|
| |
| |
| |
Zesde hoofdstuk.
Ouë Gerrit liep rond in z'n tuin, achter 't erf, kijkend naar de boonen. Op een be-boomd hoekje stonden Kees en Dirk in zondagsplunje te koekeloeren naar de bessen en frambroze-struiken. Stijfjes in zwart kolbert, gouden horlogeketting op zondagsvest, stapte Dirk voort naast Kees, die met schunnig gelapte broek en in groenig verkleurde pijjekker, meeliep. - Ouë Gerrit strompelde behagelijk in zondagsche rustzaligheid rond, bekeek z'n boeltje met genot. De aardbeien waren nogal gegaan. Dirk had met 'm afgerekend, schraperig uitgeteld, en de zuip, dacht ie zoo, was wel minder bij 'm geworden. 't Geld had Guurt muurvast, beter dan hij zelf. Want allang had ie gemerkt dat Dirk, de snauwende stille Dirk, met hèm liever afrekende, dan met z'n zus, die mirakels op de centjes keek, als vroeger d'r suffe moeder.
Woàr 't tug nou met 't waif noar toe mos?.. hoho!.. da wist tie puur sellefers nie! Dà wier d'r al suffer en suffer! Dà wist ie sellefers moar hallef. Wá' da' nou sain sou.. eenmoal... andermoal!.... moar de oarebaitjes gonge goed en de boone stonge prèchtig.... Die boone! die moste sain vast 't joar goedmoàke. Die laileke dokter Troost, die bemoeial, ho! ho! had sain sait.. veur wâ hep je nie aldegoar oarebaaie?.. Moar da sou ie denke! die kabbeloebeloap!.... àl je f'rdienste op één risiko sette! Wie waa's d'r soò daas?.... Aa's de boone moar goed gonge!... en de kerels d'r tuusbrochte wa' ontvange wier.... Nou gòng d'r Piet de heùle weuk noar stad.... Da' gong veul beterder! die beskouwde d'r soms de half meer aa's Dirk! En aa's d'r dan Nofember dokt most worde.. erais kaike of dá'
| |
| |
ie d'r kwam dî joar, al had ie skuld en skuld en nog erais skuld. Al stong ie d'r gloeiend lailek veur! Moar wà nou? most ie.. most ie op haide.. seure?.. op haide? d'r was nou rùst.. rùst, nou most ie kaike, kaike!
Dirk en Kees drentelden 'm voorbij. Ze vonden 't lekker de kerels, in den snikheeten Zondagochtend, stil en rustzalig lui, op 't land, zoo tusschen d'r eigen gewas en opgeknapten boel te slenteren. - Te koekeloeren naar de teelt; alles zien wat noodig was, en toch geen hand uitsteken. - Zoo leek 't puur genot adem te halen, midden in de landgeuren en 't zonnegoud.
De aardbei was in z'n grootsten haal gedaan. Er bleef nog wel elken ochtend en avond wat te manden, maar nu weer gloeiden de bessen òp en de kruisbessen zwollen goud, en de dauw-doffe frambozen met hun heimweeïgen geur van rozenzoet, purperden overal aan de struiken, tusschen 't groen. Ze hadden 'n mooien vruchtenhoek, waar zorgelijk rond gewied was. Voor den kerkgang van Ouë Gerrit, wouên ze met d'r drieën nog 'n straatje omslenteren. Dirk had al wat gebromd. De Ouë gooide z'n vuile jekker uit, liet zich door Guurt z'n spannend-plooïige zwart-lakensche jas brengen. Heerig, met groenig fantaziehoedje op z'n zilveren krullen, in enge jas die stramde onder z'n armen, en over borst, kwam ie 't erf af, stijfgebarend en harkerig loopend, alsof z'n tikker bij elken tred kòn scheuren. Ze rookten alle drie, knepen kwijl-dotterige punten aan hun sigaren en de groenige morsige gebarsten handen, vereelt en doorpeesd in grauw valen tint van aardewroet, klauwden stijfjes onder de zondagsmouwen uit. Drie op 't rijtje, pas aan pas, ging de slenter door Droogeweg, achterhoekschen tuin-wijk van Wiereland. -
Aan twee kanten, langs Droogeweg-laan, goud-fel doorzond, groende tuinderij op duingrond, hobbelig en hellend, hier en daar doorscheurd van woest-zanderige, kale brokken. - Jubelblauwend straalde de hemel uit en 't zilvergrijs van wilgen en beukengroen langs de laankanten, trilde in fellen lichtstroom. Stil lag de zondag-weg, 't smalle rood-aarden pad doorsprankeld van zomervuur en zonnevonken. - Aan weerszij, diep naar
| |
| |
achter, de zonnige goudgroen beflonkerde moestuinen en boomgaarden, tusschen den greppeligen goud-zanderig doorscheurden duingrond, laag-golvend en vloeiend-teer van lijn, waar naakt gegroeide wortelkronkels van krom-gevloekte wilgen klauwden, onder struik-woest gewas uit. Langs de heele laan, zonnigden heet, de tuindershoevetjes, klein en hel-roodvlammig bedakt, tusschen diep-inloopende oprijpaadjes die paarszandig gloeiden tegen goudzand van duindal. 't Lage duin vergleed daar prachtig in z'n golvend vrouwelijk-fijne lijn-rondingen, svelt en teer, waarboven wijd hemelblauw jubelde, zee-wijd, boven groen, groen, àl groen, bessenrood en purper. -
Al de oprijlaantjes vóór zongloeiende hoeven kronkelden daar aan twee kanten, hoog begroeid met wilden cier van struik en bloem, waarachter de blaker-geveltjes in zondagsrust heiligden, fel gelukkig lichtjubelend, toch peinzend, doodrustig in zomerglorie.
Laat-Juli daverde snikhitte en zonnegoud op 't dicht bijéén gegroeide teeltgroen, laaide door boomen, struikwild en bloemgroepjes, in kleurigen gloed. Achter en tusschen 't groen, 't godlijke stralende jubelgroen, overal, van boomen en gras, gewas en duinmos, scholen de hoevetjes in een blank-gouden wasem, omsterd van gele en roode bloemselen; goudsbloemen en dampende violier, sneèuw-fel wit, en al-gloeiend duizendschoon. Er jubelde rood en hoog-paars in de oprijlaantjes, in hellen blaker van zonnigheid. En 't bebermde golfduin in teervrouwelijke glooilijn, omdonsd van groene koestering, trilde overstort van tooverig zomervuur. 't Vonkte langs de greppels, achter de huisjes, geel en goud, papaver-vuur en hel-paars boekettig. -
Skabiosa's en blanke zilveren winden, reine sneeuwvaasjes, lichtten in 't groen gestruik tusschen gras en wilden bloembloei. Heel diep, de zilver-blanke, de goud-blanke, de schittersneeuwige winde dan hier dan daar, sneeuwden boven 't prachtgroen, roerloos rein als besneeuwde hostie-kelkjes. -
Stàp-stàp, langzaam kuierden de mannen langs de tuinen, op 't rood-zandige pad, zwijgend, ieder wèg in eigen denk-dom- | |
| |
mel. Kees, stil en mijmerend, dacht aan Wimpie, huilde en smoorde woede-drift, dat 't ventje niet bij 'm was. En Dirk, al heeter op de meiden van Grint, was blij dat ie nog wat duiten had achtergehouën voor de kermis in half Augustus, om ze te trakteeren. Toch jeukten 'm de handen, als ie dacht aan lammen neef Willem, die 'm daar altijd dwars zat met de lekkere Geert. -
Ouë Gerrit dommelde voort, onrustig zich voelend, naast z'n zoons. Hij was 't nou eenmaal gewend, Zondags vóór de kerk, alleen 'n slentertje te maken. Dan was 'r nog altijd wel wat voor 'm te gannefen. Kleinigheidjes wel, maar dat kon nou eenmaal zomers niet anders, bij zooveel vertier en zooveel kijkgrage oogen. En nou was ie weer gedwarsboomd door de kijkende kerels, die hij niet had willen weigeren 'n hoekje om te maken, en bij wie 't toch wel uitloopen zou op 'n borrel.
Nou kregelde 't over alles in 'm. Eerst om z'n lamlendig sukkelwijf, dat maar vrat en zoop en duiten kostte en geen poot meer uitsteken kòn; dat daar als 'n lijk in huis verslonk op d'r stoel, in 'n hoekje bij den stal. Hij begreep maar niet waarom dat wijf leven bleef.... 'n Stelletje rommelbeenen en tangen zonder vleesch, koffie zuipend, met d'r muffen smoel open en en dicht, en kwijlen, niks dan kwijlen. En 't besef van geen minuut! of zou ze nou altoos vigeleeren op hèm? Dan kregelde 't in 'm dat ie bij den fotograaf tegenover 't plaatsje van Bekkema waar ie de blommetjes nakeek, - dat ie bij dien vent 'n stommen streek had uitgehaald. - Daar dronk ie tegen elf, nou altijd 'n lekker bakkie koffie. Nou had ie bij dien kerel, 'n heel mooi, fonkelnieuw goudtientje in 'n doosje zien liggen, zoo losjes maar, en dat had ie netjes gepiept! 't Eerst van z'n heele leven dat ie geld gannefte. 't Had ook zoo geglommen, zoo prachtig uitgeblonken, dat ie d'r geen oog van af wist te houen. Nee, hij had gevoeld, dadelijk, dat hij dat goudtientje moèst nemen, al kostte 't wat 't kostte. Drie dagen later, na 't gannefen had ie plots gemerkt, dat de fotograaf 'm niet meer zoo gul toesprak, en geen afporterteersel van z'n kop meer maakte. Hij had gezien, heel sluwigjes, uit alderlei kleine trekjes en zegseltjes, dat
| |
| |
de man 'm wantrouwde, nooit meer alleen liet in 't atelier, òf àls ie 't eens deed, altijd de deur van z'n donker kamertje sloot. Dat maakte 'm bang, onrustig, al wou ie dien angst voor zich zelf soms verstoppen. Hij tastte nou in vage benauwing.... òf ie den vent argwaan had gegeven, al begreep ie niet waarom de man hèm durfde te verdenken; hèm met z'n grijzen kop, z'n besten naam, z'n lange woon? - Maar d'r was nog meer, nog méér, waarover ie kregelde. Hij had twee regels bollen gestolen, uitgegraven uit den grond bij Bukkus, vlak achter zijn tuin....
't Jonge, dá' waa's d'r 'n nachie weest! ho-ho! Moàr hai had se tùg... heul selsoàme bolle! Veur da' mòst, most ie juistig hewwe!.. Eéne regel.... van 'n poar honderd pop!.. hoho!.... Moar wâ had ie d'ran? In kelder gonge se wègrotte.. 't gouwestukkie lai 'r prêchtig! prèchtig! t'met òp de lepeltjes! Moar die bolle? was niks gedaan!.... Doar leeë sullie hoho! wâ had t'ie d'ran? 't Was eerst moar lekker, salig weest, dâ tie soo'n raikdom in 't kluissie had.. sukke dure snukkers! somoar ganneft! En se terugkwakke, nee da kon ie tug ook nie van s'n aige f'rkraige.
