|
| |
| |
| |
Negende hoofdstuk.
Eind-Augustus stonden 't snij- en sperziegewas, prachthoog in bloei. - Ze hadden al berekend de tuinders, dat er duurte in de boonen schoot, met de schrale zon en gurigheid. Dat was d'r eerst met snijboon, negentig cent de duizend voor fabriek; de sperzie, vijfentwintig, en nou zou 't temet twee pop voor snij-, en negentig cent voor 't spersiegoed worden. -
- Daa's suinige Job!.. schreeuwden ze elkaar toe, van de paden. - Uit alle hoeken, werd spannend-angstig de pluk gewacht als laatste uitstuiping van zomerzwoeg. Ze plukten nog wat vruchten, her en der, maar 't was spelen. -
Ouë Gerrit zat iederen dag zelf in z'n boonelaantjes geknield, op de onderste ranken te zoeken, dat ie 'r van trilde in z'n knieën, en de kerels spottend schreeuwden:
- Ouë, je baift aa's 'n kikker op 'n kluitje.. la stoan dâ werrekie!
Pracht-hoog in groen-goud, poortig diep, zonnesprankelend beflonkerd en vurig beketst, stonden de boonlaantjes, koepelig dichtgegroeid op de latten en hooge rijzen. -
Honderd schepsels had ie geplukt, ouë Gerrit.
- Suinigies, suinigies, bromde ie, most tùg gauwerst gonge in dâ weer! - Stram van 't bukken kromde ie overeind, kreunend van voetpijn. Zoo in buk, kerfde 'm z'n klomprand vlak in de wreef, scherpe rooie gleuf snijdend in 't heete vleesch. Hij gromde maar ouë Gerrit, onrustig, dat alles zoo laat kwam. - Aa's de bofeste boel nou moar vrucht sette; die gaf tug 't maist. Dan gong alles nog wèl.... bromde ie. -
Dirk was aan 't sla-steken, nateelt, bij 'n hoekje vrucht- | |
| |
boomen, en Piet droeg de manden uit. Met z'n honderd schepseltjes sjokte de Ouë op z'n jongens áán.
- Tug goed hoho! dâ d'r waa't in ankomst is hee? hoho! Kaik main rais mit natte beene stoan? Eenmoal andermoal.. dâ hep je nou van die laileke spruitkool.. huhu! nou is 't weer t'met droog aa's 'n hart! en sullie binne d'r saiknat!.. wa daa't g'was tug an sain woàter komp hee?.. enn 'n proes da je d'r hep!.. je ken d'r vast nie tussche harreke!
- Daa's nou sòò sait, norschte Piet, wa mô je mi die spruitkool tussche je boone?!
- Reuk jai da feuruit.... vier en vaif....
- Reuke? wa reuke? blaift tog àl je woater opstoan? da weut jai krek aa's wai, moar je wou d'r weer suinigies anlegge hee?
- Daa's weer wat aêrs! knorde Ouë, wel voelend dat ie niet had moeten klagen... Veur wat had ie soo stom weust.. waas doar nou ruimte?.. de snaiboone op vier, en de spersies op vaif voet! kon op 't pad ommers niks tussche!
Tegen 't allerlaatst van de maand was 't weer plots gedraaid. Winderige blaas guurde over de akkers. Zware zilv'ren wolksteden dreven áán, als lichtende vestingen en grillige bastions, overgierd in regenwaalte, bangen hemeldruisch en klettering van sneeuwig hagelblank. Angstig gekijk naar de luchten was overal op de akkers; naar den zwaren hang en roetige wolkduisteringen, die vervalend-somber over de velden dreven, opgejaagd in windhoozen. -
Ouë Gerrit was niet meer te houën. Laan in, laan uit z'n boonen liep ie al z'n akkers af, van vijf uren in den morgen. In siddering zag ie de zon wegblijven, den wind opsteken, en onweerigen bliksem dag en avond over de velden flitsen. Hij at en dronk niet, stáárde maar met bleek-bang gezicht naar de lucht, benauwende woordjes vermummelend.
De jongens kropten zomerandijvie open, sloegen ze als pauken op elkaar schoon, slobberden ze in 't water, de geel-weeke omkranste prachtharten. Maar ouë Gerrit zag niets dan de
| |
| |
grauwe bastions, de geel-roetige lucht; hoorde donder om 'm heenratelen, liep doorzògen in den regen en hagel, in dolle oproerige vloek-bange spanning, wat dat worden moest met z'n boonen. -
Op den laatsten dag van Augustus, tegen den middag, in zwoelerige stormigheid, stond ouë Gerrit, vaalbleek, baardtrekkend, versteld en kromgerugd van angst, op z'n akkers, mummelend in brommige oproerigheid tegen àllen.... wat dat nou worden moest met z'n oogst. -
Langzaam was 'n droge dorre zomerstorm komen opgieren, zooals ie die wel meer had gezien; hoozen die 'm stil maakten van hevige vrees. Rondom de groote lanen, loei-druischten de boomen als werd de aarde zwart-hoog overgolfd van aanbruisende, suisend-kokende zee-zwalpende branding. -
Geraas van orkaan bulder-loeide al sterker over de akkers, en de lucht plots stond laag, roetig-geel, onweer-bang. - En telkens vuiler geel doorzwamde den hemel, als vitriool dat kookte en schuim-ziedde in 't ruim. - De boomen en 't gewas groenden valsch-hèl onder de eindloos roet-gele lucht, en vreemde grondsidder van aanrollend onweer beefde door 't land. Van de hemelhoeken uit, naar geel-duister zwerk dreven òp, reuzige wolk-katafalken, overeind gestapeld als stille omfloerste rouwgebouwen. Angstige drooge loei goot warrel en stofkolking uit de lanen àchter de hagen op 't land, en als levende cykloon stormden de zandhoozen zwirrelend heet, in razenden loei gloeiend over 't gewas. -
Plots in zondvloedschen raas stortte regen neer; wilde overstroomende regen, gierende druisch, woest-donderend van kook en kletter. Wilde razernij van stormrukken bulderde mee over 't land, hoosde en rende tusschen 't gewas.
