|
| |
| |
| |
Tweede hoofdstuk.
Er was drukke doenigheid in 't stedeke Wiereland, Sinterklaas was op handen. Dienstmeisjes liepen door de in vroegte al rumoerende straatjes, met pakjes, kistjes en doozen. Kerels met hondekarren holden in hortende ratelvaart langs den weg, en twee dronken tuinders, met 'n metselaar, zwaaiden zigzag door het nauwe hoofdwijkje, waggel-zwaar over de tramrails, be-lawaaiend 't straatje van de fatsoenlijke burgerij en notabelen van het plaatsje. Voor elk tuinhekje der éénverdiepingshuisjes, bleven de rauw-zingende dwarse kerels zeurderig chicaneeren, in ronkend geschreeuw, zich vasthakend aan 't krulwerk, hun logge lijven uitslingerend naar rechts en links. - Komiekerig-hard sloegen ze elkaar op schouders en pofpetten, en brulden hun rauwe stemme-ronk door het deftige buurtje, dat de meiden aan de ramen kwamen kijken. Overal, uit zijstraatjes, klonk door het dorps-stadje het vreemd-klossend geklakker, op dit uur, van beklompte schoolkinderen die vrijaf hadden, en glunderig loerden voor de winkeltjes, duffe koomenijtjes, opgedirkt met grof suikerwerk, in fletse kleur, melancholiek-gedwongen pronkend achter de ruitjes, boerig gebluf van schreeuwleelijk kleurgerammel. In de zijstraatjes, en op de groote Baanstraat bij 't station, dè winkelwijk, was meer gedruisch dan anders ooit verklonk op dit morgenuur van uitgestorven winterstedeke. De lucht was blauw-licht en overal gouïge zonneglansjes, bleek winterstrak, maar vroolijk toch, en het naakte arm'lijke boomgetak in de zijstraatjes en tuintjes, stond nu, lichtelijk te duizelen in blijig Sinterklaasweer. Al kwam telkens, gelig-grauw gewolk van zeekant aanwaaien,
| |
| |
beduisteren 't stedeke, en woest-vaal windgezwier opgieren door de wijkjes, telkens weer worstelde zon er onder uit, glanste en strak-lichtte 't weer vroolijk nà op grond en geveltjes, op wit geschort van slagers, dienstmeisjes en opgedirkte speelkindertjes-kleertooi.
Ouë Gerrit rammelde op z'n klompen 't deftige buurtje door naar de achterwijk. Hij had vijfmaal uitgestelde belasting betaald, en de ontvanger was heel vriendelijk geweest. Nou liep ie naar z'n huis, tusschen kronkelwegjes van Wiereland, inkrommend, plots nauw-pijpig uitloopend, poel-modderig onbestraat, op duffe gangetjes en blinde steegjes, naargeestigste armoehoek van 't stedeke. Overal brokkelden honden-hokkige, laag-knellende huisjes met triestig-groen bemoste daakjes, zacht-rood verweerd, bedakpand en uitgezweet in vale kleuren op smadelijk droeve, heimwee bergende geveltjes. De dakjes dreigden vlak op deuringang, boven één raam, nog verstugd in kleine ruitjes, donkere krotjes van menschbeesten. Overal rumoerde in kokerdiepe straatjes-engte, aan weerskanten vóór krotjes, zware olmen, neergeplant als wakende reuzen, droef stam-zwaar, gekerfd en vreemd-kleurig bemost, hevig lawaaiend in windgeloei en takgegeesel, vullend de armoe-wijkjes met hoonend windgeschrei en orkaan-gedreun. En dààr, achter den wind, de verre zeestem, in bulderzang er boven uit. Tusschen halve bestrating, morsig en rommelig, kronkelden wegjes en erfjes, kaal, in-één uitloopend op verwaarloosde padjes, waar overal ruigte lag en vuil, slijkbonken en rotte graszooien; waar, met 'n draai, plots opengroenden, groote kale tuinderijen en wei-brokken, uitgedord en woest-vereenzaamd tusschen krotjes-gebrokkel, winterig dorpsstil en sidderend melancholiek. Voort klomperde ouë Gerrit op 't Beukenwegje, krom-gegroeid straatje, 't eenige dat vroolijker uitkleurde in 't licht, met z'n grijslila en wit gekalkte geveltjes en blauwige teer-randen; waar de boomen ook 'n minder droeven loeizang, hoog boven bemoste krot-daakjes ver-klaagden.
Bij 't Bikkerspleintje, dat wijd-donker en nacht-zwaar beboomd wegschool, met een rij laag-grimmige huisjes, aan elkaar, in geheime schaduwstilte, druilig-geel licht uit ruitjeskleine ra- | |
| |
men verkaatsend, - liep Gerrit raak op z'n woning aan, 't Hielandsche pad, dat uitkeek op weiland en tuinderij. Daar was 't deftiger, met krenterige nette huisjes, nieuw. Stil, op 't grofbekijde weggetje, stond, in zonnehoek 'n omroeper te schreeuwen met dreun-zangrige slagen op koperen bekken. Na iedere roffeling, rochelde ie uit z'n lesje.... dat t'r venàfint gesmakt sou worde krek ses uur in de Groote Hoorn, om paling. Dan sloeg ie àf, dat z'n koperen bekken vlam-sidderde en vonkketste in zon, begon ie weer eentonig voor 'n konkurent te ratelen,.... die smakke sou veur Sinterklaas op bloedbeuling, kenijne.... varkesboutjes èn -soo foort.
In de woonkamer, aan den weg, zat vrouw Hassel, met 'r rug naar de kachel, dof omgonsd in 'r ooren, vol van dreunslagen van bekken, versuft toch, als sliep ze met oogen open. Achter haar stoeltje rookte 't benauwd, lichtelijk in brandlucht. Bij 't kamer-instappen zag ouë Gerrit dadelijk dat haar schort aan 't branden was, over de kachel te drogen gehangen.
- Ho!.... hoho!.... waif'.... wa sije nou te suffe.... je skort.... kaik toch minsmeroakel!.... stoan te smeule.... reuk je dan nies....
Met schrik-gezicht, draaide vrouw Hassel om, wild grijpend naar d'r schort. Ze had ook even wel iets vreemds geroken, iets smeulerigs, maar 't was 'r weer door d'r hoofd gegaan, omdat ze niet begreep wàt 't kon zijn, heelemaal niet meer wetend dat ze d'r schort voor de kachel had gehangen.
- Wa vergat ze leste taid tug alles en alles.... Hoe was 't gods-in-d'r leve mogelik. Nou had se d'r eige nog so gesait... Nou dènk je d'r an.... en nou, na 'n paar menuute allegoar rejaal vergete.... vergete.... Tranen kreeg ze in 'r oogen. 't Maakte 'r zoo bang, zoo huilerig en zenuwachtig. Ze voelde wel onrustig dat er al 'n poos lang wat mals met 'r gebeurde, in 'r kop vooral, maar ze kon niet vatten wàt, wàt.
Ouë Gerrit was op z'n kousen door den stal heengesjokt, had even naar z'n beesten gekeken, en was moe-huiverig op
| |
| |
z'n biezen kaal-korten gemakstoel bij den kachel geschoven. Z'n jekker had ie aangehouen en met ingezakt bovenlijf zat-ie zich behaag-zwaar te schurken, zoekend naar meer broeiing en warmte. Toch voelde ie zich brommerig op zijn wijf dat al 'n jaar lang temet alles vergat. En dàn, dat huilen van 'r, dat nare drenzerige grienen, met halve smart-zinnetjes er tusschen gekermd, waarvan ie niks begreep, dàt, dàt maakte 'm helsch. F'r wa griende da waif tug?.... Wier se soo fèl geslage?.... godskristus, wa g'luk da Guurtje d'r was, s' maid van twintig, sain eenige maid goddank. Versakrementeele, aa's die d'r nie was, krege temet de jonges nie eens d'r buik vol. Dan vergat se te koke.... snôverjenne.... wa' malle f'rduufeling tug....
