Menschenwee. Roman van het land. Deel 1

(1903)–Israël Querido– rechtenstatus



[pagina 45]
Derde hoofdstuk. Om tien uur 's morgens stond ouë Gerrit voor het hek van jonkheer van Ouwenaar's buitenplaats. Op het jachtterrein en bosch was houtveiling voor tuinders van Wiereland en omstreken. Door de lanen van het bosch, even voorbij het groote kasteelig-leelijk woongebouw der adellijke familie, liepen, alleen of bij troepjes, de sjofele tuinders, leuk-ironisch elkaar belollend, dat ze zóó maar, vrijelijk op de binnenplaats, den tuin van het groote buiten, mochten kuieren, heen en weer, waar ze wilden, als vrienden van den hooghartigen jonkheer. 'n Paar bejammerden 't, in luid naar-elkaar-toegeschreeuw, dat de jonker, ze op zoo'n guren winterdag ‘genooid’ had. Ironie van kerels, die even hun ellende voelden,.... dat ze nu als kóópers, de slijkige winterpaden nog vuiler mochten bemorsen, met hun beklodderde klompen, maar zomer's, als in dàtzelfde bosch, in die lanen, alles wasemde van gouddamp, drééf in zonnegloed, zij te eerbiedigen hadden, stugge bordjes met strafwetsartikel zóóveel, dàn die zondampende heerlijkheid verboden toegang bleef. Ze krieuwden en klomp-klepperden tusschen het kreupelhout, de donkere tuindersstoetjes, als hongerdieren, zoekend naar aas. Eén donkere stoet, bij groepjes, lijven op klompen, in grauwen winterdag, één droeve, troosteloos dolende massa, met nu en dan galgen-humor-uitroepen van kerels, die elkaar voorbijschoten in scheemrig kreupel- en hakhout, elkaar wat dollend toeriepen. Met handen in de zakken liepen ze te huiveren, pijpsmakkend of pruimend. 't Gewas stond bij groepen genummerd te koop, met 'n rij ontvelde streepschors, aangevend hoever elk nommer ging.
[pagina 46]
Telkens doolden van elkaar en donkerden weer bij één de kruipende, bukkende tuinders achter hoog kreupel door, op geul'rigen bultgrond, nauw-wringend hun lijven door eng gestrengel van takkronkels, die verwilderd zwaar uitschoten tusschen jong geboomte. Soms, achter elkaar gekromd, zich door het kreupel wringend, suisden er, in giftig weggespan van gestrengeld gewas, terugzwiepingen van knoest-takken, onder pijnschreeuw van nà-duikende kerels, die 't zwiephout tegen hun kleumpaarse gezichten aangestriemd kregen. Voor dat de veiling begon wilden ze de nummers zien, kijken wat hun het beste geschikt leek. Hassel liep met Taffer, armen tuinder, die niet koopen mocht, omdat ie éénmaal op grondgebied van den jachtheer gesnapt was als strooper; nooit meer hout voor z'n bedrijf krijgen kon. Maar toch was ie eens gaan kijken. Naast hem strompelde manke Karner, vroeger speciaal-teelder van erwten en boonen, maar die nog veertig gulden houtschuld had van twee jaar, en niets meer bijkrijgen kon. Hij had wel gejammerd en gehuilebalkt, bij den notaris, over z'n gemeen jaar, z'n vernielden oogst, door wild, konijnen, ongedierte, muizen, winden en plasregens, z'n beroerd brok grond met derrie verpest, en dat ze allemaal wisten, dat ie niet zoop, - 't hielp niets. De notaris kon geen krediet meer geven, want bij den jonkheer moest hij er voor instaan nee, de notaris kòn, mocht niet langer. Als de jonkheer van hem geld opeischte moest hij klaarstaan, al had ie van géén tuinder 'n cent binnen. Dat had Karner moeten weten, en dat ze'm zelf zoo vaak beet namen, 'm lieten zitten met 't hout, of met ànderen scharrelden als hij ze pas gekrediteerd had. Ja, als ie 'n paar borgen had kunnen meebrengen dan ging 't. En nou strompelde en morde Karner rond, hopend iemand te ontmoeten, die borg voor 'm zijn wou. Eerst dacht ie aan Hassel, maar die had 'm kort en nijdig geweigerd. Bij 'n hoek van 'n laan, op 'n duinbult zag ie den notaris en z'n bode al.... Jonge, jonge benauwde 't in 'm, nou wordt 't puur tait.... hij mos d'r een vinde! Met zwaren mank-tred stapte ie plots áán op Wipper, grooten
[pagina 47]
tuinder-pachter, roomsch, met vrome handen, den kleinen 't brood uit den mond pikkend. Maar 't most t'r nou maar uit, vond Karner. Ademloos-òp van 't harde hinken, smeekte ie 'm voor 'n paar gulden hout borg te staan, dit jaar alleen. Maar Wipper hield zich verontwaardigd, juichend innerlijk, dat zoo'n krenterige ketter bij hem kwam bedelen. - Wa, f'rsalderemende.... mô je main?.... zong z'n Wierelands geluid in haastige stemstijging,.... wa' bin ik van je?.... wà' hep ikke.... Waai borg f'r karnemelk!.... sel mooie klus sain.... f'r wa vrag je sain nie, an Geldorp.... die hep de loodpot. - Onrustig door 't kreupelhout keek Karner naar den notaris, of ie al begon, maar nergens zag ie 'm meer. Hij hoorde wel aan den toon van Wipper, dat ie 'r niet om dacht 'm te helpen.... die uitzuiger,.... die dief.... die had nou z'n brood veur vier.... Weer loerde ie naar voorbij drentelende tuinders, of 'r éen tusschen zat. Daar zag ie Kees Hassel, den Strooper.... verdomme, dat was 'n vent, as die maar had.... maar die was zelf luis-arm van beroep. - Te vroeg waren ze, de tuinders. Nog wat gescharrel was er òm den eersten koop. Barend Swart had met z'n beklompten voet 'n stekelvarken uit kuilerig bladnestje gerold. - Kaik lui.... daa's krek 'n prikkebaas.... riep ie naar 'n troepje dat zijn richting uitdrentelde. Staan bleef 't bij Barend. Een ouë tuinder, Koo Bergert, hinderde 't dat ze 't beesje kwaad wouen doen. - F'rek là' sitte da beesie.... la sitte.... binne tuikige muisesnoepers.... toeë!.... la sitte da beesie.... se heppe 't t'r wàrm.... - Verroest,.... hai.... wil puur nie loope.... jai luiwammes, lachte Barend.... ik sel f'rbrande aas 'k s'n snuit sien.... wacht!.... kaik!.... 'n duwetje op z'n test.... kaik, net de poap uit de Pieterstraat.... wà 't 'n smoel.... Dat was berekende zet van Barend tegen Koo, hevig katho-
[pagina 48]
liekenhater als ie was, en belust om, waar ook, ze 'n trap te geven. - En nou kon ie 't t'met niet zetten, dat die rooie Koo 'm zoo lijmerig had gezegd: la sitte da beesie.... hij, die geen kwaad in zin nam, en puur sien had, dat tie s'n eige trekhonde, aa's-tie woedend was, so maar d'r poote knelde, tusschen de deur, van puur f'nijn.... Overal, van kreupelhout en zijpaden uit, klonk stemgerucht van tuinderslui in de gure dag-donkering. Van uit 'n duister dichtgegroeid opkronkelend, hobbelig dwars-pad, kwam ouë Gerrit op 't kringetje aan met den radeloozen Karner, die nog geen borg had, overal was opgebonkt tegen lollende of tartende kwaadwilligheid, en help-jezelf-maar-egoïsme. Nog stonden de koppen met pofpetten en kleurige platte dekkertjes, gebukt kijkend naar 't stekelvarkentje, dat Barend, uit lust tot verzet niet met rust liet. Met z'n hand, bevilt in 'n stapeltje rotte bladeren, stond ie tegen 't prik-bollige varkentje te schudden, om 'm aan 't loopen te krijgen. Maar 't diertje, dat langzaam z'n zwart kopje, door de ruggeduwetjes van Barend, uit z'n prikkel-lijf liet wiebelen, deed alsof ie loopen wou, maar niet kon. - Kaik! daa's Barend, stem-zong verbaasd 'n tuinder, achter het kreupel uitloerend.... wa hebbe wai nou an de hand?.... 'n bunsem?.... - Nee frind, spotte Barend, 't poapie van 't Pieterstroatje.. kaik.... f'rsalderemente.... kaik se snuut.... twee druppele woater 't poapie uit 't Pietertje.... kaik van angst moakt ie 'n kruissie.... op s'n aige.... - Is 't weràchtig? gierde de tuinder in 't kreupelhout, en metéen stapte ie den gulzigen kijkkring in.... Ik wou d'r al puur segge.... stonk ie van dat soon uur in de wind. - - 't Is hier niks op hede, zuchtte ie naar Karner en Hassel toe, die opgedrongen stonden achter ruggen van kijkers, en knorrige kerels, die zwaar stampten van kou, en duivelsch nijdig elkaar vroegen of meneer de notaris nog niet inzetten liet.... - 't Is hier niks op hede, hoestte Reldering weer uit....
[pagina 49]
koal.... koal.... aa's de pest.... t'met allegoar elst.... elst.... wa hai je d'r an?.... g'n saitak d'ran.... alle ste dik.. of alles te dun.... koal.... f'rvloekt koal.... - Hoho.... ho.... ho.... kuchte Hassel, fijntjes lachend, se kenne je 't nog wel an huus brenge heé?.... - 't Wort tog voor je gehakt, spotte Barend. - Dank se de duufel...., gromde Reldering, vaif pesent.. kost ons duite, en wai.... arme donders.... wai betoàle de netaris, nog tien pesent d'rboofediene! - Was ommirs altait soo...., zei plechtig-onderdanig een klein tuindertje uit den kring,.... en aa's jonk'r d'r is betoalt.... biej jullie ommirs hóóger op.... en hai, meneer de netaris.... hai mo' ommirs s'n tweehalf pesent an 't Raik puur kwait.... da heppie nie in ééne.... - Hoor de gluipert, de stiekemert veur haorlie preeke.... Wat 'n bunsum.... aa's jonker je sien, smait ie je krek 't hek uit.... dan si-je in je stinker.... hee?.... - Da sit nog.... da sit nog.... dolde nijdig-rood de kleine terug.... main sinte heppe - eenderlai makelai.... aasjouwe.. vierkànt woar.... - Ho!.... pfoe!.... ho-pfoe! wat 'n krakende woar.... minachte met lipgeblaas Barend den roomschen tuinder toe. - Wa geklieter, barstte éen lachend midden uit.... 't sit t'im nie in de breete, 't sit t'im nie in de lengte.... moar 't sit t'im in de ronte.... doar!.... - Hard-stikke midde in, lolde Barend terug, in lach-gekuch, voelend dat 't gehak ze begon te vervelen. - Nou, d'r wort moar heul wà' beskoue'.... mit sukke vailinge.... daa's main weust!.... bracht deftig ouë Gerrit ertusschen, zoo maar om ook wat kwijt te wezen. - F'r saldrefinke, vloekte Barend gemaakt, si je in de knaip? wou jài heure veur jonker?.... Hai jullie sien Lieshout van Bunkeweg f'rsaldrefinke.... stong t'met te spitte, gain voet mest op se land.... Die is sóó luisig nakent.... da tie t'met g'n vreete hep.... Je mag main an rieme snaie.... aas ie 'n poar klodders mest dokke ken.... Op de reutel is niks meer
[pagina 50]
veur sain.... g'n halve sint.... sa'k verbrandde!.... Nou spit tie se aige dood, mi-sonder mest.... Op s'n bakkis kraigt tie niks.... vaiftien aggels mi-sonder 'n voet mest.... - Da sel main groentetje worde, ironiseerde Kwaker, wi je hem's oogst ankommend joar buurmaàn?.... veur 'n kwartje de roe?.... ikke, veur g'n sint.... duure mest.... ge'koope groente.... wà' jou!.... - Eige skult, zei gelaten Koo Bergert met 'n pruimspog op den grond, en oogen neer.... Eige skult.... de half van sain ontvangs verzuupt ie puur.... - Wâ roomsche ras! barstte nijdig Barend uit, aige skult?.. gekruist tuig! hep de netaris sain nie in hande, mi losse veurskietertjes? Hep dokter Troost sain nie t'met drie joar mi 'n rekening achter se gat sete?.... en hep ie kenne dokke?.... Hep ie nie 'n hiepeteek op sain stukkie grond gànnift.... dat-tie nou.... nòu nog sit te bloeje....? daa's 'n skoft die dokter.... 'n fampier.... suigt se hier allegoar 't bloed de nagels uit!.... die hep se allegoar onder 't duimpie!.... hai.... en de netaris. - .... Aige skult?.... nou suipt ie van beloorighait.... Barend was in schreeuw-woede uitgebarsten. 't Wrokte 'm al zoo lang, en niks, niks durfde ie zeggen, maar nou tegen dien roomschen glupert, most 't eruit. - Aige skult, drensde sarrend, de rooie Koo door, aige skult.. versuipt s'n messtuit.... - F'rsalderemoote, driftte met vuurrood opwindings-gezicht, Barend weer terug, - doch jài da se bai jullie nie soope.... De meeste onder ons saine tog van jullie ras.... hiet da liege!.. hiet da liege!.... nou daa't 'n noakende grifirmeerde is.... nou is 't aige skult.... d'r binne d'r genog bai jullie die d'r land niet beskaite kenne.... en suipe aa's 'n spons.... wa jou.... Reldering, wà' jou?.... - La' die dwarrel klietere.... die geep.... sullie magge suipe.... aa's se moar hullie petje veur de kerk wippe.... vàn de kerk, in de kroeg.... Barend, wat kalmer, lawaaiend in stugge gebaren met z'n
[pagina 51]
dikke armen de lucht in, in z'n handen nog bladvuil, bukte weer over 't stekelvarkentje, en gaf het, 'n gedachteloos-woedenden duw, dat z'n aapig zwart-gevlekt tronietje even hevig uit z'n priemlijf wiebelde. Met z'n voet morrelde ie 't toen weer terug in bladernest, zachtjes, met ingehouen trapjes; streek ie nog meer bladrommel over 't diertje, 't warmer inbakerend boven z'n stekels. Achter het grauwe kreupel kwam plots gerucht van zware, aristokratisch-accentueerende notarisstem. Z'n zilver hoofdhaar schemerde al achter de boschjes uit.... - Huhu.... huhu!.... jaagde Hassel, uit den kring springend, t'met begint ie, kaik, jonker van Ouwenaar hep ie bai sain.... - F'rjenne wà' koud, kermde er een, z'n armen koetsierig om z'n borst slaand. - Bar, bin soo koud aa's m'n paip, mokte 'n ander.... - Kruip in 'n stuk hout.... wà' klieterkouse jullie benne. Een troepje kerels, bibberend van guurte, strompelde voorbij, op struikloos padje, armen over elkaar slaand, in woedende doffe patsen.... - Set bloed àn.... hai je de skrik van jonker opsoge Tellepan? - Guur aa's de pest.... nattig.... ging éen voorbij, aanstampend met zwaren loop op den bulterigen grond. Hoesterig en stem-zwaar was de grijze notaris met jonker wan Ouwenaar de stoeten achterop geloopen. De bode met 'n klerkje achter 'm, stem-luidde áán. Notaris achterop, bleef zwaar-deftig praten, met jonkheer. Als 'n stoet dringende, waggelende, donkere ganzen, strompelden en bonsden over den oneffen grond, vol stronken en stompen, de tuinders op bode-geluid bijeen. Notaris had wat te zeggen. Te luisteren stonden ze in 'n kring om 'm heen. Notaris, in 't zwart, - tusschen sjofele plunje-kerels, - met gebaren, deftig, van begemsleerde handschoen-handen, z'n grijzen levenslustigen kop, z'n diepe rijkelui's-stemklank, vertrouwelijk-hooghartig boeren en tuinders toesprekend, glimlachte met ironisch gebaar van
[pagina 52]
