|
| |
| |
| |
Zevende hoofdstuk.
Hein doorleefde 'n tijd van koortsige opgewondenheid. Een brandend begeeren verteerde 'm van binnen. Na 't gebeurde op de werkplaats bij Bresser, waren Eva's stem en gezicht niet meer uit z'n gedachte te krijgen. Door àlles heen, hoorde en zag ie haar. Voor z'n werk voelde ie niets meer. Op de fabriek zat ie uren en uren doodstil te werken, met gesloten lippen, in dof gepeins, blind en doof voor al 't geraas en gewoel om 'm heen. Z'n arbeid deed ie in gejaagdheid, met haastige zekerheid, toch goed. Z'n baas had 'm zelfs 'n boel opslag gegeven, inéens, en 'm als knecht aangenomen. Toen z'n moeder 't hoorde, had z'm in zenuwachtige, vreemd-gulle blijdschap gezegd dat ie nou in 't vervolg 't kamertje boven alleen voor zich mocht, ‘al mos se fékelks teuge afspraak de huisbaas d'r sélfers féétig sinte ampart foor geefe, omdat d'r g'n luise ware,’ en omdat Jan en Willem buiten werkten. Haar valsch-vriendelijke vleitoon had 'm misselijk gemaakt, maar toch was ie 'r sprakeloos blijven aanhooren. Liesje bekeek 'm telkens schuchter; heel dat weemoedige, doffe gestaar, die droomerige verlegenheid, was haar vreemd in Hein. Zóó bleek en stil had z'm nooit gezien. Op 'n avond, toen ie weer veel te laat, geel-bleek, en dood-strak van de fabriek kwam, had z'm ineens maar gevraagd wat 'm scheelde.
Zacht-ontdaan, met iets wilds toch in z'n blik, had ie haar daarop lang aangekeken en toen eindelijk, onder telkens zelf-onderbreek van zinnen, was 'r langzaam-gerekt uitgekomen, dat ie zich mal vond, mal, brutaal, en - weeker klonk 't na; zoo moe, zoo òp, zoo moe.
Liesje durfde eerst niet verder vragen, maar toen ze zag dat vrouw Hols met de deur dicht in keukentje stond, en dat vader weg was, liep ze naar 'm toe, en met innige smeeking in haar stem, vroeg z'm wat ie toch had den laatsten tijd; dat z'm zóó droevig, zóó bleekig en naar-stil nóoit had gezien?
Die zachte stem van Liesje, dat teêre, doordringende gevraag, dat week-lieve aanhouên en angstig-spannend volgen van wat ie zou antwoorden, gaf Hein 'n smart-gevoel dat ie heerlijk vond, heerlijk, nog droeviger 'm maakte. Al lang huilde er iets in 'm vanbinnen, al lang weende en klaagde 't, en nou, nou, onder die zachte koestering en indringing in z'n smart van Liesje, nou kon ie zich niet langer houên.
Om 'm treurde 't groezelige, donkere achterkrot. De kleine, hooghangende lamp vlekte éven 'n zwak, gelig licht op de tafel; hevige pleestank zoog door 't hok, met duf-zure leer-lucht uit werkkrot van z'n vader vóór; de kale grond, met breeë, vuile, open reten, kilde onder zwart ingeloop van natte voeten; 'n paar stoelen stonden, in gehavende verschrompeling, vierkantig tegen den muur geschoven, met verbruinde stroobiezen langs de zittingen gekruld. Loom stapelden ouê leesten in 'n hoek; zwarte tangen en hamertjes, met
| |
| |
smerige spijkers en staalkopjes lagen op 'n rot rond tafeltje te grienen in modderig vuil van tabaksasch, lijmsmeersel en ouê leerlapjes, met weer 'n verdiepinkje d'r onder, waar nieuwere leesten uitpuntten, uit drok opgehoop van ouê laarzen. Met haar knie op de zitting van 'n kruk, en elleboog op tafel, boog Liesje, in haar stinkende werkplunje, voor 'm, pal kijkend in z'n gezicht. Een scheurend, verstommend verdriet schokte toen plots uit 'm op. Alles zag ie huilen om 'm heen in dat druillicht. En toch, hoe graag had ie Liesje willen wijsmaken dat 'r niets, niets met 'm was; dat ie zich heel goed voelde; alléen moe en overwerkt. Maar hij kon niet; hij voelde dat 't er uit moest wat 'm hinderde, heelemaal d'r uit. Zou Liesje 'm ook uitlachen, zou Liesje 'm verstaan? Weer had ie haar lang aangekeken, vóór ie iets kon uitbrengen. Maar toen 'n paar dikke tranen z'n oogen omwaterden, in dubbeligduister zien, en ie ook Liesje mee zag huilen, stil, in pijnlijk getrek van haar gezichtje, kón ie niet langer, barstte ie uit in kramp-huil:
- O Lies, Lies!... ik heb zoo'n vreeselik verdriet!... zoo vreeselik!... ik voel me zoo naar en zoo èrrig ongelukkig!
Liesje stond verslagen. Ze voelde, na zoo'n uitgescheurde smart niets meer te moeten vragen. Zwaar snikte Hein, met hoofd tusschen z'n handen, in halve schaamte toch voor Liesje, dat ie zoo inéens maar griende.
Zacht wreef z'm toen met haar hand over 't haar; lief klonk haar stem weer in doordringend gevraag, wat ie dan bedoelde, waarom ie zich dan inéens zoo verdrietig voelde, hij die altijd zoo opgeruimd en sterk was en zoo vriendelijk voor haar. Droef klonk 't verwijtend vraag-gezeg z'n ooren in. Innig, met traanglinstering van oogen, keek ie óp naar Liesje, óp naar d'r klein, goeiig gezichtje, dat zoo vermagerd was, waar zooveel eigen, stil verdriet op bleekte, naar die uitgeholde wangetjes, met die oûe, leelijke trekken al, en die mondhoeken, heel diep, als sneeën. O, wat schrikte ie, nu ie 'r zoo inéens vreemd aanzag, zoo dóór z'n verdriet heen, dat smalle lage voorhoofdje waarop 't lamplicht grauw-bleek rimpelde, in groezelig leelijk gevlek van haar heele kopje.