Nijdiger gromde 't in 'm, vreemd, kwaadaardig vreemd staand tegen het vergeten van z'n wijf. Want altijd maar dacht-ie, net aa's nou, dat se d'r eige van huiswerk af wou make op d'r ouë dag....
Wa wou dat mormel tug, die laileke trien?.... Wà sat se nou weer? van de skrik te griene.... ja verdomd!.... op 't achterend weer....
Stram opstaand, gooide ie z'n vies-groen petje van 't hoofd in 'n kamerhoek en pookte, omdat de kachel niet genoeg trok naar z'n zin. Rumoerig bonkte ie met den pook onder 't rooster, dat de vonken er uitspatten op z'n rood-bebaand karpetje. Met z'n nog blauwige, doorkerfde handen grabbelde ie de vonken op, bang voor vuur-in-z'n-boel, vlug in pijnhaast ze afwerpend in den aschbak. Wrevelig smakte ie weer terug in z'n dunbiezigen gemakstoel, beklemd tusschen de afgeknaagde arm-leunstompjes, schurkte weer verlangend naar hitte, zooals daarnet toen 'r zoo'n lekkere slaperige loomheid over z'n oogen was geduizeld. Maar nou kwam 't niet gauw. Van morgen had ie weer es wat gestolen. 'n Wilde stille jubel was 't in 'm gebleven, tòt ie z'n vrouw weer zoo mal had aangetroffen en ie 'r nijdig van was geworden. Rare vent was ie toch. Nou 'n heele poos weer winter, nies doen, en al maar weer in 'm, die rare, bange lust om dinge te ganneffe, die van sain nie ware..
| |
| |
Heere-verjenne!.... Hij was d'r self ook wel es dood van, maar 't sterkst kwam 't toch in 'm op aa's d'r heelemaal niks omhanden was. Nee, dat zware tuinen,.... was ie 's winters niet meer tegen opgewasschen. - Maar s'n liefebrij had ie angehoue uit eige senieeghaid, dochtte se allegoar.... Villa Duinzicht, van de familie Bekkema, dat most ie opknappen 's zomers, en dan had ie 'r self wat mee omhanden. Tuinieren dat was eigenlijk z'n vak. Als de familie Bekkema, die soms tot October hokte op d'r buiten, weer naar de stad heen ging, bleef de heele tuinboel voor zijn zorg. Dit jaar had ie 'r juist nieuwe menschen ingekregen, omdat de weduwe Bekkema 't vorige jaar gestorven was. Wa lief waif dâ wezen kon. Ze had 'm zóó vertrouwd dat hij de heele boel voor d'r afsloot, alle kamers en kasten, en alles het voor- en najaar, onder zijn toezicht liet schoonmaken. - Van diè dame had ie den sleutel gekregen en was ie baas in den tuin. De nieuwe lui, erfgenamen, wouên 'm wel houen, ouë brave kerel als ie was, met z'n vrindelijk-grijze kop, altijd klaar met z'n onderdanig lachie.... Ze hadden 'm wel leuk gevonden - Maar van hen kreeg ie alleen sleutel van het tuinhek, en van de winterkasten. - In 't stedeke konkelden de menschen dat ouë Gerrit 't eigenlijk niet noodig had te doen voor z'n brood; wisten ze niet dat ie tot z'n strot in de schulden zat; dachten ze dat ie, van 'n zware ziekte weer opgescharreld, op 't land toch niets meer bijna kon uitvoeren, en nou maar wat an de hand wou hebben. Zoo zeien ze allemaal en zichzelf had ie 't ook ingepraat dat ie zich het prettigst nog bezighield met wat blommen verzorgen, potjes opknappen, perkjes beknutselen, snoeien en knippen, en dan op z'n eigen akkers bijhouend heel licht werkje voor 't voorjaar, zaaien, bedjes maken. Zoo wou ie, al was ie zwakkelijk in z'n rug en al had dokter geseid, dat ie geen zeventig zou halen, een en al doenigheid, doenigheid.
Anders voelde ie zich benauwd, doodgaan, raar in z'n kop, klopperig en beverig, zenuwachtig van stilzitten, nies-doen. Nou had ie toch werk in den tuin van de Bekkema's, z'n knutselen hieran, daaran; was ie geruster. Maar iets, van z'n vroeger leven al, liet 'm nooit los. 'n Diepe,
| |
| |
diepe drift, 'n hartstocht, martelend had 'm vastgeklauwd. Wat van hem niet was, moest ie somwijlen in één hebben; - wat los stond en waar ie van af moest blijven. Juist 'n paar maanden geleden, had ie 't ‘plaatsje’ opgeruimd, den tuin van de Bekkema's, had ie de groote bakplanten weggekruid, de bladmest omgeharkt, langzaam, elken dag wàt, op z'n dooie gemak. Toen had ie stiekum 'n paar kruiwagens bladmest meegepiept, zoo maar, alleen om te hebben, om er niets mee te doen, dan hèbben, hèbben. - Eerst nog zoo heelemaal nièt van hem, daarna, toen ie ze had, zoo heelemaal wèl van hem. Met z'n handen in z'n zakken had ie eerst zoo'n beetje ouëmannetjesachtig achter de villa omgekuierd, woedend toch, dat dit jaar, in àl die veertig jaren, voor 't eerst de boel voor hem gesloten was, dat ie nergens in kon, alles dichtgemetseld stond met nare blauw-vale luiken.
Alles had er kaal-vreemd gestaan; kaal-vreemd, 't pàs nog van zomergroen gloeiende loover, waarachter de villa diep verdoken in wingerd- en klimoplommering, was gaan uitkijken, toen, àchter tooverroes van herfstkleurbrand. Maar hij had niks anders gevoeld dan wrok, onrustig en nijdig, in zich zelf al maar heen en weer loopend, scheldend op den nieuwen ‘rijkdom’ die 'm nou zoo buiten had gesloten, hèm die 't grootste genot had as tie mocht snuffelen en skarrelen in 'n anderman's boel. Zoo was ie, wrokkig, blijven turen in de prachtige achterhoeken van den tuin, die toen lag te wonderen in z'n kleur-legenden van herfst, tusschen wingerdbloedglanzen en goud-groene boomentooi. En de voorbijgangers van 't stedeke hadden 'm benijd, in z'n lui werkie, maar hij had wel kunnen razen en vloeken van kwaardaadigheid. Dien ochtend juist had z'n vrouw voor 't eerst zoo gegriend omdat ze vergeten had voor de jongens eten klaar te maken. De kerels hadden gescholden en op tafel gebonkt met d'r zwarte, gebarsten knuisten.... dat se vrete mosse.... dat se dáás leek.... En er was thuis 'n lawaai wéést van wa-ben-je-me. Toen had hij d'r, in z'n grimmigheid 'n opstopper pal tegen d'r snoet gemept, dat ze te duuzelen stond; en niks zei ze, bleef 'm alleen maar
| |
| |
aanzien, met oogen die besefloos wijd vraagstaarden, staarden naar wat ie nòu dààn had. Plots was ze heviger in grienen uitgebarsten en had ze krampzwaarder snikken uit d'r borst gescheurd. Daar kon ie dien ochtend met z'n gedachte maar niet van af. Hij was 'n ongeluksvogel. Nou dattie wel dacht 'n beetje rust te krijgen, werd z'n wijf mal, stapel. En al maar had ie aan dat grienende mormel gedacht, met telkens stijgende woedevlagen, bij elkaar harkend nijdig de blaren, tot gouïge lichtduintjes, rond groen-brons en roodgegloeid boomgeglans. Midden in z'n harken, hoorde ie weer d'r snikken. Zoo mal, woestgillend en heesch had ze gegriend, 'm al maar ankijkend. Toen, in-één, was dolangstig door 'm heengeschokt 'n gedachte, die ie zichzelf bijna niet voorhouen durfde.... aa's z'n wijf, z'n bloedeigen wijf nou d'r maar zoo deed om sain te snappen, om achter de waarheid te komme van z'n rommelen in de donkere kelderhoekjes, als d'r niemand was dan zij. Angst-zweet was er op z'n lijf gewazemd, en zwel-benauwing had ie in z'n gorgel gevoeld. Nou, là die dokter moar klietere, had ie gebromd, die hep gekoop seure.... hài sat t'r mee...... in huis...... hai.... hai alleen! da' verrekte waif!.... da lamme waif!.... f' r' wâ sei dokter nie wa' d'r skol.... dan wist ie t'met'.... waa's 't puur uit! -
'n Jongen die 'm zag staan, stil met z'n hark, had toen, midden in z'n woedend gemopper geschreeuwd....
