|
| |
| |
| |
Elfde hoofdstuk.
Laat September glanslichtte over de akkers van Wiereland. Pluk van snijboonen ging nog rond. Wat er opgehaald kon worden na den verwoestenden boonenstorm was in den nazomerenden herfst mooi in vrucht gezet.
Achter en om de akkers van ouë Gerrit stonden de dahlia's in bloei en als liktongende vlammen over 't vergoudend groen gloeiden de hel-roode gladiolen in den alom wonderenden herfstbrand; braamvuur van nooit blakerende kleuren, legendarisch verwevend de stilte en 't licht, herfstig goud-rood en goudbruin, doorgloeid van hemelpracht, hoog en stil bloemend en vonkend onder de zilverende luchten.
Over de verkwijnende gewassen speelden vochtglanzen en zwammige rottigheid, en elken dag werd de rooi op bollenakkers drukker, rondom de stervende tuinderijteelt.
Ouë Gerrit treuzelde door z'n akkers op de Beek, waar de kerels nog aan 't plukken waren, 't Kon 'm niks meer schelen. Nog één maand, en hij was d'r voor goed hier wèg, en op z'n eigen land ook gebonjourd. Daar kon ie nou kalmpjes over praten, in zich-zelf, omdat ie 'r mee verzoend was. De heeren zou ie óók niet meer nijdig maken, want dan zouden ze 'm misschien bij de Bekkema's nog laten ophoepelen; had ie die paar centjes ook niet meer. -
Vóór 'm bloeiden tusschen rooigrond, witte, gele en hel-roode gladiolen in de blauw-floersige fijn-zoete herfstlucht, als fiere hanekammen overeind vlammend. En vlak àchter z'n akker, fleurde 'n heerlijk akkertje stokdahlia's, tintelend dooreenbloeiend in 't zachte zonnevuur, als 'n brandende dans van schitter- | |
| |
lichte lampjes, kleurige vlammetjes verspelend. - Bij brokken lagen de Wierelandsche herfstakkers vol van dahlia's en gladiolen, herfstkoloriet van 't land, doordampt van fijn schitterend en zacht-innig glanslicht, zilvering rondspuiend onder 't laan-lommer, wonder-intiem. -
Toch kon ie chagrijnen ouë Gerrit, want dat lapje dahlia's àchter 'm, was van zijn gelukkigen broer, dien rijken schurk, veeboer en tuinder, paardenhandelaar en mestverkooper, die maar heel weinig schade bad ondervonden met den boonenstorm, voor hèm genadeloos. Naast 'm schreeuwde Willem Hassel tusschen de dahlia's inhurkend naar Klaas Koome op 't pad.
- Net aa's ik je f'rkondig.... nou stong ikke tog gister bai main koole.... in 't duin... en f'rek! komp d'r p'rdoes 'n skot deur main veurhoag haine!
- Haha! gierde Hazewind wreed-uitgrinnikend, op dá' terain.... mo je uitkaike met de jachtbeweging hee?
- Nou.... wacht d'r is.. ka je merke wá' hullie krankjorum binne! ikke skraiw d'r haine! jullie sel d'r tog wel waiser weuse.. main op main aigeste grond 'n bom in de hiele te skiete hee? mit die f'rvloekte jacht skiete de haire moar roak! enne aa's sullie de boel loate opdraife is d'r vast gain houwe àn!
- Op dà terrain mo je de paa's merkeere hee? Ikke had gister wel in de snuifer.. 't Stonk dur bai jou in de buurt.... ikke docht wel... kaik da oufe bier werreke... en 'n reukbeweging.... nou ikke konsteteer van daa't èstera noar enaisolie lucht hep! Die oliebeweging.... mi oostewind.... daas 'n oufe kennes hee?.... da luchie is dur soo blikskoaters sterk; da goan nie op de reutel! Vroàg Kees de Strooper.... die hep d'r 'n snuif van op dà terain!.... enne je kraigt d'r soo prêchtig de langoore op àf.. dá' likke de haire aa's koek!... Enne...
- Nou joa, onderbrak Willem, woelend in de kleur-brandende dahlia's, ik lief da nie... snof'rjenne.. selle je mi hullie jacht de baine onder je laif f'rskiete... Enne aa's hun op tuine van wá' skorum wille joage... loa hullie dan uit d'r lampies kaike.. je hoort dur overal van da hùn moar roak skiet!
| |
| |
Ouë Gerrit hoorde Willem klagen, grinnikte dat ze 'm t'met in z'n hiel hadden geschoten.. Hij haatte dat tuig, dat maar 'n beetje had van den boonenstorm, nou weer konkelde met z'n zoons, maar ze 't licht in de oogen niet gunde. -
.. Hoho.... dá' sel d'r lol van hewwe.. aa's hoort wort dá' s'n huis, s'n grond an de poal komp! hoho!
Iederen dag dichter naar z'n openlijken val voelde Ouë Gerrit zich gejaagder. De bollen overal lagen open en bloot. Manden goudgebronsde en koper-bruine bolletjes gingen 'm voorbij, op schouders van kerels en helpertjes. - Hij kòn grijpen, maar 't was nog te druk op 't land. Meèr in October zou 't gaan. Maar wat had ie eigenlijk aan bòllen. De greep, de greèp, dat was de eeuwige zaligheid, en 't bewaren, 't zien.
Z'n jongens waren aan 't inplanten; wat savooitjes bepoeren, wat aarbeibedden wieden en hagen knippen. - De paar duitjes van z'n bolletjes kòn ie bewaren voor zich-zelf...
De jongens werkten onder helschen wrevel. Ze hadden de terugkomst van den Ouë afgewacht en gehoord wat notaris wilde. - 't Kon ze niet meer schelen waar ze naar toe hokten, als ze over wat weken toch van hun stuk grond getrapt wieren.
In hun nijd-drift beschuldigden zij Ouë Gerrit dat ie de centen van aardbeien en groentenopbrengst verhanseld had; dat ie loog, 't met meiden hield. Maar ouë Gerrit haalde loom-sarrend de schouders op òm hun praatjes en klomp-klepperde den tuin af.
Dirk was nog stugger en stiller geworden. Alleen Piet deed soms of hem de heele mikmak weinig meer schelen kòn. Onder 't rijzen-opknoppen galmde ie kermiszang uit, vergetend z'n wrevel. Zag hij weer 't zure gezicht van Dirk, dan vloekte hij mee op den Ouë, op den notaris en de heele deftige rotzooi.
Elken dag liep ouë Gerrit gejaagder rond, nadat ie 's morgens van z'n ‘plaatsje’ afkwam, waar z'n tuinwerk weer druk begon, 't Prettigst nog voelde ie zich als ie wat dèed; als ie de bak-boompjes wegreed in de winterkasten, de gevallen bladeren opkruide, z'n gewas snoeide en intusschen z'n kopje leut weer dronk bij den fotograaf, die, meende ie, den
| |
| |
laatsten tijd weer veel vrindelijker tegen hem geworden was. - Geen wonder ook! Alle Wierelanders hadden gehoord van zijn vreeselijke boonenverwoesting, en dat hij, met nog 'n sestig sjofele pachters, den hevigsten knauw had gekregen. Als 'n vuurtje was 't rondgesinteld dat ouë Gerrit's boel met November aan den paal zou komen. Blommepot op de valreep! Er werd gezucht, gevloekt, gescholden tegen den notaris, maar zooveel groenboeren waren bij den boonenstorm verarmd dat 't geval van ouë Gerrit, wèl meelij, geen steùn vond. Er werd verkonkeld dat er nog wel twintig verkoopingen zouden zijn, al scheen de notaris te helpen, uitstel te geven, behalve bij Ouë Gerrit.