En eindelijk vertelde ie 'r dat ie bij Bresser tot drie keer toe in de maling genomen was door 'n kerel, en dat toen de dochter van den patroon voor hèm partij getrokken had. In diepe, stijgende uitlegging en omhaal wilde ie Liesje laten voelen wat dat zeggen wou, dat ze den heelen winkel voor hém had afgestaan en dat, toen haar pa erbij was gekomen, ze nog sterker hem was blijven voorspreken. Telkens wees ie Liesje op de eerlijkheid en schokkende goedheid, waarmee juffrouw Eva hém wou vrijspreken, en op de zachtheid, waarmee ze hém aan 't verstand had gebracht, dat ie niet zoo had moeten opstuiven, niet zoo schreeuwen. In opwindende koorts van verbeelding, vertelde ie wat ze zoo al tegen haar vader gezegd en hoe ze 'm àldoor had aangekeken; hoe dankbaar en gelukkig hij zich toen voelde. In verfijning van details, in bizondere
| |
| |
doordringing van alle kleinigheidjes bleef ie stilstaan, àldoor Eva's gestalte en stem naar voren duwend uit 'n achtergrond van platte en nare branies. Z'n jubelend geluk toen ie zich beschermd zag, vertelde ie Liesje in breed gelach en gejuich, met natte oogen, onder nog snikkende huilschokken; wàt ie toen had gevoeld en dat ie wel voor haar had willen knielen van dankbaarheid. Toen was die schreiende teleurstelling gekomen, dat uitdooven inééns van z'n jubeling, dat ontzettende, dat 'm zoo neergehamerd had. Hij was met 'n bonzend geluk in z'n hart, en zoo innige, èchte liefde naar haar toe gegaan. Hij wou haar nog eens bedanken; toen had z'm streng-koud geantwoord, zonder op te zien bijna, met sluiting achter 't gebeurde van alle intiemheid en goedheid, dat zacht-lieve, dat 'm zoo bedwelmd had eerst. Toen, in nieuwe snik-uitbarsting, zei ie Liesje wat dat was voor hèm, voor hèm, die zoo inéens, zooals ie 't voelde, zich uitstortte hoe moedig en mooi ze gehandeld had. Na-huilend, zacht nog, zei ie:
- Zie je Lies, as ze me nou eerst niet zoo beschermd had... en zoo erg diep angekeke, dan had 'k niet beter gewete... Maar nou, nou het ze me zoo trots, zoo uit de hoogte naa zich toe late komme en geantwoord alsof ze me pas voor 't eerst gezien had.
- Gòm jonge, wat wou je daenn wel? - vroeg Liesje 'm nuchter, - soo 'n dame van-de-rijkdom is nie soo flap-inéen-maar-uit soo as-jij!... jij heb ommirs 'n heel and'r netuur, wel-ja,... en soo 'n rijke dame hoef tege jou ommirs nie lief te sijn, wèl neë... al hèt se je pertij getrokke!
Die zachte woorden van Liesje ontnuchterden Hein nog erger. Hij had soms ook wel zoo gedacht, doch in zichzelf wou ie 't nooit herhalen, bang, 'n innig gevoel te kneuzen, dat ie zich al ingedacht had; niet zóo maar, maar ècht. En nu had Liesje 't gezegd, kalmkinderlijk, in nuchteren eenvoud zoo naïef en zoo waar. Dat verpletterde 'm nog erger. Verward en half leugenachtig-bedekt, zei ie terug, dat ie dat ook niet verlangde, maar dat menschen toch menschen zijn.
- Als ze me maar niet ineens zoo koel had behandeld, zie je?... O Lies! dàt steekt me nog erger, dat brandt nog erger in me, dan àl dat geminacht van die Swarthuize, en die andere klovers... Eerst had 'k zooveel... zie je, ik weet niet, zooveel ruimte, zooveel meelij in 'r ooge gezien... en 'r stem, die zoo mooi klonk... zie je... dat weet jìj niet kind,... die heeft in me nagewerkt... Dat begrijp je niet, zie je, dat voel je mèschien niet... En ik had me al gedacht, dat ik eens met haar mocht spreke, lief, zoo aardig, over álles maar wat 'k wou... zoo zonder ruw te zijn en zonder dat 'k zou schreeuwe... Ik had me al zoo veel van die juffrouw voorgesteld, zoo véel;... ik dacht al, dat zìj nou 's 'n beetje meer ménsch was as al die àndere trotsche vrouwe, en dat ze nou 's nie vies zou zijn van 'n àrme ploeteraar... Ik had haar wille vertelle van me werk, heel zacht, zie je, heel langzaam natuurlik,... en as 'k dan zag dat 'k
| |
| |
'r verveel, had 'k stil opgehoue O Lies! ik had 'n geluk, zooas 'k nog nóoit gevoeld had... Geen sterveling had 'k iets gezegd zie je, want ze zouê me gevraagd hebbe, of 'k stapelgek geworden ben,... en op háar zouê ze misschien leelijke dingen hebben gezegd.
En weer vertelde ie Lies, hoe koud ze hem aansprak en dat z'm nou al heel veel keer op de werkplaats gezien had, dat hij groette, maar dat z'm nauwelijks knikte. Weer zei Liesje toen in ouê-vrouwtjesachtige bezadigdheid en óverwijze kalmte, dat ie toch wel heel rare dingen verlangde van die rijke juffrouw, en hoe 't nou toch in z'n hoofd opkwam dat zij, omdat ze partij getrokken had voor Hein, nou ook alles maar met 'm moest uitspreken.
Maar gossiemijne jonge, geloof je noù nie, dat se jòu wel misse ken as kiespijn!... gom ja... en da se nies g'n èrg heit naa wâ jij werkt, en dat se heul wat f'rnáamere lui an de hand heit!... gut, ja,... ommirs altìjd sukke minse!... En hè je daenn nie geseid dat d'r vader 'n jood is... gut... en begrijp je nou nie da d'r vader da eens nie hèbbe wil, 'n jood ommirs?
Langzamerhand ging Hein duidelijker voelen dat Liesje gelijk had, en dat 't brutale malligheid van 'm was, te denken van zulk soort menschen, dat ze maar met je uitspreken, naar je luisteren. Dat zijn toch geen gewone schepsels, ging ie toen na, die zoo maar zeggen wat ze voelen, zooals jij; die inéens met de deur in huis vallen. En toen vroeg ie zich weer kalm af, waaròm ie toch juist met juffrouw Eva wou spreken, waarom ze hèm juist moest antwoorden. Was ie dan gek, stapelgek? Zag ie dan niet in, dat hij, doodarme versteller, nauwelijks langer voor haar leefde, dan 't gevalletje geduurd had? Wat wilde ie dan toch? Wou ie haar 'n gevoel opdringen, dat ze heelemaal zelf niet had? Maar 't ergst van alles vond ie, dat ie voor niks meer lust kreeg. Dat zou ie nooit gedacht hebben; al z'n boeken en schriften lagen al maanden en maanden te bestoffen op de plank. Te veel was 't 'm om ernaar te kijken. Z'n geschiedenisboek, z'n andere werken, àlles lag daar voor 'm, overstoft met verveling en lusteloosheid; walgen deed ie er van.
Toen ging ie 's avonds slenteren langs de stilste wegen. Uren op uren kon ie de grachten afloopen met z'n handen diep in de zakken, àl maar denkend aan juffrouw Eva, àl maar fantazeerend wat ie wel met haar zou hebben kunnen spreken, en of ze niet wat aardigs zou hebben gevoeld voor z'n wereldje, voor heel z'n doen en laten.
Om 'm somberden de grachten, koele, donkere, diepige watervlakken, in boomgedoezel, leuningloos kaal, in buikige opbolling van brugen grachtgekruis.