- Haei! Hassel.... Blommepot!.... mo je niet strak-en-an na huis.... je waif stong op wacht.... t'met al 'n uur!....
En teruggeschreeuwd had ie - ‘vast nie, la moar stoan’.... lacherig gemaakt, valsch, want de buurlui, en 't heele stedeke wisten al, dat z'n vrouw zoo raar deed. Telkens dien ochtend weer, was de angst in 'm teruggedraaid, dat ze zich zoo maar hield, die feeks, die lintwurm, dà sluwe kreng. Want in den laatsten tijd had ie voor hààr veel minder z'n steeldrift verborgen, had ie al 'n beetje gerekend op 'r vergeetkop. Zichzelf inpratend, dat ze zich toch vergiste, dat ze werkelijk zwak van kop was, had ie gauw afgeharkt om te kunnen snuffelen in de winterkasten of daar t'met nog wat lag, dat ie hebben wou. Bij z'n rondgaan, langs den tuin-achterkant, had ie 'n
| |
| |
trap tegen de deurluiken gegeven, omdat alles zoo stom-gesloten en potdicht-sarrend 'm beloerde.... Vroeger elke plek besnuffeld!.... Wat had ie al niet mee gepikt, toen de weduwe nog leefde.... Damesskoentjes met gespeltjes.... brokkies van dat faine goed mit kanten skulpies.... En linte!.... en grafbloarkranse.... en zilveren suikerlepeltjes.... En plate en kemieke poppetjes.... Elk jaar wat.... En armbande.. gevonde in den tuin na 't krikkete.... En damespetoffels.... van sai.... so glad as 'n mol om d'r over te straike.... En meiderokkies.... onderrokkies.... gekleurd.... En damesrokkies, allemaal geel mit sai.... prêchtig! En twee peresols.... rooie.... he!.... hè!.... da was mooie woar.... En wa lai da nou allemoal kloar voor sain!... precies hoe en wanneer ie die dingies gekaapt had.... Dàt nou allemaal had ie gevoeld dien ochtend in dien tuin.... En de heeleboel zoo maar verstopt, nauwelijks verstopt àchterof, in 'n vuile hoek, bij 't vat gepekeld vleesch, achter àn, in de donkerste kuil, daar, in 'n groot zwart hok, waar niemand kwam, dan hij zelf, zachies an met stukkies en beetjes afgeschut. Daar lei 't verknaagd en beskimmeld 'n beetje. Maar daar lei 't. 't Was toch wel lollig weest dà' s'n waif soo'n vuilpoes hiete, soo klieterde en stonk t'met van 't smeer.... Da se nooit-nie keek na d'r kelder, en da hai, alleenig, bai skoonmoak 't eerst rondrommelde.... En.... da Guurt d'r de koning te raik mee was da sai d'r niks mee van doen had.... ook soo'n skoone!.. Wel lollig toch dà' hai nou joar an joar, veur skoonmoak sorgde doar.... en al die hoeke... dà' t'r leê, z'n spulle.... rustig.... bestig.... Soms kreeg ie zoo'n vreeselijk verlangen er naar te kijken dat ie 't niet uithouen kòn. Dan moest ie zien, 's nàchts, als allen snurkten en ronkten. Want na z'n zware ziekte sliep ie weinig, lag ie soms halve nachten wakker, en dan was 't maar prakkeseere.... met open
ooge, tegen 't donker beskot van de bedstee.... Ja dat had ie daar nou allemaal staan.... Nou kon 't verrotte voor zijn part, as ie maar wist, dat ie 't had, dat 't van hem was.... Zoo voor zijn eige òòge en hànde.. dat ie 't kon grijpen en zien wanneer ie wou. - Maar 't zalige ook was, dat geen
| |
| |
sterveling wist dàt ie gapte,.... hij de fesoenlijkste tuinder van de plaats. En als ie nagong, - al liep ie in Amsterdam, - da s'n spulle dààr leie.... in zijn kelderhoek.... God-kristus! dat ontroerde zoo hevig, gaf 'm zooveel geluk, dat ie d'r bevingen van kreeg, in z'n armen en beenen, en handen, en dat z'n hart ging hameren.... En helsch-lekker was 't, dat niet één uit de plaats, niet één bij 'm thuis wist waar 't lag.... zelfs z'n vrouw niet. Elke dag effetjes zag ie z'r bij dwalen, dàn Dirk, dàn Piet, dan z'n meid Guurtje.... maar vast niks.... Nooit niks merken.... En spannend, zag ie ze, nou jaren en jaren achtereen, wegduiken in de rotte kelder, en weer opduiken en nooit niks, nooit nooit niks!.... Dat gaf 'm nog weer ereis gloeiende vreugd, maar stil, stil.... in zichzelf gesmoord....
Met z'n stoel strompelde ouë Gerrit nog dichter bij de kachel, onbewuist, 't zelf niet merkend, in brandende opwinding, blij iets te bewegen. Z'n vrouw zag ie sjokkeren van den stal naar de keuken, met 'n peinzerig gezicht, en rooie huil-oogen, 'n paar kopjes wegdragend van 't koffieblad. Vandaag had ie puur trek om er is te kaike na z'n spulle.... Maar hij dorst nie.... Guurt, s'n dochter mos sóó komme.... aa's tie 't moar weer es sag....