En plots had Hassel bemerkt dat de fotograaf vriendelijk tegen 'm geworden was. - Hij kreeg weer z'n vertrouwen. -
Dat vond ie heel prettig omdat 't 'n rijke vent leek. - En 't juichte weer in 'm, dat de fotograaf z'n rommel open liet staan, en hij nou z'n slag moèst slaan, met die prachtige groote lens, die 'r tegen de groote kast stond, waarin al die glibberige komieke plaatjes en omgekeerde poppetjes.... naifgetiefers. - geloofde ie, zwommen. -.... Hoho.... die lens.... die hai sain d'r es had sien loate.. en die hai wel vaif moal langerst moakte... uitdroaie... nog rais uitdroaie en weer uitdroaie hew.. dat ie dur in 'n skater van waas skote! Hoho.... prêchtig aas da weust waa's... mit al die kop're skroefies! 'n fain stuk werk! fain werk! 't waa's dur puur om daas te worde aas tie dà stuk, da prechtwerk nie nog vatte sou.... Soo lang op loerd.... En dan nog.. aa's 't donkere hokkie opestong t'met de loodpot! de loodpot! Die waas d'r nou van paa's, mit sain arremoe op haide! 't Stong in 't donkere koamertje sel die moar segge.... bofe op 'n plankie.... had ie alletaid sain kissie sien.... most sain 'n vrachie weuse alevel!... allejesis! Veur die eene kair most d'r moar bai....
Nou waa's die tug 'n dief hee? Nou joa! dà geld.... die eene kair! moakt niks! kan sain tug soo veul nie-en- skaile aas die lens! dà prêchtige stuk!
Had ie nie sait dá tie driehonderd pop kost had? Snof'rjenne!
| |
| |
da waas d'r 'n brok aite!.... aa's tie da moar pikte.... dà moar.. 'n kolfie noà s'n hand!
S'n boel waa's tie tug kwait.... Nou had ie allainig sain genot, veur sain.... heuldegoar veur sáin!..............
's Middags stond ie weer op de Beek. Dirk plukte snijboonen, hurkte in armen- en beenenbeef van inspanning, en Piet achter, op den grond, zat te sorteeren, groepte de kromme en kleintjes met slingerige worpjes handig in den halfmuds zak. -
- Nog moar 'n skroal ressie Dirk! strak-en-an stap ikke an de andaifie! Dirk bromde wat, plukte voort, stom in werkroes.
- Kerel, waa'k van waik 'n lol had mit de harddroaferai! ik hep d'r puur ses pop wonne.... heb d'r perdoes op Peloone wed! woar heb jai d'r hoànge?...... Willem waa's d'r mit Geert en Annie! sai hebbe ook wed!
- Mi Geert! Geert, schorde Dirk, en Wierelandsch zangerig vermijmerde ie stiller.. mi Gairt.... Gairt! die paik! Heb se sàin nou wair vasthoakt! -
Den volgenden morgen hielp ouë Gerrit wat andijvie snijden.
- F'rdomd, nog mooie struik! aa's ikke nog marktte gong, kraig ik t'met nog twee sint, zei Piet gulzig, naast 'm hurkend, de andijvie die al pijp geschoten had prepareerend.
- Je mot d'r moar plukke.. raip en onraip.. hoho! van appel en pair; bromde ouë Gerrit verbitterd; over 'n poar weekies sain wai d'raf.. sette hullie de kat an 't spek.. eenmoal andermoal!
- Daa's net! je hep d'r nog wa boerekool, spruitjes, roape.. en je vruchte.. Ouë Gerrit luisterde niet meer naar Piet. Hij sneed maar teenen van de andijvie, woelde de gele harten open, heelemaal weg in z'n steelgenot-denking.
Hij had 'r weer beet had...., 'n prechtrij bolletjes, 'n nieuwe skoffel, 'n nieuwe spa, 'n plantroàm, roodgeverfd, en 'n prêchtig rooiertje.. 't Juichte weer in 'm dat alles zoo makkelijk gegaan was. Met 'n paar grepen! Nou lag 't rustigjes bij z'n spullen. Hij was 'r weer pas geweest, 'n halve nacht. Wèl vloekte ie op muizen die 'r an knabbelden. En 't schimmelde zoo erg!
| |
| |
Dan had ie zich weer in zweet te poetsen. Moar wat 'm 't gejaagdst maakte was 't overbrengen van z'n boel. Daar had ie nog geen gat voor gevonden. Dat moest alles heel stiekem, heel stiekem. Op de Duulweg had ie 'n klein huisje gehuurd. Guurt was wel woedend geweest, om z'n val, maar ze zweeg toch, omdat 'r kansen van trouwen met 'r heertje toch heel goed stonden. Ze was zoo mooi en zoo fatsoenlijk! nou dacht ze heel gauw uit 't nest te springen. - Zij had 't heertje alles gezegd van Gerrit's achteruitgang, maar hij deed of 't 'm niet deerde. Dat voelde ouë Gerrit ook, en nou kreeg ie geen buien, geen uitbarstingen van Guurt meer. En al maar draaide z'n denken terug op z'n spullen; op 't krotje daar op den Duulweg, één kamer met 'n achterend; donker, klein, maar er was 'n brok kelder, waar hij voor zorgen zou. Guurt, al smeriger in 't huishouen, zou d'r vast nooit heenzeilen en z'n wijf van zelf niet. Nou was z'n plaatsje al verzekerd, maar 't overbrengen!
.... Hoho.... da waa's d'r 'n lailijk kattebakkie! soàfes!.. soafes! Dá most nie eèn d'r sien! Sel wel lukke.. wa had die bai de partretairder 'n fain sigarebakkie gapt.. En niks dâ de fint morke hew!.. want.. hai blaift moar frindelik.. nou waa's ie d'r wair allainig; liep ie in en uit, sonder da de man 'n stom woord sai. - Hij liet d'r soo moar aige spulle ope.. God kristus wa dâ f'rsoeking weust.. Allainig 't donkere kamertje, da stong d'r alevel op slot... Gistre had ie 'n sakkie stole!.. mi aldegoar kogels en spuitjes d'r in.. Hij wist d'r sellefers nie waa't waas. - En dan 'n heul dik boek.. mit aldegoar gesichte op Wiereland.. en goudsnaisel op de rànde... prechtig! Moar nou die lens! die lens! Die mòst ie hewwe, juistig omdâ 't niet en-kon! die most ie hewwe! Aa's tie sain had. Da waa's d'r nie soo veul moeite an sain binne de mikke te brenge, aa's mi da mooie boek!.. Dà waa's d'r 'n hallefe middag loere-en-weust, om dà plekkie, al dichterst bai de kelder.
| |
| |
| |
II.
Tegen elf uur klomp-kloste ouë Gerrit uit den voortuin van Bekkema, naar de overzij, bij den fotograaf. Op z'n kousen poes-zacht sloop ie in. Er was niemand in 't tooneelig hel-lichtende ateliertje. - Maar de deur kraakte achter ouë Gerrit, en uit de diepte van 't donker kamertje baste de stem van den fotograaf:
- Bi jij 't Hassel?
- Om uwes te diene mehair!
- Mooi, je bakkie staat al klaar, bij de deur.... ik ben 'r met 'n paar minute klaar, nog twee plaatjes ontwikkele....
- Goan d'r uwes gangetje! en hoàs je nie! teemde ouë Gerrit, met z'n gezicht naar 't donker kamertje gedraaid, waar de stem uitbaste. -
Stil sloop ie naar z'n bakkie koffie, dat ie gulzig vastgreep in z'n vuilgroen bevlekten knuist, en staand-slurpend, gluurde ie rond in oogenschitter, met zalig gevoel alleen te zijn in zoo'n heerlijken rommel, waar alles maar voor 't grijpen lag. Hij slurpte, slurpte z'n bakkie leeg, zònder te proeven. Van 't donkere kamerke uit, doften geruchten, geschuif van glas tegen metaal en plassende geluidjes kwabbelden 'r van handspoeling in water. -
Ouë Gerrit likte z'n baard, wreef zich in de handen, vleide zich zijig over de zilveren lokken, en zacht liep ie voort, tusschen plaatjes, bakken, droogrekken en flesschen. Bij 't groote raam rechts, zag ie 'n pracht-grijs vaasje, waaruit 'n smarterood fluweelen dahlia, slank stengelde.
Dat vaasje beviel 'm wel, maar kreeg ie nooit mee. - Zou de man te gauw missen.... Maar die knijper kon ie opgrabbelen. - Zacht tastten z'n morsige vingers tusschen wat kopieramen, en sluw haakte hij 'n grooten rood-koperen knijper op, gretig in z'n achterzak vermoffelend. -
Plots kreeg ie 'n bloedrooie kop! Zag ie goed? keek ie zuiver? Stong doàr nie die groote prêchtlens op 't toestel?.. nièt meer
| |
| |
in de hoek? achter alderlai?.. Joa, f'rduufeld.. snóf'rjenne joa!