Wa' hadde sullie 'n heerejesis-hooge herrie moakt op de ploats! Nou waa's 't alleweer soo wait hain!.... hoho! moar toen! De pelisie!.. as daas hep sai d'r rond spookt! En klage! klage! dat Bukkus dêe, teuge sain... Da was d'r puur genot-en-weust. Beurde nie veul, dâ d'r soo moar stole wier! Moar nou was 't lol weust alewèl. - Toen gonge se sain toeskreeuwe dáá 't skrikkelik, gruwelik waa's.. da' se de vent-en-moste hange. - En hai.. s'n bakkes in plooi, stroef s'n aigenste test an 't skudde en meevloeke.. daa 't 'n-en-skande waas.. O! barstte had ie kent van genot, van salighait soo. En de fint sain an 't spuge, s'n aige van malkoar, skreeuwe van drift.. En hai bromme in s'n aige.. da' hai wist woar se leeë, leeë, juustemint op dâ stónde, dâ de fint sain d'r om-en-huilde!... En heel Wiereland waa's d'r in opstand, 'n relletje, van viere en vaife en nie genog. Da' sou die t'met nooit-nie f'rgaite! Haì de heule santekroam doar stilletjes legge.... soo stilletjes.... die meroakel-dure bolle.... die
| |
| |
moar niks saie.... en dan sóó de heule boel veur je aige sien hainholle en rondsnorre en soeke en skreeuwe en skreie aa's skoape! En hai an 't bekloage, da' tie s'n aige stem hoore gòng, dá' tie effe skrok, f'rbluft stong van s'n aige valsighaid, moar tug weer lachte van genot, salig genot.... omdá' hai se had.... vlàk bai sain. Enne.. da' tie soo in sain hande naime kòn, a's tie wou, haì, woar de heule ploas daas van waa's.. en niks niemand van te begraipe wist. 't Was d'r 'n salig genot weust!.... Moar t'jonge hai most tug oppasse.... 't Waif van sain kon d'r wel figelaire.... van waige 't een en aêr.... tjonge.... da' gong so wait.... hoho! ongelukke binne kwaje kanse?... eenmoal andermoal... dâ kon d'r in kluit-en-loope.. Aa's da' waif d'r aige moar nie stommetje sai.... allainig om sain te beuke.... Moar.... moar hep de dokter nie fermail sait aa's da' se d'r netuurlike f'rstand veur alletait kwait leek? Wel ja! huhu! da' waa's d'r t'met 'n ellendig-goeie woarskufing! hee?
De twee dokters saie t'met allebai eenderlai! Dan most ie s'n aige nie soo moar van stuur moake!.... hoho! Moar aa's tie goed keek, waa's d'r dan nie wat an Kees? an s'n kaike? Had die sàin nou nie in de goate? Heere kristis wa had die.. veurige weuk,.... èlleke nacht 'n angst uitstoan? Ieder keer docht ie soo laifendig Kees veur s'n lampies te sien. En op dag sag ie Kees moar alletait op sàin loere! En gain woord da' de fint sai! gain stom woord! En aa's tie dan, uit angst om sain haindroaide.... soo om d'r 'n woordje uit te kraige, waa's tie norsch.... Moar d'r uit niks! Enne Piet?.. Piet? Hep die sàin nie veul meer afsnauwt.. aa's aers?.. Sou die?.. sou die wa' snapt hewwe?.. Och! hai most d'r moar late woaie!.. d'r waa's d'r moar aldegoàr bangighait! De kerels wiste puur niks! niks! gain snars!
Dirk en Kees waren op 't pad blijven staan voor 'n duinbrok, breed goud-zandig, half verglooiend achter kronkelig vergroeide wilgen. 'n Blauwbekielde stond 'r te zwoegen, in den snikheeten zonnebrand. -
| |
| |
- Wa' nou Beemster?.... de sabbat onthailige?.. hoonde Kees.
Beemster keek òp, schrok toen ie strooperstronie van Kees zag. Maar nou op den dag wou ie geen angst voor den vent toonen.
- Nou maa'n, wi' jai 't t'met doene? Ikke gun je vast 't kattebakkie!
- Dankkie, lachte Kees, da' rooit noa niks?
Dirk stil, koeiig-traag, keek op de wriemelende werkhanden van Beemster. Ouë Gerrit was blijven staan, naast Kees. Nou voelde ie zich toch weer lekker, dat hij, op Zôndag, geen aardappels te wieden had.
- Binne 't loate?
- Daa's net, moar an die hoek hai je makkeboone.... stoan mooi hee?....
- 't Is main f'rdomme 'n kattebakkie! schreeuwde de daggelder naar de kerels in de laan, - da' gòan je sondag!.. ik sien gain waif, gain kind.... Nou poer ikke tog van sonsopgang! tut 's nachts, veur main diefe-loontje hee?.... Enne om d'r sellefers 'n happie te kenne freete in de winter.... mô'k an oarepels rooie veur àige bik.... Daa's iedere sondag eenderlai, 't eenige uuretje da' je oferhept veur àige werk. Gunter stoan d'r Bolk en Hannes Skrepel en Piet Steinstroa.. en Gais! daa's nooit rust!
- Daa's net, riep diepstemmig klankvol Kees terug, smarternstig getroffen door 't ploeteren en den zweetdruipenden gloeikop van Beemster.
Werker hield éven op met wieden, sprong van den grond, tusschen z'n regels uit, keek naar Kees. Zon schroeide z'n kop, waarop 't zweet nu met vette droppels glom, als neergehageld op wangen en slapen.
- Kaik, gunters, hier 't hoekie òm, stoan d'r Gais van 't Binnepadje, de looper van ‘De Dageroad’, die poert s'n aige 'n beroerete.... Die hep d'r nog vaif golde in de waik! van s'n vrachtraie.. van ses s'oafus tut ellef.. twoalef hee?.. enne in 't murgen 'n poar uur.... aa's 't mot!....
Nou hep die d'r op den dag 'n hokkesoakie! moar.... se
| |
| |
plukke d'r sain! en betoale nie! Nou hep tie s'n leste duitje inskote! Hai kèn d'r puur baidele!.... Van die vaif golde van kooks.... van die ses pop veur turrif.... van die twee pop veur hout.... soo.... van moand tut moand hee?.... nou, in 't lest.. dacht ie.. f'rek jai mi je snoeptoafel! Hep ie lappie grond pacht!.... Nou plant-tie wa' kool, oarepels.... en da bewerkt ie.. an den sondag! en nou komp de kapeloan en sait d'r da'.. da' sabbatskender hiet!.. Wâ! sait ie! Sorrige.. da je an de winter nie heuldegoar doodhongert, saittie!... is dâ sonde? - Nou.... in de waik ken die d'r gain poot ànsloan.. saittie net aa's ik nie!.... nou werkt ie tut s'oàfus! nou... ikke hep d'r 'n suur brok brood.... moar hemmis.... hemmis nog 'n handje erreger....
Hij had zich weer tusschen z'n regels gebukt, en opsliertend woelde z'n hand 't onkruid uit. Achter 'm stonden in bloei van lichtend paars, de vroege aardappels. Fijne bloemengeur dampte uit den zandigen, van zonnegloei ingevreten hobbeligen grond òp. 't Lage loof groende donker, en zangerig 't bloesempaars jubelde onder 't vuur-fel hemelblauw.
Verwaarloosd stond z'n boel! In de hevige aardbeidrukte had ie 'r, ook Zondagochtend met geen vin aan kunnen werken. Nu stikte de rommel van onkruid en vuil. Ouë Gerrit loerde maar, wreef langs z'n baard, zei niks, dóód voor 't gemartel en 't gepoer van Beemster. Hij zag niet eens z'n heet-dampenden natten zweetkop, die bronsrossig glom in zonzeng. Hij voelde niet dat de vent onder 't rooien de hitte uit den grond opgroef naar z'n eigen strot. Hij loerde maar naar de kerels, of d'r niks was aan den weg voor hèm, om mee te gappen. Er zat al zoo lang hittejeuk in z'n steelhanden. De zomerploeter hing 'm al lang de keel uit. Hij snakte naar den herfst, naar de inplanting van bollen, als alles zoo onbeschermd stond op 't veld, gereedschap en goed.
- En pest-harde grond daa't hier is, klaagde de Zondagochtend-zwoeger op 't duinbrok weer, ingebukt pratend onder 't wieden, - je ken d'r hier poere mit 'n houwail, dan rooit.... rooit nòg noa nies!
| |
| |
- Da' wee'k, dá' wee'k.... lachte Dirk goeiig neerziend op den werker, die daar geschroeid bleef zitten te zuchten en hurken, in verlammenden kruip, ingekneld tusschen de nauwe aardappelen-regels. - Kees voelde iets branden in z'n keel, iets van meelij met Beemster. Maar gauw dat gewoel wrokte wèg in onbestemden haat en nijd tegen alles; dat zijn Wimpie daar neergeslagen lag, elken dag bleeker, zwakker, beroerder. Ieder dag zong 't kind meer, en ied'ren dag vloekte, schold hij heviger tegen 't wijf en de vuile menschklont van z'n schoonmoeder. Hij deed z'n werk, loom, onverschillig, al vonden de anderen 't heel raak. - Maar onder al z'n werkgedoe, zag ie Wimpie op z'n bedje of in den krakenden kinderwagen, in 't zonnetje, zingende stervend, vergeeld, vergrauwd, vermagerd. En altijd in gebedjes, met dat weeke stemmetje, ook zaligend en biddend voor de ziel van zijn vader. Telkens smoorde Kees huil van woede omdat ie 'r niet meer wild doorheen durfde ranselen. Want als ie dat gefemel en geprevel zag op de bleeke lipjes, had ie lust 't kereltje 'n mep te geven, dat ie 'r stom verbluft van zou kijken. - Z'n lieve jochie, almaar z'n geraamtehandjes doopend in 't wijwater-bakkie.... dat gekke kijken op die beeldjes van 't heilige Hart.... Z'n lieve jochie voor hèm bidden, voor zijn zaligheid. Ze konden z'n bast voor zijn part als 'n dooie hond te drijven leggen in 'n stinksloot, was 't nog goed genoeg voor hèm. - Om dol te worden als 't wijf 'm treiterig sarde en zei, dat Wimpie door zijn goddeloosheid zoo ziek blèèf en nooit beter kòn worden. Op die oogenblikken kon ie 'r met moordlust en bloeddronken duizel 'n mes de ribben instooten, dat kreng! - Wat later dan, door 'n marsch in de duinen gekalmeerd, begreep ie dat het kereltje 't niet helpen kon; niet wist wat 't deed. In al z'n rauwen haat, die als 'n razernij over 'm heen rilde, voelde ie dat soms heel zuiver. Maar met één, dat 't ventje al
beroerder, akeliger keek uit z'n geel-zieke oogen....
