd op de dekens van Wim, aan 't voetenend. Wim was in stumperigen angstnood opgesjokkerd, in de peluw, en huilde mee, snik-zwaar, in àl prangender gekerm en droge huilsmart.
En Kees, in schriklijke ontroering en toorn, die kraterde in z'n borst, stond stil tegen 't raam, met z'n mg naar 't licht als 'n donkere reus in de lage balk-kamer. Sterker stroomde
| |
| |
de woedesiddering door z'n schonken. In tijdlooze bukking had ie plots 'n zwaren houtknots, van de blokkenstapel gegrepen, bij schouw, en in één sprong, woest-hevig, - dat de kinderen gierden, gilden, de ouë Rams achtereen, snel pruimstraaltjes uitspoog, tegen dikbuikigen pot, schommel-angstig op z'n stoel, zonder òp te durven - dreigde de knots boven Ant's hoofd.
- Waif.... goan weg.... wèg van main kind.... wèg.... wèg!
Rauwe razernij schoot uit z'n stem, die scheurde en gilde tegelijk. Wou ze nou, zijn Wim, late bidde, late bidde tege sàin.... dat God t'r gena' mos sain da' se sain trouwd had?.... Da kind bidde.... da s'n vader 'n vuilik was, 'n skoelje.... 'n patser!....
Neenet, dá' kòn nie langer.... 't was in 'm opgespote, opgegild.... Hai sou d'r neer sloan.... sloan,.... dá' vreeselek waif....
Maar Ant was kalm blijven lig-snikken, met 'r hoofd in de dekens, alsof daar niet boven 'r stond, die donkere dreigvent met gekke oogen, ontzettend in woede, als 'n wraakmonster uit sprookjesboek. Ant zag bijna niet op, 't kon 'r niet schelen, wat ie deed. Maar weer hield ie den slag in, want uit 't halfdonker, zag ie op zich turen, smeekend en hevig van schrik de stille groote oogen, van Wim, zijn Wim, die spraakloos snikscheurend te staren lei. En even door de snik-stilte, beverig schreide z'n stemmetje zwak:
- Voàder is màin voader.... ikke.... bid.... veur voàder!....
Sidder-ontroering en iets van wild-rauwe vreugde ging er plots door Kees. Hij had zich wallen neersmakken op z'n kind, om 't kakebeenig doodskopje tegen zich te knellen, te zoenen, en stil, beschroomd, den knuppel ergens achter zich wegmoffelend, begon ie stem-haperend wat te zèggen, met wegsmoring van tranen, als om zich te verantwoorden voor hem, dat kereltje.
- Wim.... jonge.... je voader suip nie.... hep gain
| |
| |
geld.... hai hep niks.... hai wil werreke, d'r is gain proat ván.... moar sullie wille nie.... sullie wille nie.... hai mo f'rrekke....