Langs de donkere, schaduw-diepe gangen, naast 't water, liep ie 't liefst. Soms bleef ie op 'n stoep zitten suffen, met ellebogen op z'n knieën. Hoelang ie sufte, wist ie zelf niet; alleen als ie angstig om 'm heen 'n dienstmeisje zag dralen, dat de stoep op moest in onrustig gecirkel, met schuivende stapjes en bang aangeloer,
| |
| |
stond ie op en liep haastig verder. Z'n anarchisme begreep ie niet meer. Alles was uit 'm geloopen. Hol-dol voelde ie zich, zenuwachtig gejaagd; alles, alles bracht ie terug op Eva, op zichzelf, op z'n afgewezen dankbaarheid en liefde voor haar. Dol was 't van 'm, dat voelde ie zelf. En toch bleef heviger, striemender z'n smart erover, z'n verlangen. Onder z'n wandeling hoopte ie 'r wel eens zoo ineens tegen 't lijf te loopen. Dan maakte ie zich angstige voorstellingen van al wat ie te zeggen, en hoe ie zich te houên had. Angstiger ging ie door op die gedachte; 't zweet brak 'm dan uit. Inéén kromp ie telkens van schrik, als ie in de verte 'n vrouw zag aankomen. Als ze 'm nou 's niet groette... heere Jezis!... als ie nou 's geen woord kon uitbrengen! Z'n hoofd-gloei en opwinding werden heeter, woester. Hij voelde dat ie tot bedaren moest komen, dat ie stikken zou anders. Zwaar geduizel rolde onder z'n voeten... Hij voelde zich klam, dood op, alsof ie zóó tegen de straat zou bonzen... tegen de wemeling van steenen in.
Plots stond ie onder 't felle licht van 'n koekwinkel in de Leidschestraat. Blij liep ie mee tusschen 't menschgewoel op de trottoirs. Hij zou 'n melkinrichting ingaan om wat te bedaren. Toen ie 'r zat, met 'n lang glas melk voor zich, voelde ie eerst 'n doodelijke, loome lendenvermoeienis, ringen van naaldpiekjes om z'n leden, met striemend pijngestreep in de stuit. Vanboven, op z'n borst, kookte heet geprik, verspringend op z'n beenen, heet gegolf soms van bloed dat niet doorliep en tikkend opbolde onder z'n kleeren. Toch voelde ie zich lekker zitten, warm, ingeknust, alleen. Heel vreemd luisterde ie naar de gesprekken van lui om 'm heen, en naar 't diepe gefluister van stemmen achter 'n gordijn in den hoek waar ie zat. Dan dacht ie ineens: als die lui 'r nou eens kennen, en als ze nou eens over haar begonnen te spreken. Bij die gedachte bonste er 'n stikkend gevoel van vreugde naar z'n keel. Maar alles bleef roezigen om 'm heen, over halve zaken, met stukken zin waarvan ie niets begreep, en namen die ie nooit gehoord had. Tegen sterke windrukken in, liep ie naar huis. De opwinding en gloeiing was weg, maar snakkender z'n verdriet, z'n leeg, traanloos geschrei, z'n afmatting. Naar niets op den weg keek ie, hij, die anders zoo dol-vreemd genoot van z'n avondgeloop door de stad, van al die goochelende avondkleurpracht, dat wilde leefgestoei van wezens, winkels en licht op regen-straat, met neerslag van woelige schijnsels, rond schaduw-gedrang, felle kleur-plassen, wijd glim-gevlam en zwart gedoof van lichtgekruip, uit donkere nachthoeken. 'n Losrukkende loeiwind bij 'n hoek omslaan, duw-droeg 'm als op luchtkussens vooruit. Gierend geslier van straatvuil, afval en dol bladeren-gedraai, wolkte wild langs z'n beenen, snel ruischend in duistere stuiving vèr vooruit.
Donker gaapte 't bij 't zwarte Braak-slop. Bruin-vale schijn bibberde over de eerste pakhuisvensters, die in stompig geluik van half beschenen bintlatten, grienend in uitgeschoten kleur-leed, boven de krotten uit- | |
| |
druilden. Telkens sloeg stikdonker windgeloei in 't slop, dat opzwelgde straatvuil onder uitwaaiend lantaarnlicht, waarvan de pit in flakkerwoest gesprei en vlam-gekronkel wegdiepte in blauw-sissend geblaas.
| |
II.
Maanden later was Hein helder gewasschen van de fabriek gekomen, met vroolijk ooggekijk en luid goeien-avond-geroep.
Liesje had ie al in 't gangetje met vroolijk stemgejaag ‘gedag’ gezegd, en gevraagd naar eten omdat ie ‘honger had as 'n paard’. Z'n stem schalde na in luchtige blijheid. Liesje had, bedremmeld van schrik, 'n bord op den grond laten vallen, dat op z'n kant wegratelde zonder te breken. Dien plotselingen zwaai van Heins bui kon ze niet begrijpen... ontroerd was ze ervan. Met alles ineens beladen, kwam ze uit 't keukentje, de kamer insjouen. In lachend pretgemaak hielp Hein haar 'n paar borden afnemen, terwijl Liesje met d'r dijtje dwars tegen den tafelrand, 'n wankelend neergezet pannetje verder schoof. Ze begreep maar niet wat 'r met 'm gebeurd was. Toch lachte ze al vooruit mee, 'n beetje zenuwachtig-nieuwsgierig wat ie 'r vertellen zou. Maar moeder Hols liep heen en weer met natte zandhanden en schuurgoed voor d'r buik. Hein zei nooit 'n woord waar ze bij was. Na 'n kwartier, toen moeder voor goed in 't keukentje bleef, viel Hein ineens uit, zonder dat ie z'n eten had aangeraakt:
- Lies, Lies! vandaag heb 'k weer geleverd, en de juffrouw hèt met me gesproke op de winkel, waar ze allemaal bij ware!
Z'n oogen puilden, rooie bloedlijntjes liepen zacht door 't wit; Liesje zag dolle opwinding uit z'n kijken. Z'n eten stond vóór 'm, zonder dat ie 'n tipje geproefd had. Nuchter vroeg ze toen:
- Eet je nou nie?... Ik dacht dê je honger had as 'n paard!
- Ja, goed, dat dacht 'k zelf ook, maar 'k kan geen stuk dóorkrijge... ze hèt met me gesproke!... O Liesje, nee wat 'n engel is 't!... nee kind, dat he-je nooit gezien!
- Enne heit se daenn nies tros?
- Trots, trots! dat ka-je begrijpe!... nee Lies, je mot hoore hoe 't begonne is... Ik heb je laatst toch verteld, dat meneer Zeelt, die ook voor Bresser werkt, m'n gedrag zoo flink hèt gevonde, en dat ie 'r echt lol van had dat 'k Swarthuize zoo gemept heb?
- Seelt,... Seelt, - mijmerde Liesje, zoekend met gefronsde wenkbrauwtjes in haar klein herinneringskringetje.