Hij beefde, beefde van hevige ontroering. Langs den beschilderden grijzen achtergrond liep ie, tastte met de hand achteruit, om zich vast te houën.
Een juich, een gil had ie willen uitkrijschen. Als 'n bons was 't op z'n hart gestooten, de schrik.... Want hai stong d'r.. vast woàr! vast woar! Aa's de kerel d'r nou weggong, noar s'n sus als alletait.... effetjes.... had hai sain d'r vast in s'n sak.... hoho!
In 't kamertje hoorde ie drukker gerammel en gespoel, en dof gekuch van den fotograaf. Gauw liep ie weer naar voren. Hij hoorde aan 't gekuch, dat Van Gooyen bijna klaar was met z'n platen. Heel onverschillig keek ie 't raam uit, op 'n brok bollenland... nou sou ie de vent hewwe... en nou d'r kalmpies je gangetje ouë, fain werk... domeni hiet.... brand je bekkie niet! fain.... werk.. fain werk! -
Z'n wangen gloeiden, z'n hart mokerde! Er zat 'n beef in z'n heele lijf en 'n gloeikoorts brandde door z'n polsen. Hij voelde, dat ie 't vandaag nog zou hebben! vandaag nog!! Dat maakte 'm half-gek van genot...... Tug kalm, kalm an! hoho! fain werk Ouë.... fain werk!....
Fotograaf met veel gerommel stapte eindelijk uit z'n hokje, keek met half verknepen oogen, duizelig 't licht in, 'n paar druipende platen in z'n handen. Hij bromde wat, de dikke fotograaf, in z'n grof geruit-grijs pak, 'n biertonnig Duitscher met Engelsche reis-allure.
Hassel had zich omgekeerd. Hij voelde dat z'n stem beven zou, als ie wat zeggen ging, van na-ontroering nòg. Daarom zweeg ie, zei ie alleen heel-zacht: ‘gemurge buurmaan.’ - Hij keek, spannend of de vent even 'n wippertje zou nemen. De fotograaf liep in en uit z'n donker hokje, druk, nerveus. Ouë Gerrit, met gloei-rooie wangetjes en schitter-kleine oogjes, loerde, loèrde, waggelde zacht van aandoening, wàt de fotograaf doen zou... weggaan of blijven. Telkens gluurde ie naar 't toestel of de lens 'r nog wel blonk, en hevig bonkte z'n hart van bang-zalig genot. -
| |
| |
Weer kwam fotograaf er uit. Z'n ronde pappig-weeke kop stond triest en nerveus. De grootste plaat was mislukt. -
- Hassel, schenk je nog 'n bakkie he? ik zal effe wat andere speesie hale; ik ben in 'n kwartier terug.. Wil je effe oppasse.. Als 'r iemand komt laat ze dan maar wachte of terugkomme!
- Bestig mehair! bestig! ikke hep d'r meer aa's 'n kwetieretje tait.. gaan uwes gangetje, beefde ouë Gerrit's stem, klankloos van hevige ontroering, dat alles nou ging zooals ie 't wou. Fotograaf had 'm niet aangekeken, greep z'n hoed van 't hangertje en liep vlug nerveus 't atelier uit. Ouë Gerrit kon 't eerst niet goed gelooven. Z'n beenen trilden, zonder dat ie ze kon tegenhouen. Z'n hart mokerde al erger, 't bloed suisde naar z'n hoofd, en hij duizelde, want nou stond 'r de groote lens soo maar op! Hij duizelde, schuifelde voort, in soezerige grauwte van licht, dat inééns voor z'n óógen golverig trilde. Niks kon ie zien.. alles beverig en verzwartend achteruitdeinend en weer opschommelend. Maar toch, hij moèst, moest! Over 'n kwartier had je den vent terug! Alles was open! 't Donkere kamertje wijd open! Nou maar eerst 't gemakkelijkste, 't geldkissie.. en 't bakkie.... dan.... dàn.... de lens.... -
Hij liep al, erg zenuwachtig, toch heet genietend, maar veel wilder en onrustiger dan anders. Bij 't kamertje schrikte ie òp in 't donker, toen ie door 't rood-bloedende raampje zag. Maar hij zoù, zoù. Met z'n beenen hoog-opstappend, strompelde ie voort, trapte in bakken met nattigheid. Hij beefde verschrikkelijk. En hij begreep niet waarom. Zoo bang was ie nooit geweest. Er zat tòch heerlijke angst in z'n keel, als vuur te schroeien. En z'n kop vlamde; z'n knieën trilden hevig. Heel kleintjes ademde ie, want z'n luchtpijp leek zachtjes toegekneld. Z'n hand tastte langs klefferige fleschjes, klamme bakken, trechters, op de bovenste plank in 't donker, waar ie den fotograaf altijd z'n geldbakje had zien neerzetten. Wacht?! wat greep ie daar vast? 't kistje?.... Nee!.... Wat nou?.. dan most ie hooger op sain!
'n Schok van heeten juich bonsde door 'm heen. - Nou had ie 't kistje vast; dat voelde ie.. Hij tilde 't voorzichtig van de
| |
| |
duistere plank, heel voorzichtig. Om 'm verrinkelden fleschjes.. en 't geld rammelde al, in schuif naar éen hoekje. Nou was 't van sain.... sain!
.... Hoho!.... da waa's d'r t'met!.... Moàr noù de lens!
Niets ziend, niets hoorend, liep ie in koortsgloei naar 't toestel. Eerst wou ie kijken hoeveel centen in 't kistje waren, maar dat hield tijd op.. Eerst de lens.. de lens, joeg 't in 'm. - En gejaagd mèe de gedachte dat ie stommiteiten deed, want dat de vent dadelijk zou zien dat hij gegapt had. Maar 't joeg in 'm; toch doen.. tòch doen! Hij trapte z'n eigen waarschuwing dood; hij kastijdde zich zelf in z'n bangheid. - Met een hand 't kistje omklemd, rukte ie met de andere aan de lens, die 'r niet af kon. Hij schrikte, beefde van ontroering weer. Want de lens moèst ie hebben, al kwam de onderste steen boven. - Liever 't geld gelaten dan de lens! Met éen hand ging 't niet! Dan zou ie eerst maar 't kistje neerleggen. Eerst leegen, en op z'n plaats schuiven. Dàn, met twee handen aan 't werk!
Weer schoot 'm in, de kwellende gedachte dat de kerel wel móest zien later, dat hij 't gestolen had, want geld en lens wàren 'r toen hij wegging. Nou aarzelde ie, zette 't kistje leeg op de plank, rammelde heel zacht rijksdaalders en guldens in z'n klepzak, die, vol en zwaar, tegen z'n beenen schuurde. -
- Hoho! doa's 'n laileke praik! Moar aa's tie 't nou veul loàter mòrk! dan.... aa's hai d'r weg woá's! Nou.... de heule dag keek tie d'r nie noa sain toestel.... da wist tie.... allainig Sondag woare d'r minse. Aa's t'r skoonmoak wier.. en minse kwoamme!.. aa's hai d'r allangst weg waa's.. Konne die d'r tug ook gapt hewwe!.. Waa's d'r niks te beskuldige van sain!..
Enne kaik! neenet!.. da prechtding kaik!.. da' mòst ie hewwe.... Enne.... nou gauw an de gang!.... 't Waa's aers.... vast te loat!
't Kistje weer weggeduwd in 't donker, en nou vlug naar 't toestel sloop ie. - Met twee handen rukte, perste, trok, schoof ie, maar de lens wou niet los. -
.... Hoho! most ie nie ergens 'n dwarspennetje lossnaie?..
Maar hij wist niet waar dat zat! Weer schroefde ie, dan
| |
| |
rechts, dan links, handen in glibberig zweet, onvast, en plots draaide de lens meè. -
Hij juichte even gesmoord van bang genot. Los.. los! nou sou die d'r sain.... Maar weer onder 't losschroeven bleef de lens vastzitten. Nou gloeide toch 't koper glad in z'n zweethanden en sulde ie glibberig over den cylinder. Muurvast zat ie weer. Hij vloekte, trampelde.... Wat noù weer? Hij keek, maar kon niets vinden. Alleen zat 't ding met 'n vreemd zijstangetje van onder in driehoek, nog maar 'n heel klein eindje vast op den schroefdraad.