Wà' kon ie lolle, lolle, soo in 't donkere hok, tusschen z'n gestolen rommel in.... Wa genot! om te stikke! Wà' had ie 't netjes an rijtjes legd lest.... Die vervloekte muize.... allegoar goatjes d'r in.... Hij kon se de kop afbijten. - Nee, vandaag zou die 'r geen poot anzette, als ie 't moar sàg, soo moar sag, kon ie al sterven van heetige lol. - Wâ spulle! Wà' kon die 'r mee doen.... Nee, toch niks doen d'r mee.... Alleen moar hebbe, wéte, al moar wéte en beseffe, dat 't van sain was...., dat ie 't kaapt had van andere.... andere.... Kristis, wà' lol, wà' salig.... So moar had ie 't gegannift van 'n aêre en nou was 't van sain, van hèm, van hem, van sain. Wat zoet, wat zalig zoet dat toch was, dat nemen! Hoho!.. ho.. ho.... Van g'n waif, van g'n waive hield ie zooveul.... Da
| |
| |
gappe.... puf!.... naar je toe.... En zoo verborgen weg duufele in je eige kelder.... En dan, aas de menschen je vrage en segge.... Hai je al hoort?.... dà's stole of dit is stole, dan verbaasd meekijke en lache, en dan zoo zeker, zoo zeker wete dà's se hem, hèm, mit z'n grijze kop, z'n faine noam net soo min verdenke, aa's den bestolene self.... En dan lol, brandend lollig van binnen, daà' niemand je sien hep.... niemand, nooit niks!.... En dan àl maar meer lachen om 'n grappie ertusschen en schudden met de zilveren haren, en dan, daardoor heen, maar genieten, bij 't spreke d'r over... En wrijven door de baard, en zalig, zoet van binnen weten: jonge, kerel, dà' hep jài nou,.... dà' lait nou stikempies op z'n rug, bai jou.... Niemand hep sien.... En dan 't genieten er van, de eerste week.... nachten, als ie niet slapen kon, in het kelderhok, met 't lampie.... en soms, als ie 't niet kon houen, als ie van binne opbrandde van zien-dorst, dan op den dag ook nog effe.. Aa's 't most, en 't kwam, dol-heet-begeerend, dan omkeerend van 'n boodschap en dan loeren op 'n vrij gelegenheidje. En dan de tweede nacht, aa's 't verlange om te zien zoo hevig was, dat ie lag te beven.. om z'n spulle te pakken. - Als 't door 'm heengierde, onrustig gehijg van kijkdrift en voeldrift. Als ie zich dan al lekkerangstig eindelijk voelde, òver z'n wijf, heenstapte.... bang-vol en blij dat ze 'm wouen snappen, en eindelijk met wild lichtgejuich in z'n oogen, in en uit z'n kelder kwam, zonder dat ie gesnapt was. Dan in bed weer zien, rustiger en verzadigd, hoe alles gelegen had, kijkend met oogen dicht. Herinnerend hel-schittering van knoppies, blinking van lepeltjes, en na-tastend in z'n verbeelden de kleuren en 't zachte goedje. - Dan den volgenden nacht weer, kijken en tasten, slaaploos met zweet-hoofd van angstig-zwaar genot. - Na 'n week begon lust te luwen, bleef ie 'r maanden zonder, dacht ie er nog alleen maar
aan, in z'n bedstee, stilstarend tegen beschot-donkerte, dat 't daar lei, effe onder 'm .. dat ie 't kon zien, kon hebbe aa's ie wou.. dingen al van veertig jaar, nooit niks van verkocht.... nooit niks.... gegapt voor sain... zalig zoodje.. Nou vàn sain, vàn sain alleen. En geen
| |
| |
sterveling die wat wist van z'n zalig genot, geen die iets wist van z'n sluipen 's nachts, z'n waken, z'n woest-geheime passie, z'n heethevig begeeren.
Van heel klein al had ie 'n diep jubel-genot gekend voor stil stelen, juist op de gevaarlijkste plekken. Nou nam ie alleen wat 'm beviel, maar toen, nog jong, nam ie elk onbeheerd ding mee. Telkens werd 't 'm toen afgenomen, kreeg ie ransel en straf, omdat ie 't nog niet goed wist te verbergen, of handig genoeg weg te kapen. Op later leeftijd was ie zich gluip'riger gaan toeleggen op stil-stelen, op dat loerend geheim-zoete stelen, met uren-geduld van 'n poes, onbeweeglijk, rumoerloos dan toespringend als de kansen schoon stonden, en dan alles vergeten, om te hèbben, te hèbben. Eerst had ie, als eenmaal de dingen van hem waren, er niks meer voor gevoeld. Later tikte ie de zaakjes op hun kop, maar bewaarde ze meteen; werd zoo nieuwe prikkelhartstocht, dien ie eerst niet gekend had. En nooit nog had ie goed beseft hoe ie eigenlijk aan dien steeldrift kwam. Zóó zag ie iets, zóó gréép ie, zonder dat z'n hartstocht 'm kleinste nàdenkruimte liet. 'n Vrouw pàkken en stelen, maar stelen nog liever. - Verder was z'n heel leven niks voor 'm geweest. Z'n land ging al jaren bar slecht; z'n zoons bestalen 'm, z'n pacht en schulden al hooger, de opbrengst al minder.... Maar 't gong z'n triest gangetje nog.... Toch was 'r niks geen pienterigheid meer in z'n werk; z'n steellust was alles, ging nog ver boven lijfbegeeren uit.... ontzettend, van genot, van stil genot.
Eens had ie, zoo in 'n angst-bui, die 'm in z'n jonge jaren maar heel zelden bekroop, aan dominee in 't geheim verteld dat ie zoo graag dingen wegnam, die van hem niet waren, zoo alleen maar om ze te hebben, en om te doen, te doèn vooral. Maar die man had 'm uitgescholden, had 'm de deur gewezen in woede.... zeggend dat ie niet verkoos voor den gek gehouen te worden. En hij in z'n boerige stommiteit en blooheid had niks verder kunnen zeggen. Toen had ie dominee in de kerk nog es hooren dreigen met de hel, dat dieven monsters waren..
| |
| |
En hij had dol-angstig gegriend, bang, bang, de hel, de hel.... En de ouë vrome, streng-bijbelsche dominee had hèm onder de preek aangekeken. 'n Tijdje was 't stil in 'm gebleven. Maar z'n begeerte vrat dieper in. Geen rust had ie waar ie was. 't Verlangen, heet schroeiend, kwam in 'm opblakeren, als ie iets zag, van verre al, hartkloppingen beukten z'n slapen en z'n binnenste stond in brand. Dan de gréép.... En als 't gedaan was, voelde ie zich opgelucht, lollig, lekker.... tot ie later weer moest, en de hittegreep weer kwam. Door dominee's gedreig had ie nooit iemand meer iets durven zeggen, wat ie toen wel gewild had. Want 't werd 'm soms, zoo zwaar, zoo bang, - maar dan weer vond ie 't zoo zalig, zoo zoet.... Zoo was 't geweldiger in 'm doorgevreten, met de jaren erger, kon ie 'r niet meer zonder. En om zich heen zag ie niemand die wist wat in hem omging, hoe wreed-rauwelijk ie genoot, en hoe ie leed, als ie wroeging, angst voelde. Want elke week precies toch ging ie naar de kerk, soms als 'n zelfmarteling om te hooren wat 'm te wachten stond. En elk woord paste ie dan toe op zich-zelf, elken zin, elken uitleg. En soms midden door z'n donkeren, hoog-donkeren angst, schoot dan berouw, klagelijk deemoedig voornemen, dat ie nooit meer iets van 'n ander zou wegnemen. Twee dagen daarna als de woorden van dominee afgekoeld waren, zat 't alweer in hem te hijgen, als ie maar iets zag, dat alleen stond, dat ie hebben moèst. Dan bleef ie in zoete streel-stemming van z'n eigen begeerte, tot ze onstuimiger, brandender oplaaide, niet meer te houen, en duizelde ie van nieuw genot, dat te wachten stond. Dan kwam er al dagen vooruit, licht of doezelig geduizel in z'n hoofd, vreemde ontroeringen en gevoelige toeschietelijkheid thuis, in alles.... zelfs z'n stem begon te vleien, lichtelijk.
En dan had je 't, volop 'n groote blij ontroerende angst voor wat ie doen ging, en voor wat nou weer in 'm woelen en snoeren kwam. Zoo wàchtte ie op zich zelf, dook er grillige benauwing ônder z'n hartstocht uit. - Soms klaar-fel in één, heel kort, zag ie zich-zelf, begreep ie, hoe ie Onze Lieveheer bedroog, den dominee, de menschen, de wereld.. Dat kwam dan meestal 's nachts, als ie wakker lag, niet slapen kon, en er klare kijklust
| |
| |
juist in z'n oogen kittelde; in die lange, donker-dreigende nachten, als ie verschuil-angst voelde, angst dat ie slecht was, dat ie toch eens gesnapt zou worden, dat z'm in de kelder zouen pakken en opsluiten, of dat ze 'm eerst midden op den weg zouen sleuren, zóó, midden op straat jagen, en dat iedereen 'm dan kon zien met z'n grijzen kop, z'n lange haren.... dat ze'm zouen uitjouwen, uitgieren en met steenen gooien. Dan werd ie week, voelde ie, hoe hardvochtig ie was voor z'n wijf en kinderen.... In die angstnachten voelde ie zich aan alle kanten bedreigd, zàg ie klaarder dan op den dag, hóórde ie beter, de vreemdste tikjes, kraak-lichte geluidjes, strak-zuiver in de nachtstilte.. En hij, hij die nooit niks gevoeld had, - wel duizend keer in 't holst van winternachten dwars door 't Duinkijker bosch, van 't zeedorp Zeekijk, naar Wiereland was geloopen, - híj huiverde dàn, en kippevelde van angst, hij lag daar te stumperen, te beven en benauwend te zweeten, naast z'n wijf, beschutting zoekend àchter haar dooie, snorkende lijf, toch blij dat zij er tenminste was, 'n mensch net als hij, die ie hoorde ronken.... die hij kende.... die hem kende.... En als ie dan, loerend stil, in 't pikdonkre vunzige ruimtetje van het hollig bed-steetje, uit groenig vuur op 'm zag aangrijpen, handen met kromme, scherpe worg-nagels, vreeslijke, knokige, graaiende handen, beenderige geraamte-handen, vaal en grauw en hij lag te steunen, zoetjes in zweetangst te kermen, zich verkrimpend en kleinmakend àchter 't half-wezenlooze lijf van z'n vrouw - dan begon ie stil tegen haar lichaam te praten, òp te biechten, luid, met beverige stem, tegen haar rug.... Dan angstigde ie uit, dat ie 't haàr wel zeggen wou, z'n slechtighede.... aa's se't maar nie verklikte... da' se 'm steenige souê... En dat alles, alles in de kelder
lei....