- Och ja, Zeelt!... Nou, komt 'r ook niks op-an... Toen 'k nou laatst in de gang Bresser weer moest wachte, heeft ie me angesproke, en me gevraagd of 'k de andere week lust had mee te gaan naar 'n opera.
- Gom, f'r wat hèi-je me det...
- Stil nou Lies, laat me èffe uitspreke. - Ik bin toen mit 'm
| |
| |
mee geweest zie je, dat was gisteravond... Ik heb daar prachtige muziek gehoord... En nou weet jij toch een beetje hoe dol 'k op muziek bin, hoe razend-dol?... En nou had die meneer Zeelt vreeselijke lol, dat ie me zoo zag geniete, zie je... Heel stil was ik mit 'm d'r-naa-toe gegaan en opgewonde was ik teruggekomme... Hij is 'n beste jonge, en heelemaal geen branie... zie je. Ik heb ook mit 'm gesproke en toen zei ie ineens dat ie socialist was, maar dat ie niks van revolutie wou wete... We hebbe toen 'n heeleboel gebabbeld,... zoo warm, zoo lekker, zoo ongegeneerd... We zijn als heele goeie vriende van mekaar gegaan... Dolgraag, dat begrijp je Lies, had 'k 'm over jufftouw Eva gesproke... O, dat brandde in me as vuur... maar ik heb toen niet gedurfd...
Maor je seit, dê je mit juff'r Eéfáá....
- Ja, stil nou, daar kòm 'k op!.. Nou, vanmiddag nou, moest 'k levere; ik stond in de gang voor 't kantoortje te wachte... begrijp je? Nèt kwam juffrouw Eva de trap op... heel vriendelijk keek ze me an, en zacht vroeg ze me of 'k niet liever binne wou wachte,... dat 'k dan kon zitte... gut, ik kreeg 'n kleur as bloed... zie je Liesje?... en toen zei 'k maar, ja.
- Is dèt nou alles? - vroeg Liesje weer nuchter-kalm.
Maar Hein hoorde 'r niet. In één vuur vertelde ie nu Liesje verder door, dat de juffrouw 'm toen vroeg, of ie zich gisteravond geamuseerd had, en dat ie toen vol van geestdrift, ja had gezegd, met 'n schrik in 'm, dat ze toch zoo intiem naar iets informeerde. Haarfijn vertelde ie Lies, hoe Eva naar 'm luisteren kon, dat z'm aldoor maar had aangekeken, zoo diep, zoo lief en met zooveel verbazing. En al meer had ie'r gezegd van ‘Lohingrinn’. Onder 't vertellen eerst, voelde ie zelf hoe diep 'm die muziek gepakt had. 't Was niet de eerste maal dat ie 't was gaan hooren, maar alles wist ie zich nu haarfijn te herinneren. En toen wou de juffrouw zeggen, dat ie zeker 'n uitstekend gehoor had. Om 'm heen was eerst even gedol, maar langzaam had ie ze aangekeken, en toen waren ze stom gebleven.
Z'n eten proefde ie niet, hij was te vol van alles. Vanavond zou ie weer werken. Lies had ie gevraagd z'n lampje aan te steken. Alles herleefde weer in 'm. Snel achtereen overviel 'm 'n duizeling van gelukkige gedachtetjes. Juichend hoorde ie tusschen alles in de stem van Eva. Met z'n voet op de verbrokkelde mat van 'n stoel, reeg ie z'n laarzen los, onder hoog gezing van 't Zwanenlied.
Op z'n kamertje was 'n leege hoek gekomen. Nog had ie 'r niet naar omgekeken. Nou ie weer meer verdiende, zou ie eerst aan Liesje denken. Hij bedacht 'n plannetje om z'n moeder te overtuigen, dat Lies iets leeren moest, naaien of-zoo. Met prettige regeling van allemaal gelukkige gevoels-teederheidjes, bedacht ie, hoe ie een en ander bij z'n moeder zou aanleggen. En als 't lukte, zou ie vragen of ze ergens anders konden wonen ook, want dit krot waar ze nou waren, kon z'n vader best opzeggen. Kòn of woù z'n moeder niet, dan zou
| |
| |
ie 't kamertje 'n beetje beter opmaken, en langzaampjes aan wat meer boeken koopen, als z'm tenminste maar niet alles afnamen, nou z'n vader zoo goed als niets verdiende. Zeelt had 'm gezegd, dat ie niet alleen anarchistische maar ook socialistische boeken moest lezen; niet altijd oprui-bladen, maar ook àndere; dat ie dan beter begrip zou krijgen van de politiek, van de maatschappij en haar wetten. Hij had 'm gemeen scherpe dingen gezegd, over z'n hol gedweep, z'n malle utopieën, die ie allemaal zoómaar uitdacht, en over 't onwerkelijke van z'n doen tegenover de groote, strijdende massa arbeiders. Hij had 'm verteld, hoe ie al met 'n groepje snijêrs en slijpers, flinke jongens, had gesproken over 't stichten van 'n groote vakvereeniging, en dat er 'n paar uitstekende kerels, lui met wil, kracht en talent onder de diamantwerkers waren, die heel veel wilden doen, als ze maar niet vooruit al beklad en uitgescholden werden als baantjes-jagers en wat al meer. Hij had 'm gezegd dat ie raaskalde, om altijd maar te leuteren over vrijheid van iederen mensch, en niet inzag dat alleen verbetering kan komen, als de proletariërs zelf zich aaneensluiten. Wat wille jullie toch: - had ie Hein gezegd - jullie weet 't werachtig zelf niet; jullie leuteren precies als de liberalen, maar 'n beetje brutaler, wilder; jullie, die napraten wat 'n paar groote menschenvrienden hebben gezegd, in hun haat en verbittering tegen de wereld. Maar ga nou's na wàt jullie willen: inééns zoo, húp maar! de menschen verbeteren, zoo dat ieder vrij arbeiden en vrij nemen kan wat ie wil; dat 'r nooit 'n gezag mag wezen. Maar zie je dan niet, dat de menschen nu allemaal nog nèt dieren zijn? dat zoo'n verandering van menschen maar niet éen-twee-drie gaat? en zie je dan niet dat 't allemaal heel langzaampjes komt? in de natuur toch ook; zie je dan niet dat groei in de wereld zoo goed bestaat als in ieder individu? Als we nu dam voor dam leggen om over 'n afgrond te komen waar jullie inééns willen wezen, dan zijn wìj 't toch die wetten van ontwikkeling begrijpen en ons onder noodzaak en klem van 'n maatschappelijken loop buigen.
Toen had Zeelt 'm veel gesproken over de maatschappij, en met o zooveel geleerdheid was ie 'm komen aanwaaien; allemaal beschouwingen waarvan ie weinig begreep. Maar meer en meer had 't 'm getroffen, toen Zeelt zei waarom of ze bazelen over krenking van vrijheid, en dat eigenlijk 'n individu nooit absoluut vrij was; dat 't altijd gebonden blijft aan al wat er leeft en groeit. Zeelt had 'm gezegd, dat groote schrijvers hem dat allemaal heel duidelijk uitlegden, en dat ie zelf, na véel nadenken, alles klaar als glas doorzien had; dat iedereen dat kan als ie maar wil. En kom wat meer op vergaderingen - had ie 'm gezegd - hoor de socialistische sprekers ook eens, en je zult zien dat ze nog niet zulke ossen of beunhazen zijn als jullie kopstukken beweren.