wij-verstaan-elkaar, naar den jonkheer. Roerloos-aristokratisch stond deze naast 'm, eerbiediglijk toch af van de tuinders, broodmager als 'n menschelijk rijshout, schraal, om te knakken, uitgesproten, bloedloos-huid-gelig, ongenaakbaar, in kring van begroefde bruine zwoegerstronies, met hun breed-geweldige zwoegborsten, en geteisterde werklijven. Notaris las even enkele bepalingen voor. Als troepje dichter wat aandrong van achter, en opschoof van voorste rij, dan deftig, met lichte trekjes aan z'n klein rossig snorretje, stapte de jonkheer àchteruit, buiten vunzige lucht van hun modderige kleeren, met voelbare allure van edelman in gebaar, waaraan geen tuinder te na mocht komen. Notaris had door gesproken: - Jonges, stemklankte ie voornaam-intiem, - nou weet jullie 't.... Augustus volgend jaar betàle.... vijf procent voor den hakker.... tien procent voor ons. - Betale ook, lachte éen uit den kring, - daa's weer nuufe f'rreglemeteering.... was vroeger niks van sait.... Notaris lachte goeiïg, den bode 'n wenk gevende, die begreep. Met z'n wreed-stuggen kop, listig-gluiperige oogen, licht als schichtjes, wachtte die af, kruiperig, den blik van z'n patroon. Als geranselde hond zat er gehoorzaamheid in z'n gezicht en kwispelend-onderdanig vreugde-beweeg in z'n nerveuze handen. Met zwarte teerletters op plankje, was koop I aangeduid. Ze wisten allemaal wat voor waar 't was. Met 'n handdraai van bode, hobbelden stoeten in beweging, in waggel-gang op bultgrond, elkaar verdringend en bestriemend achter boschjes en kreupel, om 't eerst bij koop I, dicht naast den omroeperbode, te staan. Plots stond stil, de donk're stoet, bij 't plankje-van-koop, wachtend tot bode zou inzetten, tusschen 'n opdringing van sjofele kerels, achter-elkaar, kring van kou-koppen, en hevige gezichts-kontrasten. Van achterste rijen, waren alleen maar koppen te zien met verdringing van lijven op elkaar ingestoet, in spannende luistering. Kòppen, geteisterd van kou, met vervreemde en vergrommende uitdrukking van leven. Opgestoet in jagenden, haat-woelenden kooplust. Kòppen, paars-blauwig, wrevel-dierlijk, bleeke, rooie en rossige gezich-
[pagina 53]
ten. Snuiten, rauw-doorgroefd en verkerfd, doorpokt en bebaard. Spitse, naast vet-ronde, sluike, naast wreedhoekige, en spottende, tusschen vroom-strakke, primitieve boerentronies. Pruik-haar naast woest-verwaarloosd groeisel, bruine en grijze stoppels op woestige, grimmige en leuke koppen. Tronies, fanatiek-gestard en valsch, van sluwe boertjes, met ingepriemde smuiger-oogjes, licht en ondoorgrondelijk-speelsch loerend naar elke beweging van jonker, notaris en bode. Eén kring van koppen en koppen, de eerste rij lijven voorop, alleen in rotplunje te zien; wellust-koppen met hangende, smullende lippen en vuilbepruimde mondhoeken, naast strak-geschoren gladhuiden, komedianterig droog van trekken. Gezichten van àl-vreemde expressies, met halve Shakespearefronts, hoog als muren, Mirabeau-neuzen en mottig wangvleesch; met Dantekinnen, vroom en scherp, bovenkaken van hyena's, buldoggenmonden en bovenlippen met bestoppelde donk're verbrande velkleuren en trekken van gesarde mandrils. Zóó, in dreigkring, met brokjes èven zichtbaar, van oranje dassen en kielblauw, stonden ze opgepakt, in den grauwen dag, tusschen het sombre bruin-vale kreupel, hunkerend, loerig, elkaar 't licht in de oogen niet gunnend. Machinaal-onverschillig met hoog-deunig Wiereland's stemgeklank, en snelle verslikking van halve zinnen zette de bode in. - Kom f'rrinde, hoev'l geld!.... twòalf, twoalf geboje.... dertien.... feertien.... feertien geboje.... vaiftien.... sestien.... sestien geboje.... sefentien.... àgtien.... àgtien geboje.... àgtien.... niemand meer?.... éénmoal.... àndermoal.... voor-de-derde-moal.... En uitstijgend, zong z'n stem de cijfers, kijkend naar elken kant glunderig, of ie niet vergat geheime bod-wenkjes op te vangen, van achterste rij koppen, of van bijzij-staanden op 't pad. Tuinder van Oever had ‘geprijsd’, stapte parmantig uit kringgedrang op bode aan, om sluiks-zeker z'n kwartje ‘plokgeld’ naar zich toe te graaien. Maar koop was er nog niet mee gedaan. Uit-zich-zelf wetend, dat de heeren 't laatste
[pagina 54]
d'r uit moesten hebben, sloeg bode òp, boven prijsmaker nog tien gulden. Weer zong z'n zwaar stemgeluid: - Nog twintig kwart daar-en-boofe.., en toen langzaam zakkend, de haat-loeringen van tuinders onderling, strakcynisch negeerend, als suggereerend-aanwijzend, elken keer dat cijfer làger werd, zoekend met z'n dreigstem koop-slachtoffer, tusschen den stoet, - stootte ie uit, afgebeten, rauw van kreet: - Negen-tien, agg-tien.... sefentien,.... sestien.... vaiftien.... viertien.... dertien.... twaalf.... ellef!.... dan lager dalend met spannender stilterust in cijferzakking: - tien!.... nege!.... àggt!.... - Main, klonk heesche kreet van tuinder-venter plots wild achter uit den stoet. - G'luk d'rmee voor IJzerman, zangklankte de bode, die achter z'n rug, heesch geluid van dien tuinder herkend had. Notaris, lach-luchtig redeneerend, even noteerend prijs en naam, handen warm-lekker-geborgen in dik gemsleer, sjouwde joviaal-op-'n-afstand, achter den wiemelenden sjofele tuindersstoet, die dwars en krom-wringend door kreupelboschjes, den bode vóór-waggelde naar koop II. Tusschen den droeven stoet liepen kerels, armelijk in voddige plunje, lawaaiende kooplui, met koek, jenever en drink-kruiken geheimzinnig verwikkeld in rood-baaien lap. 't Mocht niet, jenever-verkoop, maar notaris en jonker knepen 'n oogje dicht, bij rijzenveiling van tuinders. In armelijk, paars-kaal jasje rommelde een venter, met boeventronie, z'n bak, onder het snel-waggelend vooruitloopen van de tuinders. Achter de koopers aanstrompelend, striemden telkens in zijn gezicht, terugzwiepende takken van gewas. Met vloek en schreeuw, handen en armen weerloos beladen met negotie-vracht, kroop ie door, van pijn, stemscheller krijschend: - Gooi up, gooi up!.... hondert moal f'r je golde.... gooi up.... ses keere f'r je dubbeltje.... gooi up!.... d'r onder of d'r boove.... gooi op.... onder de nege of boofe de twoalef!.. En sluwig-verborgen, wenkte ie de tuinders met klownige
[pagina 55]
gebaartjes, dat ze dobbelen moesten om koek, wel wetend dat jenever bedoeld werd. Armelijk met z'n uitgerafelde, franjezware, paarse jas, steen-rood hoedje, kroop ie, kromde ie door kreupelhout om vóór te zijn uit andere boschhoeken schreeuwende konkurrenten. Opdringend z'n waar, de tuinders aanklampend, onder hun zwaar gesjok over krinkels en bultpaden, liet ie ze glunderig-verlokkend jeneverkelk zien. En sluw zeker, dat ze dan komen moesten, ging ie al hurken op z'n knieën op moddergrond, loswikkelend met gretige rukjes z'n blikken jeneverkruik uit baaien lap. Zoo, van den een naar den ander, in wild gejaag en gestrompel, kroop ie voort, tusschen de koopers, vooral krijschend in nabijheid van tuinders die telkens 'n kwartje strijkgeld ingraaiden, rammelend luidruchtig tegen z'n konkurrent in, met bak en dobbelsteenen: - Lekkere koek.... koek!.... d'ronder of d'r boofe.... gooi up!.... Uren bleef zoo geloop van koop naar koop in grauwe Decemberguurte, het heele bosch door, bijeendringend in cirkel om bode. Sterk-rauw bleef z'n stem doorklanken. En één hand in zak rammelend en grabbelend, in vooruit afgetelde kwartjes, reikte ie met gratie 't strijkgeld uit aan den sluiks op 'm aanstappenden prijsmaker. Z'n gekleede jas, afgevreten kaalzwart stramde 'm op de borst, en telkens gaf ie zich 'n bons tegen z'n strot, scherper afstootend z'n.... éénmaal.... àndermoal.... feur de derde moal.... En overal galmde bij inzet, z'n kraaiige stemschorte door 't bosch. - Kùm f'rinde hoev'l geld.... Kleiner was ringmuur van luisterende tuinderskoppen geworden. Maar overal om en àchter 'm hield áán schreeuw-rumoer van jenever-koekverkoopers, waggelden wèg, uit den kring, dorstige kerels op struiken-pad, haastig-dobbelend, over de bak gebogen, met gretig gekijk hun worp uitklakkerend, woest op borrelkansje méér. En star monotoon bleef December-grauw neerschemeren, met hier en daar, tusschen woelig kreupel, open hoeken plots, waarwije lage wolkenlucht zwaar te droeven dreef, troosteloos, in
[pagina 56]
nattige neveling. Soms druilde 'n groenig mospadje tusschen het grauw-bruin van struiken uit. Somberder ging de donkre tuinders-stoet als arbeids-processie, slaverig en loom voort, met doffe klompbonzen, en klosserig-dof gemep van hout op hout als loopplankjes overgesjokt werden bij slootjes. Deftig, achter den verguurden stoet, blauw-geteisterd van kou en kleer-dunte, stapten bedaard-áán, jonkheer en notaris, in zacht gesprek. Plots giftte nijdig éen uit den stoet, tusschen wegkronkelenden loop, onder zwaar kreupel, naar anderen koop. - Wà' suinige piàs die jonker hier tug.... niks niemedal te bikke.... - Of ie, gromde 'n ander.... bij Roomela in 't bosch, dâ ha-je nog brood mi koffie.... hai denkt.... geef jullie tuinders te freete.... ik-èn dank-kie!.... - F'r wà' koop jai je hout dan nie gunter, saa'k moar segge, lolde 'n ander. - Dà' he'k ook kocht, moar nie alles was-en skikt.... - Nou kaik, nètaris kraigt ook niks.... Wai loope.... hai loope.... - Nou seg gortsak! die kraigt se buikie vol.... petraisies en 'n langoortje.... - Da kâ je denke.... Die jonker hier is soo'n liefert.... wai.... wai.... wee je nog vroegerts.... kraige wai altoos.. koffie mi brood.... bai sain hier ook.... enn.... dan mog hai happe in brood mi gehak.... bai tuinboas.... watte?.... doch-ie dat ie soo moar bai jonker in huis mog komme?.... an me blouze! Aa's wai.... aa's wai in de loods sitte te freete.... mag hai.... mag hai.... bai tuinboas.... En nou di' joar in eens g'n snars meer.... Gesprek brokkelde af in den grimmigen haast-drang van bode om af te maken. Nog dertig nummers, fort.... fort.... bromde die, achter waggelstoet. Oue Hassel liep op bonkig struik-ruw terrein, vlak achter notaris Breemsma, die 'm nu en dan vriendelijk aansprak en grapjes maakte op z'n doorregend, groenig slap-vilten hoedje,
[pagina 57]
dat met den rand plat afgeslagen, om z'n zilver-harigen kop heenrondde en z'n lokken, in zilveren kluwen tegen z'n nek opdrukte. Plots zag Gerrit 't fijn-ranke gouden schuif-potloodje van notaris vallen. Uit de onbeholpen handschoen-handen was 't weggegleeën, onder vraag-beantwoording van jonkheer. Hassel, die al 'n paar uur op 't prachtige potloodje loerde, geen oog meer voor koop over had, heelemaal vergetend, waarvoor ie gekomen was, zag 't vallen, precies op zandplek, tusschen het nattige gestruik en blarengrond. - Maar net deed ie of ie mee zocht, intusschen, beverig van hartstocht en verrukking, z'n zwaren klomp-voet op de plek drukkend, waar ie wist dat 't potloodje liggen moest. In schijn van zoek-ernst, drukte ie het hevig éven in den blader-grond, zonder dat notaris iets merkte, met z'n achterste juist naar hem toegebukt. De smalhooge jonkheer was doorgeloopen en bleef staan op 'n kruispadje met z'n stok tikkend tegen 'n paar struiken, uit speelsige leegheid. Maar verbaasd-wrevelig keek ie om naar notaris Breemsma, niet begrijpend, wat ie op één plek daar uitdraaide. Beef-angstig-blij, had ouë Gerrit, nog al doend, alsof ie ingespannen meezocht, plots 'n wilde greep gedaan onder z'n voet in modderig zand, en zoo maar, wild in z'n jekkerzak afgeduwd, gis-voelend met z'n slijk-klauw in de voering, of ie iets stijfs tusschen het grondvuil gegrepen had. En snel-tastend voelde ie dat t'r zat, stijf, glad er tusschen. - Daa's daan, daa's daan juichte 't woest-dol in 'm van binnen. En strak ingehouen, met hevige beving in z'n stem vroeg ie notaris, liefjes, of ie 'm al had, naarstig bukkend naast Breemsma en wegduwend met z'n smerigen graaienden klauw, struiken en modder voor notaris, die met z'n handen niet grabbelen wou in 't vuil. Zoo vriendelijk en lief vond 'm notaris, dat ie, onder scherp rondgeloer op grond, overal heen, maar mompelde.... dank je wèl Hassel, dank je wel.... - Drommels, ik dacht dat ik 't maar zoo voor 't oprape had, zei de notaris bedremmeld, nog even den achter zich loerenden bode een sein gevend om iets z'n gang te vertragen. - Huhu! huhu! da ke je puur so hewwe, perste in zwaren
[pagina 58]
bukstand en harkig gekrabbel onder knoestig gestruik, de Ouë eruit, de zwarte aardkluiten aan brei drukkend voor notaris oogen. Stil, met zwaar ernst-gezicht doorzoekend voelde Gerrit hart-bonkende verrukking, dat ie zoo vlak bij notaris stond, dat ding zóó maar in z'n zak had en dat ie zóó netjes kon liegen, netjes kemedie speule en zóó gejaagd en rustig tegelijk bleef. - Hij zou 't wel kenne uitgiere van lol, van pret.... moar stil, soek en kaik aa's 'n dooie soo strak, hou je goed.... jesis wà' soàlig.... Niets kwam te zien. Notaris had in wanhoop ook gegrabbeld in 't zand-nat en z'n vuile vingers streek ie, met viezig gezicht àf langs boomstammetjes. Erger voelde notaris wrevelblik van den jonkheer. Ouwenaar wilde niet langer wachten, en voor 'm hoorde notaris al den bode opjagen, die naar huis wou en schor nu van schreeuwen, doorkrijschte: - Dertien, dertien mi je dertiene, veertien.... veertien mi je veertiene.... nog twintig kwart daarenboofe.... - Woedend voelde Breemsma zich, woedend op den grond, de struiken, 't potloodje, den natten vuilen modder.... Maar vooral voelde ie vernedering in 't brutale minachtende gekijk van den jonker. Wat 'n branie, wat 'n vent om hem zoo z'n minderheid te laten voelen, nog wel, tegenover die lamme kerels. Ja hij moest wel mee, anders zou ie van Van Ouwenaar wel weer 'n uitbrander krijgen, zooals laatst toen ie op 'n veiling 'n half uurtje te laat was gekomen. - Wat had ie toen niet ruwe beleedigingen over zich heen gesmeten gekregen, en 'n afstraffing, zoo maar, waar al die leelijke kerels bij waren. Ze hadden gegrinnikt.... Verdraaid, wàt lam nou.... dat potlood.... 'n goud ding.. Kijk 'm nijdig zijn.... ook geen vent om mee te spotten.... Maar kalm houen.... doen alsof ie niks merkte, weer vrindelijk lachen en anekdoten oprakelen; anders was ie verdomd z'n klant kwijt. Wel tien notarissen voor hem, die 'r op loerden.... Maar lànger kon ie niet zoeken. Hassel zag 't en zwaar-lekker, met zoete inzuiging van z'n eigen valsche woorden, zei ie langzaam:
[pagina 59]
- Aa's je van de plek goat.... heppie 't puur kwait.... Notaris grinnikte, sjokte met vuurrood hoofd van bukken, weer voort, achter tuindersstoet òp, vriendelijk-glimlacherig weer naast den stuurschen jonkheer.