Ouë Gerrit stond midden in. De kerels, Dirk en Piet, en 'n paar losse werkers, waren in 't schuilhok gevlucht. Maar hij liep als 'n dolle op de akkers, omstormd door hagelende vlaagbuien, die 'm striemden, half vernielden, z'n oogen dichtkeiden, z'n gezicht bombardeerden en z'n plunje doorweekten en fladderig havenden. - Maar vóórt wou ie, in doodsnood geslagen, geteis- | |
| |
terd, tùsschen de laantjes, waar de storm in razernij alles stuk-mokerde, knakte en versplinterde; waar oproer-tumult doorheen gierde, in uitstortende woeste vlaag op vlaag.
Ze schreeuwden 'm toe, van 't hok, uit 't erf, dat ie zich bergen zou. Van allen kant op de akkers rondom, zag ie de mannen vluchten in dollen loop. De bliksem zeiste blauw-roode vlammen om 'm heen. Donder doorroffelde den hemel ratelhelsch, als stortten 'r rotssteden in, bazaltblokkig, in daverend tuimelgerucht van donderende treinen, op elkander inbotsend, onder welvende hemelkap. Boven de akkers, in de lucht, rumoerde zwarte worstel van titanen uit, achter de zwirrelende regenvaalte en sneeuwende hageling. Dun schrik-geschrei van ènkele stemmen op de lanen klonk na, en vluchtende donkere gestalten holden over den wèg, in bangen haast, als èven windhoos neerlag. - In rauwe razernij waggelde ouë Gerrit op z'n land, al sterker omdonderd van windhoozen. Telkens werd ie teruggezogen door windrukken, die vernielend om 'm neerraasden, z'n kiel van 't lijf fladderde in scheurende ritsen; stond ie blind geslagen, schreiend-vloekend te tasten in den natten walm van hagelwit en regenstorm. -
Lager, lager, in geel-roetig schuim gromde de lucht, wijd, en over heel 't laat-zomergroèn kolkte een woest-sneeuwige warrel van blanken hagel, een raasbui tusschen valen regen zigzaggend, dwars stroomend over 't land. - In de lucht, onder de boomen zeiste de bliksem. Bang-bijbelsch-rumoer, sloeg als 'n stedevernieling en godstoorn over 't land. Bazuinig geschal en geloei verklonk dóór ratel-hevigen onweerdreun heen. Dreunende gongs zongen donkere melodie achter den roffel der slagen, en paukende helleraas overbruiste de akkers bij elken nieuwen slag van zeisend blauw-rood gebliksem. En door de luchten vluchtten, in zwaaienden, gang de vuil-gele roetwolken als donk're karossen woest en vernielend.
Ouë Gerrit huilde, snikte, rochelde van angst, ontzetting en drift. Den bliksem zàg ie, 't onweer hoòrde ie niet meer. - Alleen bestaarde ie z'n boonen, z'n bòònen, daar nou in de
| |
| |
paden neergehamerd, in kraak en ruk, kris-kas voor de wereld, zóó dat ie 'r zelf geen voet meer tusschen kon dringen. - In geweldige uitstorting van woede en angst, mokerde ie z'n vuisten naar den hemel, vervloekte God, den Heere Jesus, dat ze z'n oogst vernielen lieten; in dollen krijsch, zijn stemmewanhoop verloren en verwaaiend achter regenkletter en stormrukken.
Geen pad was meer te zien, tusschen de boonen. In één uur had de storm in zoo hevige verwoesting rondgemokerd dat de akkers onkenbaar verwoest droefden. - De knoestige rijzen en latten lagen geveld, gebroken, doorknakt, de hooge bloeiprachtboonen afgerukt en dóórscheurd, de ranken vol jonge vrucht, steuneloos doorstrengeld, 't sap sipperend uit de wonden, kris en kras dooréén. Ingepiekt, gewond, afgenageld en geschonden in hun stronkige stevigheid, splinterden de rijzen op de paden, als slagveldwarrel waar regen dampend over heen grauwde. - Al 't gewas rondom lag vernield.
Ouë Gerrit doorzopen als 'n druipende schooier, z'n baard en lokken omzogen en harig-vastgeplakt op z'n groengrauw bleeke kop, was na krankzinnige uitrazing, en vloek tegen God, sidderend stil en bochelend-gekromd tegen stormhoozen in, z'n huis ingestapt. Z'n oogen keken niet meer. Er zat staar in z'n kijk van 'n gek die rondliep met wraak en manie, koeling zoekend overal waar 't op kon.
Twee uur had de verwoesting aangehouden. Toen was orkaan uitgeraasd, en stille ruischregen alleen zong nog nà uit de stil grauwe lucht, laag over de akkers, in paarsen streepnevel eindloos vèr, zangerig-stil van ruisch alom! De weggerukte hagen en struiken openden 't land met vreemde vergezichten, onkenbaar geschonden. Angstige stilte van hevige ontsteltenis ging er over Wierelandsche werkgroepen. Niemand van de tuinders die durfde zien, zièn de volle schade van 't dolle weer. - Na dagen pas kropen ze bijéén, de kerels.
Op hun koppen vrat vloek-razernij in, grimmige verbittering. Met ontsteltenis-stemmen jammerden ze òp, vroegen ze elkaar wat bij die, en bij diè, de ‘boonenstorm’ had uitgewerkt. Eén, in beschutten hoek, leek er wat beter afgekomen dan de ander,
| |
| |
maar bij de meesten was er verlies van miljoenen boonen, 'n oogstvernieling die de naakte, zorg-zware pachtertjes inééns tot bedelaars maakte. Want niets werd vergoed, niets was verzekerd van hun waar.
Als 'n rouw, ging er stomme ontzetting en stil geween over 't land. Honderden arme kerels, met alleen pacht van brok grond, stonden geschonden; wisten niet meer wàt ze waren: bedelaars of baasjes, pachters of wanbetalers. Ze zagen zich al in November van 't land gewezen, omdat ze geen geld genoeg voor den landheer hadden. -
Na dagen nog, geweldig in grauw-triesten regenafdruip, lagen de akkers, in slagveldvernieling van gewas. - Over elkaar heen, één strubbel en splintering van hout, afgerukt verminkt groen, half al aan 't verrotten in de nattige brei en spoeling. -
De boonkoppen slierden als leeggevreten door kraaien, uitgescheurd vlechtwerk, tusschen de splinters van de rottende knubbels. De late kapucijnders hurkten plat en dwarsgetrapt voor den grond, in vollen bloei geradbraakt. En onafzienbare rijen, snijboonen en sperzie lagen gestreken als 'n vies groen-zwarte modderzooi, kris-kras dooréén. Rondom, in 't morsige gras splinterden de gebroken frambozestruiken en besseboompjes, in klonterigen warrel, geknakt, met angstigen krampweerstand van gekneusde takken, groezelig verrottend, als doorbarsten nattig hout.