In den stillen nacht hoorend z'n eigen holle beefstem, weenend van wanhoop, keek ie even òp achter het ronkend lijf van z'n vrouw of 't groenige vuur nog liktongde - van 't donker beschot naar 'm toe. Maar als ie dan geen beenige grauwige geraamtehand meer zag, zweeg ie gauw met biechten, verroerde ie zich niet meer, 'n kwartier, 'n half uur, al spijtig, gejaagd dat ie te veel had
| |
| |
gezegd, dat ie zich had laten bangmaken. Bleef 't weg, 't groenige vuur, dan begon z'n zweet-benauwing wat te luwen, gingen er knellingen los van z'n kop, z'n beenen, begon ie weer 'n beetje ruimer te ademen .... in zichzelf gerustgesteld, dat ie toch iemand opgebiecht had wat ie deed - En aa's ze wakker was zou ie 't weer zeggen. Stilletjes wel, dacht ie 'rbij, dat ze toch alles weer vergat,.... maar dat kon hem niet schelen, had hij niks mee van noode. Hààr zou ie 't zeggen, dan wist ie 't ten minste niet meer alleen. Als ie dan eindelijk achter 't deurtje van 't donkere bed-holletje durfde kijken, in de scheemrige schijnseltjes, naar de stille schaduw-schimmen van de roerlooze kamer en hij zag op 't ruit, aan den straatweg, 't nachtlichtje, blompotjes-schaduw en tak-vormpjes, grillig-dwars en puntig op 't vaal-geel gordijntje lijnen, kreeg ie weer moed, zei ie zichzelf, dat ie 'n lintworm was, drong ie zich op, dat ie nog nooit-ofte nimmer kwaad had gedaan.....
....Dief? .... dief....? nee, dâ was tie nie, heelegoar nie.... En snappe?.... nooit!.... nooit!.... Wou ie stele om geld?.... bah! kon 'm geen zier skele.... 't Was lekker, 't was puur zalig.... Hij mos gappe.... hij mòs of ie wou of nie.... Soms wou ie zelf nie...., en toch most ie.... En dan had ie al branding en wilde jeuking in z'n handen.... Nee pakke dée ze'm nooit van d'r leve.... want sluw, sluw was ie, aa's de beste.... En wie had d'r ooit erg in sain? Hij mit z'n grijze kop, hij diake weest?.... Hij die nooit dronk, hij die met jare beule en ploetere, eindelijk 'n stukkie grond had gekocht, met veul hypetheek?.... ze zeie allemoal wat van z'n zachtzinnigheid, en hoe goeiig ie omging met z'n ongelukkig suf waif....
Maar aa's tie alleen was met haar, kon ie z'n geduld niet houên. Dan griende ze, had ze vergeten waar ze woonden, wist ze niet meer den naam van haar kinderen; dan griende ze maar, grienen. En hij er tegen in, haar meppend met wat ie maar in handen kon krijgen. Dan griende ze erger, mepte hij harder, uit drift, uit dolle drift, dàt ze blerde.... En toch vergat ze waàrom ze griende, wist ze na 'n paar minuten niet meer,
| |
| |
dat haar man 'r geranseld had, sjokte ze weer stil-droevig voort, alleen brandende pijn-plekken voelend op 'r lijf en handen..
Eergisteren nog had ie 'n paar mooie ronde bollemanden gekaapt, 'n stel witgeschuurde klompen en 'n nieuwe overschieter.... Donders, vaa'n arme kerel, dat had 'm even heel erg gespeten, maar 't stond 'r zoo zalig voor.... Niet lang was de bedenking. Door z'n bars boeren-verstand, wrokkig, eigenzinnig en steenhard-achterlijk was de gedachte gegaan dat 't maar 'n zuiplap was, hij er toch nies an had. Listig en bijgeloovig, dat was ie, bang en brutaal. En gisteren had ie alles aangedurfd.... Zoo, in de zon had ie staan blinken, de overschieter, en de mandjes 'n eind verder, en bij 'n ander de witte klompies. 't Was plots in 'm gaan kriebelen, hij had zich voelen bleek worden, gejaagd, kloppingen op z'n borst, in z'n strot, hooger op naar z'n kop.... En opgejaagd in zichzelf gromde 't: da mo je hewwe Ouë, da mo je hewwe.... Er was licht in z'n oogen geloensd, raar valsch licht, als uit de oogappelspleet van 'n kat die 'n vogeltje met stil lijf en zachte kopwending alleen beloert. - Z'n handen waren gaan woelen in z'n broekzakken en voor ie zelf wist of 't kon, of niemand 'm zàg, had ie 't beet, beet, beet, schuurde ie met z'n stille juichstem langs brandende hebzucht, die nou te blakeren lag, wild in z'n strot, had ie 't ding in knelkramp vast, schroefvast en daverde z'n hart in geweldsbonzen, dat z'n ooren dicht suisden van woest genot. Zoo was ie weggehold, keek ie strak voor zich uit, zwaar, lang genietend, om te voelen hoe 't afloopen zou.... met 't heete steel-gevoel in 'm, zoo zàlig zoet-spreidend over z'n harsens, dierlijk genietend van eigen benauwing.... En dwars door vage-angst-van-pakken, lol dat niemand 'm in den weg was getreden, dat ie dadelijk kwam, waar ie wezen wou, dat 't dadelijk kon geduwd in z'n kelder en daar begulzigd met z'n oogen. Toen, alleen z'n wijf thuis, kon ie 't raak-zeker wegstoppen waar ie wou. Eén huilgento was uit 'm gevloeid. En gisterennacht had ie 't weer gezien. Tranen van ontroering had ie zitten
schreien in z'n kelder.
| |
| |
Over z'n spullen gebogen, beaaiend met z'n kijk, had ie 'rbij gezeten in z'n rooie wollen onderbroek en z'n wilden zilveren haarkop, te schreien in z'n kelderhok, met z'n klein lampje, rossig-geel, bewalmd in vunshoek, genoot ie van z'n doorgestane spanning, duizendmaal, zacht-snikkend in stembeving zich zelf zeggend, in huil, dat 't nou van hem was, van hem.... Dat 'm dat geen sterveling kon afnemen, Dirk niet, Piet niet, Guurtje niet.... En stil als 'n faustig spooksel, kromde z'n verdonkerd rood lijf zich in z'n lage kelder, veegde ie z'n tranen van de handen, snikte ie zachter, luchtte ie op, lag ie om en om z'n gestolen waar, zoet-innig streelend, en bleekte z'n zilveren haardos en kindergezicht, in het wazige kelderschimmige lampschijnsel òp, met gelukslach en zalige verrukkings-koorts.