Hij hoorde de doffe mor-stem van den Zondagzwoeger op 't duin niet meer, die telkens, schokkerend naar adem, voortsprak, getroost al 'n beetje dat ie z'n wrangen jammer aan 'n
| |
| |
ander uitklagen kon. Dirk schudde maar met z'n kop, halfluisterend en slaperig dommelend op 't blakerende plekje. Ouë Gerrit wou d'r telkens van doorstappen. -
Brommerig en loom kuierden ze eindelijk verder. Heerlijk, in zoete geuren wasemde 't walstroo rond, en zonnig-heet gloeide 't rood-zandige belommerde pad, in bosch-vochtig zomerdrenksel, vol zoeten dennenreuk, warm en prikkelend van woudgrondgeur. Stil, de oprijlaantjes van beblakerde hoeven, droomden in godstilte van Zondagsland. - Achter grijs-glanzige wilgen, popels en sneeuwzilverend ritsel van wond're wit-fluweelen abeelen, achter struiken en grasbloemen, flonkerden de besseboompjes, grillig bezond, in spiralende prachtglanzing, hel-rood; overal koralen trosjes, jubelrood, glansbevend van goud-helle zonning. -
Tusschen malsch groen van gewas, klauterden de boompjes hurkig òp. Struik-laag in drommende trossen, hingen de vurige besjes tot op d'aarde, weelde-trossend in zonnerood en schaduwrood. Overal, aan weerskanten van de laan, al verder, al dieper, in wasemig lommerend zomergoud, blakerden de tuinderijen met dien wondergrilligen tooi van vruchtjes, met d'r helle glansrood, àchter den wilden hoogen bloei van lila en witte koekoek, goud bestoven geel van rolklaver, en de zoete cier van duizendschoon; àchter wemel van paarse, zoet-paarse en blankhelle, blauwe gebloemten van àl wild gewas, in 't heet-zonnige gras. En stiller al, op den doodstillen Zondag, heilig goud-droomden de goudene lommerende oprijpaadjes; blakerden de tuindershoeven, als van den weg af, naar achter geschoven, brandend tusschen de felle zegeningen, van zijïg groen, tusschen fluweel malsch-groen, 't stugge, geripste, 't gladde, ijle, zacht-trillende, even wuivende groen, 't licht gepolijste, vonkende, 't goudlicht-afbrandende groen, 't groen van al soorten boomen en bladeren.
Daarin gezakt, in zwijm van zomerende glansen, laaiden òp de lakrooie dakjes, tegen hel hemelblauw, brandende lakgloed in 'n trillende lichtzee van azuur, van ver wazig bedampt in hette van goud en bevend hemelpaars, achter boomen en rijzen.
| |
| |
En vooráán, op de laantjes, als vreugde-oogen, de kolorietraampjes van hoeven, dichtgewolkt met 't blanke, innig-knussige, spul van wit gordijntjes-neteldoek, en 't fijn-kleurig spul van blommetjes er onder op postrand. Hier en daar èven bezond soms, in gouden gloei vlamden de kleine raamruitjes in de heete praal van geraniums, hellerood, en late irissen. Vóór verweerde groen-bemoste pompjes, sliertten boerschige perkjes, in toch plechtige warme kleurdiepte. En langs de lage muurtjes, in zonnekartel en flitsbeef aangegloeid, muurtjes van verweerd oranjebrons en pracht-roestig bruin, - of fèl-wit gekalkt in zengblaker, - dartelde één heet vlammenspel van indische kers, omboogd in fijn gestrengel en getak. De oranjevlammende, de rooie, diep en vuurheet, zengend den muur, daar opgegroeid in kleurpoortjes, omhuivend de lage geveltjes in cierbuig van kruisraam, tot boven 't ruitje, waar de takken elkaar verstrengelden rond 't dak; vlammige guirlandes, heet-zonnend en daver-gloeiend tegen de roodsteenen en hel-witte kalkmuurtjes in hellen bloemenbrand, van zomerfleur omkranst. -
Zoo, de hoevetjes in hun jubelend dakrood, stonden er gegroeid tusschen laaggroen, bloem en licht. En de zomer, de heet-heerlijke, brandend-joelende zomer, geurde en klotste, golfde en sproeide er om heen, tegen aan, in kleuren en vlammenzon, in lucht en lommer, in gloed en ruisch van heet leven. En àl warmer, in 't groen-gouden laandiep, gloeiden òp de zijlaantjes en dwarse weggetjes, rullig bespoord en begroefd, in de zomerrookige zonnehette, die knetterde en vlamketste als toovervuur in 'n reuzenhaard, de hel bebloemde huisjes begloeiend.
In Zondagsche vroom-gouden stilte, blakerden de geveltjes en daakjes, en sommige raampjes azurig belommerd, keken half schaduwstil in schemergroen uit, op de zonnige paadjes. Er achter, de tuinderijen en boomgaarden, wijd omhegd in groen raster van hagedoorn, brok aan brok in één gouden nevel van stroomend licht, - brok aan brok daartusschen in koele schaduw van verduisterend boomgroen, sprookjesscheemrig van lichtval dat hing als 'n wolkschijnsel, in teeren droom van uitgedoofde glansen. En verder op, naar 't vlakke duin, aan laan-eind, stonden
| |
| |
kaler, ten voeten uit, wat hoeven, tusschen rijzen, fel-bloot en aangevreten heet van zongloei, tègen den zengend-blauwen lichthemel. Eén ruisch van teer rose wuifde òp uit slinger-laantje van duizendschoon-boeketten. - Wat verder weer, heet-gebrand, kalk-blanke geveltjes aanéén, samengeschroeid in den zonnenden blink van licht, geel-okerige muurtjes, omstrooid, volgeworpen van boven tot onder, met goudgele, diep oranjeroode en bleek-purperen indische kers en goudsbloem. - Op zon-fel erfbrokje, dat achteruit openlag te zwijmen van hette, kronkelde wild geslinger van vlammezonnetjes, goudsbloementuil, wild en woest, heet tusschen grasgroen. Dáár plots, drie huisjes bijéén, in brand van goudsbloem en kers. En tusschen de wond're ronde bedauwde blaadjes, het vlammige brio, hoog langs de voorgeveltjes, in oranjerie-gloed, afkaatsend licht op vermorzeld, bemost rommelschuurtje er tegenover.
En heel eenzaam, bij 'n laag-glooienden duinhoek, zonde op, één geslonken verweerd hoevetje, 's winters bang gebombardeerd door storm en zomers verzengd, vervreten van zon, nù, om en òm bestrooid met zomerzonnige flox, paars-gloeiende en zoet-roode duizend-schoon; kers en goudsbloem, slingers van blanke windekelken, beschuimd van licht, wonder-stil omruischt van zondagsvroom. - En verderòp, aan weerszij, de tuinen, de tuinen met trosgloei van wonder-besjes, overal, overal, hel-rood, glazurend-rood, glanzig befonkeld en bezond, tusschen gouden schemerend lommergroen. En zacht onder 't struikgewas, de aangroei van frambozen, dof purper, donzig en bleek nog. Zóó in eindeloosheid van stilte, blakerde de zondagochtend, achterland van 't stedeke, met z'n gaarden en vruchten, in purperig vergloeiend toovervuur.
Onverschillig de Hassels liepen door, vreemd zich voelend in hun stil gekraak van beschoende voeten, gewend aan klompklos en luwte van kousen. In 'n zwaai van den weg, belandden ze aan de haven en Dirk, met ouë Gerrit en Kees achterna, koerste al op 'n kroeg áán. Vol zat de herberg van biljarters en drinkers. Scherpe jeneverstank zuurde in 't lokaal en roezemoezig de opgemonterde tuinders en knechten, stemmeraasden
| |
| |
om 't biljard. Beschonken kerels, in zeurd'rige klets, belamenteerden elkaar, en vroeg in Zondagsjool stormde 't landvolk in. Met deftigheidsallure, de hoeden schuin op gekapten kop, bewogen ze zich onhebbelijk en harkig in d'r deftige kleeren. Ringspul glinsterde op handen en kettingen schommelden op vesten. Reuk van versch linnen geurde òp en van allen kant blankte overhemd-wit. 'n Paar gemodernizeerden met rooie dassen, hoog-geboord, werkten zich harkig de handen uit knel van manchetten. Er was gedol en afgunstig geblaas tegen de chiekdoende klungels, en geschreeuw dat ze maar naar 't stations-koffiehuis bij Termeer mosten biljarten en niet hier, onder hullie schorremorrie. -
- Jai en Joap, jullie hoort d'r puur bai de deftighait! debies! je laikt d'r 'n domenie.. wai hebbe veur jou gain mond fraite hee?
Dirk was dadelijk bij aankomst naar de toonbank geloopen, bestelde voor hèm en den Ouë klare met suiker. Schuw keken de kerels bij Kees' áánstap. Daar ha' je f'rduufeld de Strooper. Maar nou geen angst, want 't was klaarlichte dag, en Kees werkte al den heelen zomer fesoenlik, gelijk met hen op, in 't land. De spokige lucht was van 'm afgewaaid.
Gewoontjes zagen ze'm alles doen als zij zelf en niks niemendal geen geheimigheidjes meer. Voor z'n strakken kop angstten ze nog beteuterd en voor z'n zwijg, z'n moker-vuisten en z'n reuzig lijf. Maar toch, 't was d'r puur geen kwoaje kerel, als je'm maar in z'n waarde liet. -
Naast Dirk waggelde 'n groote kerel, stronkige haaibaai, met bezopen tronie en lodderigen staar. Hij bedelde om 'm borrel, in strompelenden woordenstotter.
- Jai hep d'r g'nog, jai kakketoe! zei norsch-ernstig kastelein, ik tap jou nie meer.... je ken nie betoàle.... en jai ken d'r nie meer hebbe, ook nie! 't is d'r f'rdomd pas half tien en je ken d'r nou al je neus nie meer finde.... debies!
Als 'n drenzerig kind, huilerig en pruilend, zeurde de kerel door, opbonzend met z'n herkules-lijf tegen den kleinen kastelein, die telkens zacht achteruit schuifelde. Smeeken
| |
| |
deed ie om 'n borrel, smeeken z'n stèm, z'n beverige begèerhanden. Maar norsch-streng bleef kastelein weigeren.
Van den een, schoof de reus naar den ander, bedelend om 'n vrij slokje, pruilend huilerig en smart-zwaar geslagen van melancholie, bewerend dat ie op lange na nog niet dronken was. Maar iedereen stootte 'm op zij. In dronken drift en wanhoop waggelde ie eindelijk naar de deur, vuistdreigend den kastelein, die in hoonlach schoot, schoueropschokkend met minachting. -
- Se.... moste.... mo.... ste.... jouwes.... n-n-n.... spòa.... tussche.... de rib.... be.... stootte.... jou.... jouw geep!.... stotterde drinkeboer, en rinkelfel dreunde ie de deur achter zich dicht in smak.
Kees wou niet meer dan één borrel. Ouë Gerrit dronk zoetjes, in vadsige lekkerheid. Maar Dirk alleen genoot, roerde z'n brandewijntje met suiker, een na een, kneep half dicht z'n oogen van pure lekkerigheid. Vijf na elkaar had ie 'r ingeslagen, dat z'n lobbeskijk al zachtjes-an in guitig spel van licht verfonkelen ging. Hij lolde met de kerels aan 't biljard, zei hoe ze stooten nemen moesten en waar ze heenrobbelen zouden. -
- Kaik.... kwankwinker! 'n deurskieter, van bòve roàkemit 'n luisje effect.. kaik de balle stoan,.. achter malkoar!.. krek de oarepels in 't duin.. Nou stoot toe!.. 't is je suster nie! hai mot d'r boofe òp se pèt! -
Kees wou weg, sleurde met duwen Dirk mee. Bij de deur botsten ze tegen den grooten dronken kerel òp, die met verzopen huil-lach-gezicht en grauwen kop, als uit stopverf gekneed, strompelend kwam inwaggelen. -
Hij gierde, kwijlde van pret en juichend hield ie 'n dubbeltje tusschen z'n smerige dikke vingers gekneld. In zwaai-waggel sliertte hij op den kastelein àf, achter 't buffet, en dreigend met schorren uitdaagklank in z'n stem, raasde ie:
- Nou.. is.. is 't tug-glad-en-al mis!.. hei maa'n! Nou.. he'k.. he'k veur 'n poaretje hee?