II. Toen Hassel zag, dat 'r voor hem toch geen koop meer was, dreef ie met 'n paar andere tuinders af, door 'n zijpad, modderend nog 'n half uur door zand en struiken, moe en hijgend maar met 'n oplaaiend hevig genot in 'm, van z'n diefstal. - Aan 't Wierelandsche haventje kwam ie uit. Kringetjesspuwers en leegloopers stonden daar voor kroegen, en aan straatjeshoeken gegroept. Z'n zoon, Kees den Strooper, zag ie 'r óók. Hij zou den vent wel steenigen willen, zoo woest was ie, alleen àl bij 't zien van dat uitgeslepen bakkes. Nou moest ie sain twee maal in 't gemoet loopen, op de veiling en hier.... bah.... Stil, in troostelooze kleurvaalte lag het breeë havenplein, met z'n droef-kaal boomgerij, dat droom-vaag in het vuil-bruine, donk're water spiegelde. De spoordijk, die dwars ophoogde, voor het ontzaglijk-wije Wierelandsche polderland, lag scherp, in afsnijding van de luchtruimte, alleen te zien, als men hoog op huizen-stoep van 't haventje stond, duizel-zwaar overstolpt in wintergrauwen wolkenhemel. Uitgestorven sufte 't haventje, met enkele schuiten en booten dwarsliggend, aan den walkant, stug-vaal van kleuren, menie-rood en rauw-groen, die waterig-flauw in wal-spiegel afbraken in vloeiende kleur-scherven. Ouë Gerrit was een van de havenkroegjes binnen geloopen, had snel 'n brandewijn met suiker in één slok ingeborreld, met niemand sprekend, hòlde naar huis, vol van hevig genot. Duizelig, met z'n modderhand, tastend in z'n zak naar het potloodje, dat ie nog niet eruit had durven halen, liep ie over den weg, in zoete zalige stille opwinding.
[pagina 60]
Guurtje had z'n eten in bed gestopt, onder de dekens en toen ie, toch grimmig van 'n leeg-weeïg maaggeprikkel instapte, vroeg ie gauw z'n kliek. Bij het suffe gezicht van z'n vrouw was ie al weer uit z'n humeur. Zij zat maar zonder 'm aan te zien, te suffen voor het raampje, met 'r ellebogen op tafel, te staren op het doodsche keipadje, naar 'n vuil kind dat voorbijkloste, naar 'n berooid-kale kip, die aan 't drentelen was op 't leege weggetje, naar 'n venter, en al maar voor d'r, de leeggevreten tuinderij, afgeknaagde singels, met d'r nattige vuil-gele hooi-klampen, stil en dreigend, en d'r omgespitte grondbrokken. - Bijna uit z'n humeur, toen ie d'r lamme snuit zag.... Alleen het gladde zalige wrijven over het potloodje, hield 'm stil-ingespannen. Tot vier uur bleef ie zitten smakken, blijerig denken, alleen in z'n vreugde, stopte ie pijp na pijp. - Piet en Dirk waren van het avondland huiverkil thuisgerumoerd en bleven op 't achterend, vlak bij keuken-warmte zitten schemeren, turend door 'n klein raampje, dat uitkeek op smederij van Willemse in de Bikkerstraat. Moeder Hassel en Guurtje zaten daar al van bij vieren. Dat was gewoonte bij Wierelanders in wintervroege donkerte, om licht te sparen, tot 't broodje van half zes. In het donkere warme achterend-hok, gloeiden alleen, nu en dan, schijnsel-rooie gezichten òp, van vrouw Hassel en Guurt, die vlak tegen 't raampje opgedrukt tuurden, als smidse, aan overkant van nauw straatje aan het hijgen ging, en van uit de open werkplaats 'n vlammenlicht, bevend over de oud-behuifde geveltjes heenijlen liet, dat de brokkelige lage krotjes te branden stonden in rosse gloeiing, verzwevend en wisselend, soms oplaaiend in dampend rood, dan verflauwend plots, met opdoeming van schaduwschimmen wonder-wild en fantomig uit schemerstraatje. Telkens als smidsjongen trok, aan blaasbalg, ijlde 'n metaalgloed als brandende oker over de huisjeskrommingen, heet roodgoud neerschroeiend op 'n vuil-kronkelig gangpoortje. En telkens stapten menschen, nu donkere straatfiguren, uit zijweggetjes, in den lichtgloed, als magisch éven beschenen, met opglanzing fèl, van rooie koppen, lachend en satanisch, onbe-
[pagina 61]
wust van hun rossige kleur-huivering, die wonder-diep en vizioenig gezichten en handen, vergroeien liet in vreemd avond-goud; alles rondom, dan plots donkerend verdween in zijweggetjes buiten brand-kaatsing. Het verweerde poortje stond even dan in gloed, als burcht-ingang, geheimzinnig vergroot, met achter zich, spitsen en tinnen in duisteren glimsels. En van overal kropen in rosse schijnsels de straatkrotjes bijéén, fel in vuurlijn afgestreept tusschen hevige schaduwen op kei en grond, angstig en ontzaglijk van geheimkleurig duister.... Tot plots de smidse stil uithijgde en voor 'n poosje 't straatje weer te droef-schemeren lag, stil en nietig, met z'n vuile mosdakige schemerdroeve krotjes. Guurt kon niet afzien van den rossigen brand, die telkens op den vuur-verwilderden kop van den smid vóórop uitschoot, als de balg aan 't laaien ging. Ze hoorde àchter 't hok-raampje, het getemperde geluid van z'n hameringen op de gloei-lichtende wielen en hoepels. - Met pret in 'r, zag ze 't vonke-sterren, de vuurspatten om de donkere hoofden en rompen van andere werkers dans-kringen en zweven, en alles weer heelemaal wegduisteren als de smidse tot rust kwam. Dan zocht ze in den zwakken zwaveligen nastroom van den gloed, hun hoofden, maar zag niets dan vage vormen van travaille, wiel-bonken en donkere karbrokken, groote hoefbogen, ijzerrommel en walsen, die als vergramd in de halve werkplaats-duistering zwarter uitlijnden. - Vrouw Hassel zag niets, zat met 'r donker hoofd maar te staren in schemerstraatje, tot plots vlammengloed van overkant haar kwam bebloeden, en wilden angst gaf aan 'r suffe hoofd met 'r magere hand aan d'r mond gekneld. Guurtje, tegenover haar, in ros-gouën schijn, begloeid als in tooverballet, het fijne hoofd, met die weeke trekken, als 'n Elsa, omlicht alleen, het gezicht en haardos. En plots weer schimden de vrouwenhoofden weg, met stilte tusschen de lichamen. 't Was als 'n visioen van monsterachtige leelijkheid en vreemde sage-fijne schoonheid, dat koppenleven der vrouwen, weggezonken in het diepe zwart van kamertjes-donkerte. En zwaar tikte achter het hout beschot, door de stilte, de staartklok,
[pagina 62]
langzaam, als wou ze telkens blijven staan. Tot plots weer, het raam in gloed òpschoot en de lichtkoppen uit de droomrige donkering van 't kamertje opdoemden, het star-oogende, grauw-rossige bevende kakement, met den vertrokken breeden angst-mond, bevende skelet-hand van vrouw Hassel en de zoekende oogen volgevloeid van rood licht; daartegenover het sage-grillige prachthoofd van Guurt, in magischen haarbrand tegen de rosgouën raampjesruit, enkel hoofd en buste met verdonkering van lijf. Telkens en telkens zoo, verzinking van gezichten in donkre kamertjes-diepte, als de smidsevlam kromp, en vaag de halfduistere smeden weer heel gewoon te zien waren, peuterend onder kleine gasvlammetjes op donkere draaibanken. Moeder Hassel was vandaag nog stiller dan anders, en toch kon ze helderder iets afdenken.... Nu juist voelde ze haar vreeslijk leed, zwaar alléén-leed, dat niemand van 'r begreep. Ze was altijd een gezonde vrouw geweest en, hoewel nooit heel slim, toch zuinige huismoeder. Tot ze, voor twee jaar inéén zoo'n rare knellende verdoffing in 't hoofd had gevoeld, alsof er kruisbanden om 'r schedel gingen striemen en telkens gloeiingen er tusschen door, heete opstijgingen van iets naar 't hoofd. Zoo, inéén, was ze zenuwachtig bang en huilerig geworden. En dan àlles vergeten, vergeten. Soms had ze de grootste moeite om te weten wat er in haar eigen huishouen omging. En niemand geloofde of begreep hoeveel smart ze had, hoeveel pijniging en marteling. Guurt was 'n meid die alleen aan d'r zelf dacht, dat voelde ze nog wel. En de jonges, ruwe kwinkkwanken die 'r afbluften.... Maar haar man was de ergste. Die was opschrikkend woest tegen 'r, duivelig, venijnig. Die porde en mepte 'r veel, altijd in 't geniep. Dan kneep ie, maar valsch-bang, dat anderen iets merken zouden. En nou, wist ze zelf niet wat 'r met 'r gebeuren ging. Meestal kon ze niets denken, was 't 'r dik en zwaar in 'r hoofd, watterig en benauwd.... Zoo zat ze nou weer te mijmeren.... Nou.... wá' mos ze nou puur van denke?.... da ha je't,.. kwait!.... kwait....
[pagina 63]
Wá' kwait....? Nou, kwam 't er niks opàn.... Ze kon nie.... nie....? wá' nie?.... Main kristus.... Skande!.... skande.... wácht.... wá' had ze 't nou over?.. Stil,.... da gong 't weer.... weg.... gut.... ja.... wacht nou há' s'm. - Dá' ze t'met niks onthouwe ken.... wacht se mos sich nou moar puur inprate da't van selvers betert gong.... Zoo te mijmeren zat ze, met heete knelling in 'r doffe hersens, te grienen in het donk're kamerke, voelde ze weer drukkende neveligheid in 't hoofd, vergat ze weer wat ze zoo voor 'n paar tellen nog bedacht, kwam er licht gesnik in 'r keel, maar dàt hield ze in, uit angst, instinktief al, voor geschreeuw, wetend dat ze d'r uitscholden en snauwden als 't gemerkt werd. Toch zat ze altijd in angst. Ze wachtte altijd achter, naast 'r, 'n roep, 'n krijsch, 'n stoot of woede-slag. Die wachtte ze nòu, uit 't donker op 'r suffe kop, zoo pàl op 'r af, dat ze schrok als 'r heelemaal niets was en ze uit 'r doffe staar tot herinnering kwam, èven heel kort. Maar dan kwam indommeling weer, bewusteloos en toch hoorend, als even vóór den slaap. In die suizelige dommeling bleef ze voelen knaag-smart van iets dat ze niet begreep van'r zelf, vooruit wetend, dat ze toch alles weer vergeten ging, dat alles er door verkeerd zou gaan, maar zij 't niet verhelpen kon. 't Bangst was ze voor de snauwgiftige duwen van Guurt, en nog banger voor de driftige venijnige uitbarstingen van den Ouë. Zoo opgejaagd, niet wetend wat te doen, wachtte ze weer op nieuwe snauwen, voelde ze grimmiger aandreiging van vreeslijke rampen, zoo vlak tegen haar lijf. Dàt gevoel vergat ze weer als feit, maar bleef dan nog in nawerkenden vagen weedom, angstig zenuw-spannend, eng ingekerkerd tusschen angst-gevoelens, in 'r grommen. In haar week-watterig-dichtgestopt hoofd, spande en ònrustte 't, als knaging van 'n woord dat men kent, maar dat niet wil invallen, toch door de ooren klankt, brandend op tongepunt. Al 'n paar jaar leefde ze in zoo'n martelende angst-spanning, zich erger, benauwder voelend, van maand tot maand, duizeliger, en doezeliger achter in 't hoofd, al sterker vergetend, stommer smart uitsnikkend, van dingen die ze niet wist te
[pagina 64]
zeggen. De dokter was er bij geroepen, had hooge rekeningen gestuurd, drankjes, drankjes uit eigen apotheek, zonder eind, ook de jonge arts werd er bij gehaald en in potjeslatijn hadden ze uitgemaakt dat ze 'r beide niks van snapten. Alleen de jongste mompelde iets van.... dementie.... hersenverweeking.... Toen ouë Gerrit 'm vroeg, wat 't was, had ie z'n schouders opgehaald en alleen gezegd: ‘maar geduld hebben.’ In dien tijd had zij alle moeite gedaan om er van af te komen, zonder drankjes. Want eerst dacht ze ook dat 't aan haar zelf lag. Toen wou ze, wou ze onthouen, iets dat 'r eenmaal inzat. Ze groef 't in 'r hoofd, metselde 't in 'r geheugen, met drift. Dan begon ze te zweeten, te zwellen in onrust, in benauwing en lag ze in stille worsteling met de dingen die ze hoorde en wist.. Ja.. ja, nou had ze 't nog.. 't bleef.. 't bleef.. nog.. nòg!.. Maar dan, heel zachtjes, kwam er verslapping, was ze vreemdver afgedwaald van wat ze moest, wilde weten, ging 'r de heele boel ontglippen.... Dan wist ze plots niet waarvoor ze zich toch zoo inspande. Er begon raar, wezenloos gedoezel in 'r hoofd te broeien, gedruk en iets heet-suizends kwam in 'r opstijgen.. Eindelijk dofte alles uit, ontspande en dommelde tegelijk wèg haar wil; begon weer dat stille smart-geknaag, zonder dat ze wist waarom. Plots dan, in het duister van 'r indommelen hoorde ze 'n schreeuw, zag 'n woedegezicht, rammelde 'n vloek boven 'r hoofd, drong 'n vuist op 'r aan; - nou hoorde ze stemmen van 'r zoons, 'r man, dat ze dat weer en dit weer vergeten had. Niks meer kon ze zich herinneren. - Alles klonk weer nieuw voor haar, en kort, heel kort dan, begreep ze, dat ze weer die dingen vergeten mòest hebben. Dàt pijnigde 'r erger. Sterker drong bij tijen de angst op 'r aan wàt ze beginnen moest, als dat zoo door ging. Onder hun hoon, hun schimp bleef ze radeloos, staar-bleek voor zich uitzien als levenlooze, omdat ze niet zeggen kòn, met geen woord, tegen die woedende gezichten, wàt er in 'r gebeurde. In die oogenblikken, dat ze om 'r heen dreigden in woest gekrijsch met woede-gebaar, voelde ze, onder haar eigen staren of ze stikken ging, dichtsnoering van 'r keel, met net nog 'n heel klein beetje
[pagina 65]
lucht om te ademen. Bij elk nieuw verwijt sidderde ze, voelde ze in zich 'n angst van 'n rat die achter traliewerk wordt opgejaagd, wou ze zich ergens aan vastgrijpen, waaraan ook. Vanmiddag zat ze in 'r donker hoekje, stil schemeruurtje, rustiger, nou ze geen verwijt-stemmen hoorde, veiliger zich voelend omdat 'r duisternis om 'r heenlag. Vandaag was alles weer beter gegaan. Ze had veel meer onthouden, voelde zich ook vrijer in 't hoofd, ruimer, en stiekem had ze zich voorgenomen af te zien van 'n nieuw doktersbezoek, omdat van zelf de boel wel zou beteren. Heel even blij zat ze in 't donker, dat ze nou wat minder gespan om 'r schedel voelde, dat ze weer veel gemaklijker op de namen van de menschen kon komen, beter op 't eten had gelet, weer veel van 'r huishouding zag. 'n Adem-zware stemmings-stilte suisde door 't warme achterend, paffig-warm en pik-duister. De smidse stond stil aan overkant. Dirk en Piet ronkten lichtelijk tegen muur-duister aan. Guurt zat roerloos, denkende aan 'n stoeipartij met 'n paar heertjes van de sekretarie, kale ventjes, die in hun heerige poenigheid diepen indruk op haar maakten. In d'r berekend verzet tegen hààr rijke, waarop zij loerde, die doodelijk van 'r was, had ze afspraakjes gemaakt, voor donkere laantjes-wandelingen om de tuinderijen. Maar zij wist wat ze deed, bleef zonder hartstocht. Ze zou zich daar niet te grabbel gooien, zooals zooveel meiden van de plaats, voor en zonder geld. Alles was fijn spel bij 'r, berekend op prikkeling, nou es naar de Wierelandsche Harmonie, dàn naar de kemedie. Daarvoor gebruikte ze àllen, loerend toch op één. Al was heel Wiereland nijdig op 'r, scholden ze 'r uit voor scharrelaarster, 't liet 'r koud, ze wist wat ze deed. Ouë Gerrit was uit den dorsch naar den stal gesjokkerd. - Heé Guurt, 't lampie!.... schreeuwde ie zwaar-hol uit den grooten stal, 't achterend in, waar z'n stem geweldig in het duister kamerke stortte, tusschen de schemermenschen, in de pafrust. Gauw had Guurtje 'n lampje op schouwrand boven den stalhaard geschoven, haastig weer in 't donker terugwijkend. Ze zat zoo lekker, zoo lekker d'r kansen te berekenen.