Nee, niks kon 'm meer skele.... z'n kinders, z'n waif, z'n pacht, z'n schulden, z'n hypetheek.... Alleen die lamme notaris, die 'm 'r in had met vijfhonderd gulde losgeld en al de rente, ses pissint, zat 'm dwars.... En de dokter.... die z'n rekening hewwe wou.. en veurskot van grondbelasting.... Snotverjenne, dat was nou ruim dertig joar puur, dat notaris 'm losse duiten leent had.... En nou, nou Dirk en Piet bij andere wat wouen knoeien mit grond, nou eischte ie op, in één s'n geld, met dertig jaar rente.... godskristis...... Da was puur 'n slag.... miskien 'n kleine twee duuzend gulden mit de rente van àl 't deze! En nou weer 'n paar termaine hypetheek achter en pacht en nog drie joare raize achter.... Nou dan moest s'n brokkie moar an de poal.... Hai verrekke.... sullie ook verrekke.... Hai had toch se genot.... Moar dwars, dwars zat 't 'm; nòg twee koebeeste voorschot waa's tie ook achter! Nee, dwars zat 't sàin!.... 'n suinige boel!.... Aa's s'n heule rommel achtduuzend beskoûde, was tie d'r.... Maar da had ie t'met an volle skuld!.... Tug, 't brok stong nog onder sain klompe!....
| |
| |
| |
II
Guurt, de mooie blonde dochter van Gerrit Hassel, kwam op 'r fameuze dij, met 'n groote witte schaal grauwe erten aansjokken, en 'n pan uien met aardappelenbrei, die vettig smeulden en geurden in wasem voor d'r uit. Guurt was de mooiste blonde van Wiereland, met zwaar-korpulent, hoog boerinnelijf, rompig-rond en heupmollig, dat droeg, droomerig fijn klein hoofdje, wonder-blauw starende oogen, fijn poppig gezichtje, potsierlijk-lievig, teer en damesachtig in 't zware zonneblond van haardos, kontrasteerend-pronkend op 'r vetten schommelenden vleesch-groei van flank en boezem.
Vrouw Hassel zat stil-ontdaan, met 'r huilerig gezicht vlak voor 't raampje op den weg te kijken naar de kale tuinderijen, en de goor-gele hooi-klampen. Haar versmoezelde trekmuts zat scheef-achterover, en de eindkrullen ervan hingen slapvuil langs d'r slapen. Even blies 'n geraas door 't vertrekje, en hoog-plechtig sopraande de staartklok 't twaalfuurtje uit, na elken slag meetrillend 'n zangerig geluid als van tooneelklok, die vreemd-bekorend-sonoor, 'n nachtelijk spanningsuur aanluidt, in melodrama.
Achter in den stal, rumoerden de jongens binnen, zich in haast ruw neerschuifelend met stoelen aan tafel, beslijkt van grondwerk, overal langs schurend met hun modderplunje, gulzig laag bukkend in dierlijken vreetstand voor d'r borden.
Ouë Gerrit zat in gemakstoel, tegenover z'n vrouw. Plots zakte stom z'n kop op de borst; kruisten zich z'n handen in krampigen bid-buig. De jongens en vrouw Hassel brabbelden wat meê, gejaagd.
Gulzig-spraakloos begon er geëet, klikklakking van lepels op borden en schaal, die naar alle richtingen getrokken werd. Piet had zich zwaar-vol opgeschept, ruw-weg bij-lepelend, dat het donker klonterde op z'n borst, erwten met vet en kleine ertusschen gesnipperde vleeschbonkjes. Dirk kauwde, kauwde langzaam, zwaarder, met bij-zijduwing van kaken, en schoof na iederen hap z'n vuile lepel in de schaal, langzaam, lang- | |
| |
zaam, zoekend naar plekjes met vleeschbonkjes. En Piet er haastiger tegen in, opstapelend nieuwe lepelingen, telkens met z'n slijk-bruine vingers, reuzige grauwe klauw, erwteklusjes, druipend bedoopend met vet, wegzuigend, van mondgulzige toppenduw, z'n spreekholte in. Want telkens had ie wàt te zeggen, met barst-vollen, spuug-spattenden mond. Ouë Gerrit smakte zuinigjes z'n bord erwten op. Alleen vrouw Hassel at niets, bleef suffig-beteuterd kijken naar éen plek buiten 't raam, met oogen flauw-versluierd van tranen.
Jammerlijk druilde stilte op haar grauw-verflenst gezicht dat sufte onder 't vuil-grijze haar, bijzij steekmutsfloddering los uitkrullend. Om haar heen bleef zuigen stil gesmak van uitgehongerde kerels, die met zweet en vuil nog op rood-grauwe gezichten, stil maar hapten en kauwden, in grimmig kaakbeweeg, rauw en vraatvol, zich vergulzigend als beesten. - Guurt kwam pas zitten, met geschuifel van 'n stoel en wegduwing van Piet's arm, vluggelijk biddend.
- Mo'k nie sitte?.... jai la nou nooit niks veur 'n ander...., mokte ze bits.
- Jonges, zei Hassel plots bezorgd, morge is 't houtvailing bai jonker van Ouenaar.... wie goat t'r hain....? Sel ik 't moar sain, hoho!
- Nou, gromde Dirk, z'n lepel uit z'n mond zuigend en gravend in de weer vol geplompte schaal,.... daa's net, wà' hai je meer?....
De Ouë wist wel dat ie moest, al vond ie 't lam werk. Maar als Dirk en Piet zeien dat 't gebeuren zou, durfde hij niet nee zeggen, bang dat ze 'r de heele boel op 'n goeien dag bij neersmeten.
- Aa's t'r t'met wat is.... vier en vaif.... enne nie genog!..
- Mit staive stàp d'r moar op an Ouë.... sal wel wa sàin.... seurderij...., bromde Dirk, met vollen mond, in z'n altijd klanklooze kortsnauwende bitse zinnetjes.
De ouë zei al niets meer, keek sip voor zich, verschuchterd, zat star op z'n met zware duimvegen uitgelikt bord te kijken.
- Godverjenne moeder, barste Piet los, zwaar-boerend voor
| |
| |
zich uit, in zangrige stijging van Wierelands spreekgeluid, godverjenne, waa't is t'r t'met mi je veur.... ik sien je kwalik 's murregens....
- Wa?.. wa?.. wa sait tie?.... wa sait tie?.... schrikte vrouw Hassel òp uit 'r sufkijk over het kale land.
Piet brokkelde weer onverstaanbaar iets verder, met uitgebuilden mond, stamp-vol van uien en aardappelenbrei, die z'n lippen overdrongen. Telkens greep ie met z'n grauwe vuile modderhanden in de pan, rondwroetend tusschen breiklodders, om direkt weer in te stoppen als ie met beklemming van zachtroggelende ademhaling, ingeslikt had. Zoo aldoor met vollen mond blijvend, wou ie spreken, iets driftigs uitstooten, dat brabbelend wegsmoorde in z'n uienkauwsel.
Vrouw Hassel zat te wachten, maar hoorde niets meer.... Eindelijk na zware ademhaling, kraste er stemgeluid op, had ie alles doorgeslikt. Guurt, naast 'm, zat te giegelen om z'n gulzig geslobber, lachend, lijf-schuddend achter haar dikke handen.
- Nou moeder, wa' kaik je aa's 'n skoap.... f'rjenne!.... je sou main broek làpt hebbe.... d'r sit 'n gat in.... daa' k'r t'met deurvalle sel.... hai je dà nou weer f'rgete?.... bin je dan t'met fe'gete daa'k 'n broek droag?.... geep.... dwarrel!.... wa skeel je....?
- Sai vergeet puur d'r kop van d'r romp, woedde de Ouë.
- En.... ne.... de bloedworst, hai je 'm kloar moeder, vroeg Dirk er loom midden in.