Na den eersten ontzettenden aanval van angst en drift, terwijl de bui boven z'n hoofd uitraasde, - en hij als 'n gekke mandril, holde, griende, vuistbalde tegen God; vuistmokerde tegen alles, inéénkromp van waanzinnig schreiend-amechtig verzet, voelend de vernieling van z'n boonen als 'n uitrukking van zijn ledematen, scheuren en hakken in zijn eigen levend vleesch, - was ie, nà nog ééne opbruising teruggevallen in nerveuze spraakloosheid. - Binnenshuis had ie eerst z'n vrouw dwars in 't gezicht gemept, Guurt gevloekt en gescholden dat ze zwanger was van 'n vuilen vent, en woest-schreiend op de kerels neergesmakt, dat zij de schuld waren van alles. Zij hadden 'm bestolen; en zij hadden dien luizigen Kees en Ant, twee kruisen, twee ongelukkigen in z'n mikken gehaald. Maar de kerels
| |
| |
lieten zich niet lang verbluffen. Met 'n paar hevige opstoppers tegen z'n maag en z'n neus, strompelde ouë Gerrit achteruit, bleef ie stom, starend-stom, neergesmakt in den leegen stal. Niks zei ie meer, niks, dagen achtereen geen woord. Alleen bromde ie wat, z'n groenzuur kindergezicht zenuwdoorschokt van rare wilde trekken, als 'n op zelfmoord peinzende gek, mummelend en baardtrekkend.
- Rooit noa niks, rooit noa niks! moàkt màin niks.. hep d'r main aige! gromde hij.
De jongens werkten weer op 't land, poogden de neergestorte weggebroken ranken overeind te binden. -
Ouë Gerrit keek 'r naar, in waanzinnige mijmer-kalmte, mummelend wat woorden, zonder zin. -
Dirk rukte de geknakte latten en rijzen uit den grond, trapte rondom den modderboel weg, stootte nieuwe stronken in de aarde, bond 't gewonde goed, dat nog èven leefde, met touw en teenen òp. - Piet hielp mee, vloekend op de vernieling, driftig rondloopend in lust tot drinken, baldadigheid en bakkeleien. -
De zon was na storm-grauw en regen weer schaterend doorgestraald. De hemel blauwde en glansde prachtklaar, en in den lichtenden fijn geurenden Septemberdag jubelden de glanzen, stroomde zomerhitte langs de akkers; als proestte de zon om demonenhumor en verwoesting van den wind. -
In Wiereland was alleen gesprek over den ‘boonenstorm’. - Er werd gestemmeschreid door woeste stoere kerels, die in twintig en dertig jaar geen traan gelaten hadden; kerels die nù in één voor den grond lagen, niet meer wisten, waàrmee hun jaar te redden. Natuurlijk voelden ze, dat notaris en landheer ze zouden beklagen, wel geduld wilden hebben met betaling, maar geen cent tegemoetkoming in verlies aanbrengen zouden. - De weinige bazen met eigen land, bracht 't jaren achterop, de kleine pachters waren in één geknakt, konden den bedel òp naar werk. Want duizenden guldens waren er weggespoeld in die teelt, geld waar op gerekend werd. -
Elk jaar was er gevaar voor hun oogst, elk jaar bracht ang- | |
| |
sten voor 't weer; maar nooit nog was een zóó felle teistering, zoo vernielend, over prachtbloei van boonen heengegierd. - Ze schreiden de kerels, schreiden bij 't zien van hun gehavende rommelzooi, ze konden er niet van slapen, niet van eten. En ze praatten maar door, over zóó nooit geziene vernieling, alsof ze dàt verlichtte. Ouë Gerrit werd beklaagd, zonder dat ie zelf 'n stom woord zei. Hij leefde nog in 'n stille, z'n eigen rust wegvretende woede-krizis, 'n stille inwendige bloeding van wraak. Ze hadden gedacht dat ie stapelgek zou worden; tòt Dirk en Piet, op den derden dag, bij hun overeind-zetten, van den gebroken rommel, den Ouë zagen uitbarsten in grien. - Vier millioen boonen had ie moèten leveren, voor de fabriek. Nou kon ie, met groote moeite, er misschien 'n paar honderd duizend halen.
Er schoot schriklijke duurte in 't gewas, maar 't gaf niets, redde weinig. - Dubbele hulpkrachten waren weer noodig bij 't overeindscharrelen, zoodat Kees geroepen werd door de kerels, zonder dat Ouë Gerrit 'n woord verzet had en z'n bijgeloof niet eens meer òpleefde. -
In Ouë Gerrit lag angst te ontbinden. Hij wist zelf niet meer goed, wàt te denken, wàt te doen. Natuurlijk begreep ie, dat ie nou voor goed geknakt was, dat ie naar den notaris moest, vragen om uitstel voor alles. - Hij voelde iets heel bangs op 'm drukken, iets ergs dat gebeuren moést. - Natuurlijk begreep ie, dat ie van z'n land afgekieperd werd, z'n zoons als knechten bij 'n baasje heenkomen zoeken gingen, hij 'n krotje moest opsnorren voor z'n wijf en Guurt. Dat ie dan te rekenen had op steun van de jongens, en hij, dóódarm, - bij de Bekkema's - zooals hij de nieuwelui óók bleef noemen - z'n paar centen als tuinman per maand bijverdiende! Nou was 'r 'n tekort, dat ie in geen tien, geen twintig jaar meer kòn bijspijkeren. - Van z'n boonen zoo goed als niets meer. Zijn appelen en peren afgewaaid, leeggestormd, geen cent. Zijn moffengoed, z'n andijvie, zijn koolen, alles vernield, vernield. Kon ie maar weer wat huilen, zou ie wel bedaren, 't Was alles weer zoo donker, zoo zwart voor z'n oogen. Maar 't propte vast in 'm,
| |
| |
smoorvast in z'n strot, en heet zat onbestemde angst daar als 'n zweer te gloeien. Dat geklieter en geklaag om 'm heen, gaf 'm geen luis. Hij had 't wel gevoeld. Dat mòst komme! dat mòst komme! En als ze 'm nou bij den notaris nog gingen donderen, zou die d'r geen hand meer uitsteken. Most 'r maar van draaìen wat 't wou. Maar 't most komme. Zat 'm de heele zomer al in z'n buik, die angst en schrikkelijke benauwing.