[pagina 66]
De Ouë sukkelde en bonkte nog wat aan den haard, die vlak bij den stal rookte, op steenmiddenwegje, naar achterend. Met den vuurlepel rammelde ie dof en bonkend tegen den beugel, waar boven, zwart verbrande buik van konkelpot glimmerde. - Knetterend speelde er blauwig gevlam tusschen takkenhout. Duister-ruim schemerde de stal, en ronde ruitjes, hoog, als wilde oogen-sperring, in den bleekvuilen muur, staarden, nog doorlatend schemer-avond van buiten, groenig schemerlicht dat in valen schijn tegen de oograampjes opzweefde. In dàt licht, lijnden nog even donker op, takkronkels, stronken en schors-bulten van boomen op erf, bij brokken te zien door de starre-oogen van raampjesrond, uitkrampend in avondlijk schemergroen. Ouë Gerrit moest melken, de eenige vaste arbeid 's avonds aan hem overgelaten. Uit den duisteren hoogen dorsch, waar kouë vocht van de hooge dak-welving afvloeide, donker en griezelig-vreemd, midden in, hooiberg-gevaarte opsteeg, had ie luk-raak uit den hoek een arm vol hooi gegrepen, op den tast, en het in den stal-voorgang onder de donkere koe-koppen gesmeten. Ellendig vond ie 't in den dorsch. Daar was ie altijd onrustig, in die zwarte ruimtekilte. Dan was 't lekkerder in den broeiwarmen stal. Zware urinelucht en meststank zoog er doorheen, met bijtenden ammoniakgeur, verzwevend door het donker. Heel achteraan, in 'n hoek, stonden de twee koeien op hoogtetje. - Guurt kwam brommend uit het donkere achterend, waar de jongens nog ronkten, en moeder te suffen lag, het kleine petroleumlampje nadragen. Voorzichtig zette ze 't neer op ronde raampjesrichel. Hol klonk gestap van Guurt op steenen groep, en dof-schimmig onhoorbaar sloop Hassel op z'n paars-wollen kousen, door de leegte, dwars tusschen kleur-schimmige rempalen heen. Uitgestorven donkerde de stal, die gebouwd was voor twintig koeien. Zooveel had ie 'r vroeger bezeten. Nou maar, in verarming twee, die ie niet eens houen kon op de wei. - Dirk kwam loom uit 't achterend, de stal in, gapen uitstootend die hol vergalmden in de halve duistering. Met z'n han-
[pagina 67]
den, diep weggefrommeld in z'n groote zakken, bleef ie, lijzig koeiig kijkend, om den Ouë heen en weer drentelen. - Hâ je nog wà' vangst op vailing Ouë, vroeg Dirk. - Hoho!.... ho.... ho.... niks te meer.... smeer'ge boel.... allegaer els.... saa'k moar segge.... els.... vier en vaif en nie g'nog.... skorumsootje.... - Zoo, bromde Dirk, zich uitrekkend, onder heviger gaapuitstootingen. - Toen, kijkend naar de beesten, leunde ie tegen den muur, onder het lampje, in geel-schemerig stallicht verdoezeld, bij een van de oog-starende raampjes. Guurt scharrelde rond bij de pomp, op steenen middenwegje, naast den haard, klompklotsend. Ring.. ring.. ring.. ring.., stompte 't uit donkeren hoek daar, met knarsingen van overhalenden slinger tusschen geweld-klettering van waterstroom in emmer. Even lichtte rossig òp soms 'n hand, 'n brok gezicht, 'n rokpunt, als ze overbukte dicht bij den haard. In den hoek, vóór de groep, schemerde 't zwak-geel lampschijnsel op koei-kruisen en schonken, die heuvelig afschaduwden tegen beschot áán en op dwarsmuur, als drommedarisbulten, vaal-zwart. In de stank-uitwasemende groep lag koevuil te dampen, om den kruiwagen, die nog vol mest, beklonterd achter de beesten, op achtergang stond. Plots viel er stilte, toen de pomp uitgeklaterd had, en de dreunende ring-rings stonden. Overal door den groot en hollen stal, ging kruip'rig schaduwspel over steenen vloer en muurhoeken. De Ouë had eindelijk, lijzig, 't melkblok op de stalstoep gelegd. Zacht op de koebil patsend, schoof ie 't blok tusschen de warmwasemende snoffelende dierlijven. In licht vreugdegeloei dat zacht-bazuinig en weemoedig-zangerig verhuilde in den stalschemer, draaide één koe d'r kop naar 'm toe, zich loswringend van 't touw dat vastgesnoerd zat aan de groen- en blauw beverfde rempalen. Met z'n smoel duwde de andere koe, de loeiende terug. Wolkerig woelde op 't hooi, dat de beesten uit vóórgang van den een naar den anderen kant trokken en scherp sneed door de stilte, hun grissend grazen en kauwen,
[pagina 68]
hield soms plots éven op, druischte dan weer ààn, als vloeide 't zeis-geruisch van 'n maaier door 't donker heen. Lijzig nog bond de Ouë 't spantouw om de achterpooten van 't dier, voor ie melken ging, en lijziger ging ie zitten op 'n melkblok, als 'n stratenmaker op éénpootig krukje, met de melkketel tusschen z'n knieën gekneld, èven òpgelicht, van zich af. Z'n handen eerst nat-sabbelend in z'n mond kneep en trok ie tegelijk in maatgang aan de spenen. Zacht-regenend in bleeke straaltjes, spoot sis-scherp 't melk-zoet den emmer in. Piet was ook ingeloopen, rugde naast Dirk tegen den muur. Hij hield er van zoo na 't melken 'n paar lauwe glazen in te slaan. Daar loerde ie nu al op, gulzig maar stil. Dichter had hij 't lampje naar z'n vader geschoven. Het profiel van ouë Gerrit kwam nu zwart-fijn en scherp op het inslinkende onderkruis van de koe schaduwen, fijn boerenprofiel met lokkenhang, puntig, dat lichtelijk mee-trilde met huid-siddering van koebeest. Maar telkens doezelde schaduwprofiel weg, of verwrong in woeste karikatuur op zwarte dijplekken tusschen huidwit in, als de Ouë, stram voorover bukte op melkblok, naar andere uiers, den emmer in schuineren stand knelde om de straaltjes beter te vangen. Dàn donkerde z'n ingebogen lichaam schaduw-bevracht wèg, tusschen de zwak-belichte schoften van het andere warme koebeest, dat tegen 'm aangedrongen stond, zacht loeide, in wellust om ook gemolken te worden. - Wa bliksems mooie makelai hep ie tug, heé Ouë, stemzong Piet. - Oftie.... huhu.... huhu!.... dofte beklemd stem van Gerrit tusschen flanken-inknelling van de beesten uit. - Onrustig bewoog de wachtende koe z'n achterpooten, drong nauwer òp tegen den Ouë, zacht zwiepend met staart, die opgebonden kronkelde, aan 't bindtouw. Urinelucht zoog zwaarder door den stal, en het koevuil plompte vet en zwaardampend in de groep, vlak voor de kou-uitrookende monden der loom-kijkende kerels. Telkens vielen er bonkende geluiden in de stal-stilte uit het achterend, en als de koeien met hun ringen schoven waarmee
[pagina 69]
ze vastgetouwd snoerden aan rempaal, echo'de het gebonk doffer door de licht-schemering. Wemelende reuze-gestalten schaduwden door elkaar, toen de Ouë opstond, strammig van z'n melkblok, z'n vette vuile vingers beschuimd afdoopte in de ketels, Dirk en Piet vlak voor het lampje elkaar over groep en achtergang speelsch-woest heentrokken. Scherp-zwarte profielen, dàn klein omgetrokken en zuiver-gelijkend, dan grof-vage, achteruit verbleekende monsterlijke boerentronies onkenbaar, vervluchtigend ijl, op vuil-wittigen kalkmuur. Koppen braken of zwollen, als de kerels in wilden stoei vooruitsprongen, in vlakke, verdeukte schedelbobbels, tegen bruin-morsig beschot. Groote neuzen, flauw, en zware goliath-handen, ijlden schimmig over den wand, boven bultige silhouet-schonken van koe-beesten. Zoo holde, warrelend en wemelend, een donker spel van schimmen op vale muurbleekte, en de kerels zèlf, zwak-geel belicht, met verduisterde tronies, grof-knuisterig, adem-ingeperst, hijgden uit, in de stal-duistering, stoeiend over de dampende groep. - Jullie làikt kinders, driftte midden in de Ouë, - neem jai mestkep en kuil wat àn.... 't loopt er 'tmet over.... eenmoal.... andermoal. In de voorgang stond Piet te gichelen tegen Guurtje die zenuwachtig haastig doende was in keuken en achterend. - F'rslik je 'r nie an, Dirk.... de Ouë sòanikt.... hep puur tait tut mur'ge.... nou.... mi stróói-oàfend!.... Vlak op den kruiwagen liep ie aan, z'n adem, als gouën stoom, fel beschenen door lamplichtstraaltje, tegen achterlijven van koeien opblazend. Z'n gladde komieke kop rimpelde wreed en zijn mond, donker open, boorde duistere schaterlachen, snorkend door den stal. Een narocheling van lol, barstte z'n strot uit. Danserig sprong weer z'n grof-komiekige boerentronie in scherp silhouet op vuilen muur. Dirk bleef staan, lijzig, lachloos. - Hep tait tut murrige, schaterde Piet weer, krullend met z'n lippen als 'n nijdige aap. - Daa's net, terug-deunde met luie stem Dirk. - Daa's nèt, bauwde Piet na.... je suster....
[pagina 70]
Guurt was juist weer met pompstraat ringkinkend, ingedreund. En weer holde Piet speelsch op Dirk aan, vlak bij 't lampje springend, dat z'n kop scherp-zwart weer troniede op den lichtschemermuur. Plots gaf Dirk onder jolig geschater van Piet en Guurt, z'n broer 'n fellen tik op z'n schoften, dat die woest achteruit sprong, met z'n gezicht naar de stalraampjes, en z'n hoofd-silhouet weg-reusde als angstige goliath-kop. Maar méé trok Dirk, die lui zich sleideren liet met z'n beenen in mestvuil, naar 't hoekje van Guurt toe, waar ze zingend en lach-schaterend, bek-af, met geweld neerstommelden. Guurt had aldoor èven gekeken, was met 'r hoofd, voorover bukkend in boen en emmergeploeter, tegen blauw-rood van steenen voorgang, soms net te zien geweest in zwak schijnsel, schimde dan plots weg, klomp-klepperend naar keuken, om met nieuwen boenrommel in 'r handen, weer den stal in te donkeren, - want 't liefst was ze bij lolligen Piet. Piet, ongedurig, jongen van negentien met botten van rijpen kerel, wou alles aanraken, belollen. Als ze niet werkten de kerels, zoo in den wintermiddag al, wisten ze met hun leege handen geen raad. Dan stonden ze, uren achtereen, te gapen, te rekken, te smoken, de lange winteravonden verzeurend, tegemoet; avonden, die, als ze niet kaartten of dronken, slakkerig-langzaam over hen heenkropen. Maar stoeilol kwam meestal los in broeiend warmen stal, met dien prikkelenden ammoniak-geur, 't zoetige hooigeurige onder den heeten diepen stank van uitwasemende dieren. 't Was onbewust, alsof eigen natuurdrift losgromde, in geilen vechtlust, als voor hen, de opene natuurlijkheid der koeien in vreten en ontladen, zich schaamteloos opgulzigde en weer uitplompte. - - Seg, skarreloarster, hai je t'met je vraier op sterk woater zet, 'k hep ie sien.... f'rdomd.... met die blaike stadsmuil van 't staa'thuijs. - Daa's jokkes, stem-gilde Guurt uit hoek-donkerte de stal in, onder zwaar geboen, uit 't duister te hooren, op rinkelige emmers.
[pagina 71]
- F'rdomd.... - Daa's jokkes, ikke daan niks.... niks daan 'k.... - Nou stuif nie soo.... jai hep-er t'met an ieder vinger ein.. - Tog hep-ie main nie sien.... jài nie -.. en niement nie.. schreeuwde Guurt, die nu met boender in d'r hand en losfladderende haren van 't bukken, naast Piet in scheem'ring kwam staan, één arm in heup-zwaarte gedrukt. En hijg-zacht naar adem, woedde ze uit.... - Neenet Pietje, dà' hai je mis.... glad en al mis.... main sien niement.... je sel Annie sien heppe.... daa's puur 'n lekkere.... daa's 'n kreng.... daa's s'n kwinkkwanker.... mo je hoore.... nou binne se in 'n f'raasderantie.... sel 'k moar segge.... en nou sait sain.... Nou dat de Ouë.... die laileke suipert.... - Dà' kenne wai.... onderbrak Piet grimmig.... Maar Guurt vertelde door, afgevend op 'r vriendin Annie. Piet keek telkens schuin naar den Ouë en Dirk stond roerloos, vadsig, tegen den muur geleund. - Guurt lach-praatte, telkens haar adem-stoom even beschenen, van 't donker hoekje uit naar schemeringslicht waarin Piet stond, opjagend de kerels. Hol brokkelde haar hooge vrouwestem af, in wije, klankende stalruimte, gelende schemerdiepte, waar de woordplonsjes instortten, uit niet-zichtbaren menschenmond. Ze had uitgerateld en Piet begon weer of ze niets gezegd had. - Nou skarrel jai moar roak, se weite 't.... je bint t'r 'n dunne!.... jai mi je faine snuut.... Kaik, daa's nou main weut! moar.... jai jài.... kraigt nooit 'n man.... mit je witte lintjen goan jai de kist in.... beduuf'l jai nog moar soveul.... jai knikkert mit je vraiers.... - Dà' lieg je.... heftigde Guurt weer, uit donker hoekje op 'm afspringend van 'r bukkig hijgend geboen. - Louw.... allegoar louw.... die tochtige maide.... an ieder vinger d'r éin.... en allegoar moak je hullie dààs.... Jesis Dirk.... wa trek jai roar smoel.... aas 'n bunsem op de sprenkel.... gierde Piet's stem. - Hait puur lol, bromde Dirk goeiig, onverschillig even
[pagina 72]
met z'n schoften schurkend tegen den muur,.... suinigies an.... suinigies àn.... goan se gangetje.... se gangetje.... Ouë Gerrit was heelemaal klaar met melken, 't viel 'm nog mee. Niks meer noodig, voor se aige 'n paar kan, en de rest veur de venter. Nou g'n zorg meer an z'n kop.... 't potloodje zat er.... stilletjes. - Twee koebeesten was genog, tege Maart moste ze tug weer weg.... Met woede-woelingen boorden de koeien hun snoeten in 't hooi, zoekend naar lijnkoek, die komen moest. Dirk had er al 'n paar uit den dorsch gehaald, waar ze half lagen te broeien naast de voerbieten, op 'n berg. Vóór de drinkgang zat ouë Gerrit op z'n knie, naast 'm 't lampje, tusschen beschot en voor-loop, nauw opgedrongen. De grillig vlekkerige koekoppen sloegen wilder hun ringen tegen de rempalen dat 't echobonkte. Zwaar-woest en gretig stonden hun oogbollen, donker, vol lust, en van uit hun geketenden neergedrukten stand, wrongen de koppen zich òp, in wild geronk besnuffelend de halfduistere handen van den Ouë. - In brokken duwde ie de lijnkoeken in hun vadsige, lebberende kwijlbekken, of liet ze vallen tusschen het hooi. Woelig omwolkten de beesten dan den dorren stapel, in wroest gesnuffel. Toen de koek op was sneed de Ouë de bieten in groote blanke plakken, ze tusschen het voer werpend. Gretiger gulzigden de donkere koppen in rauw-raspend geslik. Lijf-wasem sloeg overal van de beesten af, en hun bekken dampten zwaar. Vocht droppelde langs het beschot, warm-broeiend, tot vèr van de dieren àf. Woest bleven ze omlekken de donkere handen van den Ouë, die in z'n hoek, geknield, suffig ze zat te bekijken, niet meer denkend om z'n beesten, alleen, stilzalig, en roezerig na-genietend, om wrat ie weer zou te zien krijgen vannacht. En nou, in die warmte, oog-soezend in 't dunne licht-straaltje, viel 'm ineen in, 't heele tooneel. Hoe hij had gestaan, de notaris, en hoe raak z'n greep was geweest, met al dat zand en die rotte bladeren. Guurt kwam de melktesten aansjouwen, die in hun lichtig
[pagina 73]
glazuur, steen-bruin glanzerden in het scheemrig lamplichtje. Sieperend zeefde ze melk uit den ketel in de testen. Poesje, was zacht aangeslopen en geestig-fijn, tast-sluipend met z'n kopje in de test, bleef 't in drinkbuiging, zacht ingehouen, met z'n bedonsde pootjes op testrand staan, schuchter, terugkrimpend in z'n blank poes-dons, bij elk stal-geluid, bàng dat ze 'm snappen zouen in z'n snoep. En fijner nu, herhaalde 't z'n snoep-beweeg, vlak bij het lampje dat op steenen kleurgrond lichtte. Fijner schaduwde z'n kopjes-rond, snorlijntjes en puntoortjes tegen beschot, en in schuchteren snoep-stand, boog méé, scherp zwart silhouetje, gratielijk met staart en sluippootjes.