En Wimpie, met beefstemmetje, huil-bibberend:
- Neenet foader, nie f'rrekke.... ikke sel bidde.... bidde. -
Snik-scheurend, viel ie half flauw van inspanning terug in z'n peluwtje. - De kindertjes begonnen weer uit hun schrikhoekje te praten, zacht, in schuwe fluister-klankjes. Ant, die woordstameling van d'r Wimpie had gehoord, - niet wist, dat Wimpie's smeek-kijk 'r behoed had van 'n drift-slag op 'r hoofd, zooals Wimpie niet wist, dat ie met z'n kijk z'n moeder redde en Kees nauw begreep, dat ie 't liet uit besef voor Wim's oogenangst, - Ant was weer in furie gevlamd. Ze voelde, dat Kees 'n demonische macht had op Wimpie, die o zooveel hield van z'n ruwen vader; dat ie haar schat, haar kind behekste. En tòch, al het goed-aardige, innig-zachte in Wimpie, voelde ze aan, als ingegrift in z'n zieltje, zag ze, als sprak z'n mond, omdat ie moest spreken, door Satan bewogen. In haar kleindwazen, maar fel-blinden geloofshaat, opgehitst door biechtvader en d'r moeder, was uitgemaakt, vast, dat Wimpie behekst werd door Kees. Daar boven uit nog zag zij, dat Wimpie worstelde tegen die beheksing. Zoo leed ze dubbel. Wat echt-innig leefde in Wimpie, voelde zij áán als vreeselijk gemartel. Trok ie Kees voor, dan zei ze in zich zelf: arme stumper nou sit de duufel weer op se lijfie, nou is ie behekst.... Nou mot ie dinge segge, die ie heelegoar nie wil segge.... wat 'n gemartel. - En zoenend zei ze 'm dan: stil moar jonge, ikke wêe wel da je't mot zegge.... dat de duufel je weer te pakke hep.... Dan huilde Wimpie verschrikkelijk, hartverscheurend en stamelde, dat 't niet waar was.... dat ie van voader soo veul hield.... En weer zoende Ant hem 'r dwars tegen in, opgewarmd nog door d'r moeder.... ja jonge da wee 'k wel.... seg moar da je 't meent.... je mó't segge.... ik weut wel.... main jongelief, main skat.... onse Heer sel je t'met wel verlosse van die duufel....
| |
| |
Vol van ingelepelde gebeden, vroom en kinderlijk, soms wèg in godsdienstige zielsverrukking, viel Wimpie half in zwijm, begreep ie z'n moeder niet meer, bleef ie stil zitten zonder woord. Zoo was helsch, bij elkaar komen van Kees en Ant door Wimpie, onmogelijk geworden, omdat zij wel voelde dat Kees van Wim hield, maar vast wist, Wim niet van z'n vader, dien vuilen ketter en godskimper; vast wist dat ie behekst praatte. Zoo was ze ook nu weer naar achterend gehold, nog vol haat en woede, en toch met bang meelij voor Wimpie, die nu weer niet goed begreep, wat ze wou, z'n moeder.
Dientje en Jansje zaten in 't achterend, op 'n rot toonbankje. Met gilstem krijschte Ant naar ze toe:
- Paa's op f'r je foar.... hai hep main en-wille f'rmoorde.. hai hep main en wille f'rmoorde.... t'met snait ie jullie allegoar an rieme.... die skafuit.... die godskimper.... die ketter.... Op 't erf hollend, schold ze door nog, naar binnen, tegen de kinders, die van de bank gesprongen waren.
Kees zat naast Wimpie, z'n vuile reuzehand over 't doodskopje te strijken, zoo zacht, dat ie 't hoofdje bijna met raakte, niks zeggend. En Wimpie, lag stil met smartgroeven om z'n breeën mond, waarom iets lachen wilde maar met kon. En over-wijs, als van bijna dood kind, staarden z'n oogen, groot in den schemerhoek.
De ouë Rams had zich niet verroerd. Sneller alleen sisten door de stilte, pruimstraaltjes tegen gloeienden konkelpot op, en grom-zwaar, strompelde van z'n lippen:
- Swaineboel.... swaineboel.
Vroeger had ie veel kranten ingekeken, maar, oproerige kerel als Rams geweest was, hadden de geestelijken 'm verboden te lezen. Nou, op ouën dag versuft, mocht ie alleen nog doorzien roomsch advertentieblaadje uit de streek. Ouë Rams had gehoorzaamd, eerst grimmig, later al toeschietelijker, gromde ie alleen nog maar, zonder nader te zeggen wie en wat ie bedoelde: swaineboel.... swaineboel.
| |
| |
| |
II.
Om twaalf uur luidde in vromen galm, Engel des Heeren. Wim sloeg 'n kruisje. Met beverig schrikstemmetje nog, zette hij plots in, toch plechtig z'n toon:
- De Engel des Heere hep an minse geboodskapt.... en sai hep ontvange van de hailige geest....
Ant was strak naar z'n bed geloopen en met 'n wenk aan de kinders zette ze mee in, zangerig-plechtig, 'n wees-gegroet, in extatische bidhouding.