Dagen later had ie gehuild, gesnikt, was 'r daarna gemoedelijke rust in 'm gezakt. Met heete blijdschap dacht ie aan z'n spullen. Nou alles toch zoo geloopen was, voelde ie 'n fatale kalmte, 'n zalig-gelukkig gevoel, dat hij die spullen had, buiten storm en onweer en boonen en notaris, en buiten geklieter van menschen. Achter z'n telkens weer opschokken van hoop en smart, prentte ie zich in, voelde ie diep, dat ie toch alleen leefde voor dàt genot, 't eenige zalige in z'n leven. Wat kon hem de boonen schelen, en de centen, en de notaris? Hij zou d'r heengaan. -
Goed! En als 't te bar wier, zou ie opbreken. Als hij z'n pràcht spullen maar had en houên kòn. - En als ie d'r eenmaal afgekieperd was, z'n hypotheekrente toch niet betalen kon, en niets anders ook, had ie ook geen gemier meer an z'n kop. En nou de kerels als knechten! -
.. Hoho.... da sal d'r hullie 't land injoage! Moar dâ kon d'r sain ook nie skele.... Hij had 't dan stilletjes en rustig, kòn gappen wat ie wou. Al meer zalig genot, geen zorg meer voor pacht, hooi, koeien, hypotheek, en de heele santekraam niet. Laat ze d'r nou maar zeggen, dat ie straatarm was. Ze beklaagden 'm bitter. Dat verging nog beter dan ie gedacht had. Nou most ie d'r rondkomme van 'n paar gulden per week.... Z'n wijf ging er toch wel gauw van door. Die stonk en stotterde iederen dag erger; van onder al half lijk.... hoho! da gong goed! da gong prêchtig! En nou sou die notoaris spreke.. want aa's de jònges gain aige lappie pachte konne en sain d'r uit trapte, sat ie lailik vast!
Zoo draaiden en drentelden de gedachten in Ouë Gerrit rond, voor ie op stap ging naar notaris Beemstra. Maar 't moèst, en
| |
| |
de dag daarop stond ie al voor 't kantoor. Even beefde angst in 'm op, over 't goud potlood dat ie destijds zoo netjes van 'm gepikt had. Maar dat gevoel zakte weer. De kerel had nooit iets gemerkt. De klerken hadden 'm achter 't hekje geroepen en bij den notaris aangediend. De grijze familjare man, die dolgraag voor aristokraat doorging, begon, toen de klerk wegstapte, heel joviaal.
- Wèl Hassel, wat had je?
De vraag ontshutste ouë Gerrit zóó, dat ie sip voor zich bleef kijken. Wa nou? Zou die vent niet snappen waarvoor ie kwam; waar de heele plaats vol was van zijn ongeluk met den boonenstorm?
Hij stamelde:
- Jai menair de netoaris! 't is... sien u!.. van dit en van dat! hoho! de boonestòrm!
- Hèb ik 't niet gedacht! schaterde ironisch notaris Beemstra plots, dat ouë Gerrit de woorden op de lippen terugbeefden, - heb ik 't niet gedacht! de boònestorm, de bòònestorm. Ik hoor van niets anders. - Verduiveld 't wordt 'n nachtmerrie! Boonestorm hier, boonestorm daàr! - 't Is om gek te worden. Intusschen wordt daar nu alles opgesmeten. Maar ik láát me niet bedotten.
Ouë Gerrit voelde zich nijdig worden en bang tegelijk. Op zoo'n ontvangst had ie toch heelemaal niet gerekend. Nìjdig, omdat de notaris niet scheen te begrijpen, hoe 'n vreeselijke ernst 't hier was; en bàng, omdat ie, bij 't begin al, zoo weinig inschikkelijkheid toonde. Hoe nou den rommel uit te leggen? Hoe nou? Maar notaris stond driftig òp, stapte heen en weer en dreigde luid met z'n zware aristokratenstem:
- Hoor eens Hassel.... ik wéét wat je zeggen wilt, alles!.. Dàt je geen geld hebt om je pacht te betalen, voor de Beek, voor....
- Enne.. veur de hypotheek nie.... enne 't losgeld nie!
- Wat? schreeuwde de notaris, wàt? dan is 't spele met vuur, vader!.. Ik krijg nu al vier termijnen, dat màg, màg ik niet langer zoo laten, dat kàn, kàn ik niet langer voorschieten.
| |
| |
Hassel! nog tot November hèb je, en vervloekt! is 't 'r dàn niet, dan gaat je boel onherroepelijk an de paal, onherroepelijk!
Deur kraakte open achter notaris, en bediende kwam vragen of notaris wel wist dat 'r vergadering was, en dat de burgemeester al wachtte. En driftig barstte Beemstra uit:
- Dat heb je nou met àl die kommissies.. wacht! Is de burgemeester in de salon?.. Ja.. donders.. wacht! laat de burgemeester maar hier.... Ja Hassel, dat gààt niet.. ik moét hier vergaderen.. je moet maar doen of er niemand van de heere is.. bovendien.. zijn 't allemaal krediteuren van je.. En ik heb.. werkelijk.... weinig tijd. Notaris draaide zich naar de deur..
- Hazoo, komt u in, burgemeester! ik heb hier weer 'n slachtoffer van de bòonestorm bij mij.. ze schieten uit de grond als paddestoelen. Haha! lachte ironisch notaris Beemstra, in glimlach burgervader de hand drukkend en op 'n grooten stoel neerdrukkend.
- Hm! de heeren zijn er nog niet! vroeg strak-zelfbewust burgervader.