III. Het half-zesje stond klaar in de woonkamer. Vrouw Hassel en Guurt hadden hompen brood met kaas en roggebrood, zoo maar, op kale tafel klaar gesneden. De koffie stond te bakken op petroleumlichtje dat knepperde en stonk. Zwaar stoelgestommel rumoerde voor allen rustig zaten en gebeden hadden. Met handpalmen verkreukten en trokken ze hun brood af. Moeder Hassel schonk koffie.... koffie was haar eenige troost. De dokter had gezegd, dat ze 't niet moest drinken, maar ze vergat 't. Vroeger al had haar hevige drinkhartstocht elk bezwaar overrompeld. Ze mòest drinken. Den heelen dag dronk ze, dronk ze, spoelde ze iets weg in 'r, door dien heet-zoetigen smaak. Wel dertig kommetjes sloeg ze in. Dat was 't eenige dat 'r staande hield, en 'r verdriet verdoofde. Daarom stond 't witsteenen koffiepotje, koud en bruin-besopt aan alle kanten, roetig-ingebrand bij den bodem, den heelen dag op 't stinkende petroleumpitje. Bakken mòest ze. Water bij eerste treksel, water bij tweede treksel, al slapper, valer, viezer sop, klonteriger en grondiger; daarop weer nieuw gedrop. Zoo klieterde heel Wiereland bij de koffie. Overal in de tuinders- en werkmanskrotjes stonden de bemorste petroleumstelletjes, duffig en roetig-vies; stond vaal-bruin blad met grauw-steenen kopjes,
[pagina 74]
uitgeschulpt en bepuist, naast 'n nikkel komfoortje, vuil-verbrand of pracht-blinkend. - Skenk main nog wa' leut, snorkte Piet tegen Guurt, met 'n bons z'n kopje op tafel dreunend. - Nou, lachte Guurt, jai hep t'met 'n dam lait.... se kenne d'r puur 'n spaiker op je moag glaikkloppe.... wat 'n pens!.. - Kaik die, waa't hekkepunter.... wat 'n bemoeial, sou je d'r nie 'n druil om d'r hoet ketse?.... Vlug, lacherig nog om Piet's vraatzucht, schonk Guurt in. Stil gesmak zoog door 't kamerke, dat sufte in z'n dof-geel lamp-schijnsel, waarin de staartklok alléén, met z'n koperslagwerk, zacht òpglimmerde in lichte, schichtige glans-veegjes. Telkens nog bonkten ringrukken van de koeien uit den stal, of het snikken even van 'n herkauwende, zuchtte tegen de half-opene kamerdeur. Bij nieuwe broodhompen sperden wijer open de kaken, lebberden de monden, lui en vadsig in de broeiige kachel-warmte en loom tiktakte de friesche, met iets van winterigen slaaplust in z'n slingergang. Vrouw Hassel zat jammerlijk stil en verlaten te kijk-suffen onder het scheefhangende lampje, met z'n geel-rood vuil vlammetje en naargeestig schijnsel. Half afgezakt van haar stoel zat ze, in 'r vettig bruinige huisjapon, die bochelde op 'r rug. Haar afgeleefd rimpelgezicht leek grauw-zwart. D'r grijzig groezel-haar, dat flodderig los uitslonsde onder de smerige, bij de ooren gepunt-krulde steekmuts, die schedel-naakte gleuven door het gaas schemeren liet, overhuifde zwaar en donker 'r klein monsterlijk gezicht. Telkens gulzigde ze 'n slok koffie in, dat 'r magere keelkrop er van natrilde en beet dan weer op de punt van 'r vettig schortje. Tranen pinkelden plots in 'r brandende oogen die gloeiden, alsof er kalk ingewaaid was. Om 'r breed-dunnen kwijl-mond, waar op afzakte, pappig wangvleesch, dat als los vel zwabberde op kakement, in teistering doorgroefd, doolden trekken van verlammenden angst, spanning om te willen volgen wat om 'r heen gebeurde, vast te houen wrat ze dof hoorde.
[pagina 75]
Even na 't schemeruur hadden ze d'r weer geknauwd, waren ze 'r weer op 't lijf gevallen met vergeet-dingen. En Guurt had 't hardst meegekrijscht, blind voor d'r smart, zelf zich lekker, sterk, frisch, jong voelend. Nou was vrouw Hassel weer uit haar beetje opgeleefde vreugd gestooten. In één zag, hoorde ze weer alles veel slechter, vatte ze niets, ging 'r 'n lijm'rige verbinding van woorden door 't hoofd, suizelde en spande 't overal in 'r, hoorde ze geruisch, verdoffend om 'r héén, van stemmen en àldoor achteréén, fluiterig gegil door de hersens diep in 'r ooren. En telkens slokte ze gulziger 'r koffie-vocht lekker, warm, smakkend en opzuigend de zoetige vuilheid, die 'r niks zei, niks verweet, niet aan 't schrikken maakte. Paf-rust loomde 'r weer in 't kamerke, waarin de dingen, boers-knus aanglinsterden. Klein-stijf stond in 'n dwarshoek, schuintjes, 'n pronkschoorsteentje, zelf-getimmerd plankje, omspannen met vaalrood lapje, koper-bepend. Om de lakzwarte glimkachel lag morsvuil, ingetrapt kolengruis en 't plaatje dofte blikkig. Glanzerig van politoer-lichtvleksel, in rood-bruine gladheid stond er tegenover mahoniehout linnenkastje, parmantig-stijf, op klein-breed pootwerk, aan hoeken versierd met poppetjes-spul, fel-kleurig steen, en tegen het blom-grof, geel behang, hingen los-opgehaarspelde gore haarwerkjes en kleur-stervende chromo's, koningen met pelzen en Zwitsersch meer-blauwsel. Alles bakte en loomde 'r vergeten in boerenknusheid. De grof-rooie stoelen, met hevig geel bies-streepsel stonden te drenzen in den doffen lampschijn. Alleen de kwikzilverige vaasjes, buikig-rustig, op het mahonie-kastje, vroolijkten met breed-mondige lichtstreepjes. Naast de kachel, achter vuilen kolenbak, pronkte rijk-ongedeerd, koperen standaard, met schep, koperen tang en pook, sierlijk gebogen en zacht-beflonkerd, smetteloos voornaam lachend tegen den vuil-roetigen pook die ernaast op 'n stoel lag. In 'n anderen hoek van laag-balkend kamerke wemelde 't van portretten, op klein tafeltje met goor-stijf-krullig haakwerk belooperd. En vlak achter vrouw Hassel donkerde 'n korf met tortelduifje, dat uit z'n beduisterd kamerhoekje klagelijk koekeroede.
[pagina 76]
Tusschen stemgepraat en eetgesmak, bij stilte-poozen, weemoedigde 't duifje, uit 't licht geschoven, in z'n korfje, op 'n voetstuk van gebroken bloemstandaardje, dat sidderde als 't diertje sprong. Zacht klagelijk koekeroede z'n zwel-kropje, als 'n kindje, dat ergens ver, zacht te schreien en te snikken lag. Plots trok Guurt 't meer in den lichtkring, toen 't juist, wilvenijnig zich-zelf in z'n veertjes zat te snavelen, hals verdraaiend diep. Bij 't geschuif, plots vooruit, in 't licht nu, dat z'n korfje inschemerde, dook z'n kopje onder de veeren weg, begon ie stil te loeren voor zich uit, stil, als luisterend naar wat gezegd werd door Guurt. Dan weer keek ie bijzij àf met z'n donkere karmijn-oogjes, die kniploos stonden, staàr, stil. In één weer kropte dan, uit teeder donsborstje klagelijk kindergekreun, heel zacht en als van ver, koekeroekoe, koekeroekoe, melancholiek in de paffende, scheemrige kamerke-nist. Guurt, met dikken vinger, krauwde z'n nekje, door korf-tralie heen onder staal-blauw glans-kraagje vol violette weerschijntjes en groenige schubbetjes. En geestig, onder 't krauwen, vonkten donker, z'n rooie gloed-oogjes van lekkerheid, ging dommigdwars z'n teer kopje als om te luisteren, weemoedden weer z'n koekeroe's klagelijk kamerke in. Plots gaf Guurt 't korfje weer 'n duw achteruit, dat tortelduifje wegdonkerde in 'n hoek, en schrik in z'n wijnrooie oogjes stolde. Ouë Gerrit had Guurt wat gevraagd, die lijmerend onverstaanbaar antwoordde met vollen mond. - Nou joa.... sel 'k moar segge.... fa'n koniggin Fillemientje.... hai je nog wat lese kenne.... eenmoal.... andermoal.... Klank van groote onderdanigheid was er in z'n stem gaan beven, en met vreemd-rilligen eerbied sprak ie den naam van Wilhelmina uit. Dirk schoof stil Guurt z'n koppie toe. - Kijkend naar d'r vader, schonk ze gedachteloos in, gansch bevangen door het denken aan de rijke almachtige koningin.... - Hée doedelsak, lachte Piet, haar tegen den arm stootend, genog, je skinkt t'r snof'rjenne noast.... - Aa's se nouw t'met trouwe goat Ouë, schokkerde Guurt,
[pagina 77]
alsof ze niets gehoord had, door,.... aa's sai nouw trouwe goat de koniggin.... hep sai dan d'r femilje.... en magge die d'r na kaike?.... Ouë Gerrit schaamde zich altijd 'n beetje voor de groote kerels en z'n meid dat ie d'r niks van wist, en dat tie nie lezen kon. Brutaal, lukraak stootte ie 'r maar uit: - Wel joa.... sel d'r ommirs puur niks.... skele kenne.. dà moak niks, loa se kaike!.... je hep 'r ven dit.... en ven dàt.... op soo'n dag.... hoho.... ho.... se komme uit de hooge!.... sel 'k moar segge.... en mit hoarlie pakkies àn.... afain.... fiere en vaife en nie genog.... enne.... - Nou joa, hield Guurt vol, die nog niets wijzer was. - Toe maid, gromde Dirk, die nauwelijks wist dat 'r 'n koningin bestond, skenk in, je skenkt t'r noast.... - Nee, jokkes, verdedigde Guurt, maar nog niet loslatend haar vader: - Moar.... enne.... nou.... aas d'r puur hooge.... - Kaik tug veur je.... doedelsak, je skenkt op main poote, helhoak.... - Main kristus, waâ jokkes.... - Nou grinnikte Piet, skeelt t'met gain koe.... skeelt t'met gain koe. - Jesses wà' kerels.... wa hep jai smoor in.... en jullie.. jullie.... wete d'r ook gain snars van.... weet jai 't moeder?.... Ze schrok op, vrouw Hassel. Niemand vroeg haar ooit wat over zulk soort dingen. - Gut.... schokte ze stemhaperend.... da wee'k nie.... al t'met.... Schuw brak ze af, gejaagd, want nou, waarachtig, nou wist ze niet eens meer waarover 't ging, wàt Guurt gevraagd had. Haar leerig gezichtsvel fronste samen in monsterlijke rimpeling, en haar grijs-grauwe brauwen dottigden krampend. Vergeten, vergeten, smartte 't stil in 'r, met 'n snikhuil, maar uiterlijk bleef schrei-loos haar gelaat. Alleen lichtelijk sidderden haar kaken. Plots sprong Dirk woest op, bonkte z'n
[pagina 78]
stoel tegen den muur dat duifkorfje trilde en vrouw Hassel opschokte van 'r zitje. Met rumoer ging ie den stal in, achteruit op straat. Guurt was gretig in Wierelandsch krantje gaan koekeloeren of ze ook iets van de koningin lezen kon, van wie ze boven haar slaapstoel twintig beeltenissen had hangen, in al andere standen en leeftijden. In 'r egoïstische voorstellingen, waan-zeker en achterhoeksch-bedompt, wemelde 't van licht, goud en juweel, als ze aan de koningin dacht. En hoog, op 'r verheven stoel zag ze Wilhelmientje zitten. Van de kranten-berichten begreep ze niet veel; uit 'n behoorlijken zin kon ze juist niet wijs worden.... Als t'r zoo stond, in die deftige krantentaal, voelde ze zich kregel, 't verwarde hààr voorstellingen, want die alleen leefden voor haar. 'n Paar dingen maar, licht, juweelen en goud, overal goud en 'n hooge stoel, 'n troon, - dat alles omgedraaid en omgedraaid in allerlei variaties, bedacht en bekeken met haar achterhoekschen weelde-hartstocht, dat 't sterde en fonkelde voor d'r oogen. En nou die kranten! Maar half lezen had ze geleerd. Dirk voelde heelemaal niets voor 't feest; wist niet eens waar Den Haag lag. Toch zou ze doorlezen. Knusserig schonk ze zich nog 'n kopje leut in, en naast 'r, schoof bevend-gulzig, de blauw-doorpeeste grauwige beef-hand van 'r moeder, die ook weer hebben wou. Plots kwam Dirk weer in, plompte zich weer neer bij de kachel. Guurt frommelde 't krantje op zij. Niks snapte ze 'r van. De Ouë zat met ingezakt lijf in z'n op schoot gedrukten tabakspot te morrelen, lijmerig z'n pijp vullend, vingerdiep, den tabak met duwetjes bedaard inplettend. - Vroolijk snaterde Guurt weer op.... - Hep jullie hoort van die raike vent van Duinkaik.... die hep s'n aige veur s'n kop skote.... - F'rdomd! riep in verbazing ouë Gerrit uit, onder zuigend aantrekken van z'n pijp. - Of tie!.... de kommenai is d'r vol van.... en de slager sait 't ook.... en welk gast je d'r spreekt.... de heule ploats weut 't.... s'n aige doodskote....