Even stem-stilte, en zacht uit 't half donkere hoekje, vibreerde VVimpie weer:
- Sien de dienstmoagde des Heere, main geskiede noar u woord....
- Wees gegroet, dreunde weer in, Maria vol genoàde.... de Heer is mit u....
Zacht even weer bidstilte en Wimpie weer vooruitschietend:
- En 't woord is vleesch geworde - en 't hep onder ons gewoond....
- Wees gegroet, plechtigden weer in psalmdeun de kinderstemmetjes, met Ant er boven uit, schel:
- Bid f'r ons hailige moeder Gods, op da wai de belofte van Kristus woardig worde.
Alle sloegen, in ooge-dichte strakheid, 'n kruis, murmelden zacht iets nà.
Met rooie huiloogen nog, mond, stijf-nijdig dicht weer, begon Ant op klein vuil vierkante tafel, naar 't raam geschoven, 'n paar borden, dof-bonsend van barsten, neer te rammelen. Geen woord had ze meer gezegd nà kijfpartij. Onrustig stommelde 't steenen geluid door de gezonken ruziestilte. Door Dien en Jans was nog wat eigengemaakt brood, groenige schimmelkorstjes en vuile bonkjes deeg, bijeengesnord en tusschen smerige plasjes, op tafel uitgegooid.
De ijzeren pot met gebedelde en gekregen krieltjes was aangesjouwd van de schouw, met 'n vuil pannetje nattige rijst. Ouë
| |
| |
Rams sjokkerde z'n stoel, zonder uit zitstand te buigen, langzaam naar tafeltje, met z'n rug, haard-hitte onderscheppend.
De kinders hielpen elkaar één-voor-één op 'n oud-brok waschstelling. Dien en Jans wiebelden wippig op 'n plank, over 'n paar onttakelde stoelen gelegd. En naaktbeenig, morsig stelletje van twee, drie en vier jaar, krullebolden aschblondig, rood-sproetig, met hun gore snuitjes naast elkaar, in gulzige eetloering. Ant, op laag krukje, verzakt tegen tafelrand, keek dreigend naar de kinders, die wachtten, gulzig wachtten, opgedrongen in eng ruimtetje. Dien van negen, paste op Jans van acht; Jans op Annie van zeven. Maar Grietje van zes wilde niet, dat Annie van zeven op d'r paste. Die voelde zich te slim. Met Dien van negen moest zij de kinderzorg deelen. De kleintjes kregen 'n bonk deeg en beschimmelde korst ieder, in 'n hoopje op naakte tafel vóór zich, met wat groen-glazige krieltjes, die Ant uit de pot naar hen toerolde. Dien aan 't hoekje, stilde stemmenruzie tusschen drie kleintjes, deelde moederlijk broodhomp, met inspanning van magere handjes afbrokkelend, wat krieltjes en gekookte aardappelschillen, gedoopt in ranzige olie. En allen ooge-gulzigden, met vertrokken mondjes, zonder aan maaltje te raken. Voor Wimpie alleen was er altijd wat extra. Voor hèm werd uitgezuinigd door Ant, maar hij at 't minst. Dokter Troost had gezegd, dat ie vleesch, heel veel vleesch, melk en eieren moest hebben. Anders zou ie kraken. Maar koemelk kon Wim niet doorkrijgen. Toen had Kees ergens 'n klein geitje weten los te krijgen voor 'n paar centen. Dàt had ie opgefokt en 'n paar kippetjes. Nou had Wimpie ten minste altijd wàt. Van afval en wandelingen op buur-erfjes vraten de kippen; van schillen, gras en groentebrokken gulzigde 't geitje. Dá' gong.... dá' gong, vredigde Kees. En als 't erg benauwd was, toch nog altijd wat reuzel en 'n kaantje spek voor Wimpie....