Vluchtig gestap in de gang klonk. - 'n Deur zwaaide joviaal open en recht op den notaris aan, stapte dokter Troost, zwager Stramme en Dr. Beemstra, zoon van notaris. -
Hij vond 't wel leuk notaris, dat de heeren er bij waren, voelde zich ook sterker tegen den pummel, die wel eens brutaal uit den hoek kon schieten. -
- Heeren, neemt plaats, hee zeg Henri! 'n bizonder geval, waar ook jullie min of meer bij geïnteresseerd bent. - Hassel hier, slachtoffer van den boonestorm natuurlijk, kan z'n hypotheek wéér niet betalen. -
De heeren lachten kiespijnzurig. Stramme monsterde ouë Gerrit, die nog krommig-onderdanig vóór z'n stoel stond. De kassier wou wel 'n grap zeggen op mooie Guurt, maar ouë Gerrit trok zóó 'n bedrukt gezicht, bleek-beverig, dat ie niet durfde.
- Ga zitten Hassel, joviaalde notaris weer. -
Gerrit schoof op puntje van den stoel, zacht bedeesd alsof ie eieren op de zitting kneuzen zou. -
| |
| |
- Aa's de haire, aa's de haire! stotterde ouë Gerrit.
- De heere wille, dat je November met je duiten komt, vader Hassel, anders niet, viel Stramme de kassier in, lachend alsof ie 'n snedigheid gezegd had. - Ik geloof dat de notaris al bij veel te veel zaken is bijgesprongen.. maar niet waar? dan moet 'r ook naar gehandeld worden.
Dr. Troost schudde gewichtig z'n hoofd. Z'n wit vest blankte hel onder z'n zwart jacket uit. Loenschig kippigden z'n oogen op Hassel, en zwaar donderde z'n stem.
- Heb ik 't je niet gezegd, dat je je worp op de aarbei moest gooie, haha! nou zit je an de grond, knap gedaan! C'est de la blague! mon-cher! nou zit je in je gat geknepen! C'est de la plesenterie! En kom je nou klementie smeken? Als ik notaris was....
Plots zei Beemstra 'm iets in 't oor, en - Troost lispte 't over aan Stramme. - Dokter Beemstra praatte gemoedelijk met burgervader. Gegrinnik hinnikte er tusschen de heeren, ingesmoord-leukies, en toen, met wat vertoon van deemoed op z'n gezicht, zich krabbend in 't grijze haar, begon deftigheidsstem van Beemstra weer:
- Hoor eens Hassel! je bent nu ruim dertig jaar lang rente schuldig van los geld dat ik je welwillend geleend heb... Je bent al je grondbelasting achter uit.. waarvan ik je voorschot gaf; je bent vier termijnen hypotheekrente achter. Drie keer heb je onder groote pressie angezuiverd, anders had 't zeven geweest! Dan ben je van vier jaar rijzen en hooi achter.. Je hypotheekrente gaat mij in zooverre an, dat de voorschieter mijn zwager Stramme is, en die draagt 't mij op. Je bent achter, 'n verschil van twee koebeesten, zelfs nog een postje van voor vier jaar! Dan heb je nog vier bunders pacht te betalen.. 'n bunder van aardappelen bij de Beek van voor vier jaar! en 'n tien aggelen bij 't Duin! En dit jaar, dit jaar! kom je misschien met de helft anzetten! Nee, werkelijk.. Zie, alles staat hier geboekt!.. da gaat niet langer.... Alleen maar met los geld en rente krijg ik al 'n heele som!.. je zult..
- Moàr.. moar stotterde Hassel, midden in, met bang-bleek
| |
| |
gezicht achteruitschuivend op z'n stoel.. en drift-kreukelend z'n groen petje.
- Nee, wacht even, aanstonds kun je 'r tegen in brengen wat je wilt, deftigde de notaris, vóór ouë Gerrit staand, rechtop, in requisitoir-houding, - ik zeg maar, dat ik geduld met je gehad heb, en nòg.. nòg.. de heeren zullen straks.. Maar wacht, wat heb je tègen mijn opsomming?
- Nee moar?....
- Wat nou? huspot, schaterde Troost, als 't toch zoo is, mille de tonnerre! jullie werkvolk bent te beroerd om gekraakt te worde.. Mijn zoon heeft gelijk! haha! dat zwakke goed! dat geen rede van bestaan heeft moet weg! dat zwakke gebroed dient tot niets! Had mijn raad opgevolgd, en mijn grond gekocht, destijds, en nou stik je in schuld....
- Ja kijk, Troost! ik wou eerst met hèm afhandelen?
- Dus je stemt in, spotte Stramme, niet waar?
- Hoe zou 't ook anders, 't boek spreekt beter dan wij?.. en zeg mij nu eens, hier onder de heeren kan je vrij uit spreken, zonder dat je je hoeft te geneeren, zeg eens, hoeveel denk je dit jaar te kort te hebben?
- Je.... moàr.... de.. de boonestorm!
- Haha, schaterde Troost.. drie dakpannen zijn van mijn huis gewaaid.. ben ook 'n slachtoffer!.. en twee ruiten kràk door midden, haha!
- Laat die boonestorm nou rusten.... ik heb 'n honderd lui, al zoowat bijgesprongen.. ze uitstel verleend.. maar dat raakt de zaak niet, is zóó erg niet althans... Voet-bij-stuk, dùs?....
- Ja.... moar, de boonestorm, hep main.... hep main d'r puur stroatarm moakt! driftte nu vuurrood van woede, ouë Gerrit uit. Ik had 'r dî jòar t'met net komme kenne! en nou he'k 'n poar duusend gulde skade.. hoho! daa't is gain snoepduut hee?.. dâ skol d'r gain slok op 'n borrel hee?
Giftig-snel broddelde ie z'n tegenspraak af, op 'n hatelijken toon die den notaris kregelde.
- Best best.. maar!
| |
| |
- Nèe niè bèstig! nie bèstig! 't Is puur om te griene.. om te griene! aa's je je heule laife tug fesoenlik weust bin! en dá' niemoant nie dà op je weut te f'rhoàle.. en aa's je poert.. en poert! van den ochtut tut den oafud.. en je tolt in je aige van de sorrige.. en je valt dan tug in de lus!.. da set d'r vast gain sooie an de daik hee?.. daa't is om te griene.. daa's gain vetje! eenmoal andermoal! dan weê je nie woàr je hain mot! daa's veertig joar ploeter!.... Nou soekt d'r 't weer kapsies.. en kwait bi-je! kwait!