De ernst-toon van Zeelt had 'm aan 't nadenken gebracht. Toch moest ie veel, heel veel terugzeggen. Hoe kon men de socialistische
| |
| |
beginselen goed voelen, als men beginnen moest met wegsmijting van z'n individu; dat dàt niks was; alleen 'n deeltje van 'n reuzegemeenschap. Is 't niet veel beter, te zeggen, dat de anarchisten de heele wereld willen omkeeren, niet om kwáad, maar om goed te doen? En dan had hìj Zeelt recht in 't gezicht gezegd, dat ie in al z'n woorden geen ziertje eigen gevoel had gemerkt; dat ie alles al veel maal herkauwd gehoord had, 't 'n lesje voor 'm was, meer niks. Altijd wilden z'm vastzetten met de woorden: evolutie en revolutie, en als ie Zeelt dan vroeg of ie wel allerzekerst wist dat de natuur niets met sprongen deed, of wel alles zóó langzaam ging, als de socialisten 't voorstellen, dan zweeg ie. Ja zeker, ook hij had allang gevoeld, dat de arbeiders zich veel meer met hun leven en omstandigheden moesten ver-innigen; dat alles in hun strijd moest doorgloeid zijn van 'n vuur, iets heiligs, iets goddelijks. Maar zoo moest 't wezen, dat al de burgerlui, die vol zitten gepropt met geleerdheid en slimheid en braafheid, dat al die lui schrikten van hun ernst, dat ze zouên inzien, ineens, hoe op leven en dood 't ging. Zie je - had ie Zeelt gezegd - ze moesten begrijpen, dat de arbeiders zwoegen, ploeteren kunnen, maar dat ze ineens ook heerlijk woest willen opstaan met hun allen; dat ze ineens konden gaan denken, dat de maatschappij ze in alles uitzoog. Ja zeker, ook hij voelde dat er veel dieper, veel inniger samengedacht en samengewerkt moest worden. Hij zelf begreep niet, waarom men elkaar zoo uitschold en bekladde, waarom altijd de eene kliek de andere vervloekte en z'n eigen makkers zegende, waarom men de rijke lui, de werkgevers, de lol liet, te zien, hoe de arbeiders, en de lui die vóór en mèt hen voelden, elkaar verscheurden, stuk beten van nijd en haat. Want alles, alles hing toch maar af van hùn macht. En toen Zeelt heel nuchter daar tusschen in drong de redeneering: dat ekonomische macht op zich zelf 'n leeg ding, 'n onbestaanbaarheid was, niets zonder steunpunten in 't politieke leven, dat de wetten door de kapitalisten gefabriekt, elke ekonomische macht konden insnoeren, toen kwam Hein opstuiven en zei ie dat 't niet waar was; dat de Kommune heelemaal gestreên had als revolutionnaire massa, in merg en been, en door te wachten op regeling, de ontzettende ellende alle fut uit de lijven der werkers zou martelen. Alles - had ie geschreeuwd - alles hangt toch af van de arbeiders zèlf, die, als ze voelen hoe sterk ze samen zijn, den staat toch ineens kunnen omdonderen! Niet de wetten wijzigen, maar ineens de maatschappij omsmijten, waardoor de wetten vanzelf tegen den grond tuimelen.
Kalm had Zeelt 'm gezegd, of ie dus dacht, als dat heelemaal kon, dat de menschen dan zóó-maar allemaal engeltjes werden; of ie niet inzag 't idiote, 't ezeldomme van de onbeschermdheid der arbeiders; of ie dan niet begreep dat juist 't laagste egoïsme gegroeid is uit zóó'n heerschappij, waar de sterkste de baas was. Want edel, zooals 'n paar werkelijk echte anarchisten dachten, konden de
| |
| |
menschen toch maar niet worden, omdat enkelen hoe geleerd en goeiïg soms ook, dat wilden. Maar Hein had weer doorgehold, en gezegd, dat de arbeiders zelf wel de beste manier zouden weten te vinden, om in de toekomst goed te werken. Als de arbeiders maar allemaal 't werk zouden staken, dan zou de wereld stilstaan, alles zou verbroken zijn. En dan was 'r de revolutie, dan kon alles onderste-boven gekeerd worden,... alles... alles! En toen Zeelt 'm gevraagd had, kalm, of ie aan zoo'n bloedbad zou meedoen, had ie inéens weer zware aarzeling gevoeld. Langzaam had Zeelt gezien z'n schrik, z'n hevig deinzen, z'n inkrimpen van geestdrift. Toen was ie voortgegaan, zeggende, dat Hein eigenlijk geen bliksem van maatschappij-groei begreep, dat men al die bloedtooneelen, die hartstochtelijke dierlijkheid, dat Satan-oproepen best in 'n hoek kon trappen, dat men in onzen tijd Satan niet meer noodig had, dat àl dat heethoofdige, vloekende, overspannen nihilisme, zieke, wraakzinnige uitputting van 't verstand was. Vuriger ging ie voort, dat men met 't stembiljet meer levens kon redden dan er achter barrikaden stukgehakt kunnen worden.
En toen wees ie Hein op de groote revolutionnaire kracht van arbeiders van alle landen; toen had ie 'm laten voelen, dat zij 'n ideaal hebben, dat niet in de lucht zwiert, niet achter wolken van malle utopie schuil gaat, de burgerij veel meer opjaagt en van angst verhit; alle rangen en standen onrustig maakt, bankiers en kunstenaars, kooplieden en studenten. Hij had 'm laten voelen, dat 't zóó 'n strijd was die òver de hoofden der burgerij en stilzittende massa heen, door 't hunkerende volk zelf met de kapitalistische machten gestreden werd. Alles was ekonomisch, politiek, vanzelf dus ekonomische aktie.