Ouë Rams begon, kromgebukt met z'n handen in de natte rijst en krieltjes te grijpen, slangde een dik straaltje olie uit oorloos grove, steenpuisterige ronde kom, er overheen. Kees schudde uit den pot z'n bord vol, perste met handeplat de aard- | |
| |
appels fijn door de bewaterde, half rauwe rijstkorrels, bezaaide de groenige krieltjespap zwart, met gemeene peper.... Want soo.... neenet.... da gong nie.... da kan nie bokkeme!.. da' zoetige flauwe goedje.... Nou bràndde er nog wat op z'n tong. Met z'n handen grabbelde ie in z'n bord, zich haastig den mond volproppend, in afsluiting van licht-rochelende ademhaalgeluidjes. Ant was 'n paar maal weer opgestaan. Plots baste haar huilerige stem uit naar hongerige, gedresseerde, kinderstoetje:
- Nie te veul d'r afbreke Dién.... d'r mó' f'r f'noàf'nd blaive....
Kinders schokten van schrik. Als d'r nou maar gebeden kon worden, gulzigden hun hongeroogen. Plots gaf moeder, na plechtig 'n kruisje geslagen te hebben, dat de kinders extatischstrak, in licht lipgemurmel, op hun lijfjes natrokken, - àchteruit naar bedje van Wimpie, met stroef gezicht, 'n vroom-stillen wenk, en heilig-rustig, klankte òp uit schemer-hoekje, zangerig z'n kinderstemmetje:
- Onse foader die in de hemele sait.... g'hailigt sai uufe noam.... loat toekomme U raik.... U wil geskiede op oarde aa's in de hemel...., - waar schel, in stemgedrang op inviel hongerend stoetje met krasgeluid van Ant er boven uit:
- Gaif ons hede ons doàgelijksch brood.... en vergaif ons onse skulde.... g'laik wai vergefe an onse skuldenoare.... Laid ons niet in bekoring.... moar verlos ons van de kwoade.. O-amen....
- Oâmen, dreunden de kinders, vrouw Hassel en ouë Rams, en stilgevouwen, in sober gebaar, hun handen tegen borst ingehaakt, oogen dicht, met vroomstrakke gezichten, zaten allen in het schamele krotlicht tot de kleinste van twee, die gedresseerd staarde in plechtig bidhoudinkje. En zacht, innig-bedeesd, met vibratie van rust en diepe gemeendheid klankte uit 't hoekje weer op:
- Wais gegroet Meria.., vol van genàode.... de Heer is mit u.... Gesegend sait gai boofe alle andere frouwe.... En gesegend is de vrucht uufs lichoams.... Jesus. -
Weer invielen de schelle stemmetjes, woord-duikelend snel,
| |
| |
in toom gehouden tòch en achtervolgd door langzaam-rekkende stem van Ant, die geen haast had:
- Hailige Meria.... moeder Gods.... bid f'r ons sondoare.. nou en in 't uur van onse dood.... Oàmen!
- Oâmen, plechtigden de stemmen na. Nog eens ging stil gemurmel door het groepje, ieder voor zich uit; dàn oogjes openden zich van de jongsten, die sluwig opgluurden maar gauw ze weer dichtknepen, toen ze vrouw Hassel's mager-fijn gezicht nog naprevelen zagen in bid-stillen ernst, met 't schuwe donkere licht van cel-hoog raam op 'r extatisch-verzèngde trekken. Kees had slonkerend in rochelende afsnijding van luchthaaltjes z'n peper-zwarte krieltjes verorberd. Te gloeien en beenschudden zat ie van ergernis. Elken keer als 't stemmetje van Wimpie opklankte, vergrauwde en vertrok er iets zenuw-wilds in z'n gezicht.