[pagina 79]
- En ikke hep hoort dat tie valle is, zei Piet, leuk-ontgoochelend 't nieuwtje van Guurt. - Main kristus! wa jokkes, sloeg Guurt de handen met 'n klets in mekaar. - F'rhange, zei plots, kort-stug Dirk, f'rhange, da heppe se main sait.... - Wie sait dà' nou....? - Kees....! - Kees, Kees, bromde de Ouë, da beest.... die hep s'n skoenlappertjesmoandag weer.... sal dronke weest sain.... t'met nooit nuchter hoho!.... - Da lieg je Ouë.... da lieg je.... driftte Dirk met 'n slag op tafel. Stil bleef de Ouë doordampen in snelle zenuwtrekjes aan z'n pijp, omwaasd in rook. Maar verjenne, wat keek die Dirk leelijk. Waarom most ie dat ook zegge. Hij wist tug da Dirk geen kwaad op Kees kon hooren. Hij bleef zwijgen, zuigend reutelende haaltjes uit z'n pijp. Guurt wou geen ruzie, ze had er genoeg van. Nog volgepropt zat ze met nieuws. - Nou die soon van die kwinkkwank in de Bikkerstroat.. die sosiaal?... die hep mit se moeder motte f'rhuise.... hai hep skult bij de slager en skult bij de bakker en skult bij de kruienier.... en se motte d'r of.... en 't heule spul mot f'rkocht.... murrege.... - Daa's puur klets maid, sarde Piet weer leuk.... hai hep skarrelt mit Mie van de metselaar.... en da sit nou mit jonk.. en nou hep ie van d'r broer op s'n ribbekast hat.... en nou durft ie nie meer op stroat komme.... - Niks van woar.... sloeg Guurt weer 'r handen de lucht in met 'n klets tegen elkander.... Mie sit nie mit jonk.... en s'dient in Amsterdam.... - Nou, bitste Piet.... seg.... is m' ook 'n happie!.... wa sou dat? hep se doar g'n dam legge kenne.... kom sussie?.. kalk m'rais in main fieselemie.... seg, kaik nou nie soo onnoosel.... - Seg Piet, vleide plots stem-zacht Guurt, van-oàvent is d'r
[pagina 80]
in de Son soo'n prèchtige kemedie.... toe, neem màin nou d'r is mee? - Jai hep main noodig, debies, neenet snurkert, da' lapje main nie! - Main kristus, ik hep nooit niks.... nooit, driftte Guurt gemaakt; heé Piet.... toe.... wees d'r nou erais 'n oardige knoap!.... ik hep aêrs soo'n dooie Sinterklòas.... se speule van moorde.... soo vreeselik.... je weut wel daa'k 'r dol op bin.... - Nee Guurt, daa's niks veur jou.... dan grien je.... - Nou ik sel niet-en griene.... toe Piet.... feremp'l.... ikke sel niet-en griene .... ik bin d'r soo dol op.... op die moorde, aa's sullie vechte en d'r binne allegoar ongelukke.... nou, dan hou 'k jòu vrai.... sullie vechte d'r mit messe.... Geert Grint hept veleje joar self sien.... toe Piet.... sel je nie beroue.... kaik.... soo hiet 't.... waor is 't krantje?.. hé moeder! gaif hier!.... kaik.... Lesoare de Veehoeder.... kaik, vaif tefreele.... de moord in de herberg.... en.... wachters van 't pelais woakt.... Te dansen begon Guurt, te stem-vleien. Ze hield dol van vreeslijke dingen. Bij elk vechtpartijtje in Wiereland was ze te zien, vooraan, en toch vond ze 't vreeselijk naar en griezelig. Als ze bloed zag vloeien met vechtpartijen, dan krampte 'r iets in er van heerlijke naarheid. Van moorden, spoken en ongelukken wou ze alles haarfijn weten, en hoe bloederiger, hoe naarder, hoe griezeliger ze genoot. Maar Piet was niet te vermurwen. Van avond, strooiavond, nee, dan most ie de ploats op, lollen met de meiden en zuipers. - Wa' geep, nijdigde Guurt, nou, dan goan 'k alleenig!.... Dirk zat lichtelijk te ronken, met kop tegen kachelpijp.... z'n ingezakt lijf stonk van grondvuil.... z'n stomp-wreed gezicht stond grimmig als van 'n slapenden bloed-dog en z'n vurige zeerende wimpers, streepten pijnlijk-rood onder z'n in gelen lampschemer, duisterende oogen. Hem vroeg ze niet eens.

[pagina 81]
IV. Tegen acht uur stapten de jongens op. In Wiereland joolden door de donkere straatjes, strooiavondgangers. St. Nikolaas was in wit gewaad neergedaald in 't stedeke. Tegen den avond, uit grauw-grijze lucht dwarrelde wemelend, stil-blank geschitter en gevlok, windloos neersuizend, ruischloos blank, héél stil vertooverend daken en boomen. Het stille dorp-stadje was als dichtgeweven met blank schuim in enk'le uren, en overal schimden, wit-hoekige geveltjes, schuin en laag, zwaar besneeuwde dak-vlakken, schuimblank, met schaduwblauw van kousjes-koud licht, in de hoofdstraten. Langzaam aan kwam vertier en rumoer uit de achterwijkjes, sneeuw-scheem'rig verlicht, wègdroomend, in donker rossiggoud schijnsel van 'n paar ouë vlamgaslantaarns. Naar de groote handelsstraat ging òp, gekrioel van schreeuwende kinderen en luid-pratende menschen. Door elkaar liepen deftige burgerij, lollende, flappende meiden en jongens, in blanken sneeuwval, en geluid-dempend verbleekte de straat in stille verwitting. Het voorplein van stedeke bij 't station, waar 'n groot weibrok witte, schimmig onder donkeren hemel, lag roerloos; en van verre, op Lemperweg, naar 't dorp Lemper, bronsden in duisterdiep, 'n paar rossige gaslantaarns op geheimzinnig verwitten boomendrom. De Baanwijk schitterde in winkellicht, aan weerskanten en overal achter gloedglazen, spatte blinkering en fonkeling van kleur-voorwerpen. Voor iederen winkel stonden troepjes kinders, opgeduwd door grootere jongens en meidenvolk, en 'n stroom stommelende drukte-menschen ging en kwam de straat af en op. Soms, uit de massa, bleven er plots staan, 'n groepje, om te lach-kijken naar gillende dienstmeisjes en tuinders-dochters, die besneeuwbald en wit-gebombardeerd werden, bangelijk vluchtten in winkels en portieken. Telkens joolden kleine en groote stoeten dwars door den wandelstroom, sneeuwbombardeerend als woeste donkere duivels omraasd van witte projektielen.
[pagina 82]
Woest, in heete feest-stemming braakten kerels hun lol uit, tierend en stoeiend. Zwaarder joeg rumoer door de anders doodstille winterstraatjes, als allure van groote stads-woeling. Lachend, gedempt, deftig, trokken notabelen van de plaats, voorbij opgedirkte winkeltjes, lachend minachtend om stedekepraal. Staan bleven ze alleen om kindertjes te plezieren; kindertjes juichend bij poppen die te star-oogen lagen tegen 't koue winkellicht, in kleurige kleertjes en strakke waskopjes; oogengulzigend naar fornuisjes en kookstellen die kopervonkten in etalage-extaze; naar groote paardekoppen, omstrooid met zilveren en gouden snippers. Tegen half negen zuiverde de straat zich van het heerige volk, bleef alleen het woelige, arme, zuipende en stoeiende Wiereland, de tuindersjongens en meiden, armen, schorem, lawaaiend in de witte sneeuwhal, verplompend zijn stil-vonkend rein-blank, met zware donkere voeten, vol gloei-hartstocht en stoei-lust, beestig bijeen gekliekt, onder daverend schorre stemmenlol. Van uit het Kloosterpad, smal kronkelwegje, uitloopend op de groote Baanwijk, kwam opzetten zangkoor van jongens- en meisjesstemmen, donker kinderstoetje, achter elkaar áángerijd. Voorop praalde 'n snuitertje, bemombakkest, met zilveren haardotten aan masker onder de kin, bisschoppelijk beplakt met zilveren papieren mantel en hoog besteekt, omrand van sterretjes-rood, en ritselige goudloovertjes. Naast 'm ging 'n roetig besmeerde kleuter, kannibaalsch wild, in witte oogappelswoestheid, gooiend met sneeuwballen naar ieder die voorbijkwam. Dàn gedragen, dàn gesleurd en geduwd werd Sinterklaas. In z'n hand hield ie 'n schommelende lampion, overgebleven siersel van Drie-Koningen, in kwijnerig rood en groen licht, afschijnend op z'n beschilderd mombakkes, dat schaduw-geelde zwaar en bang. Om lampion, in zwak rood schijnsel, droomerig en diep, draaide 'n wiel van zilveren sterretjes door 'n ander, met 'n touw naast 'm, in gang gewenteld, dat 't wemelde, glans-zilverig als waterkringen van fontein, om de half-belichte kinderhoofdjes. En zoo, kronkelend achterelkaar, donker-stoetig, grillig-rood bewasemd in lampiondamp en groenige dooreenschommeling
[pagina 83]
van vale lichttintjes, slangde 't troepje de bleek-besneeuwde Baanwijk over, tusschen de boomrijen door, in schaduwdans achterhaald op sneeuwgrond, de stoeikerels en wijven tegemoet, onder jongensgekrijsch en meisjesgegil. Van ver klonk soms even, stemzwakte van kleuterige achterblijvers, die met stukkende lampionnetjes en afzakbroeken, meezongen en roffelend rommelpot sloegen in 't verwarde gegalm,.... liedjes van Driekoningen dat komen ging: Drie koninge drie koninge Gaif main 'n nuute hoed Main oue is f'rslete Main foàder maa'g't nie wete Main moeder hep gain geld Achter de rooseboom is 't teld.... Aan het eind van de Baanwijk stonden de achterwinkels opgepropt met troepen hurriënde meiden en jongens te smakken, vettig-glimmende feestgezichten, beglunderd en opgedirkt in kleeren-schetter, voor 'n geïmproviseerde toonbank, opgeslagen in 'n leeggeruimde kamer. Blikjes gingen van hand tot hand als 'n smak over was. - Wie hepp sàin, leste blikkie?.... tien cent, krijschte armelijk schorre kerel achter de toonbank, - 'n venter die op den dag met afvalgroenten door de plaats ging, en nu, tot laat in den nacht, met schreeuwen en smak-opgejaag voor de winkeliers, nog 'n extratje verdienen wilde. Achter 'm stond deftig banketbakker-eigenaar met witte baret, blufferig in 't wit, vettig-grinnekend bij stormgeloop van menschen, lacherigkontroleerend, met z'n handen frommelend onder z'n blank schort. - Nou, is nou dààn, la moar beginne, riep 'n ongeduldig bochelig kereltje. - Nog één blikkie,.... nog één, schorde de venter met armelijken zangdeun in z'n stem, om fut in den dobbel te houen. Achter 't kereltje, grabbelde 'n hand naar 't blikje.
[pagina 84]
Nou kon gesmakt worden. Ratel-dof bonkten de dobbelsteenen in den smallen houten smakbak. Jans Brielle gooide negentien. - Neeg'tien gooit, neeg'tien.... schorde pijnlijk heesche venter, en duwde 'n anderen grijparm, die opdrong met z'n blikje, in ruil, dobbelsteenen in de hand.... Dof rolden ze den bak in.... - Sestien gooit.... neeg'tien blaift winne...., deunde de venter.... de hoogste hep sain, twee pond paling of ses pond speek'laos..... - twoalf gooit.... neegtien blaift.... Jans je stoat prechtig mait.... En telkens bonkte 'n andere worp den smakbak in, onder heet gedrang om te zien, uitbarstende hoera's, gevloek, geraas en gelol van lage en hooge gooiers. Het stonk vunzig, tusschen jassen en mantelgoed. Onder de hitte wasemde natte sneeuwlucht uit de kleeren op. Pilows, jekkers en duffelen manteltjes zweetten, tusschen ranzige vischlucht van paling, poonen, gebak en brokken. Straaltjes nat sieperden van hoeden in nekken en telkens raasde gevloek òp van kerels en meiden die dachten dat er sneeuwballen gegooid werden. - Seg Jans.... jai hep sain vast.... hoor.... t'met ses pond vraiers.... wa mo je mit soo'n vracht.... puur ses pond.... Piet Hassel zang-deunde achter Jansie, komiekerig afwerend onder 't spelen, aanvallen van stoeiende giechelmeiden, die 'm telkens op z'n neus wilden tikken met kop van Sinterklaasvrijer. - Nou, lachte Jans terug, - mooie hoog-stevige boerinnemeid met dikken wellustkop en glimmig opgepoetst wangrood - bin je jeloersch?.... - Waa'n geep.... moar ken 'n mensch nou mi-sonder fesoen.... ses vraiers àn.... - Sevetien gooit, schorde rauw er doorheen, grauwe venter met zenuwknuisten op oude toonbank trommelend.... sevetien.... neegtien blaif winne.... Maar Jansie zag 'r geluk niet in woede. - Geep, geep, daa's je suster maan.... bi je beduufeld, en
[pagina 85]
in 'n kwaadaardigen duw aan 'r kuifblond, wrong ze overbodig 'n haarspeld dieper in 'r kapsel, met zenuwgebaar. - Dwarrel, stoppelkat, lolde half gebelgd Piet terug, kabbeloebelaap.... waa'n fiselemie.... waa'n muurvarke.... waa'n binnebeer. - 't Kijlde scheldnamen, met zwraar gelach van omstanders bij elk nieuw grapwoord, dat z'n mond uitflapte. De smak was om. Jans, die negentien gegooid had, won. - Neegtien hep wonne.... wa mot sain.... twee pond paling of ses pond speekeloas? Dolgraag had Jans de vrijers gekozen. Maar nou er Hassel zoo gesmeerd had, durfde ze niet voor de omstanders. In heeten wrevel nam ze de paling, zich zelf in stilte verwenschend dat ze de vrijers liet liggen. Rammelend gingen de blikjes in zakschort van den venter. Z'n schorklankige stem, rauw, roggelde weer. - Wie mot.. wie blief 'n pond paling of drie pond speek'loas?.. Plots dromde 'n woeste groep van zestien kerels, den winkel in. In gillende, krijschende herrie kaapten ze duwend den groenteman, vóór dat een ander nemen kon, de blikjes uit de schort, dat ie waggelde achter z'n toonbank. Een uit de groep, kerel met rood-behaarden kop, ottergezicht, snee-geulen om z'n mond en korst-rooie haak-krabben dwars over den neus, stak hoog, boven hun hoofden 'n gonjen zak, schreeuwend: - Hier kailt de mikmak in!.... In 'n oogenblik waren de blikjes afgekocht, verdrongen ze andere smakkers die gromden en vloekten. Zware rookwolken dampten ze tusschen de menschen, rossig opkronkelend boven gelige koppen-donkerte. Hun pet-kleppen glimmerden onder 't lamplicht, als mes-flikkeringen, bij hun wilde hoofdbewegingen. Telkens had één uit de groep bij wilden dobbel een smakprijs, die met rauwe hoera's en stemme-donderingen den grooten zak van den rooie ingekwakt werd, onder gedrang en geduw naar den kerel. In tien smakhuizen was de groep van zestien al rondgeduiveld.... Dit was de elfde.
[pagina 86]
- Wie mot blikkies, schorde venter beverig en ontdaan.... drie krentebroode of vier varkeslappies!.... Tegen de troep drongen nu anderen in die ook blikjes hebben wilden; 'n metselaar nam er acht, voor zich, en vier meiden die naast 'm stonden. Maar zij, één met hun zestienen, gierden en stem-rochelden er tusschen door, en weer had met dobbel-rondgang 'n kerel uit hùn bende den smakprijs. De rood-behaarde kerel met z'n verwrongen smal ottergezicht, gilde als 'n razende, zwaaide den zak boven de paffende menschenkoppen en rukte de bloederige varkenslapjes, 'n helpjuffer, achter toonbankje, uit d'r beenige handen. En telkens weer won er één uit hun midden, rauwden ze hoera's, onder wilde zwaaiingen van den zak, dat bezadigde smakkers krompen van schrik. - Telkens weer kwakten ze, op en door elkaar in den donkeren gonjen muil, Sinterklaas en druipende bloedbeuling, paling en banket, chokolade en konijnen, onder dolwoest gekankaneer van den stoet, die in z'n kring trok, angstige meiden, dwingend ze mee te gieren. En òpstaarden in wilde extaze allen naar den grauwen zak, hoog in armstrekking van rooien dolleman, boven koppen, slingerzwaaiend door mistigverlichte rooksfeer. Bleek als z'n bakkersbaret hielp de winkelier, bevend van drift. En z'n vrouw, in de lage kamer, naast 'm, groen-grauw van angst, trok 'm telkens aan z'n mouw, dat ie zich bedwingen zou. Onverschilliger in 't geraas, ringelde de venter voor-zich-uit, in schorder stemrauwte.... - Wie mot.... wie blief.... drie kenijne of twee pond beuling.