- Nou! je bent main d'r ook 'n feestnummer!.. gierde de kastelein, die nog niet schenken wou.
- Wa.. wá' nou!.. mì' de lood.. loodpot.... nie-nie..
| |
| |
fe.. soene.. soenelik.... in je.... i.... in.... in je klauwe!.. da.... d'á hep je tug.... tuu.... u.. ug glad-en-al.... àl-àl.... mis!
- Seker, moar je stoan d'r nog in 't krait.... jai kabbeloebeloap.... goan d'r bai 'n aer!... ik sien lieferst je hiele oa's je toone.... mó' je d'r nou al de blommetjes buite sette selderemosterd!
- Tu.... tu.... rogge.... ge.. ge.. rogge.... megoggel! hou d'r je fesoen he.... ikke.... bin.. d'r 'n nette.... vol.. vòlbloed.... nette.... nette maa'n.... enn.... enne... jai.. jai.. kaik! hier.... hier.... is main dubbeltje.... noù?.. wa sàit.... sai it tie noù?
Wat lachende kerels bemoeiden zich in 't geharrewar, hadden lol in 't dronken verweer, 't gestamel van den lossen werker.
- Jai hep d'r al vroegies de prins sproke maa'n!
- Nou.. waa' a 't? ikke.. ik.. ke bin.. bin d'r ook feur.. feu.. ffeur.. ffeur.. den donder.. feur! feu.. feur de koning Fillim Drie! Laife.... lai.. fe Fillum dr.. drie.... daa's.. daa's main weut!.... hee?.... enne.. bi.... bi.... jai.... d'r.... nooit.... nie.... nie iet.... in.... in de wind weust.... hee?
Kees stapte 't eerst uit. Hij had 't benauwd; hij kon die kroeglucht niet langer inademen, omdat ie 'r nooit kwam. Ouë Gerrit was lichtelijk draaierig van z'n dronkje, voelde zich blij weer op straat te staan. Alleen Dirk was weer teruggestrompeld, bleef plakken bij de biljarters.
- Nee Ouë.... jai stapt d'r noar domenie hee?.. bai tiene; moar.... ikke lief dá' nie.. ikke sit d'r lieferst hier.... in de vaif sints-kerk.... wa' jou? hoonde Dirk den Ouë na, die achter de deur hem nog wou meetronen. -
| |
II.
Er was weer overstrooming van werk bij Ouë Gerrit, en Kees had 't bij Dirk gedaan gekregen, dat Ant mee plukken mocht.
| |
| |
Eerst had z'n vrouw gevloekt en geraasd, dat ze bij die ketters, die vuiliken, geen stap doen zou. Maar met d'r zwanger lijf wou d'r niemand meer hebben in de haal. En 't moest, moèst voor wat duiten, nou Wimpie al zwakker, meer versterkende middelen noodig had, veel meer dan anders. Ouë Gerrit had gegromd, voelde met dat roomsche tuig als zwaarder kruis en bijgeloof-ongeluk op z'n dak. Guurt, al verafschuwde zij Ant, kon 't niets schelen en de jongens keken nauw naar schoonzus òm. Zoo kwam 'r wat meer verdiensten bij Kees. Toch zat Ant, met haat en wrok in 'r lijf, dichtgebeten mond van spraakloozen nijd, bessen en aardbeien te plukken. Dientje en Jansje d'r twee meisjes, die ze anders nooit 'n stap liet zetten, in huis bij Kees' vaar, mochten in den ochtend helpen voor 'n prikje bij den Ouë, omdat ie hield van klein goed, dat niets vroeg en véél werkte, vooral meisjes. 's Middags hurkten ze bij 'n ander tuinder in Duinkijk, voor 't wieden van dahlia's, heel jong nog, en voor de pluk. -
't Weer was omgeslagen op 't laatst van Juli. Veel regenbuien in zwaren ruisch neerstroomend, kletter-kakelden tusschen de bladeren en boomen; grauwe onrustige lage luchten verduisterden droef 't Wierelandch groen. Met schrik en beven loerde Ouë Gerrit naar z'n groote lap boonen en spersies. Daarin zat z'n bestaan voor dit jaar. Hij had vier millioen stuks te leveren aan de fabriek en 'n geweldige hoeveelheid noodig voor eigen verkoop nog op de groote stad. De vruchten, appelen, peertjes, bessen en frambozen konden 'm eigenlijk geen zier schelen. Dat was kleingoed. Maar nou, met den omdraai van 't weer, vloekte ouë Gerrit omdat ie de vrucht van z'n boonen niet zag zetten en heel veel bloesem al verrotten. - Dag op dag bleef gure winderigheid snerpen, en gietbuien die eerst als drenkende lafenis op 't heet-uitgedroogde land neergeruischt waren, hielden áán, angstiglijk en lang, dat den tuinders de schrik om 't hart sloeg. Soms, tegen den avond kwam de zon even koekeloeren achter grauw gewolk, bleekte weer dampig weg, in nattig grijs. Bang verklonken vage stemmen over den oogst. - En Ouë Gerrit leek 't bangst van allen, brandde zich aan z'n be- | |
| |
nauwing, die wurgender òpklom naar z'n strot. - Plots tegen eind Juli keerde 't weer. Zon kwam luchten-nevel en zilverdampig regengewolk doorgloeien, doorpoken met licht. En harder weer gromde de zwoeg rond. -
Ant, met 'r zwaar-zwanger lijf kroop tusschen de bedjes, zuchtte en kermde gesmoord, keek stroef en wrang-nijdig als Guurt of Piet d'r wat vroegen van de pluk. Met gift en haat in 'r, werkte ze bij dat tuig, dat nooit naar d'r Wimpie vroeg, nooit nog wat voor 't schaap hadden meegegeven en voor de kinders, Dientje en Jansie, geen bakkie koffie overhadden.
In woede en stomheid kroop ze, akkerbed na akkerbed af. -
Tegen acht uur op den avond, vergoudde de stille aardbeihoek in paradijselijken glans. Fijne geurige zomerdampen nevelden òp, van den eindeloozen akkerkring rondom, floersig en vochtig van glansen met 't onderbroken zicht op de verte van àl groen gehaag en zonnige elzensingeltjes. Zonnedaal verjongleerde z'n roode toortsen, tooverig vuur en goudrag tusschen 't avondgroen, en gloed bloedde over den hurk van plukkers en pluksters, verspreid rond de bedden. -
Ouë Gerrit joeg òp omdat ze hèm joegen. Kees werkte op 'n doodstil punt, tegen 'n weibrok áán met Dirk, tusschen de kruisbessen. Achter hem stonden wat bedden uitgeschoten aspersie in brand, 'n goud-roode donzige wonderwolk, waar 't heilige zacht-vurige licht doorheen webde ragste glanzen. De lage wolk gloeide al rooder, dwars door de schaduw-lengte der bewegende kerels, die er omheen sjouwden met verduisterende gebaren.
Gehurkt voor de doornige kruisbessenstruiken, ristte Kees de goudgele vruchtjes naar zich toe. - 'n Klein mager, stakkerig meisje van tien hielp plukken en de mandjes opkoppen. -
- Hoeveul stoan d'r in de bak? vroeg Kees, diep-stemmig in de avondstilte.
- Tien.... twintig.... dertig.... acht-en dertig mandjes, telde 't kindje.
- Nog vaiftien, dan is 't daan,.... goan jai d'r nou moar
| |
| |
an de besse.. pluk d'r mooie.... veertig mandjes.... of wacht! help d'r nog rais twee hier.
't Kind, goudkrullig kopje, met smoezige wangetjes, morsig als van 'n vuil elastiek popje, luisterde naar Dirk, stond in gewilligen stand klaar, om daadlijk te doen wat 'r gezegd werd. - Van bessenhoek kwam Piet aanstappen.
- Bin je 'r t'met hier?.. ké' jai de klaine misse?.... f'rdomd aa's je d'r nie vast veul ferder mee komp aa's mit 'n knoap! Die loâje je t'met ieder keer in de staik! Da là d'r aige omkoope.... feur 'n kwartje.... 'n dubbeltje per dag meer.
- En gain drommel dá' hullie beskiete.... wrokte Dirk mee, - aa's luie meroakels in de son.. die loope d'r puur de heule dag op de kantjes.... Nou.. moar de maid ken d'r Kees nog nie misse.... so mot t'r nog veertig besse-mande plukke t'met.
- Aauuw! pijnschreeuwde 't kindje plots, 'r hand in den mond versabbelend.
- Wà' nou? hai je je aige weer prikt? paa's d'r dan òp! jai ken vast gain bloed misse.... zei Kees norsch.
Goud krullekopje bleef met pijnverwrongen gezichtje 'r vingers bezuigen, terwijl Kees, tegenover haar, aan anderen struik, in ritsige scheuren de goudene vruchtjes met kromhakende toppen naar zich toe trok. Z'n groote handen woelden tusschen de dicht saamgegroeide naaldscherpe doornen, of ie geen pijn voèlde. Soms angelden vijf doorns te gelijk z'n knuist en pols in, dat 't bloed langs z'n handen sijpelde. Maar dóór werkte ie, zonder klacht, zonder z'n grijpklauw zelfs af te vegen. 't Meisje huilde van pijn. Van drie kanten tusschen 'r vingertjes, had ze wonden in 'r handje gescheurd, en telkens wou ze angstig voor 't rood, 'r bloed stelpen en inzuigen. Heviger brandden de vleeschscheurtjes en bangelijk ritste ze'r nieuwe kruisbessen af, schurend weer langs de doornhaken, bevend dat ze de wondjes verder zou inscheuren. -
- Nou maid! nou moar àn de oalbesse, dan hep je gain stekels hee!.. moar denk 'r an... nie van de loàge f'rdieping, die binne d'r nou fuilsandig van de raige die teuge de grond spat hep!
| |
| |
Helpstertje was uit 'r hurk òpgestaan. Haar gezichtje krampte nòg smartelijk van pijn en 'r bloedende vingertjes beplukte en zoog ze af, onder 't luisteren. -
Langs de struikbosjes kruisbessen die flonkergoud gloeiden in avondschijn, prachtig en vochtig als lichtbolletjes, overal tusschen 't groen, wrong ze d'r mager karkasje, schoof ze, telkens 'r vastgehaakt rokje lospeuterend, in ongeduld vóórt, naar de rooie bessen, die zwaar betrost glansden in glazuur lachje van prachtrood. -
Den bak sjouwde 'r Kees na, volgeplukt met slanke mandjes kruisbessen en ertusschen 'n nieuw soort groen-paarsige, als groote glazen stuiters, spiralig bekleurd van binnen. - En de goudfelle zonnige knikkertjes er naast, in kleinere slofjes. -
Zachte zomeravonddamp waasde over de tuinderij. Elke hoek goudde òp in rood wazigen zonneglans. De omgewerkte grond, vol gras, onkruid en gewas, verschemerde zacht toovervuur onder de vruchtboompjes en rond de lage kronkel-stille stammetjes vervloeide 'n lichtend rag, aureolenglans. -
Telkens uit anderen hoek in den stikvol beplanten tuin dook 'n werker òp, goud-rood overgloeid, gereedschappen in de bronzen wroethanden gekneld. Ouë Gerrit scharrelde met spa en hark onder de pruim -en appelboompjes. Hij kroop half onder 't lage getak door, dat àl bukkend, 'n stuk van z'n blauwen kiel in den rooden avondbrand vervlamde, dan weer z'n baardzilver overgoot in wondren glans. De roodgegloeide struiken en vruchtstammetjes onder z'n voeten sidderden in den heiligen val van avondgloed.