De kinders konden beginnen, gulzigden in, met oogen en handen. Ouë Rams zat te smakkauwen met diepe inrimpeling van z'n oud-geel gezicht, dat vellig-slap meetrok, bij iedere kauwbeweging. - Z'n blauwdiepe oogwallen hobbelden zakkerig boven z'n kauw-kaken. Kees had nog 'n restje aardappels uit den pot geschud. Van 't bidden zei ie maar niks meer. Elken dag had ie 'r om gevochten en geschreeuwd, maar 't gaf geen zier.... Wimpie dee 't uit zichzelf.... - 't Was ze ingelepeld.. Hoe meer ie vloekte, hoe fijner Ant werd. Wimpie moest vóórbidden, wat vroeger nooit gebeurde. Ze had gezien, hoe 't hem hinderde; dat deed 'r goed. Ant at bijna niet. Loom pikte ze nu en dan 'n kriel uit den pot, met 'r handen telkens 'n duw àfstootend op 'r buik als had ze 't benauwd daar. De kinderen, die korrels napikten en tafelreten uitplukten met d'r nageltjes, ooge-gulzigden rond naar vader, die nog krieltjes slikte, tusschen 'n broodbonk door. Kees voelde 't éven.
- Wie mô nog oàrepel?
- Je sel niks gaife, bitste Ant.... wat 'r blaift is f'r morge.. se freete mi-sonder end....
- He moe?.... eintje moar, bedelde Grietje....
Kees woedend weer op z'n woest-nijdig wijf, rolde naar eind- | |
| |
kant van tafel 'n paar gaterige aardappeltjes. De smerige kinderhandjes grepen en wrongen tusschen pot en nattige plasjes, schreeuwend door elkaar:
- Van main.... ikke.... van....
- Blaif d'r af.
- O! gemein.... moeder se knaipt!.... se bait!
Ant sloeg woest met d'r vuist op tafel.
- Hou je bekke skorum.... je moakt puur de klaine wakker.. Griet! sé' jai de fles d'r is in de konkel.... moar suig d'r nie an 't pijpie, ongeluk!....
Griet luisterde niet. Wild stoof Ant op, kletste 'n draai om 'r ooren, rukte Annie die met d'r vuil bovenlijfje, en bebreide knuistjes over de tafel kroop, terug naar d'r zitplaats, dat de anderen waggelden op hun waschstelling en gilden van schrik. Aan 'r vingertjes had Grietje 'n paar fijngeknepen krieltjes kledderen, en gulzig, ongevoelig voor snauwen, likte en zoog ze 'r handjes af, onder oogengetril toch voor ransel-angst. Weer kletsten er draaien en bonkten er boffen tegen ruggetjes en hoofdjes, grienden 'n paar in stikkend-stillen stuiphuil, die langzaam uitbarstte in schreiend gebler. Rustiger na de rammeling was 't geworden. Nou moest Wim nog wat slikkerbikken. Weekzacht sprak Ant 'r lieveling, 'r jongen aan, 'n beetje als klein kindje.
- Wil Wimpie nou s'n aitje? Kom, laa'k sàin nou effe op main skoot neme.... hee?
- Hee joà!.... moe.... effe moar, lachte Wim vroolijk nù hij den kring inkwam. - Zeer voorzichtig, overal door Wimpie gewaarschuwd, waar ze 'm niet mocht aanraken, schoof ze banden van z'n beentjes. Touw door ledekantgat heen geboord, waaraan zware zandzakken als vracht schommelden tegen vergroeing, knoopte ze los. Zacht beurde ze 'm op, bij voeten en ingeslonken ziekte-nekje, dat mager boven z'n hempje uitspalkte. Ingebukt liep ze, voetje voor voetje met 'm naar tafel, 'm schokloos op d'r schoot zettend. Kees, die onverschillig gekeken en nog geen stom woord tot Ant, na de ruzie gezegd had, kwam nu bij z'n vrouw staan, gluiperig bijdraaiend.