Vrouw Hassel zat met inspanning naar 't stemgekruis te luisteren, vol angst-trekken om d'r ingevallen mageren neus en mond, vooruit al voelend, dat ze wat leelijks te hooren kreeg. Maar herinneren van bloedworst en broek deed ze zich niets meer. Al wat zij haar voorhielden was nieuwtje, hoorde ze nou pas voor 't eerst, meende ze.
- Ja, ja, stamelde ze in verwarring terug.... ik wee nie wâ main skeelt.... ik bin d'r puur f'rskote van kinders!.... En zwaar te huilen begon ze.
- Seg waif, bler nie.... valt rege sat.... snauwde hard
| |
| |
de Ouë en allen nu snauwden mee, van lamme kemedie, gesanik van dit-en-van-dat, scholden eruit voor luiwammes, die gluipertjes wou maken. En stil snikte ze door, zonder dat ze zich met 'n woord meer verdedigen kon. Uitgesuft zat ze weer. Niemand die voelde wat ze had, wat ze leed. O! leed?.. leed?.. Nee, pijn had ze niet. Alleen zoo raar, zoo doovig, zoo rare banden kruislings over d'r hoofd, gespannen! en zoo knellend, zoo stevig.... En niks, niks meer kon ze onthoue.. Ze huilde weer harder.... Guurt keek 'r àn, met d'r glimlacherige blauwe oogen, of ze zeggen wou: hou je je aige moar stiekem van de domme, je bin immers zoo sterk aas 'n paard....
Dirk grabbelde 'n pijp vol, met kop in de tabaksdoos ge duwd, en Piet diepte mee in. 'n Paar minuten bleef er stiltegepaf van alle lijven. Alleen Gerrit en de vrouwen vouwden de handen, prevelden plechtig-mechanisch dankgebed.
- Seg Ouë.... kristus! wa he'k 'n pain in main polse.... kristus!.... main klauwe!.... saa'k verbrande aa's 'k weet hoe 'k sitte mot.... jesis wa pain.... main stuit....
Afbrekend eigen zin bleef Dirk op z'n doorbarste spithanden staren....
- Nou Ouë, murge goant beertje d'r an - Met 'n schonkigen draai van z'n zwaar lijf keerde ie zich naar Gerrit, 'm drie maal zwaar boerend vlak in 't gezicht. Vader Hassel keek bedrukt.
- Tjonge, daa's te vroeg, f'rdomd, daa's te vroe-eg, zàngzeurde z'n stem.
- Nou maor, hai goant, daa's main werk.... ikke hep 'r lol in.... Ikke hou van da werkie.... Aas 't poar weke verduufle gong he'k g'n fait meer.... nee.... nou mot tie.... jesis! me sai laikt of 'k spersie-bedjes maok hep.... da verrekte diepspitte..
Dirk was rood van stille woede dat de ouë tegensprak, woede die aan kwam stuiven in bloedvlekken op z'n woest-kakigen wreeden kop. Z'n vlassige brauwen gramden in dreiging naar elkaar, en z'n kaken beefden. Dàt was z'n grootste hartstocht, slàchten; zelf 't mes in 't plooiige nek-vette van 't varken te vlijmen, 'm bij z'n strot te smakken, dat ie spartelde, dan 'm te zien rochelen en hooren gillen, met bloed op z'n handen,
| |
| |
warm-lauw, stankig en rood. Dan genoot ie met 'n bedaarde lol, niemand mocht er an komme thuis. As ie 't niet zelf kon doen, vrat ie 't niet; most 't vleesch verkocht. Al de kippen, die niet meer legden, draaide ie even gemoedereerd den kop om. Guurt joeg ze op, greep ze, en hij alleen wrong ze den hals af. En Guurt zàg 't ook dol-graag, al griende ze 'r soms bij van rillerigheid. Zij, zij met 'r meidehanden dee 't altemet eerder dan Kees, de erge strooper, waar ieder in de plaats bang voor was; Kees de Strooper, oudste zoon van Hassel.
Piet had zich languit met z'n modderlaarzen en slijkgoed op den grond neergesmakt, vlak bij de rookige kachel, om wat te tukken. Dirk zat te smoken, slaperig weggedoezeld in blauwe rookkrullen, stomp, naar den straatweg kijkend. Ouë Gerrit voelde slaaploomte en rilling.
'n Paar uur maar had ie vannacht geslapen. Alleen Guurt lachte luid en brutaal, joligde tegen Dirk, die stom aanluisterde zonder zich te verroeren, wat ze snapte van Annie en Geert Slooter, dochters van 'n tuinder, bij hen in de buurt.
- Nou Dirk.... enne.... nou mo je wete.... nou sait se Annie.... se binne veur sain in 'n f'rseeekering... aas sain... sie je.... d'r vader.... aas sain nou wa beurt.... dan.... danne kraige sai 'n prais.... 'n prais sa'k moar segge.... van 't Nuuwsblad.... En nou sait Geert.... hohà!.... nou sait Geert.... gom.... ikke wou moar da die oue suiplap soo dood bleef aa's 'n pier.... in se werk.... he?.... dan heppe wai vaifhonderd poppies.... Is da nou woar Dirk....? kraige sullie dan soveul?.... puur vaifhonderd.... tog jokkes hee?
- Nou seker, bromde Dirk, wrevelig dat ie spreken moest, aa's t'r stoat, sal wel 't uitkomme t'met....
- Nou, en nou sait Annie, sait se main.... f'r wa' sai nooit niks meer van je sien, s'avens....
- La se stikke.... mestvarke.... hep màin noodig.... dwarrel! kabbeloebelaap!....
- Nou hait s'nie g'laik.... sa'k stikke aa's se 'n sint los kraigt van den ouë.... nou is tie weewnoar.... en hokke
| |
| |
mi Jan en alleman dat ie doe.... 'n wijd skandoal.... Nou lest, mi Sint Jan mosse Annie en Geert.... mosse ze 'n poar nuwe laarse.... hai gaift g'n sint.... strak-en-an komp ie thuis.... stroal!.... En hài an 't danse.... de guldes rolde sain broek uit.... sóó, langs se paipe op de vloer.... Dà' ware sullie bai aa's kippe hee?.... Se heppe grabbeld en vochte.... Hai was smoor.. en niks het ie sien.... ha! ha!.... ha! ha! ha!....
Wat 'n beeste, wat 'n maide.... nou binne sullie skoene goan koope.... Ho-je-wi! wâ 'n pinkebul! -
Gieren deed Guurt, met 'n bord in 'r hand, wild op 'r dijen patsend, dat ze schommelde.
- Hep jai Kees nie sien maid, vroeg dwars-vreemd en stroef Dirk er tegen in.
- Kees? Kees? sien ik t'met nooit.
- Wâ? en Grint dan, sain buurman? Kom je'r nie meer? Skarrel je doar nie?.... en se seun?.... is da doàn? verdomme.... Die jonge was puur mal op je....
- Wa? die staive hark? die.. kikker.. àn main blouze seg!.... gierde Guurtje, wild naar achter stormend, met vingergetrommel op borden.
- Houw doar smoele.... kaa'n g'n tuk pakke.... schorde Piet slaperig-stemlui van den grond, zich wild in protest, met lijf-lawaai, omdraaiend.
- V'rek, kom bai je, goedigde Dirk, zich aan den anderen kant van den kachel neersmakkend.
- Guurt, denk 'r an, één uur!
- Ja, stem-gilde ze uit 't achterend, ja sel d'r sain!
Om één uur moesten ze weer op, spitten, spitten tot oneindige troosteloosheid van winterdonkering over avondvelden kwam droeven.