Overal voelde de Ouë zich vastgehaakt, tusschen brandend getwijg en takkronkels. Maar overal wou ie bijzijn in 't late uur, om te weten of er wel gewerkt wier. Aan de Beek was ie al voor 'n uur geweest en daar had ie 'n vent weggestuurd, die 'n kwartier na het schoft nog had staan smoken. - Nijdiger nog werkte ie zich tusschen de struiken en vruchttakken door, en telkens sterker gloeide áán z'n zilveren kop en rompblauw in den rooden gloed van zonnedaal, die daar wonderen bleef
| |
| |
onder 't laag takgekronkel, tusschen fijne stammetjes en avondbeglansd gras. -
- Hee, hoho! sain jullie doar bai de bèsse? schreeuwde ie de landstilte in, hij zelf nog gekneld tusschen de enge paadjes van gestruik en boompjes, een hand vast aan rood-begloeide stronk. Geen antwoord klonk terug. Harder schreeuwde ie, z'n lijf meer opgeheven.
- Joa! klonk zangerig en wijd uit de verte Kees' stem, vol en diep. -
Klein Dientje, Kees dochtertje, zat aan de bessen, met 't goud bekrulde huilebalkje naast 'r geknield, toen 'r grootvader voorbijklompte.
- Hoho! Bai de korrels afknaipe maide en pèrs jullie nie!
Het kind, gehurkt in goudgloei van avondschijn, vóór de zacht-betoorste boompjes, keek òp, half geschrikt van ouë Gerrit's stem, omdat grootvader d'r bijna nooit zelf aansprak.
- Je sussie.... is d'r an de oarebaie!.. en aa's je murrege bai de fint van Duinwaik mot, hoef je hier nie meèr te komme.. eén boas.... of gain boas!.... hoho!.... en aa's je kloar bent.... viere en vaife en nie genog.... dan vroag je oome Dirk.... of d'r feur f'oàfud nog wâ sain mot.. huhu! nie an je foader! denk k'r an! aêrs kè' je wel ophoepele.... veur joù.... tien aere!.... hoho! En murrege mi de son pirsint! en dan doalik an de swàrte besse.... de swarte.. dè swàrte, f'rstoan?
Kindje knikte, angstiglijk òpstarend d'r kopje. De blauwe oogjes goudlichtend, bleven kijken naar grootvaders mooien zilverbaard; ze hoorde z'n stemmebrom maar half en d'r naarstige handjes plukten dóór, de glanzende bessentrosjes in 'r mandje volschietend, vlug en plezierig, -
Kees reuzigde voorbij op 'n nauw graspaadje bij greppel, vlak langs jonge koolen. Weer versjouwde ie drie bakken met kruisen rooie bessen naar den dorsch. Z'n klompen klotsten zacht, dwars door de aarbeibedden. Aan den achteringang zat z'n vrouw nog te plukken, met drie meisjes en Piet, ieder aan 'n regel, krommig-ingebukt of gehurkt, tusschen de nauwe paadjes.
| |
| |
Avondlucht azuurde in prachtblauw kuisch en doodstil, schoongeveegd van wolkjes, in glansenvloed. - Zon straalde lager, in al wonder tooverrood op den stillen aardbeihoek, op de hurkende kindertjes en werkers. De groenende bedjes vlamden zacht, en de rooie vruchtjes glansden en geurden zoetelijk bedwelmend. En over de kruipende werkers weefde en fonkelde uit, één rag, goud-glanzend web, gespannen van akkerhoek tot akkerhoek, omlichtend handen, gezichten en kleeren, in tooverzachte vurigheid. -
Ant kòn niet meer. Haar zwangere zwelbuik hamerde en trilde van leven. In de laatste maand, nog twintig dagen, en 't kind wàs 'r. Haar rug brandde van heete pijn. Heel stil was ze naar 't eind van haar aardbeiregel gekropen, vlak bij 'n brok haag, waar 'n appelboom laag-takkig kromde. Daar moest ze heen, om zich op de been te zetten. Want schamen deed ze zich voor de jolige nestjes van meisjes om hulp te roepen, te vragen om steun, of haar op te trekken van den grond. - 't Was 'n lange zware dag arbeid geweest, veel te lang, voelde ze zelf heel goed, en ze verlangde dòl naar Wimpie, hevig en gejaagd. Ze had 'm gezeid, dat de drukte van den haal niet zoo heel lang meer zou duren, en dat ze met vader samen thuis zou zijn. Hij had zwakjes in z'n handen geklapt, gejuicht en met z'n zandzakken tegen 't achterend van z'n ledikantje gestommeld, zoo koortsig vroolijk voelde ie zich in z'n beenen. - En als ze'n half uurtje vroeger thuis kwam, juichte ie sterker, overrompelde hij 'r met zoenen. -
Nou wou ze òpstaan, maar ze kòn niet. Op 't eind van 't aardbeibed, greep ze in stumperige onbeholpenheid naar 't krom-gegroeide dikke appelstammetje, probeerde zich zuchtend en hijgend op d'r beenen te hijschen. Maar 't ging niet. Even van den grond opgesjort, voelde ze haar armen slap en kramptrekkerig in den pols. En met 'n smak, in klammen uitgloei van zweet op 'r hoofd, viel ze weer terug op de aarde, tusschen de bedjes, duizelig en aèmechtig. Kermend was ze ingezakt, dat de kinders àchter en vóór d'r kruipend òmkeken, opschrikten en dwars over de bedjes naar Ant toeschoten.
| |
| |
- Is d'r 'n ongeluk, vrouw Hassel? vroeg één bezorgd.
- Se'l d'r man hoale.. riep 'n ander ontsteld!
- Is boas Piet 'r nie? o nee.... die is d'r bai de kruisbesse....
- Niks gedoan!.. maissies ikke bin.. d'r.. tug soo el.. lèndig moe.... hee? hijgde Ant's stem uit 't gras,.... kaik!.. wees jullie d'r ais.. tuikige koo.... ters.... en nne.. trek.. vrouw Hassel.... erais op bain,.. hee?.. dâ.. se t'met stoan!
De drie helpertjes met hun roodbevlekte aardbeihandjes sprongen ieder aan 'n kant, en heschen met sterken span van lijfjes, in hijg en blaas, zwaarlijvige Ant weer overeind, die zacht zuchtte en van 'r voorhoofd al meer benauwingszweet afgutste. Eerst nog waggelde ze, voelde ze'n verdoovende matheid en prikkelende pijn razen in d'r verstramde beenen en gloeifel kneushitte priemen in d'r stuit. Haar knieën knakkerden en 'r kuiten beefden. -
Van af drie uur in den gloeimiddag had ze aan één stuk geplukt, gehurkt gezeten. Nou voelde ze haar beenen en dijen aan heete brei gebrand, verkneusd, tegen haar rokken opschuren. - De helpertjes keken 'r áán, met angstoogjes en meelijmondjes. Ze zagen Ant's gezicht verzuchten in één smoor van pijn; en de buik geweldig in zwel vóóruit, ademde en leefde zwaar als 'n apart wezen, aan 'r vastgekneld. - Nou most ze nog wel 'n uur op stap. Ja ze wist wel, dat ze te veel gewerkt had,.. maar 't most, mòst voor d'r Wimpie. Waar anders 't versterkende voedsel van daan, en hoe konden ze wat krijgen voor den werkeloozen winter, als noù, nou niet wat van 't achterstallige betaald wier? - Nou weer 'n uur op stap, naar huis. Kees had ze zien voorbijdraven. Hij had 'r toegeschreeuwd, dat ie nog naar de Haven most lossen en oplaaien, dat 't wel elf uur zou worden eer ie klaar was.
Dientje en Jansie mosten nog helpen in den dorsch, de mandjes aangeven.
Moederziel alleen, half dood, stapte Ant den avondweg òp, langs 't stille uitgloeiende duin, naar d'r huis, waar Wimpie, op háár en Kees smachtend-stom wachtte, wachtte en vroom
| |
| |
staarde op z'n Jezusbeeldje en palmtakje, van z'n bedplankje afgehaald en vóór 'm gezet; verbangd tusschen de halfblinde, loerige vrouw Rams, en den stommen, pruimpjes uitspuitenden grootvader. -
| |
III.
Volgenden dag scheen de zon weer fèl. Ouë Gerrit was aan 't frambozen plukken, met Piet en twee helpertjes. Tusschen de nauwe struiken hurkte de Ouë, stram en ingebukt vóór de frambozen, één voor één de vruchten in de mandjes stapelend. - Boven z'n zilverbaard, die in kronkelig zijïge karteltjes, tusschen takkengewirwar òpschemerde, bloeiden de frambozen, rozepurperend, bedauwd met 'n adem van dof paarsrood, vochtig en donzig. Achter Ouë's hielen, rijden mandjes in zonnevlam, wonderteer doorglansd van licht. Zoeter dan aardbei geurden ze rond, als rozendroom van sprookjes-prinsesje. Rondom, in de lucht vervloeide 'n teere geur van rozenzoet, wáár de mandjes stonden.
- Heé Ouë, je ben d'r in máin regel, nou soek jai d'r de mooie uit, en ikke hou 't kriel!
- Hoho!.... da skaint t'met soo!.... d'r binne....
- Nou.. set jai d'r op haide ook rais de blommetjes buite!.. moar ikke seg ie.... daa't soekwerrekie is.. da' rooit na' niks? d'r binne nie-en-veul....
- Nou Piet aa's jai d'r da rais an de swarte besse gong,.. ke'k vast 'n mooie prais moake! hoho! ikke ken d'r laifere soo veul 'k wil.. eenmoal andermoal.. aa's d'r nie g'nog binne.. koop 'k vàst bai op de hoàfe f'noàfed....
- Daa's fain werk Ouë, jai f'rkoopt hullie an de oàpetaik hee?.. en sullie stooke hullie hee? of hep je hullie weer feur de ferbriek!
- Nou dà' sit nog.... ikke hep se pattekelier!.. en.. en feur de f'briek òòk.... hoho!.... kaik? tug mooie woar hee?
| |
| |
pronkte Ouë Gerrit 'n mandje pracht-frambozen in 't zonlicht heffend, dat 'r roodpaars dauwlicht overheen huiverde in vloeiende glansen. -
- 't Is d'r fain werk! t'met al de vurige, de vuile loà'je sitte, hoonde Piet weer, die 't niet verkroppen kon dat de Ouë in zijn regel zat te plukken. -
- Daa's glad-en-al mis maa'n! De vuile hep ikke hier ampart! huhu! tug 'n f'rvloekt slecht joar! alles is d'r te loat! t'mèt hep je de kerremis' en kaik!.. die boone rais? se komme paa's kaike! hoho! en nerriges nog 'n skepseltje an van fesoen.. da je d'r plukke kèn!
- Brom jai teuge sint Jan! blai da' tie d'r weust is! de sjèlotjes binne d'r krek uit! Ook nie te bestig! Is aldegoar 'n rooi noa niks!... en de rooie kool f'rvloekt! En nou.. hai je d'r nog spruitkool loate sette tusschen vaif regels boone! Sel main d'r 'n stelletje worre. -
Piet kregel, liep dwars door 'n hoek leeggeplukte zoete fransjes, naar de zwarte bessen. Kees stond er al te plukken. Zwartblauwig glansden de vruchtjes als kraaienvoedsel, struikerig en verward, benauwenden stank uitdampend. -
- Ikkom je d'r 'n pootje hellepe hee? Dirk is in de loate doppers,.... wortele.... binne tog t'met daan!