| |
| |
En terwijl de kinders om kruimels morden, muschjesachtig pikkerig en nijdig elkaar bevochten, schillen van geitje elkaar uit de handen trekkend en kijvend om bord van grootvader, die gemorst had, staaroogden Kees en Ant naar zieke Wimpie, als leefde alleen hij. Jammerlijk vaalgroen bleekte z'n kopje in 't schuwe val-licht. Uitgemergeld, als ademend geraamtetje, wrakte broos z'n beenig, puntig zwaar hoofdje op 't slappe nekje, als zou 't breken bij lichtste wending; bleekten de steenwitte ooren, angstig-groot, ooren van een doodzieke, mager, uitgedroogd, stil-alleen sprekend voor heel het geteisterde kopje. Om z'n puntigen neus holden diepe oogwallen, paarsig, lijkig bleek-groen, 't gezichtje akelig versmallend nog. Z'n vuile hansop liet z'n beentjes uitspaken, latjesplat, recht uit.
Om moeders schoot was als een kring getrokken waar binnen de kinders niet genaakten. Wim's voetjes dwarsten verkromd en ingeduwd van liggewoonte en 't bleeke vel zwabberde geelplooiïg om de slappe spieren.
Uit de schouw sloeg roetdampige rook neer van takbossen, die nattig knetterden in het walm-mistige vuur. Niemand klaagde van rotstank, rook, valeriaan en ziektebenauwing, in het donkere hok. Ant liet den rommel vervuilen uit woede en uit geaardheid. 't Kon er niks schelen of in d'r ellende de boel verrotte. Niemand zei wat. Ze was afgetobd met 'r kroost. Stank moest maar stank blijven.
Kees had, vóór dat Ant 't Dientje kon zeggen, 't eitje verzorgd en klaargemaakt voor Wimpie. - Op 'n boterham had ie 't voor 'm in kleine stukjes gehapt en weer brokje aan brokje voorzichtig uit z'n mond op 't brood geduwd. Hij was blij, dat er nog meer voor Wimpie stond, in 't achterend. Menschen uit Wiereland, die meelij met Wimpie hadden, brachten wel ereis wat voor 'm mee. En als Kees zelf iets voor 'm klaarmaakte, had ie hoop, dat Wim nog beteren kon, al trok de dokter met den dag zuurder gezicht. Met kleine hapjes duwde Ant telkens stukjes ei in Wim's mond, die hij traag verkauwde. Heel hoog op 'n teststoof steunden haar beenen in schoot, wijd-uit, en met inspanning nog, zocht ze 'm goed tegen 'r aan
| |
| |
te houden dat ie nergens pijn zou hebben. Soms klonk éven 'n pijnkreetje op. Schrikangstig zei ze dan iets, niet wetend waar ze 'm geraakt had. Vandaag vond Kees 'm al vreeselijk zwak uitzien. Er kwam lamte in z'n hart en benauwing, want twijfel spande weer in 'm, of ie wel ooit beter kon worden, z'n jonge, z'n eenige jonge! Wimpie was klaar met eten. De kinders klonterden weer bijeen. Heel zacht droeg Ant Wim in z'n bed, rommelde ze weer bangelijk-tastend langs z'n lijfje, de bandjes van zandzak over z'n voetjes schuivend. Plots knielden, op sein van Ant, allen weer voor de tafel, die in 't midden geschoven was neer, en oogendicht, met handjes ineengeprangd, gezichten naar duisterend kruisbeeld op de schouw, begon zwaar van allen kant tegelijk gebed te ratelen, met rauwe kuch-stem van ouë Rams, hoestscheurend soms, en 't schelle wilde extaze-gebed van Ant er doorheen. In het scheemrig donker knielde het bidgroepje, midden in duisterende kamer, aan alle zij omwalmd van rook, die zwart-dampig uit schouw trok. Wimpie alleen bad in z'n bedje, met rozekransje schuifelend door z'n magere handjes, 'n extra tientje, de twaalf artikelen des geloofs, - en zacht dreunde door de stilte, onzevaders en wees-gegroets, z'n plechtig stemmetje:
- Ik g'loof in God.... d'almachtige voàder.... skepper van hemel en oarde.... en in Jesus Kristus.... s'n eenige soon....