Ouë Gerrit's stem huilde van zelfontroering. En toch was ie woest op de grinnekende heeren, die hem maar in 'n kringetje beloeren bleven. - En die stomme burgemeester zei maar niks, keek maar minachtend op 'm neer. Nou keken de heeren allemaal even sip om z'n uitval. Alleen notaris was er beu van en Dr. Troost bulderde:
- Die er meelij met jullie volk heeft is zelf voor de haaiê.. c'est de la blague! je hebt je waar gehad, dus je moèt betalen.. dat is wet, en wet is recht! mijn zoon zegt terecht.. dat jullie 'n slavenmoraal hebt.. en..
- Kijk eens Hassel, goeiigde weer notaris, ik heb waarachtig geen plezier om voor joù te betalen. Ik sta voor mijn principalen verantwoordelijk. - Er is 'n grens! Jij.... jij begrijpt dat verward.. Jij nièt betalen, en ik wèl betalen. Waar zou dat heen? Er is 'n prachtig aardbeijaar geweest!
- En de boonestorm, de boonestòrm, giftte ouë Gerrit knorrig, dá' swaig meneer de netoàris moar van.. en heul Wiereland is d'r daas deur!
- Er zijn heele moestuinen omgelegd, vervloekt, schoot hatelijk-bulderend Dr. Troost er tusschen, geen kracht meer in de boonen, je zoudt ze....
- Gelukkig, dat je nog 'n appelje in je broeikast hebt, voor de dorst, lachte Stramme, en mee lachte fijntjes Dr. Beemstra. -
- Kijk Hassel, goeiigde de notaris weer, 't is mij heusch niet om je val te doen, maar ik moet verantwoord zijn. Als ik nog meer van die klanten had, zou ik zelf op de valreep staan.. kijk nu....
| |
| |
- Moar main fésoèn! màin fesoèn, huilde de Ouë in zelfopwinding.
- Je fatsoen, dat weten we allen, is onaantastbaar! je hebt je altijd als 'n brave kerel gedragen. Ieder heeft met je te doen. Maar jij bent niet meer wat je was. Je kunt geen toezicht meer houên op je zoons,.. en die zou ik voor al 't geld van de wereld niet willen hebben, hoe zuinig ik ook op mijn klantjes ben.. en de armsten onder jelui steun!.. Maar dat zijn hassebassen, geen land mee te bezeilen. Als jij niet altijd zoo fatsoenlijk was gebleven, zou ik je ook nooit zóó lang gekrediteerd hebben, maar je was netjes, geen zuiper, beleefd, stil... maar nou wor je oud....
- Moar main fesoèn.. main fesoèn, bibberde mondzenuwend met òpschokkende huilstem ouë Gerrit, - ikke sit hier àl fairtig joar t'met. -
- Best man, maar je moet kunnen betalen.. ik heb je destijds 'n drieduuzend vijfhonderd hypotheek gegeven op je brokje grond... Dat is nou 'n heelen tijd geleden... je grond is er niet slechter op geworden, dat zal ik niet zeggen.. je hebt je rente, altoos moeilijk, maar toch betaald,.. en jij hadt je grond vrij.. Toen heb je bij meneer Stramme 'n tweede hypotheek genomen, nog eens van duizend pop... 'n slecht jaar, leelijke oogst.... tegenvallers hier,.. tegenvallers daar.. twee koeien dood, nou.. nou.. zat je.. zat je an de grond.. en....
- Moar ieders tuinder weut tug wá' sain boel woardig is hee? hoho! uwes wist wèl wa je déè hee?.. stotterde woedend ouë Gerrit bleekig van drift, - main grond is d'r nou miskien 't dubbele woardig....
- Soo, nijdigde nù Beemstra stroef, weet iedere tuinder dat, maar weet iedereen dan wàt ik bovendien van joù nog.. te vòrderen heb?.. Nou kerel maak je me boos!.. Nog brutaal op den koop toe. Als jou rommel bij elkaar door de heeren taxateurs op zeven à acht duizend gulden geschat is,.. mag 't veel zijn. En tel eens òp wat ik van jou.... te.. vorderen heb... met alle onkosten daaraan vast? Wat drommel wou jij nog spreken!
| |
| |
- Moar.. main fesòèn.. gilde Hassel in zenuwopwinding, en stemmestotter, zonder dat hij zich met woorden vèrder door z'n angstdrift heen kòn slaan. -
- Wat jou fatsoèn, bulderde Troost, betàlen dàt is fatsoen! ben jij bedonderd kerel!
- Je fàtsoen, je fatsòen, lachte ironisch Beemstra, wèl, dat is 'n mooi ding, maar betàlen is mòoier! Je bent altijd 'n knappe kerel geweest, daar zal ik niets van zeggen, en ik heb je altijd geholpen, maar nou loopt 't de spuigaten uit. - Dan zie ik je met die.. dan met die scharrelen.. je loopt te veel naar notarissen man!
- Hoho! daa's jokkes! barstte ouë Gerrit uit, plots driftig van z'n stoel opveerend, ik heb je nuuwte kukkerint heeldergoar nie sien.... hai waa's d'r selffers main komme opsoeke! - Noù, nou dâ je 't weute wil.. ik seg moàr.. daàs 'n kerel.. die help je nie van de wal in de sloot!.. die gaif je nie los geld mi sonder dâ.. dâ je ooit vroagt wort.. hoe of wâ van rinte.. moar aa's je je effe buite menair de netoaris wâ doen wil.. kraig je de raikening thuis... juustemint! juustemint aa's tie weut dâ.. je da je.... niks niks hept!.... Nainet menair... soo hew.. hew je d'r al veul van onster slag, stroatarm moàkt.. jai gaif d'r losse.. duutjes.. mit vaif pèrsint.. Moàr soolang.. oploope.. tu je weut.. daa't kan he? Hoho! soo hew je d'r veul van onster slag f'rmoord... moàr.. die kukkerint.. daa's 'n fint! die hellept d'r nou... bai de boonestorm.. aa's 'n engel! Enne wai.. wai kenne d'r van joù nie los.... wai sitte an jou vast aa's pek! weut jai?... jai hoalt d'r 't vel of'r onster oore.. hoho! jai frait d'r de noagels van onster flees.. jullie bint bloedsuigers doàr, daa's màin weut!