Zeelt had kalm gesproken. Hein vond 'm koud, koel, hoorde 'm alles zoo stijf-droogjes zeggen, alsof ie geen hart had. En weer was Hein toen uitgebarsten, dat de socialisten alleen maar 'n anderen Staat wilden, met de arbeidsmiddelen aan den Staat, en ieder weer zich te onderwerpen had aan die wetten. Dat was weer nieuwe ellende. Toen was ie met Zeelt in 'n wild laaiende geestdrift over de Kommune gaan spreken. Waarom voelde ie niets van die reusachtige worsteling? Onder 't spreken, had ie zich weer heelemaal voelen weggaan, in den smeul-gloed van dien strijd, zich voelen bibberen van aandoeningsgenot bij 't nagaan van 't onzettende verzet van die Kommune-mannen. Hij hoorde weer fluiten en gieren door de lucht hun kogels, de gil-kreten van hun manifesten. De dondering van ‘Leve de Kommune’ maakte 'm bleek-wit van hartstocht. Daar zag ie weer voor zich hun kamp, hun koene indringing tegen de groepen van rotheid en vuil geweld. O! die moed, die moed deed 'm weer duizelen. Dat was 'n proletariërsgevecht, dat was 'n martelende worsteling die deed sidderen van ontzag. Met z'n diepste, diepste kracht, liet ie Zeelt voelen, wat ze gedaan hadden. Waarom toch zag ie niet de grootschheid van dien strijd; waarom
| |
| |
voelde ie niet zoo diep en schokkend als hij, de heldhaftigheid van die reuzen, mannen, menschen, die dáár in de darmen van de groote stad, met twee cirkels vijanden om zich heen, bleven vechten, zich lieten neerschieten, éen voor éen; dwars door de vuurmonden heenrukten; vochten met leeuwenkracht, taaie stoutheid van tijgers; zoo maar door de vlammen heendrongen, onder instortende vuurbrokken, onder een nachthemel van gloed; eindelijk teruggedrongen, saamgepakt, neergehakt weer en uiteengescheurd? Waarom zag ie niet, als hij, die stad van rook en vuur dáár, opwalmen uit 't verleden, met den gloed-walm van duizenden arbeidersgezichten achteropgedrongen in hun martel-moed, onder den brand-schijn van 'n bloedhel, bespoten met licht, vechtend tot den laatsten snik, achter de druipende barrikade, in één goddelijk gejuich van vrijheid? Was dat niets, heelemaal niets, allemaal pathos en tirlantijntjes; was dat niet buiten wet en buiten regeering gegaan? Toch zóó uit de ziel der proletariërs òpgedonderd! En waren er geen vrouwen, mooie vrouwen, vrouwen met zielen van haat en toch liefde, die daar, in den hevigsten brand, rondduivelden met petroleum, 't likkende vocht, dat in z'n vreeslijke weerschijnen heengolfde over gebouwen en muren, alles zettend in helle-gelaai van vuur? En hadden die óók niet gevochten voor 'n ideaal, voor verbroedering? O, die ie zèlf zoo heilig voelde. En waren ze niet allemaal uitgemoord, zonder kracht eindelijk tot verzet, aan stukken gehakt, weggedrongen naar dien schrikkelijken angstmuur van 't kerkhof? En heeft de Kommune niet laten zien dat de arbeiders alleen, alles, àlles kunnen, als ze maar bij elkaar blijven, ook bij verschil van meening soms?
Met gloeiende extase, in fellere, dieper-dringende aandoening, had ie Zeelt weer gevraagd, of hij niet de grootheid van die martelaars zag, van die strijders, en niets van hun krijgszang hoorde, en óók vond dat men maar moest neerzien op de opwinding van hun daden; of ook hij behoorde tot de lui, die kalmpjes, van uit de hoogte, al dat gevoel bombast noemen, droomerijen of fantazietjes?
Toen had Zeelt 'm geantwoord, tegen den spattenden golfslag van z'n laai-hartstocht in, kalm, met drukkende, ingetoomde bedaardheid, dat ie 'n fantast, 'n dweper was; dat ie op die manier geen sterveling kon laten voelen, wat er voor edels was in al die vernietigingsplannen van de anarchisten. Want àl die Kommune-mannen waren toch òok eerst uitgegaan van doorwerkte politieke ideeën, van georganiseerde verhoudingen. Nuchterder liet Zeelt 'm voelen, hoe zij juist op vreeselijke wijze bewezen hebben, dat tegen de kapitalistische macht, zooals ze nù is, niet te vechten vàlt met wapenen, met vuisten, met petroleum, en nu door hùn misslag juist mooi uitgekomen was, hoe men martelaar, maar daarom nog geen hervormer kan zijn.
Toen was Hein weer kribbig opgevlogen. Hij, zich in 't leven voelend schuchter, benauwd, hij kon, losgebroken eenmaal uit z'n
| |
| |
beklemming, stijgen tot de rijpste spreekvrijheid, die ineens open spleet z'n natuur, in z'n dubbelen kronkel van satanische zielsgisting en kinderlijke weemoedsliefde. Bij 't kouê gepraat van Zeelt, 't berekende gedraai van z'n woorden, werd Hein wild, dwepend, met de sterkere verhitting van al z'n voorstellingen en droomen. Al wat Zeelt 'm zoo leerenderwijs wou vertellen over vorming van vroegere samenleving, over voortbrenging en groei, wist ie. Dat gegapt-geleerde, zonder 'n aârtje gevoel ertusschen, lesjesachtig ingestampt, verachtte ie om zijn dorheid. Zelf had ie óók brandend doorleefd in z'n verbeelding, die vroegere vormen van bestaan en leven, en nooit zou z'n haat tegen de beschaving, of wat daarvoor doorging, juist zoo diep en geweldig zijn, as ie dát niet doorgrond en gekend had; maar stil voor-zich-zelf, op zijn manier aansprekend en levend in zijn verbeeldingsbeweeg. Ook hìj begreep, dat 'n wijziging in de voortbrenging, 'n harmonische regeling van arbeid, beter leven bracht, maar dwang, baasje-spelen onder 't praalwoord: gemeenschap kon ie niet luchten, wou ie niet, nu niet en nooit.
Zeelt had, moe door 't heen en weer gedraaf van meeningen, gezegd dat ie dáárop niet meer zou antwoorden; dat Hein, als uitzondering wel, 'n door en door oprechte, zeer gevoelige, maar verdwaalde proletariër-anarchist was; en ie niet alleen uit woorden, maar ook uit z'n meevechten, in de-bres-springen overal, begrepen had, hoe alles ècht in 'm leefde maar toch z'n kijk op menschen en dingen valsch was; dat ie maar doorsloeg als droomer en fantast, met 'n warmen kop en 'n warm hart tegelijk; dat de socialisten, als kenners en begrijpers van de werkelijkheid, zooals ze was, overal om hen, toch pas de idealisten waren, praktisch allereerst; die alles grondden op 't werkelijke in maatschappij en individu; wien al het gedroom, gezwets van moed en nog eens moed knapjes verveelde, en al 't held-geleuter, dat gedachten-gestoei zooals de gevoeligsten onder de anarchisten dat uitflappen, eigenlijk hun kouêkleeren niet raakt. En toen Hein met Veeges was komen aanzetten, had Zeelt geschaterd, op z'n frazen-moed gewezen, en gezegd, hoe tusschen Hein en dien man tenminste dit innige verschil bestond, dat Hein verteerd werd door gevoel, z'n diepe, snakkende jeugdliefde, z'n ziel zengend van hitte-hartstocht, die smachtte in 'm, en in Veeges den anarchist, alles berekend, kunstmatig was, valsche opwinding, kunstmatige woordpraal, kunstmatige hartstocht, 'n steenkille natuur, hard, wreed, hondscher dan de schokkigste bourgeois.