Kees kende die dolle vertooning, zooals ie schold, was machteloos 't erf opgehold. Voor Wimpie wou ie niet heelemaal laten zien hoe gloeiend 't land ie had, hoe vreemd en miserabel mal hij zich in z'n eigen gezin voelde.
Eens toen Wim nog gezond leek, had ie hem woest, in drift, gezegd, dat 't uit most sijn, maar toen had 't kind zoo gesnikt dat 't in drie uren niet tot bedaren te brengen was; had hij liggen zoenen 't kruisje, dat om z'n halsje, op z'n bloote lijfje hing. Nou zei ie niets meer, ook niet tegen d'anderen. Daar stond ie nou, op 't erfje, in de kou, zich suf te staren naar den modderig besneeuwden rommel, naar de ingesneeuwde assen en wielen van 'n brok geradbraakte handkar. - In ver- | |
| |
legenheid schopte ie 'n bezem tegen de put, sloeg ie de deur van 't pleehok nijdig dicht.
Toen ie, huiverig van guurte 'n kwartier op 't erf rondgescharreld had, wel dacht, dat 't bidden nou gedaan zou zijn, kwam ie weer in. Dadelijk bitste z'n vrouw 'm toe, dat ze morgen de wasch had bij Henkels in Wiereland.
- Dan he'k de wasch op de ploas.... aa's jai nou moàr hier en-blaif bai sain....
Driftig-stram draaide de hoestende ouë Rams zich plots weer naar de schouw, de geit in touwkronkels om z'n stoelpoot meesleurend. Met z'n stompige, afgesleten voeten zocht ie buik van konkelpot, ging pruimpje van mondhoek tot mondhoek, en spatte ie z'n sisstraaltjes weer door de stilte heen. Kees had wat gegromd.
- Murge mo'k meskien noa bosch.... raize loàje.... d'r is gister een van de ponder donderd.... half dood.... nou mo'k feur sain....
- Meskien!.... meskien!.... huildrensde Ant's stem, en plots in 'n schreeuw opspringend greep ze rood-sproetige Mietje van twee, die op den grond zat vuil te doen, bij den arm. 't Kind spartelde in 'r hand, en zwaar ranselde ze 't meisje in driftrammeling.
- Jou varke.... mo je nou hier skaite.... ka je nie vroàge.. beesteboel.... woar sit je.... Dien!?.... f'r wa holp je da merakel nie op de pot.... hier pak an!.... furt jai!.... - En toen weer in een tot Kees - nou, ikke mo main wasch bereddere....
- En je moeder dan, ken die nie blaife, meskien is d'r feur main wa....
- Koue larie, da seg ikke.... hai je t'met 'n afsproakie mit 'n lel.... Kees smoorde weer. 't Taai dóórtartende kijfheete van z'n vrouw kende ie....
De kinders zaten weer te spelen, met hun bloote lijfjes en flodderige rokjes op steen-killen vloer. Plots toen ze hoorden, éven, dat vader en moeder tegelijk wegwouen, kregen ze 't doodelijk benauwd. Want dan moest grootmoe Rams op ze passen, 'n
| |
| |
heks voor ieder, die hen sloeg, gromde in haar halve blindheid. - Vandaag was 't feest voor hen, nou grootmoe d'r uit was, naar den polder, bij d'r ouwere dochter. En nou kwam dàt, midden in. Wel wisten ze, dat moeder op Donderdag 'n wasch had in den polder, maar dan bleef Dientje van school en vader altijd thuis. Nou Woensdag ook. - Wimpie was geschrokken. Als vrouw Rams d'r dochter opjoeg en vuilligheidjes vertelde van Kees, schreeuwde Wimpie dat ze loog. Daarop wreekte ze zich als ze alleen in huis regeerde. Als d'r lui bij waren, kon ze vrindelijk zijn, poezig-lief tegen Wim. Maar dat was hevige huichel, dat voelde hij zelf heel diep. Ze had gloeienden hekel aan 'm, omdat ie van z'n vader hield.