V. Piet Hassel, sterke oproerige Wierelander, was kroeg in, kroeg uit geloopen op de haven, waar wit-schimmig de spoordijk weg te donkeren lag, achter het breeë watertje en vèr, ver, nevelig-blank van alom polderland, waarin fantomig reservoirs van gasfabriekje opdoemden. - Groote molen rechts, naar 't
[pagina 87]
station, omkneld van donkere huisjesgroep, vaagde sneeuwschimmig in duistere lucht, melancholiek over verren polder starend, den versneeuwenden bleeken nacht in. Piet had z'n vrienden opgevischt in een kroeg bij Schildert. Hendrik Gelder, de Haas bijgenaamd, Jan Sik, Kees Slooter, Kol en nog wat arme ploeter-schooiers, woelige, jolige losse tuinders en bloemistknechten met 'n paar sigarenmakers. Naast hen schuchterde bescheiden, 'n half-heerig klerkje van de fabriek van ingelegde groenten, 'n Wierelandsch burgertje, dat zich 't liefst bij plebsche arme, schooiende herrieschoppers opdrong. Ieder in Wiereland kende 't zuipende stelletje, als gevaarlijke vechtersbazen, nakende zwoegers en sjouwers, die in dronkzwijmel opspogen tegen alles, allereerst tegen elkaar ruzieden omdat Kol en Slooter, katholiek, Sik en Gelder, protestanten, in hun hitte-buien, elkaar moèsten afrossen. Want verborgen ingetoomden, plòts soms uitziedenden schroei-haat sintelde en giftte er altijd tusschen bevolking, katholiek en protestant. Onder alle standen dàt gebruis, al wilde niemand 't weten, omdat, gelijk verdeeld in aantal, men elkaar te veel noodig had. Maar soms barstten de belhamels los en helleveegden rond, braakten langgesmoorde driften uit van twee kanten. Nuchter, kon 't Wierelandsche stelletje elkaar wel luchten. Iederen avond, in den naakten wintertijd, broeiden ze vast bijeen, in 'n kroeg. Eerste avondwerk was jacht op meiden, achter, op de stikdonkere kronkel-weggetjes, tusschen tuinderij en wandelpaden. Wellust-jacht van buurtmenschen waar geen simpel landelijke vrijage òp kon leven, of doodgetrapt werd ze, door rauwe spot en krijsch van verdierlijkte massa. Gewissel van meiden en jongens was overal. Leefdrang en passie werd genomen of betaald. Na meidenjacht, gloeirig en wild, weer terug honkten ze in kroeg, om ronde tafels in kaartspel-gegier. Zoo, elken avond had schooierigste tuindersgroep hier samenkomst, kwam werkvolk van Wiereland, onder heet-ingehijsch van brandvocht bijéén, verzoende zich tijdelijk haat van katholiek, protestant en jood. Dààr, in dompige, donkere kroeg-holen waar geur van jenever zoetig-helsch doorheen schroeide, werd gezopen, uit
[pagina 88]
wellust, uit hartstocht, om ploeterramp van komenden zomer te vergeten, om zorgen te zien vernevelen achter rooiig lichtende blijheid, glanzende dronken-oogen-kijk, om werkpijn te stillen, te dempen, met iets, dat warm-gloeiend inbeet, in hun brandend lijf. Zoo werd gezopen in Wiereland als nergens in andere streken, vloeide er één hittestroom van drank, dampend vocht; dromde er altijd gewriemel van schreeuwende, woedende, melancholiek-geslagene of komisch-beschonkene kerels; kerels, die vrouwen en kinderen lieten krepeeren van honger in winternaakte. Zoo ging laatste duit in hevige zuipkoorts en driftigen gok, naar vettige, joviale, buldoggige kasteleins, die meerookten pijpen, pijpen vol zware tabak, en gemoedelijk rondsloften, op hun gekleurde toffels, tusschen hun spuw-bakjes met zand, volgeklodderd van vuil. Dien avond ging het vriendenstelletje kroeg in, kroeg uit. Burgervader had permissie gegeven, dat herbergen en danszalen later mochten openblijven. Zoo trokken de kerels heen en weer op 't schemerend haventje, dat stil lag schichtig, onder sneeuwgeschemer, en zware donkering van masten en booten in watertje, somber-groot opschaduwend tegen spoordijk. Uit de danszalen golfde bij vlagen, onder deur-opengesmak, rumoer, dat zacht verdempte in sneeuwgrond; galmden doffig, in tierend gewar, koperen muziekscheuren en zangstemmen. In lange smalle loodsen wriemelden opgepakt de dans-brandende Wierelanders. Opgejaagd, in gloeiende schroeiing, kookte 't licht, 't avondlicht, uitkoperend fel in brons-hevige vloeiing, van balken en wandbrokken neer. Lang uitgereept leegden zwart-bemorste banken, waarop vermoeide paren zweetig uitdampten, droef-schroeiend omneveld in rook, rossig walmgewolk. Stik-benauwing en heete adems persten zwoel-zwaar, door de lage smalle lolzaal. Wierelandsch zwoeg en plebs, zweetende meiden, rood en grauw van dans-hartstocht, kerels en jochies joegen in stormdwarrel op heesch, opjagend muziekgetoeter door de loods; joegen en tol-dwarrelden, dat kwijl langs hun
[pagina 89]
monden liep, de wijven met opwaaiend rok-gefladder en giftige beensliertingen. Drie danszalen was Piet Hassel met z'n vriendenstel al ingestormd, maar teruggedrongen werd ie overal, door kleurig-helsche warreling van donker-verlichte paren, die telkens plompiger aandromden van hout-kaal buffet naar ingang-deur. Eindelijk was Piet met de anderen in grootste danszaal meegezogen met afdeinende dansgroep. Achter 'n dikstrakken kop van 'n rossig zwaar bebakkebaard agentje bleef ie staan, ingekneld van lol-lachers, achter z'n rug, klown-dolle grimassen makend. Toen omzag agent, gooide Piet zich wild met de anderen in helschen kleurkolk van dansende paren, meiden die vlammen ketsten van hun blouzes, rokken en befonkelden haarpronk. Plots voelde Piet zich in-gebonsd, omkneld van allen kant. Wegwemelend rok-gezweef en geruisch van meiden joeg in zinlijke vlucht-geur en plooi-ruzie voorbij. Harkig sleurden de kerels mee in stronkige armenknel. Vriendenstelletje was uitelkaar getrokken. Alleen Gelder zag Piet naast zich, midden in 't dansgewemel, die niet af kon zien van het witte onderrok-gefladder, dat telkens vèr onder opgeschorte rokken uitzinlijkte. Plots greep Piet, Gelder vast, begonnen ze stijf-komieke stappen rond zich te trappen, telkens opbotsend en wankelend, zich schijnteeder omarmend als jong paartje. Schatering en hittend gejoel joeg om ze heen, zwaarder bonsden lichamen áán tegen de twee harkige kerels, dat ze waggelden, en dobberden gierlollend. - Haej.... kanteloepp! je fiel droait.... snof'rjenne.... twee kerels.... krijschte Kol. - Kaik, die klebakkium kaike.... t'met skiet ie op je af.. hai is puur 'n vuile smakwammes!.... lachte 'n tuindersmeid, die met zweet-rood hoofd naar 't agentje bukte, kanaljeus, 'm 'n ruk aan z'n baard gaf. - Nou aa's j'r senie in hep ka je f'nacht in 't koarte-huis maffe.... zong Wierelandsch stemgalm er doorheen van 'n meid die bukkend d'r kouseband toehalen wilde maar weer omgebotst werd door ieder paar dat 'r zag staan, kuit-naakt. Zoo, zangerig doorwarrelde stemme-gons, schel gelach en
[pagina 90]
schoffel-bonkend geraas, schal-scheurden felle trombone-dreun en hoornstooten uit van poepers, die half gekneusd en gebeuld op hoogtetje, achter groen hekje troonden, tusschen buffet en plee in. Op hun vaal-groene buizen, schemerden de rood-vuile epauletten, als bloedvlekken, verkleurd in stofstuifsel, dat opjoeg van zandgrond, lichtende hoozen, zacht weer neerpoeierend over gekromde speelruggen, en vervaagd rooiig, hun blazende walmkoppen bolden als barstend gespannen gas-ballonnetjes in oranjigen nevel-brand. De zweethoofd-meiden, in hun opgedirkte kleur-helsche japonnen en lijfjes, plomp-hevig en boersch-echt, met schitteroogen, die gilden van genot, zopen langzaam smakkend, opgedrongen tegen buffet aan, bier, groot glas, omkneld in bonkige goudberingde werk-knuisten. Enkele koketteerden met armbandsiersels, omrammeld, kannibalerig-woest bepronkt, wild in haar en hals, getatoeëer van tulpenvurige doeken en strikken. Vóór 't drinkstoetje van meiden duivelde heet gegons van wemelparen onder lichthoek, schroeide rossige walm, stinkdamp van zweetlijven en asemen. Dronken tronies van mannen en meisjes lachten al ààn in zuipgrijns; uit de wemel-stoeten dampten op, rooie wilde oogen van verhitte vrouw-koppen. In gestoot en geduw werd gillerig en jagender de pret. De mooiste meiden smakkelden en koketteerden in boerenwaan, stijf en plomprauw met wreed gebaar, damesnadoenerig-stijf. Bij hoeken gedrukt stonden paartjes, in knie-knikkenden stand, krachteloos te mondzuigen en zoen-lebberen. Op de banken plonsten groote groepen neer, dood-affe, hijgende, zweet-druipende paren, elkaar zoetig verliefd bewaaierend met zakdoeken, waaruit duf en vergoord goedkoope patjoulie-reukjes en vieze eau-de-kolognerige zeepstank opluwde. Telkens sprongen uit de hijg-moeë groepen uitgeruste meiden op, nog bleek-rood van inspanning en dansdrift, in woesten zang-gier met d'r jongens zich weer stortend, in den wemel-stroom van zwirrelende parenwarreling en slingerkolk van bruisend rokkenwit. Al nauwer drong òp en stormden ààn, nieuw-ingezogenen bij ingang-deur. Geen plaats meer bleef om te bewegen. Heele troepjes omsloten
[pagina 91]
en ingeperst kleefden als aan elkaar, hobbelden rhytmisch op muziek-stooten, met lijven op één plek, zonder van plaats te kunnen wegbeenen. Soms spuide plots 'n beetje ruimte en dobberde menschenkluit wat van elkaar. Maar telkens weer botsten de lijven òpéén, trapten en stootten de meiden, pijnlijk-gespijkerd tusschen dierlijk-harkige omknelling van d'r dansende kerels. Maar andere meiden, vuriger, verhit van demonischen danswellust en lijfgeschuur, onkenbaar verwrongen d'r koppen onder walm-brand, waarop hartstocht rammeide en ingroefde donkere lusten om oogen en toegeknepen kwijl-monden, - opjagend en lokkend met enkel heesch woord d'r kerels, niet òmziend, als verstard, kijkend pàl in minnaarsoogen, wezenloos en bezwijmeld, warrelden dóór, tot plots ze weer stuitten op paren-kluit, die vast-gezogen deinde, in ordeloos gedrang; opsukkelde naar deur als buffelbende, stoer aangestormd éérst, plots als omkluisterd aan pooten. Dan klonterden weer de zweetkoppen bij-een, ontstrakten de zwijmelgezichten, kwam er geduw, gejouw en lach-schalm onder heetste, gemeenste jongens-meiden. Herrie-gejoel barstte los, om elken tuindersjongen van Duinkijk en Kerkervaart, die danste met meid van Wiereland. Dan ging gegrom rondom en beflodderden ze elkaar met scheldnamen, kwam er hanige haat, vuurrood kamgesidder van nijd en geweldige mondspuwingen van vloeken-donder. Tegen het hekje, waarachter de blazende roodgezwollen muzikant-koppen, sidderend als in goudgaas van opgewoeld stoflicht en oranje rook, omzwierd en verwaasd, op hun hoogtetje dromden, stond nauw opgeplet in damp en stuifsel, 'n troep blonde forsche meiden, bepaaiend, besussend, woede-kerels, met smak-zoenen en wangstrijkingen. Anne Donke en Griet Karsen twee knappe tuindersmeiden van de plaats, praatten fier, ongenaakbaar, met loodgieter Ruig en smid Wenke. Naast hen, in gedrang, hurkten op de banken 'n troep jochies van twaalf en veertien jaar, met bierglazen in de hand, stoeiend en opgejaagd door schorem bollekweekersknechten, en 't stelletje dat lol had in de kloek-zuipende groot-doenerige kerel-kinders. Telkens propten ze zich den mond vol met pruimpies, spogen in 't rond,
[pagina 92]
vloekten als grooten; be-gutsten de meiden met woordvuil, sprongen als apen, met glunderige licht-oogjes, loerend, dronken en verhit. Piet Hassel wou ruzie. Dat had ie met 't stelletje afgesproken. Wat zou 't; gevochten most d'r worden. En Piet was in lol maar begonnen met schijnherrie tegen 'n Duinkijker, dien ie heel goed kende. Dadelijk erin, hakten anderen die partij trokken. Lach-barstend drongen Piet en Duinkijker weg, de partijtrekkers tegen elkaar aan den gang ziend. Achterhoeksche haatdragendheid en stupiede kijfbotheid stond op dronken zwijmelkoppen uit te barsten. Loome wrok, die langzaam maar schrikkelijk opboorde uit gesmoorde gloeidriften. Grooter werd broeiing, rossig toortste walm rond, vergroenend de zinne-koppen in grauwig brandlicht. 'n Kerkvaarter en Wierelander waren vlak bijeen gedrongen, eigenlijk niet goed wetend wat ze van elkaar wouen. Een had partij voor Piet getrokken 'n ander voor den Duinkijker. Die twee nou zaten te gieren op bank bij de deur tegen de uithijgende meiden lollend, dat ze voor hùn beidjes op elkaar inhakken gingen. Wierelander krijschte rauw. - Bai jullie verdomme.... bai jullie op da gat.... da krot.. stong ommirs 'n bord.... en stong d'r'op.... hier hout 't minsdom op.... da hai je t'met de beeste.... - Daa's proat! loddermeroàkel.... nou.... ikke seg uit volle borst.... Duinkaik bóófe.... Wiereland ònder.... Bang gedreig van alle kanten. Rossige walmkoppen opdringend naar waggelkerel, die bleekig, met scheef vertrokken zenuwmond en drinkers-oogenlicht, doorzingen wou.... Duinkaik bóófe. - Hou je smoel.... boerekinkel, of 'k sel je 'n lik onder je koàkebeen gaife.... - Sakrejenne.... wie breng je mee?.... seg.... snof'rjenne! beskimmelde huspot. Plots hevig bonsden ruzie-stokers tegen elkaar op, door aanwarrelende dans-groep, die langs ze stoof, rondkolkte in stofwolken, gouïg oppoeierend midden in loods, verdween weer, in fantomige, sidderend rooïe walmsfeer, tusschen kankan van
[pagina 93]
meiden, met rokken hoog opgezwaaid in schuimwit. Maar Duinkijker drong achteruit, stompte met z'n armen, roeide op ruggen en schouers terug naar z'n plaats. - Kaik se stoan.... krek an 'n raitje.... aa's aarepels in duin.... is da bier van sain? - Joa!.... van sain.... blaif d'r af mi je poote.... Kaik die varkessnuit.... Meiden, verhit door danszwijmel lachten en giegelden belust op vechtpartij. - Nou sel 't puur uitsain, krijschte 'n Duinkijker midden in, of je hep 'n slag f'r je roap beet!.... - Bin'k self bai hée? venijnig-bleek giftte Wierelander terug, grauw-groen van drift. - Wa hê jai mi An van doene!.... - Sjeis an je An, krijschte ie rauwer, z'n bierglas in woesten kring rondzwaaiend, dat 't schuim vlokte om 'm heen. Gesist en opgehitst werd er: kss!.... kss!.... Bloedschijn lag wild en begeerig in dronken zwijmeloogen van kerels, en de meiden, verlekkerd, wouen beroering, wouen gekerm en gekreun van ondergelegden, gekneusden, gebeukten, melodramatisch opgevlamd en verschroeid van zinnendrift. Midden in, drong Piet met Rink den polderreus, door de stilstaande paren.... Hevig-rauw krijschte geluid van lijfreus, daa se moste deurgoan.... - Seg krente-mik, snait de fint an rieme, sloa'm sain beene stuk.... en timmer sain mit de bloedige ende op s'n pet!.... - Bàrst jai. - Blaif jai heel!.... en meteen trok Rink z'n jas uit, om in z'n overhemd, meesliertend verkronkeld-oranjige halsdoek, nek-ontbloot, de eerste striemen weg te patsen. 'n Meid, blond in koniginne-statuur, slank en reuzig-forsch, was plots midden ingedrongen en uitrazend met tartende gebaren, duim onder kin woest wègstrijkend, gierde ze tegen Duinkijker kerel.... - Rooie!.... rooie!.... rooie!.... kaik ie tippele!.... kaik ie tippele!