Inhamerend z'n woorden, had Zeelt 'm verder gezegd alles kalm te overdenken, en dat ze elkaar nog wel eens zouden spreken. Zoo toevalig had ie 'm te verstaan gegeven, dat ie met juffrouw Eva ook strijd voerde, net als met hèm, maar die weer heel anders tegenover 'm stond. Dol verlangend was Hein inééns, te weten wat ze dan wel dacht; maar Zeelt had 'm koeltjes gezegd, dat ie haar dat zelf maar eens vragen moest, dat Eva volstrekt niet trotsch was, heelemaal niets had van 'n rijk vertroeteld nufje, integendeel
| |
| |
veel bepeinsde, machtig en veel voelde. Toen had Hein 'm nog éven gevraagd, of ze dan geen afschuw voelde van socialisten of anarchisten; maar Zeelt had z'n schouders opgehaald en kort weer gezegd: - Vraag 't zelf.
| |
III.
Heel gauw kwam er gelegenheid voor Hein om Eva eens apart te spreken. Bij Bresser was 't heele personeel al drie weken werkeloos. De winkel doodschte kil in doozige hokkigheid. Hein kwam leveren voor z'n baas en liep zacht fluitend, de leege werkplaats in. Toen ie niemand zag, ging ie terug en klopte aan 't kantoor ernaast. Eva maakte 'm zelf open. Hein wist zich bijna niet te houên van vreugde, en zei van bedremmeling niet eens goeie-morgen. Zacht-lachend, voelend z'n verbazing, vroeg z'm in te komen, achter 't hekje uit en te gaan zitten. Zeelt had nogal met Eva over Hein gesproken. Op de werkplaats was hij de éenige waarmee ze weleens vertrouwelijk praatte. Z'n langzame, koele doen vond ze soms te gemaakt, maar toch kende ze Zeelts oprechtheid en stijgende warmte in alles. Zeelt had haar in de vertrouwelijke babbelarijtjes iets van Heins vulkanisch karakter, van z'n uitbarstende, toch droomerige en èrg onbewuste naïeve natuur verteld, van z'n diepen en breeën hartstocht voor muziek, en ‘voor alles wat de hóógte inging’, - had ie er lolligjes bij geklemtoond. Eva had al lang verlangen gevoeld iets meer van dat brandende karakter, die ziedende koortsziel te hooren. Al lang had ze gezocht naar 'n ontmoetinkje, om 'm te zien uitpakken, spontaan heelemaal, zonder dat ie begreep waar 't haar om te doen was. Uit vrees dat haar vader in 't midden zou komen, had ze 't telkens gelaten, toch met voornemen 't niet op te geven. Met haar rag-fijne intuïtie, voelde ze 't zachte, tembare, 't weeke in dien woesten, stoer-wilden kerel, voelde ze 't droomerige, teêr geschakeld tusschen 't spannende van z'n passies. En in z'n heesche stem had ze gehoord 't bevende, overslaande timbre van kracht en teêrheid, van gloeiing, mankracht en kind-openheid, naïef en diep.
Ja, als ie sprak, pakte ie haar heelemaal; in z'n toon dreigde dat vaste, energische; uit z'n oogen gloeide iets hevigs, iets geweldigs, en dan plots weer kon ie kijken zoo kinderlijk, zoo verlegen. Vandaag trof ze 't, dat zij allèen op kantoor 't werk moest nazien. Op de sorteertafel lag, onder 'n hoogtetje van dekseltjes, haar schetsboek. Juist bezig was ze 'n paar kinderschoentjes te teekenen, - èèn staand, ingezakt-verkreukt, 't andere, liggend tegen 'n grijs stemmig doekje, dat ze er achter gespannen had, om 't wilde licht van den behangmuur te breken. Hein vroeg ze, of ze nog èven 'n paar krabbeltjes mocht doen, 't was háast klaar, ze zou 'm dan onmiddellijk helpen.
Bedremmeld, in al z'n ledematen verstijfd, zoo alleen te zijn met
| |
| |
juffrouw Eva in dat besloten, kleine kamertje, had ie iets heescherigs uit z'n keel geschraapt van ‘O zeker’, en was ie in den hoek bij de brandkast, achter Eva, voorzichtig-stijfjes blijven staan, z'n hoed, dien ie midden op 't zeil gezet had in de eerste verwarring, telkens met z'n voet schuchtertjes tegen den rand achteruitstootend, meer den brandkasthoek in.
Nooit had Bresser 'm achter het hekje gelaten, en ook nù voelde ie zich gejaagd en beschaamd, bang dat de juwelier straks zou oploopen, 'm vragen wat ie hier kwam doen, buiten 't hek. Maar de kalme zekerheid, waarmee Eva al 'n paar maal 'm gezegd had te gaan zitten, gaf toch 'n beetje rust, minder angstgevoel straks beleedigd te zullen worden. Eva was bijna klaar met d'r laarsjes. Met 'n paar dikke pastelkrijtjes, krabbelde ze doezelig in 't ruig-blanke papier van haar schetsboek, telkens lichtvalletjes tusschen kreuken en rimpels op schoentjes in de teekening verfijnend, in drang tot verinniging van 'n sober stilleventje, dat ze lief had om z'n herinnering. 't Waren de schoentjes van haar jong gestorven, dottig broertje, dat in teêrheid, in kopje, in lijn, zoo op haar geleken, van wien ze àlles teekende wat hij gedragen had. De schoentjes op de groote, zwarte sorteertafel, die koud in 't licht stond, schenen gerimpelde ouêvrouwen-gezichtjes, met afgejakkerd, uitgedroogd vel, en hier en daar 'n glimlicht op de verkreukte trekken. Ze wou er leven in brengen; al 't fijne geweef en gespat van licht op kreukjes en inzakkinkjes teêr opvangen en laten vloeien in de teekening; ze wou heel dat stille gevoel van die kleine knooplaarsjes vóór d'r, in hun uitgeloopen innigheid, op de teekening verdiepen, zóó dat er 't zieltje van haar broertje uit groeide, met z'n meevoelen voor haar, toen ie nog leefde, stoeide en solde op d'r schoot. Even voor Heins inkomen, had ze alles van zoo'n stemming àngstig-lief in de schets vastgehouên, zooals ze elk stuk van hem teekende, met 'n heelemaal weggaan in atmosfeer, werkend met lichte krasjes en streepjes, dat als fijn gepeins door 't zachte gekleur liep, alleen óm haar voelend 't kleine, verjoelende leventje, dat nu stil was, voor altijd wèg.
Ze merkte dat Hein nu en dan éven 'n glunderig-bang kijkje in haar werk gooide; ze voelde 't, en ze kòn niet meer. Ze zou maar ophouên, z'n werk vragen, en onderwijl zoeken naar 'n beginnetje om Hein los te krijgen. Maar dat zoeken en loskrijgen wou ze verbergen achter 'n slordig vraagtoontje, heelemaal uit 'n anderen hoek van haar gevoel.
Plots zilverde òp haar stemmetje, luchtigjes de stilte dóôrklinkend:
- Meneer Zeelt zegt me, dat u zoo'n idealist bent... is dat zoo?