- Soo? docht wel, daa't ie nog nuwe portie soait had!
- Daa's net! t'jonge... doar lait 'n lekker hoekie wind hier! Sel d'r bloase hebbe f'murge, toen Ant d'r hier plukt hept. Se waa's d'r ook soo meroakels koud, dat 't waif hep stoan bibbere aa's 'n koors hee? Se hep d'r de heule murrege mit main jas anloope! Op 't pad hebbe se d'r aige naskraiuwt: Lamme Krelis! làmme Krelis!
Kees zweeg. Z'n wijf kon 'm geen zier schelen. Woest was ie op 'r dikke buik. Hij had 'r wel plat willen trappen, want telkens zag ie 'r z'n eigen stomheid in, z'n vuile stomheid. Stom nijdig plukte ie door, maar Piet wou praten.
- Nou, da' sel main 'n godsliefeheer skele! of je àchter of veur 'n singel lait.... lait mi plukke.. En dan mi' soo'n guur end wailand veur je lampies! daa's alle-jesis-koud! En aa's
| |
| |
je vaif uur achter mekoar plukt hep, mò' je rais kaike wa' je hep.... puur niks meer aa's 'n poar mandjes!
- Joa... aa's je soafes stopt, soek je vast noà wá' je daan hep!
- Nou, je bint t'r nou op kommende waige hee?.... Moar ikke mot d'r nog 'n dot plukke! de Ouë is d'r puur tuureluurs van, nou die soo feul kwait kèn aa's tie wil!
Stil 'n poos bleven de kerels doorkruipen, ritselend in de struiken, afknijpend de zwartgloeiende vruchtjes, ze bij trossen smakkend in groote blanke sloffen voor hen uit, op 't stovende reuk-bedrenkte gras. Rond ze heen, in struik en teelt onder vruchtboomen en hagen, gloeide middagzon. 't Groen stroomde lichtglans af, zilverig, goudvlammig en fijn beschaduwdoezeld in al andren gloei, tegen 't licht. Onder de dichtgegroepte vruchtboomen lommerde 't koel als in 'n kreupelboschje. Enkele in hoogen uitgroei waaierden wat kronkeltakken uit, betrost met appeltjes, zacht rose blozend als warm gestoeide kinderkopjes. Overal onder getwijg, groen en rozerood, vlekte vruchtglans tegen doorschemerend luchtblauw, takkenprieel in zware dracht van vruchten, die vergoudden in vloed van zonnevuur. Kleintjes zwollen de vruchtjes áán, dof, tintwarm en pastelteer. Vlak bij den mossigen stam verdrongen ze elkaar om licht en lucht. Wat takken, harpig uitgebogen, goud-groenden in zonnejool en appeltjes gloeiden dáár in glanzenden wasem. In wilderen uitgroei stonden de pereboomen, bronzig-dof bevrucht en de pruimen, donker voldragen, groen als groote olijven. Op naakten hoek tegen luchtblauw in, stronkigde vlak vóór Kees, op woest onkruid-plekje, één appelboompje, smal en tenger-rank voorover gebogen, luisterend naar de zoemende zomergeruchten.
En rondom vervloeide de geur van doorstoofde gouden vruchtenhofjes, zèlf behageld van rozeroode wang-appeltjes, nog gesmoord in groeigloed. Afgevallen peertjes en appeltjes verwurmden bleekgroen en gelig, overal verwaaid en uitgestrooid onder de boompjes in 't heet-geschroeide gras en onkruid, tusschen koolen en zoete fransjes.
| |
| |
Piet, met triestig gebaar wees naar 'n pruimeboom.
- Kaik Kees, wà vol die stoan hee? aa's t'ie moar nie 't weggetje naimt van sàin doar op 't hoekie! die gladekker! bai de biete main ik! die hep tug puur sain aige dood draigt hee! snó'f'rjenne! da hai je d'r puur nooit sien! die hep 'r sóó veul had dá' tie nie raip hep kenne worde hee? t'jong 'n skoon sicht da' waa's.. da hep je d'r vast nooit sien!
Er ruischte weer stilte in den tuin en boomblaren windsuizelden golf-zacht. -
Kees plukte door, sjouwde de volle bakken naar den dorsch, waar al 't marktgoed, buiten zonnebroei opgestapeld stond. Op elkaar tegen stal áán, op groep en voorgang, dromden de kisten met versche sla, dopperszakken, aardbei-vrucht, frambozen, roode en gouden bessen; één feest van kleur, saamgebroeid met zweet, ùit zonnelaai naar koelenschouw en dorsch gedragen. - Door den tuin klonk zangerig gejoel en jeugd-jubel van kinderstemmen; meisjes die meeplukten en meesjouwden. Dirk was van 't peenbossen naar de snijboonen gesjòkt, hurkte tusschen d'enge wanden van hoog goud-groen, die poortten als 'n hal van lommerlicht op 't pad, waar de zon goud schroot over uitgescherfd had, rijzen en latten in gloei verglinsterend. -
- Aa's wai dá' weertje nou d'r moar houê, riep ouë Gerrit in 't voorbij gaan tegen Dirk.
- Nou op haide smoor je van de hitte en strak-en-an bibber je van de kou.... hee.. Ouë!.. set rais 'n kerel an de andaifie hee! Mot nou skoffele! Sel'k d'r sellefers wel de bolletjes opknappè!
Gewroet van laat-zomersche drukte woelde rond in Wiereland en Duinkijk. Het haventje, op marktdagen, daverde en mokerde vol van woel en klank. In alle hoeken schreeuwden en sjacherden de koopers weer met duizenden kilo's roode bessen, zwarte, gouden en paarse; frambozen en aardbei, in zoetrookige geuren, verwasemend door de groenten. De Haven lag volgestort van nieuwen kleurbrand en vruchten. - De groente- | |
| |
karren, in d'r frisschen uitbouw van sla en wortelen, bakken en manden, ratelden áán, hortten weg, als steeg er weer razernij van mid-zomerschen uitvoer en pluk. Vóórklank van boonentijd weerschalde er, boonentijd die in den helleroes van kermis had moeten vallen. Maar van alle kant werd er geraasd op de Haven, dat 't leelijke weer van half Juli den boel had bedorven, dat 't gek-laat zou worden, nou met de boonepluk.
Wiereland koortste weer in fellen zomerbrand en zonnelaai. Zeegasten stormden áán, iederen dag meer, en 'n woelige kinderbende, meisjes, prachtig bekleurd met roode en blanke japonnetjes, cier- en stroo-hoeden stoeiden rond. Moedertjes jong, met bloei-bloemige mousselientjes, teêre krepjes en neteldoek-blank, in dartele cier, kuierden met parasols statig tusschen de schooierige plukkertjes van Wiereland; stedeke-kinders, die stil afgunstig 't vakantie-jolende stadsvolkje van rijkaards begluurde. 'n Por van moeders en broers in hun ribben en gauw hurkten ze weer neer, de verbrande tronietjes naar de heete aarde gebukt, plukkend van knie op knie, in beestigen zwoeg, àl voort. -
Langs hun akkers strooide de tingelingende bellezang van tramkoetsiers vroolijke jubel-klanken rond, vergalmend over de zwoegkoppen, als een trillend zomersch vreugdgeluid door de zonnige lucht en 't landgroen. - Rijtuigen stoften áán en wèg in zandorkaan; fietsen snorden voorbij, in spakenfonkel. En heel de brandende ploeterstreek drukte en raasde van zomergenot, omtooverde met hittekleur en licht, de gasten en 't joelend vakantiebezoek. Dwars door den zwoeg van 't land joeg de zeetram de menschen en kinders, met kleurig speelgoed, spaden en emmertjes, scheepjes en harken. Wierelands notabelen zwierden mee in zomerpronk; nuffige dametjes met blank spel van felle kleuren òpzengende parasols, kleur-zonnen in 't helle groen, in den zonneregen van licht en vlam. - Zomerkostuumpjes lichtten en blankten tusschen de stille lommerlaantjes, overal drentelden dametjes en heertjes, met kraakschoen-gestap, rijkelui's-lekker op de zand-zachte paadjes. - Zoo, met den dag,
| |
| |
stroomden meer gasten aan, door de groote beukenlaan, die als 'n wondre goud-groene poort lommerig den weg naar zee opende. En langs heel den weg van Duin- naar Zeekijk, gloeide en zandkoekte het heete gruis, brandde en zengde 't zomerleven, omschroeiend in stuifselwolken boerenkarren, rijtuigen en trams, dat de landwerkers, achter de hagen, vlak aan de straat, onder zuilen van stofwarrel verstikten. Loom passeerden de tuinders 't zomergewoel. In hùn ploeter, voelden ze 't dwaas, 'n gang naar zee, voor hùn zelf. De zee, waar ze vaagjes, in teisterenden winterstorm en schal, alleen 't gerucht van hoorden aandruischen achter veréénzaamde duinen. Ze verroerden geen stap voor 't pronkende, schreeuwige stadsvolkje, dat brutaal zich nestelde in hùn streek; de verhuur-kamertjes van verdiengrage luitjes bejoelden, de wegen bestoften in stikzand. Ze wisten van geen zeelucht de zwoegers; van geen zilte zouten ademhaal, geen frisschen stoei van strandstorm. En Zondag's, als ze vrij hadden, rookten ze liever hun pijp, wandelden ze met de meiden naar den Lemperweg, of bleven hokvast broeien binnen de mikken, in zaligen luier. - Dàt veel liever, dan op stap, op den gloeizandweg naar zee, 'n uur gaans. En de ouderen, vol van zorg en moeheid en weekzwoeg, hokten in hun naar lucht-snakkende, behorde duffe kamertjes, slurpten d'r koffie, koffie en weer koffie, smakten d'r pijp, d'r pruim; besabbelden d'r sigaar en loerden rustigjes naar 't gewas. En 's avonds de zuip, stillekens de warme kroeg in, met 't Zondaggegons van alderlei spreeksel nog in d'ooren. Door de week, ging van zelf voort hun zwoeg en zonnebrand, hun sjouw en pluk, dat ze 't bloed onder de nagels vuurde. Niet meer keken ze òp, naar 't vakantiegewoel op de paadjes, langs hun akkers, bang voor 'n minuut verlies, vóórt tot laat-avond, naar havenkant. En daar nog zweet-doordropen van 't gloeiende land, met 'n afzakkertje, zogen ze in, 't heete
vocht, als zalige lafenis voor dichtgebrande van stof verstikte kelen. -
| |
| |
| |
IV.
Twee weken vóór de kermis was de lucht weer gedraaid. De roode kolen stonden verkwijnd, met rot-doorvreten bladeren. Angstige drukte en onrust joeg er onder de tuinders.
- Daa's t'met 't lekkerstje weertje da je hebbe kèn, zeurde Klaas Koome, voor 'n akker van Ouë Gerrit; - ik konstesteer van daa'tje nou t'minste loope ken, en d'r nie je aige f'rsmelt.. enne de boonebeweging goan tog s'n gangetje.. want moànd blaift moànd... op dá' terrain merkeere de boontjes de paàs...