[pagina 94]
- Laileke skarretje.... wa mo jai d'r vàn! - Kaik ie tippele.... so glad aa's 'n flesch.... - Debies jai.... ik stink tog nie suur.... duufelstoejoàger! - Jai? an main jassie.... sie ie main van veure.... kaik nou doàr'.... En wild draaide furie om, met haar achterste hoog opwippend naar 'm toe, in dwazen hoonenden wellustsprong. - Vuile kwieb!.... - Mô je se maid siene.... puur soo breed aa's hai.... soo pot!.... soo pan!.... gierde 'n kleine furie. - Enn jai dan prop.... onder- en boofe-deurtje!.... mit je lange skele rot van 'n vraier.... - Debies, tartte de forsche meid weer, spitisger met 'r duim langs glimkin strijkend, in duivelend scherp gebaar, rooie tonglap er hoonend uitpuntend. - Dubbel-debies jai muurvarke!.... stoppelkat!.. gaif jai je kindere te vrete!.... Plots opgestookt door verstoorde bende die dansen wou, kwam goeiig politie-mannetje, verlegen aan z'n rossige bakkebaard aaiend, tusschen de ruzie-lijven staan. - Blaif jullie nou je fesoen houe.... toe nou.... kalm an.... kalm an.... jai die weg uit.... en jai die. - Zacht begon ie den polderreus te verduwen, die beenplakte, als 'n rots onwrikbaar, uitdagend, met z'n moker-armen tegen muzikantenhekje bombardeerend, dat de kerels trilden achter walmlicht. Rink's groen-valsche oogen, lichtten als fosfor, donker-woest diep in z'n ruwen kop verdoken. Ruzie was geslabakt en wilde warrel joeg weer door de loods, die walm-zwaar pafte, in stofpoeier boven het geschetter, dat rood-sferig brandde. De koperen instrumenten van blazers flitsten in licht-glimsels. - Toortsig-helsch en satanisch, dreunden donkere monden van trombones, hun zwaarlijvige tonen den stankwalm in, dat wanden te barsten dreigden; fel boorden de hoorn-stooten als priemend geluid door de broeiing; schommelend gingen de lijven weer in rhytmisch gehobbel, in koorts van draai en tolling,
[pagina 95]
geilde de zwijmeldans weer door de loods, in rossigen rook, die meid-gezichten schroeide en oranjerig-rood begloeide in zwelling van bezweete huid. Piet zoende in 'n storm, tien meiden te gelijk, achter den arm van hun dansers, waarin ze omschroefd pletten, en met Rink achter 'm aan, wien hij iets in 't oor schreeuwde, drong ie naar den uitgang. - Wie main lief hep, volgt main!.... 'n Twintig kerels hadden 't sein begrepen. Buiten, op de verwittende havenkaai zouen ze ruim-rustig kunnen zuipen. Zacht vlokte sneeuw neer, wemel-schimmig op zwak lichtend haventje. Vlak bij tuindersboot, die donkerde in watertje, met fel-groen ooglichtje half-mast, holden en slinger-lijzigden de kerels aan, donkere stoet in wittigen vlokwarrel, schuw, om lantaarn-paal, die rossig-goud hun tronies beschemerde tegen nacht-duister. Piet en Rink smakten zich in de sneeuw, plat op hun achterste, met beenen vooruit, en schimmig cirkelde heele stoet, neergesmakt op straat, schimmig en schaduw-vreemd, zwakkelijk verrood in den gouïgen vlokkenmist onder lantaarn-paallicht. Achter de zuipers verwitten stil, huizen en boomgestalten, karren en manden. Inééngekromde pakhuizenrij, waarop bàng-wild, rossige schijnselkring van kleine lantaarn, makabren donk'ren bronsgloed kaatste, school droef weg in diepe droomtonen àchter sneeuw-wemeling. En geheim-zacht in 't rosse licht dáár, zweefden de vlokken voor de droeve vensterblinden en schemerluikjes. Piet had 'n groote kruik onder z'n jekker uitgehaald. Rink presenteerde 'n diendertje. Gretig ging rond nu in den kring mank glas en kruik, tot 't onder beestig, koortsig-heet gekrijsch bij Piet weer terugkeerde. Kannibalig donkerde de hurkende zuipstoet, in den licht-schichtigen lantaarnkring en bang-groot slagschaduwden hun handen, koppen en lijven bij slingergebaren dooreen, in paarsdiepe silhouetten op rossigen, trillenden sneeuwgrond. Lallend zangden de heesche beeststemmen. Even van kerels af, die in 't vlok-schimmige als bedouïnen-stoet in sneeuw-nacht woelden, - kwam angst-
[pagina 96]
gekijk van Baanwijkbewoners soms, schuw op haventje loerend. En stil, ruischloos boven donker-rossige, woeste zuiptronies, omkaatst van schimmig straatwit, vlokte om lantaarnpaal heen, zacht sneeuwgeweef, kuisch, smetloos wonder van vlokkenschemer, zachte warreling vergouend in ros-vlam, ontroerende smelting van licht, heilig en stil, dichtwevend duisteren nacht rondom. Politie was gewaarschuwd. De burgervader, met 'n paar mannetjes kwamen aansjokken, vooruit voelend, dat 't niet goed afloopen zou. Jeneverkruik was leeggezogen en de helft van stoet stond weer, waggel-zwaar, en nijdig vloekend op Piet en Rink dat ze niet eerlijk gedeeld hadden. Piet, met bloeddorstige natuur, voelde vechtjeuk, schold terug, aldoor één woord, liederlijk. Rink zag schuw den burgervader aanstappen. Verdoken achter den kring, gooiden 'n paar sneeuwballen, vuil-modderig, van 'n groentenkar uit, naar agenten. Piet lolde, rauw, mikte steenen pal op zwak-geligen blinkhelm van kleinsten agent onder schuw licht. De heele troep was plots van de straathurk opgesprongen. In wilden grabbel graaiden krampige handen over sneeuwgrond. 't Regende ballen naar burgervader en agenten, zacht aanpaffend tegen hun kleeren. Bleek-streng bij 't licht, - den stoet verjagend, die achteruitdrongen was, - draaide burgervader zich om, beval barsch agenten te staan. Even stemmen-gefluister tusschen hem en agentje. Sabeltrekkend in 't schuwe licht, donkerde 't mannetje met z'n klein gevolg, stijf, in versnelden pas op bende aan, die onder vijandig uitdagend vinger-gefluit en heet-lustig vechtgeschreeuw van Rink, zich achter karren en mandstapels bij 'n schuit verschanst hadden. Onder hagelstorm van moddersneeuwballen, was agentje den duisteren wallekant genaderd en luk-raak, in sneeuwgewemel, dat ruischloos donkere mondholte inzweefde, schreeuwde hij iets voor zich uit, onverstaanbaar terugslaand op gegier van dronken stoet. Toen kwamen, op fijn fluitsignaal van agent
[pagina 97]
uit z'n staf, onder lantaarn uit, twee nieuwe mannetjes aanzetten, sprongen wild uit den rossigen lichtkring met sabels de lucht invlijmend, maakten schijncharge om te laten voelen, dat 't ernst kon worden. Uit de danszaal holden meiden, gillend in lawaai, en nieuwe kerels dromden áán, heet-nijdig op politie, drongen samen met vecht-stoet. - Hak'ker puur op in, krijschte een agent, die lust had te ranselen, dwars door de dronken bende. Weer volgde van klein troepje dienders, 'n schijncharge. Achter karren, die schuin opstonden, met kruk de lucht in, vluchtte weg, donker gestoet van meidentroep naar wallekant, in angsthaast over glibbervuile loopplank dringend, naar tuindersboot. Achter kisten en manden uit, striemden steenen, hout en groentenvuil zwarte streepen door sneeuw-wemel, die als in stormhoozen weer wegwarrelde in andere richtingen. Boven alle geweld uit krijschten de stemmen van Rink en Piet, dat sullie de kerels 't water in mosten douwen. Plots trokken ze allen, met brok-scheppen, hooi- en mestvorken, - die 'n paar kerels uit afslagloods bij 'n pakhuis hadden losgewerkt uit den rommel, - op het viertallig agentenkringetje af, waar burgervader bleek-strak midden-in ordonneerde. De agentjes hadden de sabels ingehouen en de dronken stoet, in brullend gekrijsch en gefluit, drong weer, uit donkering van besneeuwde handkarren en kisten, in rossigen schemer van lantaarnlicht, midden op haventje, zwaaiend met scheppen, steekvorken, rijzenknuppels en boomstronken. Vooraan gilden dronken meidentronies, sommige woest-bleek beschenen, nat van sneeuw, met schuimige vlokken op neuzen, wenkbrauwen en oogranden. De burgervader, voelend dat ie te sterk had ingezet, schuchterde achteruit, wou 't z'n klein agentje weer zoetjes laten bijleggen. Aarzeling was er, die de stoet voelde, want raker en striemender bonkten steenen, koolstruiken en hand-ingekneusde sneeuwballen in 't kringetje, waarvan burgervader mikpunt werd. Klein agentje trad even weer uit den kring, vlak voor de donkere woelige bende, kerels die slag-
[pagina 98]
schaduwden op lichtschuwen sneeuwgrond, als wemelende gedrochten uit chineesch schimmenspel. - Jonges, schreeuwde agentje met vredestichtend timbre in z'n stem,.... hou jullie je nou kalm.... wa geeft 't nou!.. sukke herrie!.... goan jullie nou kalmpies uit mekoar!.... Woeling gierde er los uit den stoet, die nu weer vooruitstrompelend, in kring om alleene havenlantaarn duivelde, rossig, in wilde schijnsels. - Barst jai, gilde Rink uit, jullie benne begonne.... laileke dood-van-ganzebord.... jullie sa'k levent f'rbrande.... aa's we je nie mosse fille.... - Kalm nou, kalm àn, deemoedigde agentje, z'n sabel weer in de schee neerpuntend. - Kalm, kalm, m'neer salm-salm, zang-gierde Piet.... komp bai de huur t'regt.... nou kort en goed. duufelstoejoager.... aa's jai.... mi je k'rnuite.... aa's jai nie oferdwars te woater mòt, ruk dan in.... mars!! Schatering daverde òp uit den troep, meiden liepen gillawaaiend weer terug over loopplank. Donker gegons van áánpaffende sneeuwballen, verschimmend in kruisworpen naar agenten-kringetje, dat stil nu afweerde, bàng voor ergere opwinding. - Doe jullie je latjes weg, krijschte éen uit den stoet. - Verdomd aa's de duufel jullie sette ken, verdomd,.... vloekte moedig klein agentje, - goan jullie nou deur.... mot 'r nou geranseld worde. - Joà joa! krijschten meiden.... kok-kok-kok!.... kok-kok-kok!.... moeder weer 'n eai!.... - Op jullie bakkesse!.... die skar van 'n burgerfoader mô te woater.... galmden anderen weer. - Smait sain onder de kar, breek se de strot, gierde Rink uit den stoet. Een jolige meid duivelde plots vóór agentje, gaf 'm 'n ruk aan z'n baard, haastig in den donkeren stoet weer wegspringend, die al meer kwam aandreigen met zwarte harken, vorken en zware gereedschapbrokken.
[pagina 99]
Rink zwaaide met 'n ijzeren moker, maar agentje was 't minst bang voor hèm. Vlak bij 'm ging ie staan. - Wees jai nou verstandig Rink, vleide agentje, zeg jai an Hassel nou, da se goan motte.... jai ben tog de boas hier.... - Nee, huil-woedde Piet, die 't half gehoord had, - doe jai die spitsboef doàr de boeie àn.... geef sain 't kettinkie in z'n klauwe. Rink, dronken-duizelig, half wetend wat ie zei, was gevleid door agentje. - F'rjakkerjenne, spoog ie uit.... hou jai je bek:.... ikke bin boas hier.... ikke!.... Zwaar zwaai-suizelde moker boven z'n schemer-rossigen dreigkop; z'n lippen sputterden schuim en voort brulde ie, doffe klanken onder zwaarder geslinger van schamp-lichtenden hamer. Plots greep ie de vork van 'n meid voor 'm, sloeg de punten woest tegen z'n moker in, boven z'n kop, dat stàlen tanden, lichtflitsend, vonkten tegen ijzer.... - Weg d'r mee!.... de maa'n het glaik.... snurkers!.... En weer slingerde ie de mestvork woest tegen den stoet in.. - Fort jullie.... 't skeelt t'met nies.... nies.... of wullie gonge de bak in.... Allo jonges.... wai saine waiser.... loate wai de vuilike links legge.... links legge.... wai.... wài.... binne vuilike.... wài.... sài binne 't.... sài.... - Agentje klopte 'm gemoedelijk tegen z'n rug. - Flink soo Rink.... soo is 't.... goan jullie d'r moar van deur. Maar Piet wou niet, bleef halstarrig, schold Rink uit voor 'n verrajer, 'n kabboebelaap!.... - Jai transvoalsche seemeeuw, stinkbunsum!.... jai.... Engilsche boef!.... - Hou jai je bek.... ik seg moar.... ik seg moar, waggelde Rink er uit, stomdronken, donkerhoog boven den stoet uitschouderend, - ik seg moar.... da je.. da je te veul neusiesverf hàt hep.... jài bin dronke.... f'rdomd!.... dronke!.. De vrouwen wouen niet langer staan in kou en nattigheid.
[pagina 100]
Telkens scheurde zich 'n groepje af van den stoet, dat lollend en zingend, onder vermaning van agenten, de haven langsslingerde, onder boomen door; soms afbrokkelde, dàn weer arm-in-arm haakte, als donkere schutters in rijen, opmarcheerend naar hoek van achterhaven, tegen schuwen pakhuizenschemer in, den polderweg op. En achter hen áán, kreupelden al meer schamele hinkstoetjes, scharminkels in duister bewustzijn, verkoortst van karnavalshitte, onmenschelijk en ramp-zwaar geslagen, havenweg áfslingerend; landloopersellende, verspokend in langzamen schaduwtocht tegen oneindig donker-schimmige gat van besneeuwde-wei-poldernacht. Piet alleen, bleef doorrazen, met nog 'n stoetje waggel-kerels, om lantaarn-paal heen. Rink drensde mee, Piet zeurde tongzwaar met hoog-piependen stem-overslag. - Sien je.... sien je.... jai!.... jai!.... jai-bint 'n fârrike.... sel 'k moar segge.... moar ik seg.... ik seg.... fierkant wa je bin.... - Nou.... en ikke, treurstemde terug Rink, ik seg.... ikke.... ik seg.... da jài 'n boef.... 'n boef.... 'n Sjemperlan bin.... 'n skar.... sien je!.... moar.... i i i i ikke.. ikke.... ikke.... ikke seg-'t.... i-i-i-inje smoel.... sien je.. sien je.... e'e eerlik!.... - Jeaijsis.... jeaijsis!.... daa's net...., lolde Piet vroolijk.... Ikke.... i i i kke.... i i i n.... 'n ploert.... sien je.. é é énne.... enn jai.... jai.... 'n boef...., nie....?.. nie?.... daa's eerlik.... geef màin nou.... nou 'n poot kameroat!.... daa's net.... jai 'n.... boef!.... é é é.... é é é.. enne.... ikke.... ikke.... 'n Sjamperlan!.... En roerend innig, verrast en verzoend, tegen elkaar opwaggelend, met kwijl van lach-pret om hun monden, tast-zochten ze naar lantaarnpaal voor houvast, in been-waggelend geduizel; grijnsden hun rossige tronies, lachend onder het licht, probeerden ze elkaars handen te grijpen. Piet met z'n mouw, poogde zwaar gevlok van z'n sneeuwgezicht en brauwen weg te strijken. Laatste troepje, waggel-breed, slingerde den polderkant op, den spoorweg òver. Rink alleen achteraan, waggelde
[pagina 101]
een zijweg van polderpad langs, langzaam, in hevig geslinger, angstig-rakelings langs slootkant. Stilte was nu geweven.... Van ver klonk telkens áán, melancholiek gegalm van Rink's zangstem over doodstille wei, oneindig in vlokkendans verschemerd. Droef klonk dóór, zwaarklagelijk en dronkemansteeder z'n lied: Ik bin moar.... 'n swainke.... allain stoan 'k hieeeer! Allain op de weijrelt.... mi-sonder pelsieeer.... Piet, alleen sprekend bij lantaarnpaal, was ingezakt, wroette op de straat in 't slijknat, kon zich niet meer op z'n beenen hijschen. Zachte redenaties hield ie tegen de steenen, met z'n gezicht in den sneeuwmodder. Eindelijk kwam erbarming; werd weggedragen z'n stinkend lijf door twee agenten met kleintje aan 't hoofd. Stil nu lag haventje weer, in rossigen schemer, doodstil. Onder allééne lantaarn vlokte gesneeuw, vergouend in gasvlam, en schepen, verwitten hoog tegen spokigen spoordijk op, waarachter schimmig deinde, sneeuw-schemer van polderende wei-zee.

Vorige Volgende

Derde hoofdstuk.

II.

III.

IV.

V.