Z'n kop klamde in noodzweet. Telkens rukte ie z'n baard naar achter, die 'm hinderde. Nou zat 'r toch angstjacht in z'n morsige, knellende, rukkende vingers en krakende, bevende klauwen. Elk oogenblik kon de kerel d'r zijn, was ie 'r bij. Dan maar met 'n ruk. En voor ie 't zelf goed wist had ie de lens verbogen en afgeknapt van den schroefdraad en 'n heel end, in 'n woesten vloerkras de voorpooten van 't zware toestel mee òpgelicht. Hij schrok ervan, toen ie daar zoo maar met 't groote prachtbrok in z'n bezweete verwrongen morsige beefhanden stond. Hij duizelde weer. 't Woog loodzwaar in z'n hand. Juichen wou ie, juichen, maar toen ie opkeek, en achter toestel wou uitwijken zag ie plots op 't krijt-bleeke, kakensidderend pap-gezicht van den fotograaf, die 'm al 'n paar tellen op de handen had gezien. Achter Van Gooyen stonden twee mannen, wit-verstoven metselaars, van 'n huis-in aanbouw, naast z'n atelier. Er zat dolle stomme staroogende schrik in ouë Gerrit's kop, en de hand waarin z'n lens knelde beefde, als smakte ie in beroerte neer. Als 'n bezetene sprong de fotograaf op 'm af, stootte hem in den nek, en donderde:
- Zoo! ouë schurk, heb 'k je dan eindelijk gepakt! Nou eens mèt getuige.... 'k wist wel dat jij me telkens bestal, maar ik had nog maar geen vastigheid...., geen durf.... Maar nou, ouë schurk.... bi-je 'r bij! Ik heb er met niemand nooit over gesproke.. maar nou zulle ze in Wiereland eens wete wat voor boef jij bint.... Want durf erais ontkenne dat jij mijn goudtientje van lest niet gestole hebt, en mijn groot
| |
| |
platenboek met ansichten... en mijn sigarenkoker, m'n stok, m'n overschoene, m'n zilver pijpie, m'n zije doek! en.... en.... durf 'es! dùrf 's ontkenne schelm.. schurk! ouë dief!.. Maar vandaag heb ik er op geloerd.. Nou heb ik mijn getuige.. jullie hebt 't gezien manne.... onder eede, daar bij de burgemeester, zal jullie met mijn getuige, dat de ouë Gerrit Hassel 'n gemeene smerige dief is. -
De fotograaf ratelde. Z'n hoofd kleurde van wit, naar grauw en rood, driftte gezwollen. Hij ratelde door 't dolle heen, in hevige nerveuze opwinding, de knuisten voor den verschrikten grijzen kinderkop van ouë Gerrit gebald, alsof ie 'm murw wou beuken. Maar hij dwong zich te beheerschen, om zelf niet gestraft te worden. -
Ouë Gerrit kon geen woord vinden. Z'n keel leek heelemaal dichtgeknepen en telkens dacht ie te stikken van benauwing. Hij was zoo gebluft, en de vent had 'm zóó overrompeld dat ie z'n verstand voelde verkillen. - Voor 't eerst van z'n leven gesnapt, gesnapt... Dat ging maar door 'm heen. - ‘Gesnapt, en openbaar tentoongesteld’. -
Z'n wangen gloeiden nog dof, z'n oogen sperden dol-vergroot, z'n knieën knikten, en zenuwbang graaide één hand door z'n baard. Er kwam speekselschuim op z'n lippen, klefferig om de mondhoeken, en angstzweet parelde op z'n slapen en neus.
Nou was ie voor goed gepakt, met schande!.... Nou werd 't bekend, bekend, dat hij 'n dief was.... 'n vuile dief. Nou was alles uit, z'n gàppe ook! z'n spulle.... z'n spulle, en z'n naam. Als die man nou geen meelij had, was alles voor eeuwig gedaan! Zoo dwarrelden hoos-angstig z'n gedachten. Hij was overrompeld, verschrikt, geslagen, in verblufte verwezenheid. -
.. Hoho.. da kwam 't Opperweuse op sàin tait!.. Da waa's d'r puur de straf.. daa'tie God en den Heere vloekt had op 't land.. mit de boonestorm.. da waa's God's tusschekomst.. dâ had je 't.. daa't waa's 't! En hai moar docht.. nooit nie.. nooit nie pàkt te worde..
De metselaars, naast den fotograaf, bestaarden 'm, keken
| |
| |
naar z'n hand, die in zenuwgreep nog de lens omkneld hield. Plots kermde Gerrit's stem:
- Mehair de potegroaf.. f'rgaifing! ik heb heul slecht dáán! skrikkelek slecht! doen mi main wâ uwes wil! moar.. 't is de sorrig! de sorrig die main slecht moakt hew! Ikke bin d'r van alle kant teuge de hiele blaft.. enne.. de boonestorm hew main kepot moakt.. enne mit 'n moand sitte main spulle an de poal!
- Dat lieg je kerel, dat lieg je schafuit! Ik weet wel dat je door de boonestorm arm geworde bint.. maar dat zijn d'r honderde mèt jou.. en die stele tòch ook niet! En dan!.. Wou je mijn op de kar zette?.. Voòr dat de boonestorm je boel vernield heb, was je al an 't gappe.... schelm! toen was al mijn goudtientje weg; mijn overschoene, mijn pijp, mijn stok. Ik vergeef niks! ik hèb niks te vergeefe! je maakt mijn nog dol van woede.. Ik zou je in je ouë grijze kop kenne spuge.. maar ik mag mijn hande niet brande.. Straks.. dat bezweer ik je.. heb je de politie in huis.... ik heb er geen gezien.. anders ware ze d'r nou al.. Nou zijn die eerlijke kerels, op andringe met me meegegaan.. Je kon niet denke dat ik je zoo zou pakke he? Ik had alles voorzien.. Ik moèst nou wete wat vleesch ik in de kuip had.. Expres heb ik mijn lens late zitte.. zag je niet dat ik merkte hoe je daarop loerde toen ik je eens per ongeluk zei, hoeveel ie gekost had.. En mijn deur van mijn kastje is ook open gelaten.. Was je daar ook! he? schurk! zeg 't maar!
- Ikke.. ikke,.. stotterde de Ouë, al banger in doodsnood, met een duizel van rooden dollen angst voor z'n oogen.
Maar de fotograaf was al naar z'n kamertje gehold, baalde op den tast z'n kistje eruit, voelde 't leeg, en schreeuwde uitzinnig!
- Ook leeg! dat heeft ie dus ook gestole! zes en tachtig gulden! Hier schelm! waar heb je die duite.. dief! Schurk! schooier! waar heb je 't geld! schùrk, schùrk, schooier!
De fotograaf gilde in dolle opwinding. -
- Hier.. hie.. ier! beefde de Ouë wijzend op z'n klepzak.
- Hoal eruit! smerige snurkert, heb je dat ook geleegd, he?..
| |
| |
manne.. dat is nou de fatsoenlijke ouë Gerrit Hassel! Wat 'n boef! dat gaat vriendschappelijk met je om, zuipt je koffie, iedere dag, en besteelt je op de koop toe. -
Bij stukken en brokken haalde ouë Gerrit guldens, rijksdaalders en klein geld uit z'n zak, tusschen vuilnis en zand. En met verachting rukte de fotograaf 't geld uit z'n morsige bevende klauw.
De metselaars, witbestoven, met steen-rood bepoeierde petten en vale kielen, vloekten van verbazing en ontzetting. -
Dat hadden de kerels nooit gedacht, nooit durven denken.
- De sorrige.. de sorrige die d'r 'n mins daas moàke, jammerde ouë Gerrit's stem, bang-listig voelend dat ie daarin 'n sterk ding voor zich had, nou heel Wiereland meelij met hem voelde. -
- Dat lieg je gemeene dief! barstte de fotograaf weer uit, rondziend overal, wat ie nog meer gestolen kon hebben, - je heb gestole.. al vóór dat je 't ongeluk met je oogst had.. Jij vroeg mijn 'n bakkie hier te magge drinke... en ikke gèk.. hep je altijd even vrindelijk behandeld... en jij bint blijve sluipe en stele.. tot ik met mijn persumsie kwam.. Allerlei dingen heb ik gemist.. Nà en voòr de kermis.. en altijd als jij geweest was.... En nou heb ik je op heeterdaad betrapt.. nou zijn er de bewijzen! de bewijzen! En nou heb ik je! En wat heb je nòg meer? geef op.. dief, schurk, schelm.... boèf.. boe-oèf!! boè-oèf!!!