Toch vertelde Wimpie nooit wat van d'r geniepigheid als zij alleen thuis de baas was. In z'n ziekelijk lijfje zat vroom, innig-simpel zieltje en diep onwetend was ie van al die vroomheid en innigheid. Soms vertelden de kinders Ant wel eens, dat Wimpie zoo gegild en gehuild had. Dan in onrust, niet begrijpend, vroeg Ant hem, maar Wim schudde z'n bleek kopje voelde zich héél sterk, wou vergeven, nu ie toch gehoord had van den kapelaan, dat ie gauw bij den Heere zou zijn. Vreemd lachte in droeve, zalige trekjes, z'n mond breeër, rimpelde z'n doodskopje, leek ie ouer in z'n kijk dan 't groote mensch dat 'm ondervroeg, liefhad. Maar toch had ie angst voor zoo'n dag met grootmoe alleen, om de pijn en 't gesar. Ant had doorgekeven op Kees' vraag:
- Main moeder?.... gun je 'r nie daa's 'n poar uur te freete hep in de polder....
- Gunne?.... f'r main blaift s'r veur de eefighait....
- Joa, jai ken d'r aa'sem nie ruike.... moar soo meroakel....
- Hou je nou moar koest.... ik blaif bij kinders.... je moer sel 'k nie roepe....
Ant was blij, maar wou niks laten merken.... Driftig riep ze Dien en Jans van 't erf, die juist met touwtjes, aan 't kalefateren waren, hun doorbeten modderzware mansschoenen, uit vullesbakken opgediept, voor en achter verbaggerd in gaten,
| |
| |
rooig van kleur, wijdmannig slobberend om teer-kleine meisjesvoetjes.
- Hei skorum.... kom jullie.... goan jai stookie soeke.... furt.... d'r is vast niks meer.... murge.... furt!.... kwak de vullesbakke òm-end.... moar paa's op in de Waik da' de pelisie je nie sien.... En jai Jans.... àn de bel.... la je nie wègsture.... pakt an wat t'r te kraige kompt.
De twee kinders luisterden met koppige drift in d'r gezichtjes van verzet. Maar ze durfden niks zeggen. Dien had nou al twee ochtenden achtereen den heelen polderweg afgeslenterd, doodop, en gegrabbeld op de stinkaschbelt naar uitgebrande kokes, naar rotte beentjes, houtstompies; had paardevuil langs het pad bijeengeschoffeld op klein gebrekkig wagentje. Maar niks naar zin van Ant.... 't Kind had gegriend, dat ze naar school wou, maar Ant had 'r woedend gemept.... en 'r gevraagd waar ze dan van freete moste en dat ze tog gain klompe an d'r poote vond.... - En Jansje zocht al de heele week hout in bosch, onder den sneeuwmodder uit, loerde ook op stookies. Met 'r gebarsten blauw-kleumrige winterhandjes, knakte ze in jachtige onrust, takken van de padstruiken, bang voor tuinders en veldwachters, die lol hadden in 't snappen van bedelvolk. En alles in 'n grooten zak stoppend, sjouwde ze op 'r mager kinderruggetje zware houtvrachten, in regen en windguurte, die onder 'r vodrokjes op 'r bloote lijf striemde. Dien droeg tenminste nog 'n jongensbroekie onder 'r stinkende vaal-rooie rokje.... maar Jans had nog niks. Nou mosten ze 'r weer op uit, in die nattigheid. Ze vloekten, harde vloekjes van haat en wrevel, tegen elkaar, die ze gehoord hadden, nauw verstonden, maar opluchtten toch hun verkropte woede. Want ze haatten, met afgetobde hongerlijfjes, zwerftochten in den winter, hoe lekker ze die 's zomers ook vonden, dàn rondstoeiden op zonneplekken en gras, onder den bedel door.
|
|
Auteursrecht onbekend