- Hoor hemmis, hoor hemmis! hoonde Dirk bij de andijvie gehurkt, - skoenmoaker hou je bai je leest hee? bi jài besuikerd? -
Ouë Gerrit bromde wat mee, gejaagd en kramperig als ie zich voelde in 't onweer-zwoelige grauwe weer. Die dreigluchten maakten 'm soms stikken, of 'r wurgangst op z'n strot drukte, in vaaglijk onbestemde benauwing 't bloed 'm naar den kop jagend. - Angst die 'm aan 't fantazeeren bracht, doorhollend hallucineeren, in al erger benauwing om dingen die gebeuren kònden. Angst die 'm zelf folterde, z'n brein martelde, hèm allerlei dingen liet zien, die nièt bestonden, z'n oogen in donkeren floèrs legden, waarin lichtende sterrendans vonkte. En dan maar brommen en klagen luid, luid, om iets 'r tègen te doen.
- Nou, da sel d'r 'n mooie worde, mit de boone!.... hoho! d'r is gain son.. wá' sit dá' ding! aa's tie moàr nie wegblaift hee? 't is te dol.. en.. en.. tug.. vier en vaif en nie g'nog!.. daa's één raige al raige! enn hoho!.. 's aofus hep je dâ dolle onwair, sonder daa't hiet waa's hee?
Koome lummelde nog wat voor de haag, lolde met Dirk over de kermis, waar heel Wiereland al vol van was; slenterde eindelijk verder.
Drukker werd er geschoffeld tusschen de selderie. Kees plantte andijvie uit en zette op regels. - Laat-gezaaide sla werd weer in bakken uitgedragen naar de markt. Tot schemer doken en verbukten de kerels en kinders op de duisterende akkers. Wisse- | |
| |
lend in gang, trokken de werkers drie maal òp naar de groote stad. Het groote kargerucht, de hos van 't landvolk, - één in hun epischen samengroei van man-paard en kar-en-koopwààr, verklonk als onweer al over de bekeide straatjes. De Haven daverde van herrie en hartstocht-koop der venters.
Op 't land trapten de kinders, nu vaders en bazen naar stad waren, de verdorde erwtenranken òp, de goud-gele slepende haarbossen. In alle tuinderijen nu, schemerden tusschen jonggroeiend boomgroen en boerenkool, de goud-verrotte leeggeplukte erwtenranken, soms èven zonnig overgloeid, als brandende braam, vlam-roerloos. In enkele dagen fladderden de bossen op de rijzenpunten, harige kopgedrochten op pieken, hóóg tegen donkere lucht. - Aan voet van rijzen, waar 't stroo opgehokt stond, bloeiden al weer late sperzie- en snijboonen.
Ouë Gerrit wou niet drogen op rijzen, in dat vuile weer; smakte de ranken op hoopen bij modder-greppeltje achter 't erf, toch zuinig ze bewarend voor koestrooisel. Kees was druk in de weer, rankte nieuwe aardbeibedden in, en zuiverde ze van vuil. - Elk half uurtje, tusschen marktgang, werd gewied. Heele akkers met leege rijzen bleven nog naakt de lucht inpieken, om dat er geen tijd was ze op hok te smakken. Toch waren ze blij, dat de aardbeipluk gedaan leek, al kopten ze nog wat mandjes. Van de vroeg-soorten begonnen de blaadjes al rood te gloeien, bloedrood en meloen-goudheet bezoomd, sterfzang van 't loof in den zonnezomer. Andere bedden kwijnden met roest op 't blad, door plotsen guren omdraai van weer, wind en regen, in 't hart van groei en bloei geslagen. -
Ouë Gerrit gromde van 's morgens tot 's avonds. -
Het was geen làvende zomerregen meer, die als 'n koele dronk neersuisde op 't land, en tegen den avond, over de akkers zangerige regenruisch verzong door de donkere boomen en 't loof, er dán zuchtte als ademhaal van orgelregisters; dan droomerig tikkelde en zacht knetterde heel fijn en weemoedig, - maar 't bleef 'n nattige wind-wilde regenzwalp, 'n modderig plassende, dorrendvernielende grauwe nattigheid. - Ouë Gerrit vloekte, vloekte, onder 't inranken van de beplaste aardbeibedden. Wàt ie aan- | |
| |
raakte klefferde, was bemodderd. Z'n klompen zogen in 't natte zand, kledderden en smakten zuigend onder z'n hielen. Rechts en links de bedden, rankte ie tegelijk de jonge stekjes. Wrevelig groef ie de plantjes in, keilde ie verrotte voor zich uit. Toch was ie dolblij dat ie dezen zomer niet alles op één worp had gegooid met de aardbeien, zooals die stomme dokter Troost dat wilde. En lol had ie 'r om, dat ie die beroerde grimmige Ant had gebonjourd.
Voor Kees nou nog alleen wat bij de boonen, en dan die ook òpgemarcheerd. Die paar mandjes aardbei en bessen kon d'r Guurt zelf nog wel halen, die toch ook 't land had an Ant. Gister had z'n meid nog veertig mandjes geplukt.... Toch 'n rakker die Guurt. Als ie maar wist wat of ze vóór had, met d'r vrijers..
En die Piet! hep d'r nog acht sint moakt! Waa's d'r puur 'n meroakel! hoho! aa's die noar stad gong.... waa's 't alletait 'n kwart meer aa's Dirk, die krek vaif sint hoalt!
Ouë Gerrit wist zich niet goed meer te roeren. Dirk gaf 'm eerst na den grootsten worstel, de ontvangen guldens uit den zak. De Ouë kromp van angst, als ie 'm dronken van den marktdag zag den dorsch inschommelen, angst dat ie den heelen boel zou verzopen hebben, of verspeeld. En als ie dan maar 'n kik gaf, blafte Dirk hem nijdig tegen z'n hielen, dat ie schrok, en afgebluft loenschte. Piet gaf alles dadelijk, al gapte ie 'r later weer van weg voor de zuip, maar Dirk hield de duiten in z'n ijzeren knuisten heet gevangen. - Dan eindelijk, moest ie na z'n verbluffing opspelen, schreeuwen, stompen en beuken in bloedspuw van nijd, en traag ging de klepzak dan eindelijk open, klefferden de morsige dubbeltjes, kwartjes en centen naar buiten, naar hèm toe, onder één grom en snauw. Ging hij natellen dan vloekte Dirk. ‘Tel aa's je je koarsies uitbloast’, hoonde die, en sarrend liet ie 'm zien de notities, wel wetend, dat ouë Gerrit toch niet lezen kon, 'n letter zoo groot als 'n paardekop niet. -
Smartelijker, gejaagder voelde ie z'n onmacht, ouë Gerrit, omdat ie zelf niet meer de stad inventen kon. Soms, als ie wat beet had weer, kon 'm de heele boel niet meer schelen; zag ie heel klaar z'n ondergang in, hij op 'n hokkie, de kerels op 't
| |
| |
land als knechten. Dan weer bedacht ie, dat zoo iets toch maar niet in een ging, hij z'n meeste geld toch bij de fabrieken, vast liet liggen, tot hij November zelf betalen moest. Soms, drensde 'm door z'n kop dat Dirk vroeger veel beter voor 'm geweest was, toegevender en niet zoo snauwend, maar dan zag ie later Dirk weer goeiiger tegenover hem. - Als de vent maar geen geld zag, want dàn wier ie dol. -
Vandaag had ie nog 'n bak bessen geplukt, 'n dubbeltje per mandje. En nog 'n prachtig dotje frambozen! Dat klein goed gaf toch nog heel wat.... Hoho!.... dá' beskouwde ie nog wel 'n vaiftien pop veur.... hai most d'r vast meer van tele, al há' je d'r tuinders die d'r niks mee van doen wille hewwe.. Da klain goed.. want aldegoar benne se tug doodarreme poerders. Van murrege, van vaif tot ses op 't ploatsie, had ie 't nog uitrekend.... veur de feule framboosies moakte ie nog twoalef sint 't mandje.. hoho! wa' skol 't? Nou hoalde ie di joàr an sain vruchies.... frank... 't hooi uut! Ommendebai honderdvaiftien pop veur twai koebeeste....
Maar angstiger iederen avond, nà z'n stil gemijmer, keek ie òp naar de lucht, angst-verwurgd voor onweer en regen. Tegen iedereen klaagde ie.... 't werd 'm te benauwd. -
- De boone groeie d'r wel in 't gewas hoho! moar de frucht set nie! mi die raige! Wa binne dá' nou weer suinige weertjes.. in 't hart van 't somer, je sit d'r puur te rille.... en soàfus omwair!
- Jaò buurman, f'rlaije jair satte wai op haide hardstikke in 't drukst van de boonetait hèe?
- Hoho.... vier- en vaif en nie g'nog.... suinige weertjes...
En iederen dag, dat 't guur-winderige weer aanhield werd Ouë Gerrit banger en grimmiger. Er zat angst in z'n keel. De zware onweerswolken voelde ie pletten op z'n borst. Dan weer wreef ie zich aan z'n strot als zat 'r 'n wurgklauw die telkens z'n luchtpijp zachtjes toekneep, en hem nog maar uit 'n spleetje ademen liet! Angst voor z'n boonen groeide. Nu en dan zag ie z'n wijf verdwaald rondzoeken in de tuinderij. Hoe ze'r heengestapt was wist ze zelf niet meer, en waar ze terug moest nog minder.
| |
| |
Ze drentelde maar wat en sufte. Plots 'n woesten snauw, greep ie 'r bij den arm, bracht 'r in huis. -
- Jou stommeling, je loopt d'r t'met hardstikke in main seldrie mi je klaufe.... hoho! jai geep! dwarrel! moak jai d'r gain kapsies hee? -
Woest had ie 'r thuis op 'n stoel geduwd, waar ze versuft neerblokte, en grommend sprong ouë Gerrit 't achterend uit.
- Dâ sal d'r 'n mooie sain.... Net had ie sain seldrielap f'rkocht, veur vier sint 't kilo! Waa's d'r in sint meer aa's verlaije joar!.... Hoho!... sel je dá' lamme dooie waif d'r mi d'r blinde klaufe instappe... Wá' gong die seldrie nou hain?.. noa febriek?... had die dàor nie meer moake kenne?.. of noar Amsterdam? da lamme waif!.... Moar s'n spersie en snaiboone... da gong d'r noar Noord-Skarrefou.. en Aiselmonde.. of ie 't nie wist! Da stomme waif.. sel d'r f'rduufeld soo p'rdoes op sain duute trappe!.... Moar de boone... mostte 't tug dâ joar goed moake... most de loodpot vulle.. aers waa's die d'r gloeiend bai.... gaf de seldrie en vruchies tùg nies.. nies....
In regen en plassende nattigheid werd op de akkers gewied, gekerfd met spa, geplukt in bakken. Seldrie verwasemend door regengeur, stond gesneden en de aardappels werden voor eigen maal wat gerooid hier en daar.
Op de bollenakkers, wijd-om de tuinderijen en gaarden gecirkeld, rookten blauwige wolkzwierselen. In de greppels, volgeschoffeld met rot loof, hadden de werkers 'n brandje gestoken, dat niet vlamde, maar smeulde, en zwaar hei-brandig dampte over de velden. Soms, als achter regengrauwe lucht en wolkzilverend grijs, nattig en bleek, even de zon kwam koekeloeren, met bewaterde gelige tronie, strooide 't licht wat nattig goud, schijnselig en blas, door de blauw-dampende in rook stikkende akkers. De rooiers dáár, in den ijl-blauwen smeulnevel, die glansde in bleek zongoud, gebaarden in rokigen gloed, in mistblauw en zacht zonnevuur aangegloeid, stralend en omsluierend tegelijk. Zoo, 'n uur lang, de bollenakkers trilden in 't waasblauwe, zacht begloeide rooklicht, als welfde zich een dampige
| |
| |
reuzengrot boven 't land, waar kleurige nevel doorheen woei, in stoei en spel, van grotgeesten, in-en-uit. En rond 't rookende loof verschuifelden de glansen van dag-goud en grasgroen, onder de werkende luchten, vol regengrauw en paars-duister onweergedreig.