Beverig grabbelde ouë Gerrit in z'n jekker, en haalde 'r de koperen grooten knijper uit, legde 'm schuwtjes neer op den rand van 't toestel
- Al maar meer! - Nog wat? hoonde de fotograaf, en verblufter keken de metselaars.
- Ja mannen! dat verzuim van jullie zal ik vergoeden, 't is hier om 'n schurk te doen he? Nòg meèr!? dreigde z'n pafkop, bleek-rood en z'n stem gilde heesch van uitzinnigheid. -
Ouë Gerrit keek al banger en huileriger. Er was inééns 'n huiver van angst op z'n gezicht gegrauwd, zoo èrg, dat de nerveuze opgewonden fotograaf schrok en vreesde dat ie dood zou vallen vóór 't toestel. -
| |
| |
En akelig kermend, met traan-stikkende stem, viel ie dwars op 'n stoel neer, lam met weggezonken schouers, verwezen hoofd in de handen, en schreide!
- Ikke bin d'r dol van de sorg, hoho! ikke heb d'r nooit stole.. nooit nie.. ankeeke wat main nie waa's! ikke bin d'r mi fesoen hier fairtig joare.... an de poer weust! Moar de sorrige hewwe d'r 'n mins daas moakt! F'rgaifing! f'rgaifing! Seg d'r de waireld niks van!.. God sel je honderd kair loone!.... ikke sel de koste betoàle!.. ikke sel d'r alles teruggaife.. Ikke hew d'r veùr de boonestorm.. d'r veur.. oòk al stikt van de sorrige! ikke sel!....
Z'n stem brak af in kermende snikken, achter de morsige handen, uit 't heete huilende hoofd; mannenhuil, kermend en kreunend van ellende. Maar fotograaf Van Gooyen liet zich niet verteederen.
- Nee f'rdomme! nee ik laat mijn niet op de kar zette!
- F'rgaifing smeekte Gerrit's stemmekerming er doorheen, zeg d'r niks van an de waireld!.. op main laiftait in de gefangenis! Moak main,.... en main gesin nie ongelukkig! De boonestorm hew d'r alles.. alles f'rnield! main boel komp an de poal! Sullie hewwe main uitsoge.... de netoaris, de dokter! main waif! Main jonges! mo'k nou.... op main oue dag nog in 't hok? hoho! hoho!
Hij smeekte, stembeefde, huilde, kermde, en z'n kop, uit z'n handendiep opgelicht, grauwbleekte onder tranen. In angstige huiver van trekjes keek ie òp naar den fotograaf, maar die bleef onverbiddelijk.
- Nee vent; jij bent 'n gevaarlijk mensch voor de omgeving! Jij mot in hande van de polisie!.. Ik geloof niet dat je nooit gestolen hebt.. jij deedt 't met gemeen overleg.. nee.. nee.. hoe meer ik 'r an denk, hoe woedender ik word. Jij gaat naar huis, ik ga met mijn getuigen naar de polisie. De rechter zal uitmake wat jij bent voor 'n nummer.... Manne, wij gaan!.... en jij Hassel nou er uit!.. we zien jou nog wel!
Weer in smeekval, stormde ie op den fotograaf aan, dat de metselaars 'r ontsteld van keken, maar van Gooyen, nerveus- | |
| |
nijdiger duwde 'm de deur uit, en dreigde dat ie op straat zou uitschreeuwen wat voor 'n vent ie was, als ie niet stil zijn weg ging. -
Van Gooyen en de metselaars, na 't opstootje en gekonkel onder de arbeiders van 't huis-in-aanbouw wat bekoeld te hebben, gingen Wiereland in, op sjouw naar burgervader.
Ouë Gerrit, met 'n woesten suis in z'n ooren, 'n zwarte wolk van angst voor z'n oogen, dol-bang, in schuwe loensching naar de keien, sjokte voort, klos-klos, met gebogen knieën, krommig, geschonden van angst, mummelden in een toon voor zich uit!
- Je bint snapt! snapt' je bint snapt! snapt! je bint snapt, als 'n gek 't zich herhalend zonder zelf meer te hooren. -
| |
III.
Op 't brokje straat, achter 't erf stond Guurt vaten te spoelen nu en dan 't keukentje inloopend, om wat op 't fornuis te bescharrelen met pannen. - Waggelend en uitzinnig van lamlendige slapte, strompelde ouë Gerrit aan, doodsbleek, met trillende mummellippen, zenuwdoorschokten mond en bevende handen. Zonder 'n woord te zeggen waggelde ie Guurt op 't straatje voorbij, smakte zich bij de groep van voòrstal, sprong weer op, de woonkamer instrompelend, viel weer neer op 'n ouden stoel.
Vrouw Hassel sufte aan 't raam, starend als 'n opiumschuifster, verminkt met uitgedoofden blik, waarin donkre waanzin dwaalde. Maar vreemd, heel vreemd, als den nacht waar in ze, in krisis van schrik, plots ouë Gerrit als 'n duivel gezien had, die 'r wou wurgen en steken, - heel vreemd keek ze nù op 't bang geslagene, angst-dolle, verschuchterde in Gerrits baard-lokkigen kop.
Guurt liep in, dacht dat d'r vader dronken was uit baloorigheid, toen ze plots den Ouë weggezonken zag zitten op z'n stoel, steenbleek, bevend aan armen en voeten. Ze schrok, denkende dat ie met 'n beroerte was ingestort, zoo als ie daar half hing
| |
| |
op den stoel, hoofd weggezakt tusschen schouders, speekselvuil op den mond geschuimd, verkwijlend van z'n grauw-bevende lippen.
In loggen gang stapte ze op 'm af, bleekig 'n beetje van akeligheid voor 't geval, schudde ze haar vader. -
- Waa's d'r nou an 't handje, Ouë, hee Ouë? - Dunnetjes klonk 'r stem.... hee foader? wat mot dâ?
Nou zag ze dat ie geen beroerte had, maar met 't gezicht van 'n gehangene, in wurg-benauwing naar d'r opkeek, z'n oogballen half weg, griezelig in 't wit. En klankloos mompelde ie. -
- Snapt, snapt! je bint snapt! snapt.... hoho! je bint snapt!
- Wat Ouë? wá' leuter je klesserig, wâ nou? wâ snapt, wie snapt, je hep d'r 't snuut van 'n doodsbidder.... mo'k de jonges van de akkers skraiwfe? doàr he'k gain kestantes van!
Guurt's prinsesse-gezichtje stond doorgrift en doortrild van angstigen schrik. Ze voelde dat 'r iets heel ergs gebeurd was, en met één holde 'r zwaar lijf de stal in, 't erf op, naar't land. -
- Hee Piet.. Dirk! de Ouë is d'r kwoaig.. hee? komp d'rais doalik kaike!
Vaag waaiden de stemmen van Dirk en Piet naar d'r toe, uit den vruchtenhoek. Ze zouen d'r t'met zijn. -
Guurt durfde niet meer alleen instappen. Ze voelde iets heel naars. De Ouë had 'r zoo vreeselijk bang aangekeken; hij zou vast sterven op z'n stoel. Ze had nooit zulke blauwe plekken op z'n wangen gezien, nooit zoo dollen schrik in z'n oogen, vol van hevigen angst, en rood van verwildering. De jongens scharrelden op, klos-klos, log, traag, landerig, Dirk met koeiïge verbazing in z'n kijk.
- Wâ nou? de Ouë kwoaig? vroeg hij. -
Hij ontstelde even, toen ie 't verbleekte bange gezicht van Guurt zag, die met d'r handen in 'r zij, ongeduldig op de beenen trampelend, voor 't erfdeurtje stond te wachten.
- Komp d'r gauw maa'ne, daa's vast nie pluis mit den Ouë! d'r is gain stom woord uit te kraige, en hai sit d'r tuureluurs.