De kring stond strak; alle gezichten in wreeden kijk op ouë Gerrit, die plots voelde dat ie te ver was gegaan. Notaris Beemstra keek, kéék; z'n neus trilde, en z'n mond schokte van drift.
- Jij bént kranzinnig man.... Ik zal je maar niet an de letter van je woorden houên, anders zou je... met getuigen hier,.... nog leelijk te vinden zijn. Maar 't is nou genòeg
| |
| |
ook! Eén November gèld.. anders je boel an de paal! Ik had je eerst nog wille helpen, met 't zoeken naar borgen.. omdat jij altijd 'n fatsoenlijke vent bent geweest, - maar nou ben je door 't dolle heen.. Eén November gèld,.... of de boel an de paal! nou weet je 't. Als betaaltermijn van àl de anderen daar is, sta jij er ook, of 't is met je gedaan.
Notarisstem klonk hard, streng en sterk. Ouë Gerrit had 'm woest gemaakt daareven, door den konkurent erbij te halen, die altijd tegen 'm werd uitgespeeld als ‘zoo goèd’, zoo ‘bereidwillig’ en ‘hulpvaardig’. Wat drommel, hij kon 'r 'n beroerte van krijgen van nijd, als ze 'r over begonnen. En nou die lammeling van 'n oue vent die 't 'm daar pal in z'n gezicht smeet, waar de heeren bijzaten. Nee, dat was te èrg. Eerst had ie niet zòò stráf willen optreden, nou moèst 't. -
Ouë Gerrit, zelf geschrikt van z'n eigen heftigen uitval, stond te beven van ontdaanheid, plukte zich in de baard, trok zich aan de lokken, in bange verlegene nerveusheid. Hij wou terugkrabbelen. 't Viel in één over 'm, zoo voor die strakke, deftiggekleede heeren staand, wat 'n afstand 'r toch was, tusschen hèm en tusschen al die voorname stille dingen om 'm heen. Inéén voelde ie zich schuldig, zwaar schuldig aan brutaliteit en hij begreep maar niet, dat de notaris 'm niet inéén de deur had uitgetrapt. Zware angst voor z'n val pakte 'm weer beet, onrustte in 'm, bracht heel z'n denken aan den zwabber. Hij voelde wèl dat ze 'n gruwelijken hekel hadden aan zijn zoons; dat zij die op alle manieren konden tegenwerken, dat de heele kliek van de deftigheid, de voorschotman, de dokter, de notaris, de burgemeester, allemaal tegen hèm gingen staan. Dat er geen snars van 'm terecht kwam op die manier, als ie ze later weer broodnoodig kreeg, om gunstjes en flikflooierijtjes. - Nou moest ie zich maar weer verdeemoedigen.
Alteratie zat 'r in z'n zenuwschokkenden mond, angst in z'n krampende handen, die door z'n baard plukten, en krommer bochelde z'n rug, als of ie al meelij wilde opwekken, met z'n licht gebrek. -
Hij vond plots alles heel deftig in de kamer!.. de prachtige
| |
| |
gordijnen, de groote schrijftafel, met al die groote kopij-boeken en portefeuilles... de bloemetuin achter, de kleeden.... in de waranda.... Hij rook 't, snoof 't, deftig en hoog! Ja, hij most de boel vergoeilijken met meelij, met verkleineering. - Hij most, hij most, want inéén, heel scherp, voelde ie waar ie heenging met z'n spullen? Waar die te bergen, als ie geen woon meer had? En sterker dan ooit begreep ie nou, nòu juist, hoe gehecht ie nog was an z'n brok grond, z'n huisbullen, z'n gereedschap, an z'n naam, en z'n schijn-fatsoen. En de heele kliek van heeren tegen 'm. Zij, de lui van den kerkeraad, van 't Gemeentebestuur; notaris, de wethouër, de dokter, die schatrijke landbezitter, de voorsten van alles en nog wat. Heel Wiereland toch moest bij hèm terecht. En de kassier en voorschieter!
.. hoho! dâ heule stel nou d'r allain teuge sain.. dá waa's d'r te veul.. sellefers aa's de boel an 't poaltje gong. Dâ most baidraaie sain! In snelle gedachtenwarrel, zwirrelde dat allemaal woordloos en toch klaar door zijn heet brein.
- Hoho! netoaris, most in main ploas stoane.......... Zacht brak ie af... denke.. nou.. denke.. om 't goed te plooie nie te haastig.... en sachies àn.. Nie te gauw baidroaie. - Voort sprak ie weer..
- Nou he'k.. he'k puur fairtig joàr.. dag.. an dàg main aige stukkie grond had.. poert..! poert.. hoho!.. vier en vaif en nie g'nog.... daa's gain pap ete!.. Enne.. nou.. nou he'k alletait main rinte betoald enne nou.... komp!.. de boonestorm! enne daar goan je de boel veur d' waireld! doàr hew je je aige op swait, op ploertert.. dag en nacht! Daa's je molle mi de klomp hee?.. En nou kraig je gain duut veur àl je deurpoere.... Nou mo'k main stukkie grond of.. d'r of joagt aa's 'n hond! die d'r schurft hewt! Is dá nie om te griene?..
Notaris weut daa'k alletait main fesoèn houë hew! daa'k nooit nie suipe hew! daa'k persint waa's woàr ikke most weuse! Enne nou bi'k soo achter op! Nou.. miskien mit twai goeije oogste he'k de boel inhoàlt!.. En nou.. mo'k op main ouê dag.. den bedel op. Daa's hard netoaris? daa's hard-stikke ellèndig!.... Netoaris ik smaik ie... kaik wa je doent! mit 'n
| |
| |
ouë fint van bai de saifetig die s'n heul laife s'n fesoen houê hewwe!.... uwes weut daa'k 'n ongelukkig waif hew.... de dokter ook, da main t'met arm moàkt hep! Ikke smaikie hep d'r meelai! Aa's ikke strak-en-an wâ nie bestig sait hew.... f'rgaif 't main.... main kop is d'r daa's.... 't-en-rammelt hier.... hew d'r meelai mee.... 'n kerel.... die dur poert hew.... s'n heule laife langest....