Na 'n uur dook zon weer wèg, vertraande z'n bleek-gele waterige tronie achter droef-grauwe wolkburchten, stortte regen weer neer bij hoozen. En over de avond-akkers bleef 't donker ruischen, soms kletteren door bladloover, heel vèr en snaterendmonotoon.
Ouë Gerrit beefde, snikte van angst als in wolkdonker, 'n vuurflits 't fosforesceerende zwerk vlammig doorzeisde, zònder dat donderslag nadreunde. -
's Morgens, zóó uit angst-doorschokten korten slaap wakker gejaagd, keek ie 't eerst naar z'n boonen. Dit jaar had ie moffenboonen bijgeplant, waarvan ie ook nog heel wat mocht verwachten. Maar ook dàt gewas stond hoe langer hoe slechter. Met angst in z'n oogen keek ie schuw naar den bloesem van de hooge stok-boonen, of 'r niet te véél verdorden en afvielen. De paadjes dáár, schemerden wit van bloesem. En in z'n angst zag ie 't al erger sneeuwen, vol afgewaaide dorrende bloesems. 'n Paar dagen had ie achtereen in huis, wat bollen gesorteerd. Maar nou, met de rooi van wat narcissen moest ie eruit, sorteeren op den klefferigen modderig verzogen grond, omdat zulk goedje altijd buiten liggen bleef. En de kerels, achter 't erf, en op de Beek, tusschen de aardappels en koolen, stonden verzopen en verflodderd van regen en nattigheid, te wroeten in de vunzige aarde. Soms zóó doorzogen tot op 't hemd, dat ze zich iederen avond d'r regen-stinkende kleeren uit te wringen en te verdrogen hadden boven vuur. En voort over de zomerlanden joegen de grauwe wolkensteden, laag, bang-dreigend, vol duister-paarse ontzetting.
Soms kon Ouë Gerrit de heele boel geen drommel meer schelen, al bralde en rotsblokkig-roffelde en stortte 't onweer in, boven z'n kop, al flitste 't vuur zig-zag vizioen-snel door den hemel, al had ie z'n centen voor pacht en hypotheek nog voor
| |
| |
'n kwart deel niet bij elkaar, al rotten z'n boonenbloesems 'm zóó, voor de oogen weg. Die uurtjes leefden er zalig voor 'm, als ie pas wat gegapt had, en met heerlijk-woest voluptueus steelgenot, met nog jeuk-brandende knuisten van grijp-verlangen, naar z'n kelderhoek holde. Vloeken kòn ie, als ie daar niet dikwijls genoeg vrij mocht afzakken. Guurt in haar dralende onnoozelheid, had in den voorhoek allerlei rommel neergesmakt; mandjes, roestpannen, zaklorren, houtblokken, takkebossen, waar ze nou telkens tusschen snuffelde. Snauwig keek ze 'm aan, als ie trapgat afstrompelde. Dan bitste ze 'm nijdig toe wat ie in den kelder van doen had. 't Was verduiveld, of ze voèlde dat 't dan hevig heet in 'm liep; dat zorgen en angst in z'n strot dichtschroefden, dat ie àfwilde van z'n benauwing, hem z'n roeszaligheid van-bij-z'n-spullen-zitten, dáár kon verzwijmelen en zich verdooven. Gauw moest ie dan 'n uitpraatje klaar hebben, en zoo liep ie wel uren rond te scharrelen in 't vervuilde kelderhok, allerhande pestige vervelende dingetjes doend, die hij niet wòu doen, Guurt vervloekend, dat zij, in d'r smerigheid en verwaarloozing van huishoudingen, noù, nou hìj heet liep, zich daar vastzoog tusschen de lorren, rondsnuffelde met Job's geduld, en hèm belette z'n rommel te grijpen, te omtasten, met z'n brandende begeer-oogen te omgretigen. - Als ze eindelijk opstapte, holde ie naar z'n hok, in woesten grabbel met angst-argwaan, heet-gejaagd loerend op 't keldertrapgat, in duizelende verrukking en hart-mokering, dat ze'm toch nooit zouên snappen. Hoorde ie gedruisch boven 't luik, voetgeschuifel en kreukig rokgeschuur, dan beefde ie, bééfde ie, bleef ie toch, in koorts-spannende angst-verrukking oogen-gretigend waanzinnen bij z'n spullen, wagend, alles wagend tot de laatste gevaar-sekonde. -
Aan tafel 's middags keek ie angstiger Guurt áán, of ze wat zeggen zou, wat gemerkt had, maar er kwam geen woord uit z'n meid, daarover.
- Ouë nog 'n spekkie? was 't eenige wat ze zei, klonk 'm gemoedelijk, na z'n overspannen angst voor gesnapt-zijn, fantazie-angst die 'm folterde en doorreet van schok-gevoel, elk
| |
| |
oogenblik: noù-zal-je 't hewwe. - En vriendelijk-lekker antwoordde ie:
- Heul groag maid, heul groag!
Daarna zei ie in zich zelf, de vraag van Guurtje wel tien maal over, dat 't van binnen in 'm druischte en klonk:.. Ouë nog 'n spekkie?.. Ouë nog 'n spekkie?.. Maar telkens veranderde ie toon-accent, zich zelf dan afvragend of ze 't wel zoo ècht gemoedelijk bedoeld had, als hij 't eerst meende. - Voor zijn wijf had ie heelemaal geen angst meer. Ging ie 's nachts soms nog naar z'n kelderhok, voorzichtig in de paar uurtjes duister maar, dan bleef ze'm soms aanstaren, keek hij haar terug áán zonder dat ze 'n stom woord kon uitbrengen. Meestal kon 'r spraak zich niet eens meer op den naam van 'r man smakken. Dan voelde hij zich overmoedig, demonisch-sarrend, lolde ie 'r even zachtjes in de ooren.
- Gerrit goan d'r bai s'n bulle waif, sain bulle waif! hoho!
- Bulle.. bulle? klankloos haperde en teemde ze idioterig terug, zonder besef de woorden van 'r lippen versullend. Dan grinnikte ie zoetjes-gesmoord, bang voor de anderen die wèl beseften. Kwam ie terug uit den kelder, dan lag ze weer te lip-puffen of staarde ze wakker naar 'm òp, zonder begrip, met staar van 'n stille idiote in d'r doffe oogen.
Maar nou, in die broei-grauwe luchten, met al dat onweer, dat 'm deed stikken van benauwdheid was z'n overmoed tegenover haar ook dikwijls wèggezakt.
Z'n boonen! z'n boonen! als die maar bleven!
Van de stamsperzies hadden de jongens al wat gehaald. Kees was bedankt, mocht weer eens aanslenteren in 't drukst van den pluk. Ouë Gerrit raasde, schold, giftiger onstuimiger op 't weer. Hij berukte z'n baard, z'n haren, zich-zelf omfolterend met angstvragen, hoe dat afloopen moest. Nou had ie gedacht er zoo onverschillig mogelijk onder te blijven. De bloesem en afval sneeuwde áán met z'n angst mee, en telkens keek ie bange lijker hoe de ranken zich hielden.
- Hoho... vier-en-vaif en nie genog, kaik d'r rais waa'n woar d'r lait! doar ken je 'n huurtje van beskouwe.. snof'rjenne,
| |
| |
teemde ie naar Dirk die 'm met 'n snauw afgromde, en zonder ommezien op z'n uitgeplante andijvie aanstramde, kopgebukt en spier-gespannen, als 'n paard dat vrachtkar aansjort in eersten opzet. -
- Is da nie vast 'n skande, soo veul nat weer, in 't harretje van Augustus t'met. Z'n kinderkop wrangde elk uur knorriger, en z'n bisschopsbaard trok ie met woeste handvegen, heen en weer. Wat had ie d'r nou an dat stelletje moffeboonen, en die dubbele stamsperzies.... aldegoar grof goed.. aa's de stokboone nie gonge! kaik! nou had Piet d'r f'murge 'n tàchtig boontjes fònde.. 't Waa's god-gekloagd! Skande.. skande! En hep d'r Dirk nie veuls te loat d'andaifie uitplant? en soo waid van malkoar.. Dá' had d'r end Juli op regels motte stoan. Nou most tie d'r nog òpbinde.... aa's 't goed gong! Somersandaifie òpbinde! wie hep d'r ooit soo sout gaite? Die staifkop! hoho! D'r had al 'n gaile krop insitte kenne.. aa's tie se op malkoar plant had....
Morrend en vloekbrommend liep ie overal door den tuin, loerender en banger, iederen dag. Ja, wel was ie stom geweest om die spruitkool tusschen zijn boonen te zetten.
- Sel d'r is 'n nat klompie gaife!
Langzaam zetten de boonen áán. 't Weer bleef guur, grauwzilverig, al stroomde de regen niet meer. De spruitkoolen, omzaaid van kleine bolletjes, dropen van water, in glans-plassig nat. Gloei-droppels trilden op de vette roode kolen, op de bieten, sla en ruche-fijne gekartelde boerenkool. 't Groen rondom blonk en glom nattig onder 't grijze luchtzware grauw. Onrustiger, banger sjokkerde ouë Gerrit door z'n tuinen, dan op de Beek, dan achter z'n huis, dan in 't duin, wel voelend met scheutjes blijdschap dat er wat hitte aanbroeien ging onder 't onweer-zwoele grauw.
De landwerkers zongen opgewondener onder hun arbeid. Nog drie dagen en de kermis zou er zijn, de groote uitbarstende pret voor hun zomerzwoeg, het kleurigbonte wonder van tenten, kramen en spullen. - En overal rondom, de kristallen fonkel van kronen en de helle gloeilichtflakker van lampen, verduize- | |
| |
lend voor hun begeer-oogen. Nou kwam de kermisgloei die ze bekroop als 'n achtdaagsche koorts, 'n krisis van hevig leven bracht, waarin ze uitbarsten en verzwijmelen zouden, zich rollen, met hun zware boerenpassie, in de modder van diergenot. Daarin zouden ze zich wreken òp bijeengespaarde woede, haat en wrok. Nou mochten ze vechten, mokeren, zuipen, geilen.
En overal koortste 't lied uit, zongen ze op de akkers, in de straatjes, zalige onbestemde dwarrel van ronkende geluiden; krijsch naar genotsroes die opvuren kwam. Hun wreede kelen raasden, en verschalden kermiszang van 't vorige jaar. En klankengalm bevend en rauw van hartstocht, verschorde over 't grauwend-zomersche land.
Ouë Gerrit vloekte tegen de kermis die z'n boel nog meer ging verpesten; de kerels lambeuken zou van vermoeïing, slaperigheid en hangerigen kregel. -
Dàt ging nou opstormen, dwars door 't zware boonenwerk. Maar toch wilde ie smoren z'n razernij, want hóórden ze'm grommen, dan zouden ze'm vast heelemaal laten stikken met den grooten haal, in de blakerende kermisjool. -
|
|
Auteursrecht onbekend