Piet en Dirk waren gangetje en stal ingestapt, liepen op d'r
| |
| |
kousen, stil op den Ouë áán. Dirk sloeg z'n groot-vuile handen vol zand en groensel, in elkaar van schrik. Zoo wezenloos had ie den Ouë nog nooit zien zitten.
- Wa nou? hee Ouë? wâ nou?
Zware bange dofheid daalde in z'n stem, ontzetting en schrik. Z'n groote groen-zwarte knuist schudde den schouder van Gerrit, dat diens kop waggelde. Maar klankloos z'n lippen bleven mummelen.
- Seg, seg! 'n mikmak? seg!
Weer 'n smeekende angstblik doolde op z'n zoons, en dof bromde ie, kortademig:
- Snapt.. snapt.. ik wort dur hoalt van pelisie.. straken-an,.. ik hep stole! hoho!
- Stole! stole! jai.. jài Ouë! stamelde Dirk, grauw van schrik. -
- Stole? beefde de stem van Piet, in gekke bange verbazing. -
Guurt van geweldige ontdaanheid kon geen antwoord uitbrengen. Vrouw Hassel aan 't raam, leek soms in luistering òp te leven. Er rilden zachte gloeiingen van besef in 'r starre oogen. Ze hoorde, hoòrde, bromde en mummelde wat nu en dan. En strak bleef 'r idioot opium-vergeeld gezicht, doorgroefd van smartelijke verbazing naar d'r man gekeerd.
Aan de voordeur, waar Vrouw Hassel verschrompeld zat, luidde plots in driftigen klingel, en Van Gooyen met de twee metselaars, doorstoft en stukadoorig bekrijt, luidruchtigden in stemme-opwinding vóór 't raampje.
Piet holde op z'n kousen naar de voordeur, in sidder van drift, bij zich zelf vast besloten die kerels er niet in te laten. Ze begrepen niet wat de fotograaf kwam doen. Dirk woelde z'n handen in z'n diepe zakken weg, ontembaar in kokender zieding van drift, al maar stom kijkend op 't sidderende, angststuipende gezicht van den Ouë, die, dieper z'n kop tusschen bochelige schouders weggezonken, klankloos mummelde, verdwaasd bevend:
- Snapt bi je.. snapt.. de pelisie.... snapt... fain werk!
| |
| |
Ouë!.... snapt.... - Hij staàrde naar z'n eigen woorden. -
Hij wist van angst niet meer wat 'r om 'm gebeurde. - Hij voelde flauw dat de kerels 'm zouden splijten van woede, en nou wachtte ie 'n slag, 'n vuistbons van Dirk en Piet, 'n trap van Guurt, 'n opstand van z'n wijf.
Met driftige luidruchtigheid, nerveus, stapte de fotograaf in, de witte metselaars achter 'm aan, door Piet half teruggestooten. Maar opgewonden driftte fotograaf Van Gooyen uit:
- Brand je handen niet Piet, ik raad je an ons in te late,... je vader is op heeterdaad betrapt op diefstal! De getuige zijn gehoord.... onder angifte, gehoord door den hulp-officier van justitie, de burgemeester.... we komme.... jullie.... jullie voorbereide.... 't is verschrikkelijk, verschrikkelijk!
Van Gooyen, vrijmoedig door zenuwachtige opwinding, stapte luidruchtig de huiskamer in, en doodsbleek, druk van de jacht, en schrik, 't hollen naar den burgemeester, om z'n getuigen te hooren, de aangifte te teekenen, om Gerrit Hassel te kunnen laten arresteeren, - begon ie stamelend, al ratelender:
- Ja.. mensche.. d'r is niks an te doen.... heel naar.. heel.... heèl naar!
Dat weet ik zelf.... maar je vader is.. is op.. op heeterdaad betrapt op mijn atelier, - dat kom ik nou maar eventjes zegge dat jullie 'r op voorbereid zijn, door mijn, en deze twee manne. Hij heeft geld gestole.... mijn geld.. liefst maar zesentachtig gulde.... had ik in 'n bakkie, 'n kissie geborge.. dan heeft ie mijn groote lens gestole, lèns van driehonderd pop!.. zóo maar rink, van de schroefdraad gebroke.. en voor.. vóor die tijd al bestole.. bestole.. Ja, kijk jullie maar als gekke.. Dat heb ik eerst ook gedaan.. Jullie wil 't niet geloove hè? Vraag 't 'm maar zèlf. - De burgemeester komt daar dadelijk zelf met de agente.... de getuige zijn gehoord.... jullie bent 'r gèk van hè? Ja dat is geen peperkoek! Maar 't recht mot z'n loop hebbe.. dat zegt ieder.... de burgemeester.... de.. dokter.. ieder.... en hij lijkt krankjorem!
Dirk stond half gebogen, z'n kop stierig vooruitgebukt, z'n groote knuisten driftig verwoelend in z'n zak. Hij begreep nog
| |
| |
maar niet; de kerels niet, den Ouë niet, den fotograaf niet.
Hij dazelde in zich zelf.... den Ouë stole? den Ouë? den airlike Ouë?.... de fesoenl'kste van Wiereland.... nooit suipe.... den Ouë. - Hij dacht dat de fotograaf, 't heel stelletje stapel was.... 't Draaide voor z'n oogen.. En strak bleef ie maar kijken naar den grauwen mummelmond van ouë Gerrit die angststotterde....
- Snapt.... Snapt! nou goan je hoalt Ouë!.. snapt!.. snapt!
Ontzette stilte viel er in. Niemand sprak. - De fotograaf voelde zich bang in die nare dreigende stilte. De woeste houding van Piet leek 'm niet, en de stierige verzet-stand van Dirk maakte 'm gejaagd. En nou keek waarachtig dat half dooie wijf óók, dat anders niet wist waar d'r neus hing. - Hij zou maar weer wat zeggen, om hun vijandige, zwijgende nijdigheid van zich af te dringen. Wat lam dat hij zonder agenten gegaan was. Zou ie wachten, en den schrik laten uitwerken? Maar hij hield 't zóó vast niet uit. Straks zouen ze 'm misschien uit wraak, dat ie den Ouë aangegeven had, z'n harsens te pletter slaan, of 'n mes in z'n ribben draaien. - 't Waren de Hasseltjes, met de dolle drift, en de broers van Kees den Strooper, dien halven moordenaar! En in zenuwachtige benauwing zei ie maar weer wat, kort en stamelend, - dat ie den Ouë al lang had verdacht, maar nooit iemand iets zeggen wou. Maar dat ie 'm eindelijk beproefde om vastigheid te krijgen, om geen verkeerden te beschuldigen. Hij zei nog wat van boonestorm, ramp, ellende, maar dreigend, dat de Ouë 'n gemeene dief was.
Piet schoof al dichter op den fotograaf àf, met sidder-bleek woest nijdigen kop, z'n vuisten tot mokers op den rug bijeen-geknepen. -
De Ouë zat te staar-luisteren naar den fotograaf die weer drukkig bezweet, telkens z'n pappige wangen luwde, met 'n vuilen naar zure specie riekenden zakdoek, doorratelend, bang voor de stille mokkige kerels, die 'm wel de ribben konden breken in wraakgierige drift. Hij vertelde van z'n vrindschap voor den Ouë. Dat ie vroeger voor hèm, altijd de braafste man van
| |
| |
Wiereland was geweest; dat ie met de boonenstorm weer ontzaggelijk meelij met 'm had, 'm helpen wou, bijspringen, maar dat er te veel wantrouwen bleef, en ie 'm eindelijk op heeterdaad kon snappen. - De fotograaf zweeg, keek de twee strakke wit-bevlakte metselaars aan, die al maar knikten. En weer suisde ontzette stilte in. - Nou werd 't den fotograaf te bang.