En Guurt bleef met ingehouen, geluid-dempende bewegingen vaatwerk-rommel beploeteren. Haar princessekopje roezemoesde. Zij was de mooiste meid van Wiereland. Iedereen had 't gezeid.... en ze wist 't zelf ook wel. Ze had wel nooit wat geleerd, maar de jongens keken d'r an, of ze 'r t'met allegaar teg'lijk wouen. Maar mooie Guurt wist wat ze waard was. 'n
| |
| |
Meneer wou ze hebben, 'n meneer mit mooie mesjette, in nette kleere, en ringe om se hande.... 'n faine hoed.... en faine jas. En dan niks g'n konkelefoesies om den meneer, maar blij om den stand, om 't hooger-opkomme. Dat was brandendste eerzucht in 'r. En aa's tie, onfesoenlijk wou, voor d'r trouwe, sou se'm meppe.... O! se hield 'r wel van soms, maar so als die meide van Wiereland, soo dol.... nee, dà' had se nooit niks soo erg naar verlangd. Die gooie zich te grabbel. Die moste wel, die hadde niks anders. Maar zij, de mooiste meid van Wiereland! De apetheker haalde d'r stiekem àn.... dacht moar.... stom boerinnetje.... En de dokter wou er soene.. t'met de heule ploats.... Lest mit d'r seere vinger wou die vent d'r nie helpe.... of eerst 'n lekkere soen.... so'n vuilpoes!.... dà' hep 'n waif.... acht kooters....! En dà kreeg se, en dî kreeg se; allegoar van meneere.... En mee ging se.... met kennissies en skarrelaars, die wà' graag de meneere van de plaots ànhaakte.... Nou, da had ze t'met puur sien.. maar bai haar, niks g'n kansies.... Zij wou nooit, nooit gemeen sain.... Alleen moar lolle en lache.... en pronke.... en t'met alle kemedies sien. En dan moar al die manne opwinde, en net doen of se wou.... of se soo moar te neme was.... En aa's se dan woue toehappe.... pats, dan d'r van langs, mit d'r stevige knuiste, dan seie se niks meer.... dan was 't glad f'rbai.
Zoo was mooie twintigjarige Guurtje, met haar dames-hoofdje, haar prachtig goudhaar, haar lichten lach, haar fijne trekjes en blauwe oogen-vreugd, met 'r hoog-zwaar, frisch boerinne-lijf, haar schommelend-onderstel, de begeerlijkste meid van 't dorpsstadje, waarvan geen tuinder, geen meneer zich op beroemen kon dat ie 'r gepakt had. Maar allen had ze dol gemaakt en opgejaagd, van hartstocht. Midden in 't paringsgedrang van beest-menschjes, koketteerde zij grof en stoeide met allen zoo goed en zoo kwaad als haar sluwe meisjesnatuur met berekening dat klaar kon spelen. Zij, vrij koud voor lijfgenot, zocht naar zwakkelingen met geld, die op 'r verkikkerd werden,
| |
| |
ambtenaartjes eerste klas. - Op één had ze al lang 't oog, 'n heel piek-fijn heertje, 'n rijk, wellustig slap-blond mannetje, maar chiek, ruikend naar odeur, met lokkende snor en streelend baardje, en zooveel geld as tie maar wou.... Die most se anhake, hebbe, al kwam de onderste steen boven, hem met z'n duiten, z'n chiek, z'n geurtjes en odeurtjes. En hij wou haar ook, maar d'r lijf alleen. Alles sloeg ze àf, en toch maakte ze 'm vuriger door 'r verleidelijke gekunstelde boerinne-onschuld. Hij, ouderloos mannetje, zwak dobberend, afgezwabberd, wou iets om handen, was ambtenaartje geworden.... later burgemester.... misschien!.... zoekend naar rijke heere-boerdochter, die z'n afgezwabberd lijf wel hebbe wou.... Toen, in één verkikkerd op 't frisch-wellustige lijf van Guurt, 'r blonde haaraureool, 'r fijn snoetje.... Maar veel gegeven, weinig meegenomen, nooit iets kon ie bij 'r gedaan krijgen; niet eens mocht ie d'r met 'n zoen besmakkeren. Ze had 'm gezeid dat als ie 'r hebben wou, ie maar met 'r trouwen most. Hij stond wel op zich-zelf, en dertig jaar, kon ie doen wat ie wou.... Maar van die platte familie gruwde ie, die ruwe broers, die vuile moeder.... Daarom draalde ie.... En zij voelde z'n dralen. Sluw, hitste z'm met 'r lijfmooi erger op, zich nog minder gevend dan eerst. Zoo was ze 'm gaan beheerschen.... En nou most ze zich bekennen, dat ze hem toch ook wel aardig vond, met z'n manchette, en z'n blondkrullend snorretje vooral, met dat gleufie in 't midden, en z'n zachte kijkers, z'n goeie netuur.... o ja alles vond ze mooi an 'm. Maar 't meest was 't 'r te doen om z'n duiten, z'n lekkere duiten....
Dat ze zich prachtig kon maken, dat ze baas over 't ventje was.... zij met 'r dijen, waarachter ie zich verschuilen kon, zonder dat z'n neuspunt te zien kwam. Maar hij wou, durfde maar niet. En zij, doorkoketteerend, met andere jongens van de plaats en van Duinkijk en van de sekretarie, dat ie dol werd van heetige jaloersigheid. En de anderen gebruikte zij om 'm op te winden, metéén te laten zien, dat ze maling aan hem had, en dat kerels als boomen om 'r heendrongen, naar 'n
| |
| |
gunstje bedelden. Zoo, als 'n plompe, maar stomp-sluwe dorps-Carmen had ze Jan Grint den tuinderszoon, dien ze al van 'r schooljaren kende, mal gemaakt, maar toen ie met liefde en vuiligheid kwam had ze 'm de deur uitgesmeten. Ze kreeg smeekbrieven van 'm; dat hij d'r vroegste minnaar was en dat ie zich z'n handen van de romp zou afsnijen, aa's sai 't puur hebbe wou.... Maar ze dàcht niet aan 'm. Ze wou met 'm lachen en uitgaan of dubbelzinnig kijken, als hij, de rijke, in de buurt was, maar Grint most van d'r afblijve met z'n lompe pooten. En niet, omdat ze Grint geen heel-knappe jonge vond, pik-zwart haar, met ooge!.... glimmend, puur roet.... maar omdat ze nou eenmaal in 'r boerenhoofd de idee had vastgespijkerd, dat z'n dame most worde.... En dan raik! raik! Main Kristis! Nou zou ze met ruwe hebzucht wegduwen, wat 'r in den weg stond.... Om 'r familie gaf ze geen zier. Gehechtheid had 'r nooit ingezeten, bij niet één. Dirk was 'n stille zuiper en Piet ook.
Verdierlijkt en geteisterd in zwoeg, werkbeestig-stomp, zagen ze alleen in elkaar, wat hun rauwe begeerten wilden. Guurt zag ze alleen als zuiplappen, meidenlollers en spelers, en hun zwoeg-naturen begreep ze niet. Voor den Ouë voelde ze niks. Die had 'r in d'r leven nooit 'n zacht woord gezegd. Wat die docht dat wist se nie. D'r moeder vond ze raar, kniezerig en grieniger, niet-wetend wàt ze eigenlijk wou. Alleen Kees de Strooper, waar ze allemaal 't land an hadde, die mocht ze wel lijen, omdat ie 'r vroeger, in huis, nooit geranseld had als Piet en Dirk. - Nee, aa's se wat van d'r eige make wou, mos se hem, 't heertje, hebbe.... En aa's ze getrouwd was, dan naar g'n sterveling omzien.... dan was se 'n dame. - Dan naar 'n stad.... en hem onder d'r duim. En dan Guurt.... maide in je dienst.... zei ze zich ieder keer weer.... Paa's op.... nie aa's de andere vraisters.... nie in de donkere loantjes aa'stie wil, en nie op de grond, en nie achter de struikies....
Want aa's je je aige geef, bi je'm puur kwait.... Sai wàs f'soenlik, se most 't blaiwe.
|
|
Auteursrecht onbekend