Ouë Gerrit had uitgesproken. Z'n gezichtskreukels jammerden; op z'n tronie groefde hartzeer. - En z'n stem had gekreund, half gesnikt. -
Er was deemoed in z'n bocheligen rugstand, en z'n handen, scheurden en rafelden franje van z'n petje los, kramperignerveus. -
't Heele gezelschap, had bedrukt-ernstig en stil geluisterd, maar Beemstra wou 'r 'n eind aan zien.
- Nou Hassel, ik vergeef je graag je brutale woorden, die ook niet van jou zijn. Je bent opgeruid! - Maar daar schiet de zaak toch niet mee op. Ik kan, heusch, ik mag niet langer.. konsideratie gebruiken... wil ik niet zelf de grond ingeboord worden. Heb je borgen voor 't tekort?
- Borgen, borge? snikte ouë Gerrit's stem, vast niet, vast nie.. daa's daan.. ik hep d'r lest twee had veur de koebeeste.. Moar nou is 't daan! nou sullie d'r main arremoe-en kenne... mit de boonestorm....
- Dan is 't blok gevalle Hassel, je begrijpt zelf dat..
- Ik smaik ie netoaris main fesoèn! onderbrak huilbeverig ouë Gerrit, woar mo'k hain?! op main oue dag.. aa's de boel onder.. main baine wort weghoalt! Woar mo'k hain? Ikke kèn d'r vast gain werk meer finde! he'k gain kracht veur! Nou, si'k doàr mit 'n daas waif.. en kooters!.. Woar mo'k hain? Ik smaik ie netoaris sien d'r wa je doent? kaik 't neg rais 'n joàrtje an! Main heule laife is d'r in uwes hand! Aa's d'r nog 'n goed joar-en- komp!....
- Nee.. néé Hassel, 't gaat niet, 't gaat niet! Dat zijn dezelfde praatjes van 't vorige jaar. Ik kàn, ik mag niet langer! Dat is overrompelen! Dat gaat 'r elk jaar dieper in! Je hebt
| |
| |
kinderen, je hebt al met anderen over grond onderhandeld voor hun. Nou, die moeten dan maar voor jou werken en je hebt nog 'n duitje bij de Bekkema's.
- En 'n meid waarvan ze heel wat leelijks zeggen, bulderde dokter Troost hardvochtig en wreed-gulzig woest, dat hij Guurt niet te pakken kon krijgen.
- Lailiks.. lailiks segge, bitste ouë Gerrit weer, daa't segge hullie t'met van de heule waireld.. van uwès ook! dokter! van ùwes ook!
Hij driftigde weer, vergetend z'n smeektoon van daareven.
- Kom Beemstra, maak 'r nou maar 'n eind an, hè? zei Stramme van uit de hoogte, bang dat er nog iets tegen hem uitbraakte, waar burgemeester bij zat... Er is vergadering en 't heeft geen nut langer....
- Zoo is 't.... ik heb er niets meer bij te voegen. Tot één November Hassel, en gaat 't dan niet, dan is de boel aan de paal! onherroepelijk! adieu hoor! zie je te helpen! -
Ouë Gerrit was gebluft en nijdig naar de deur gestrompeld, op z'n kousen, zacht, en de bulderstem van Dr. Troost hoorde ie achter zich schaterhoonen:... iets van stroopersras.... gemeen vollekie.. blijft gemeen vollekie!
Z'n klompen schoot ie aan op de mat, en vuisten in z'n jekkerzakken bijeengekrampt van drift, klos-sjokte ie de deur uit. -
Nou voelde ie pas, heel klaar dat ie verloren was voor goed, hij en z'n boel. - Het schrijnde, ziedde in 'm van huilende stikkende woede. - Dat tuig, had ie zich nou maar niet zoo vernederd, en de waarheid blijven zeggen. Want hij wist wel, hoe ze allemaal knoeiden met taxeeren en veilingen, en grond en verbouwing. Hoe ze duizenden en duizenden wonnen met hun spekulatie op pachtertjes; met hun los geld, en voorschot en afrekening en rente. En èven helder, in z'n woede, voelde ie, dat de heele streek door hen vermoord werd, door de slokops van grond en geld. Zij waren gedekt, ook bij hém.... Wat zoo lief helpen leek, werd dubbel en dwars door hun zelf betaald. En al armer werden zij, al meer konden zich op- | |
| |
hangen. Dat reed dwars door hùn land, meneer de notaris in eige span, mèt z'n kinderen, aldegoar geleerden.... En raik, raik, stinkraik hoho! en noakend in de ploas komme!.. Nou,.. al kon die dan nie laise en nie skraife.... da vatte ie tug.. daa't stele waa's. Nou waa's hai d'r d'r uut, veur goed, omdàt tie de fint beleedigd had! Tug stom van sain... Enn... veur wâ gong die nou nie in hande van de aere netoaris? Hoho! waa's aldegoar te loat! Veuls te loat!......
Nooit had ie gedacht zoo moeilijk van z'n boel te kunnen scheiden. Nou ging ie 'n wintertje tegemoet! zou d'r 'n jaartje worden.
En de heele boel, nou zoomaar, onder z'n klompen weg! weg! voor goed!
In onrustigen peins strompelde ie door de straatjes naar huis, niemand groetend, niemand ziend. Er spande hevige angst in 'm, voor dingen die gebeuren gingen. Maar toch, heel diep in z'n kop, brandde 'n satanisch-lekker gedachtetje, dat ie ìets overhield, dat 'm geen sterveling kon afnemen.. Z'n spullen.. z'n prachtspullen. -
Met hem was 't nou toch gedaan, finaal!
Toch kon ie stikken van woede, dat ze'm z'n naam, z'n fatsoen te grabbel gooiden; dat zijn boel aan de paal ging, al begrepen ze dat de boonenstorm 't gelapt had. Nou kon ie zelf genadebrood vreten, straatarm en z'n broer 'r van lollen dat hìj gekelderd was. Nou zou ie rondkijken naar 'n huisje.... met 'n brokje kelder, voor hèm.... Eerst de spulle... had ie s'n heule laife lang doalik veur sorgt.... z'n spulle.... En dan.. moar goan.. soo 't wil! -
|
|
Auteursrecht onbekend