- Nou jonges.. ik moet weg, mèt de getuigen. Wij worden straks nog eens gehoord, op 't stadhuis, in tegenwoordigheid van je vader.... Wij magge niet langer hier blijve.. 't is goeiigheid dat ik hier kwam om jullie nog eens in te lichte; de burgemeester is stràk; die zegt niet veel,.. nou.. ik zal gaan hoore! kom manne.. wij gaan! -
Fotograaf Van Gooyen, z'n nerveuse kleffe handen onrustig langs z'n grof-geruit pak smerend, niet wetend hoe ie 't had met de starende zwijgende stronkige knapen, die maar traag knikten, schoof naar 't voordeurtje op straat, was blij dat ie 'r met z'n getuigen ongeschonden uitstapte. Aan 't begin van 't weggetje zag ie den burgervader al met twee agenten. Ze hielden stil voor 't deurtje van Ouë Gerrit's woning, treuzelden weer voor 't raam waar vrouw Hassel zat. De klinkbel verrammelde schelle klankjes. - Piet maakte open, beefde plots van ontzag voor de vlak-bijë deftigheid der glimhelmen, achter den strakken ernst van burgervader, nù magistraatspersoon. - Burgervader, uit de hoogte, met strak gebaar, zei wat meedoogenlooze woorden van inlichting tot Piet, die bleek, verbouwereerd, op z'n paarse kousen hun vóórschuifelde in 't vunzige gangetje, naar de verstilde woonkamer. Alles ging zwaardeftig, zwaar-gewichtig en officiëel, met strakke gezichten. Burgervader kende de Hassels als rumoerig volkje in z'n stedeke; had 't noodig geacht streng te zijn, en zelf mee te stappen om direkt te kunnen arresteeren. - Anders moest weer bevel van hechtenis meegegeven, als de Ouë niet woù gehoord worden, was er gevecht en tegengestribbel van de stoere vuistknokige knapen te wachten. Bovendien maakte ie, - daar 'r geen kommissaris was in Wiereland, hij wèl hulp-officier van justitie, - graag vertoon van z'n glorige macht. Burgemeester was de lage
| |
| |
kamer ingestapt, waar 't duifke in 'n duister hoekje droef te koeren zat, de politiemannen achter 'm áán, in zwaren stap. - Hun helmen glommen onrustig-officiëel in 't dood-suffe doorstoofde vertrekje, waar alles weer turvig en duf rook, en door-de-weeksche wanorde rondrommelde. Burgemeester zei wat officiëele magistraatswoorden tot de knapen en de bevende Guurt. - Achter elk traag-gewichtig uitgesproken woord, dat hangen bleef in de stilte, groeide angstige beschuldiging, tiktakte de groote staartklok, droefde gekoer van duifke, als treurend in ontsteltenis over z'n baas. Tusschen de koperen slingergewichten zat ouë Gerrit klankloos-idioot te murmelen, de handen meewarig beverig op de saamgedrukte smalle knieën.
Langzaam-officiëel, strak en magistraatsch-doordringend draaide de burgemeester zich naar ouë Gerrit om, en vroeg of hij, Gerrit Hassel, bekende te hebben gestolen op den ochtend van....
- Joà.... Joà!’ angstigde de Ouë....
Maar magistraatspersoon deftige voort, en ook ter verklaring voor 't gezin niet wetend, dat de fotograaf en getuigen, vóór hem er al geweest waren, - begon ie gewichtig en ernst-zwaar het relaas voor te lezen, door de getuigen en van Gooyen bijééngesmonzeld, en onderteekend als aangifte. -
Ouë Gerrit luisterde met bange verdonkerde oogen, en sterker overstormde 'm de angst dat ze met één, op àl die aanklachten, huiszoeking zouden doen; dat ze al z'n spullen zouden vinden, dat ze zouden zien, de dure bollen, en aan alles bemerken, dat ie al heel lang gestolen had, als 'n sluwe gemeene dief.
Burgemeester was met ernst-doorklankte stem aan 't lezen, de glimhelmen der polisie achter 'm aan, dat Guurt dacht te sterven van schrik, en de kerels in ban van hevig ontzag, stomden en versteenden van ontroering.
Guurt voelde ‘politie’ in huis, 't ergste, bangste, dacht ze, dat er bij fatsoenlijke menschen ooit kon gebeuren. - Ze rilde, schreide, en kermde en zuchtte als 'n oude hond. - Als burgervader, heeldeftig zei, dat men Hassel voor den braafsten man van Wiereland had gehouden, kreeg ouë Gerrit 't stikbenauwd, pinkelde 'r nog nattigheid in z'n roode uitgehuilde oogen; wou ie al z'n dief- | |
| |
stallen wel bekennen, uitschreeuwen. Hij voelde dat ie straken-an zou uitkrijschen wie hij eigenlijk was. - Dat ie al veertig jaar lang hier zoo gestolen had, z'n heel leven lang. En hij wou er bij schreeuwen dat ie 't nooit gedaan had om er lekker van te leven, maar dat ie 't moèst, moèst doen. - Toch schreeuwde ie nog niet, voelend dat 't dolheid was, als zij nog niet begonnen te verdenken. - Eerst zou ie wachten, om te hooren wat Guurt zou zeggen, wie ie was, en de kerels. Maar die zwegen en 't relaas in officiëelen stijl, teemerig opgedreund, onverstaanbaar, zeurde dóór. - De knapen zwegen.
Ouë Gerrit zat verzonken achter den hoekigen magistraatsburgemeester. Nu en dan sluikte z'n oogenwit angstig naar hèm op, bibberden z'n handen erger op z'n meewarig bijeengetrokken knieën. Ouë Gerrit dacht dat heel Wiereland toch te praat kwam, als ze 'm straks, tusschen de agenten zouen zien hangen,.. dat ie 't om de zorgen gedaan had; alléén om de dolle zorgen.
Dirk keek 'm aan, z'n wijf keek 'm áán, strak, Guurt schreide en sidderde, en Piet liep heen en weer, in drift. Er most 'n end an komme.. Hij zou 't maar uitschreeuwen wie ie was.... Z'n angst steeg. Hij rilde, rilde voor de klaarstaande handen der helmmannen, om hem op te sleuren. Hij voelde zich als in 'n vlam staan zoo heet, dan inéén weer met water oversmakt, zoo rillig-kil en huiverig. En 't ergst was, dat ie voelde zich niet meer te kunnen tegenhouen met spreken, hij zich zelf moèst aanklagen. Hij vervloekte zich nou, dat ie niet zwijgen kòn, maar hij moèst vertellen. - 't Was of een treiterig ik, in hem, nou eens sarrend wou laten zien met heet wraakverlangen, wat voor 'n schurk ie was; waar z'n spullen hokten en wat ie uitvoerde. - Maar telkens, nog sluikig opziend naar burgervader, staar-luisterend, voelde ie zich zelf weer verzwakken in eigen aanklacht; kreeg ie weer terug z'n eerste bangheid, weer sterken prikkel van zelfbehoud, zich-zelf wijsmakend, dat de zorgen 'm gek gemaakt, geteisterd hadden z'n heel leven lang. - Nee, hij zou niks, niks, zeggen.. Hij was nooit 'n dief, 'n dief geweest! Hij zou geen sterveling wat zeggen. Als 't nou Guurt, Dirk, Piet niet zei, en 't wijf niet, en Gods stem zou niet in één, mid- | |
| |
den in dreunen, dan was dat bewijs dat hij ook niet hoefde te spreken. En nou maar zèlf vasthouen, z'n gevoel, dat ie uit angstzorgen gestolen had. En al kermde 't nou ook in z'n keel; smeekte 't half in 'm, om 't uit te gillen, te bekennen, eindelijk eens uitstortend, z'n martelende geheime zonde, hij voelde er in klammen worstel tegen in, dat ie tuureluurs was, overprikkeld; dat ie op z'n eigen strot, z'n eigen bek moest gaan zitten; z'n sarrende stem in 'm had weg te drukken, dat ie zich zelf te smoren had; dat ie zich als 'n stuk uitvaagsel uitschelden moest, als ie nòu an de praat gong. Wel wou ie even weg; net doen of ie naar 'n zekere plaats
moest, dàn de kelder in, om z'n spullen te verbranden. Maar dat ging nie.. Was pure malligheid. Ze zouen 'm elken stap nagaan. Dat had ie eerder moeten doen, toen ie alleen thuis was gekommen. Maar toen was ie ook halfdood van schrik en angst geweest. En nou zou ie maar afwachten wat gebeuren ging. Voor de helmkerels sidderde ie, en de stem van burgemeester maakte 'm puur akelig van angstige, jagende ellende.
Wat zou z'n broer lachen.. en Grint en de notaris!.. En nou, te kaik!.. over de stroat... Hoho.. alles kaikt! de gaa'ste.. de dokter.. de netoaris! s'n boel an de poal.. -
Eén ellende.... één jammergevoel van diepe, afzichtelijke narigheid overmande hem, doorkerfde z'n trots. Hij voelde te zullen braken van bangheid.... Hij kreeg 't weer dol benauwd, met zwarten angst voor z'n oogen, alles zwart en grauw. Berouw voelde ie niet. Alleen angst, angst voor de politie, voor den burgemeester, voor God.. als ie daar alleen in de gevangenis zou zitten.. En 's nachts vooral.. als ie den rug van z'n wijf niet had, om d'r achter te kruipen.. Nou zou ie alleen zijn, met duivelige koppen en 't groene vuur in 't donker. Dolbang was ie voor de cel en als ie straks op straat ging, wàt de lui zouden schreeuwen.
Guurt had schreiend in angstwoorden gevraagd aan den burgemeester of ze den boel niet stiekem konden houên. - Ze smeekte, drukte de hand van den burgemeester, van de agenten. Maar burgervader, streng, koel-afgemeten, bewust van z'n macht en
| |
| |
hooge roeping, zei stroef, dat 't recht z'n loop moest hebben, dat men bij hèm niet onderhandelde; dat 'n dief als 'n dief gestraft moèst worden. -
Piet was afgezakt. Z'n jonge stoutmoedige kop, met den dunnen neus en zijne grauwe oogen, stond verbluft in stille gramschap op den Ouë. - Uit stierig-ingebukten stand, kop-vooruit, was Dirk plots op den Ouë afgesprongen, wild, pakte kiel-eind vóór den strot bijéén, en rammelde Gerrit op z'n stoel heen en weer als 'n stroopop, dat z'n baard schommelde, z'n lokken zwierden onder z'n groenig petje uit. - Bulderrauw met onmenschelijk wreed-woeste stem, verstikt in doffe driftklanken, krijschte ie:
- Spraik Ouë hengst!... Wâ hep je daàn, hep je onster feur 'n wail loate hongerlaie!... spraik ouë hengst! smakkert! Smairlap! hep jai onster uitskolde veur dief... mi de vaiftig pop van Kerremis! jai skurk! dief! Op wâ hai je gefigelaird! -
Hij rammelde en bofte ouë Gerrit op z'n stoel, dat diens gezicht òpblauwde in Dirks woesten knuistklem, z'n oogen verdold angstigden als van 'n gepijnigden dwaas die niet weet wat gebeurt. Hassel's vingers krabden om lucht te krijgen in de knuist van Dirk, die op 'm gedrongen stond, met z'n blondwreeden kop, vóór Gerrits gewurgde tronie.
Burgemeester mocht dat niet langer aanzien. Hij gaf den helmmannen 'n wenk, die daadlijk Dirk terug sleurden. De knaap, met vergrauwden woedekop liet niet steken, rukte Gerrit bij den strop òp van den stoel, als wou ie z'n vader wurgend vermoorden. De burgemeester sprong deftig bij, en met hun drieën rukten ze den half gestikten Ouë uit Dirk's schrikkelijken klauw, die nog nabeefde en vingerkrampte van hevige moorddrift. Piet had staan kijken, in aarzeling wie ie helpen zou. - Dirk, met sidderlippen, in Hasselsche razernij, grijnsde, grinnikte, spoog den Ouë, al doller van drift, in 't gezicht. - Gerrit kromde in, achter de agenten, neergesmakt weer op den stoel, half verborgen z'n bespuwden angstkop, de armen naar boven gekneld, in de boei-pooten der helmmannen. -
Piet staarde 't raampje uit, grauwbleek, en Guurt snikte, snikte zacht tegen den muur.
| |
| |
Er stond voor 't raam al wat popelend volkje, knapen en kerels, die de agenten met burgemeester hadden zien instappen, en gehoord dat ouë Hassel als dief op heeterdaad betrapt was.
Guurt smeekte den burgemeester dat ze den Ouë tegen den avond zouën weghalen, maar dat wees hij af, streng, koel-stroef, hoog-officiëel.
- Dat zal niets geven meisje! Iedereen weet het reeds in Wiereland, dat gaat als 'n vuurtje. Bovendien.. met 't oog.. op de driftbuien van uwe broeders.. wordt mijne verantwoordelijkheid grooter.. Ze zouden 'm kunnen dooden in drift.. uitbarstingen.. neen.. mannen! In naam der wet.. arresteert en.. boeit hem.
De langste helmman, barre snorrebaard, rammelde z'n paternoster uit den achterzak, draaide in 'n striemenden kronkel, den zwaren ketting om Hassels polsen vast. -
Ouë Gerrit sidderde, waggelde neer op den stoel.... halfwezenloos. Z'n gezicht kermde nu, afzichtelijk verminkt van schrik. - De boeien om!.. dat sloeg 'm in één neer.... Guurt gilde van angst en ellende, voelde dat 'r heel leven in één vermoord was.. de Ouë zóó op straat! Ze wist niet meer wat ze deed van benauwing, woede, schaamte, beroerdigheid. Nou had ze mèt Dirk, den Ouë liever doodgetrapt, voor ie wegging. - Wat zou d'r galant van de sekretarie zeggen!
De twee agenten trokken den machteloozen ineengeschrompelden Ouë Gerrit òp van den stoel, die als 'n half-verlamde, wien de krukken onder de oksels zijn weggeslagen, tusschen hen bleef inhangen. - Z'n oogen schuin naar den grond, bang nog voor 'n nieuwe ranseling van Dirk of Piet, in martelenden angst, schrompelde ie mee, de morsige, bevende, steelzieke handen opeengewrongen, verkrompen in den boei. - Piet keek 't raam uit en Guurt schreide weer. Alleen Dirk met wraak in z'n kop, keek naar den Ouë minachtend, woest, alsof ie 'm met één vuistslag wou neerdollen. -
Plots van 't raam, in zenuw-snellen tred, sprong 't lijf van vrouw Hassel wèg, stortte zich op Ouë Gerrit in 'n kreetsnik, en in krizis-stijging van éven oplevend bewustzijn, gilde ze, razend:
| |
| |
- Main Gerrit! main Gerrit, je gain nie van je waif!
Ze schrokken allen. In maanden had vrouw Hassel geen beweging gemaakt, en in 'n jaar bijna, niet wat uit-zich-zelf gezegd. En nou, met stuipige krizis, stònd ze, in toevloei van laatste zenuwkracht, rechtop, smakte ze zich op Ouë Gerrit met 'n vastzuigende hevigheid dat de agenten 'r niet konden losrukken.
- Helpt toch kerels, donderde de burgervader, die 't dwarse hinderde van die familie.
Piet schoot toe, en rukte z'n kermende moeder met 'r lèvend smartmasker, nu bewust, waarin zenuwdolle oogen licht vraten, van den Ouë af, geholpen door de agenten. Ouë Gerrit wist niet wat ie zag.
Hij had plots z'n vrouw op zich gevoeld, zonder ontroering voor haar stuipige herleving, maar in angst dat ze 'm bedrogen had; dat zij alles wist. Ze had z'n kop gezoend, betraand, z'n lokken en baard vastgehouen, maar hij had 'r met z'n ellebogen mee afgeweerd.. Z'n eigen schaamte en sidder voor de boeien was verschokt achter den angst voor haar stem, haar loopen, haar spreken en herkènnen;.. dat ze zeggen zou.. dat ie spullen had.. al voor jaren. - Nòu waa's tie 'r tug bai....
In laatsten stamel van angst, half-verstikt stotterde ie uit:
- Goan weg waif! goan weg!.. jai weut d'r wie 'k bin.. sai is d'r daas, puur daas!
In hevigen worstel hadden de kerels vrouw Hassel neergebonkt op den stoel weer voor 't raam. Met 'n smak leek 'r bewustzijn weg te dolen. Ze staarde weer suffig. Doorgroefd van stom lijden geelde 'r kop weer in 't raamlicht. De kort-hevige zenuwkrizis was uitgebarsten, slonk. Op den stoel, zat weer 't ouë vuile wijf, starend, zonder gedachte, zonder wil, met idioten schuwen angst in de doffe oogen.
Burgemeester, koel-deftig, vond 't lastig, walgelijk volkje, beval hoog-officiëel den agenten te gaan. Ruw stieten ze den strompelenden Ouë Gerrit de deur uit op straat, waar ie van brullend knapengeschreeuw hoonend overstort werd. -
|
|
Auteursrecht onbekend