Direkt voelde Eva de onhandigheid van haar begin, 't stijve, schooltjesachtige gevraag. Hols verschoot van kleur.
- Idee-alist juffrouw?... ja... wat meent u?
- Nu ja,... idealist,... 'n groot woord,... ik meen dan meer, iemand die altijd droomt van dinge die toch nooit gebeure zulle.
Sip keek Hein voor zich; wat moest ie eigenlijk antwoorden?
| |
| |
Hij idealist, hij, nakende versteller, idealist? Wat méent ze toch? - Nog onzeker bracht ie uit:
- Ik begrijp niet goed wat u bedoelt, juffrouw. Ik weet niet wat dat eigenlik is,... ik bin 't ook niet,... en droome doe 'k alleen 's nachs.... heel èrg soms; wat 'k voel of denk, is voor mij zooals 't is, en omdat 'k nou anders denk over dinge als u bijvoorbeeld,... bin 'k dáarom idealist?
Eva begreep z'n schuchtere ontwijking van 'n naam dien ie niet eens goed begreep. Maar ze wòu nu eens stijfjes-dwaze vragen doen, net of ze was 'n nuffie, om 'm 'n beetje los te krijgen.
- Dàt juist niet meneer Hols, maar wat u denkt, maakt u tot iets,... tot 'n utopist, zooals meneer Zeelt zegt;... ik heb gehoord dat u en uw geestverwante de héele wereld zouê wille omkeere, niet?
Het laatste zinnetje vleide Eva er zoo liefelijk bij, dat Hein dacht: 't gaat bij haar warèmpel over 'n kopje thee mèt of zonder suiker. Eva voelde haar plat begin, haar burgerlijken plotselingen aanval, maar ze wou, wòu mal en nuffig zijn. Toen ze uitgesproken had, was Hein in 'n breeën lach uitgebarsten; heel z'n stijve bedremmeldheid was weggekitteld.
- Ik mot om u lache, juffrouw; ik die 't met mezelf al járe niet éens kan worde over hééle moeielijke dinge, waarover 'k loop te tobbe,... ik wor door u maar inéens voor 'n beslissing gesmakt: spreek!... Och juffrouw, ziet u,... ik weet zèlf niet goed hoe dat loopt... ik weet 't zèlf niet, werátje!... Ik wou alleen maar, dat de mensche veranderde,... dat ze wat beter voor mêkaar werde, en niet zoo trotsch, zoo ijskoud en zoo uit-de-hoogte met mêkaar omginge!
- Dus u wil ze dan toch eerst verandere, vóordat u ze vernietige wil?
- Maar juffrouw, dat zijn weer van die groote woorde,... ik verwerk dat allemaal heel anders,... 't klinkt zoo ongewoontjes, zoo ophakkerig, zoo snorkend, als ik 't u zoo hoor zègge... Zeker voel 'k dat de heele maatschappij niet deugt en dat de ellende overal zoo groot is... ziet u, en de armoe zoo vreeselik... vrééselik!.. en dat de boel zoo oneerlijk is ingericht, om van te huile, ziet-u?
Hein wou nog wat zeggen over schijn-fatsoen en schijn-goedheid van menschen met duiten, maar hij durfde niet verder, hij was bang zich te vergeten. Hij begreep niet goed de zachte vraag-belangstelling van Eva; nog minder, dat z'm juist wou loskrijgen, zien opvlammen, zooals ie was en dacht, zooals ie zich bij Zeelt gaf. Eva voelde dat ze nòg meer prikkelen moest. Wát zij of hij zou zeggen, kon haar niet schelen, als ze hèm maar eens zag. Voort draaide ze weer in een zacht, tartend verzet:
- Maar meneer Hols, er is toch ook zooveel moois in de wereld, niet?... zooveel goeds en schoons. Hoe wille ze dat nu alles onderstebove keere?... Houdt u niet van mooie schilderije, van muziek en mooie boeke?.... Dat zijn toch dinge die góed en schoon zijn, en waar ieder van geniete kan, als ie maar ziel heeft!
| |
| |
Hein voelde plots iets koud in 'm worden. Was dàt nou zijn juffrouw Eva, met die oppervlakkige praatjes, zulk burgerlijk dametjes-geleuter?... Of be-ironizeerde ze 'm? Toch zou ie antwoorden alsof ze 't meende?
- Maar juffrouw, hoe komt u er toe, dat iedereen van àl dat moois kan geniete?... Met de grootste moeite kan ik es naa 'n koncert gaan,... en wat weet ik dan nòg van muziek af?... 't is maar 'n gevoel van vreemde, huilende dinge in me, as 'k tone hoor... En schilderije zie 'k nooit,... wanneer?... as 'k op de fabriek zit?... en met wie?... Wie leert ons zien?... wie gaat met ons mee?... Is niet àl dat mooie alleen te geniete voor de lui die geld hebbe?... Zijn we niet uitgeputte kerels, die alleen deuge as we hande an ons lijf hebbe?... Is 't niet maar toeval, as 'r eens 'n enkele onder ons is, die iets echt vóelt voor 't mooie in de natuur?... Ons heele leve toch, juffrouw, is uitslove, wérke, plóetere tot je d'r bij neervalt!... Daar heb u geen begrip van,.., dat ken u alleen van hoore zegge!... En dan in ons vak, waar nog wat verdiend wordt... maar duizende en duizende arbeiders onder ons, juffrouw,... die hebbe erger dan 'n slaveleve, al lije ze niet wat-je-noemt honger!... Overal is ellende en armoe, overal is verzet en lust tot oproer, overal strijd!... Zie juffrouw, ik kan u dat niet allemaal zoo advokaterig netjes zegge, maar 'k voel 't verschrikkelik!... Ziet u?... 't lijkt zoo gauw 'n leege opwinding, omdat 'r zooveel lafheid en holheid onder al de mensche is... Geloof u maar niemand,... heb maar eerst de echtheid van z'n woorde gevoeld,... de eerlikheid as ie zegt dat ie haat, dat ie verafschuwt; as ie zegt dat ie lief hèt... Ziet-u?... want asje niet dol bint van levenskracht, dol van liefde, nie dol bint van wat je verpest, vervloekt, waar je gloeiend en snakkend aan vastzit mit je heele ziel,... dan... dan is 't maar namaak,... leuteringe van lui die óók meelìj voele, òòk iets wille meestottere mit valschheid en schijnheiligheid!... Maar kom u eens in kringe... ziet u?... waar je an de ooge, an de gezichte kan zien, en an de dade, dát àlles, alles diep meenes is,... kom u's onder de werkliede, dan zal u schrikke, dat kerels mit zooveel gloed, zoo veel vuur in hun lijf, motte opgeleefd worde door de trappe die ze van alles krijge!... Och juffrouw, òns leed, die smart en teleurstellinge voelt iemand nà zooals ze zijn... Nee juffrouw, dat kan u niet meene,... de arbeiders hebbe niks geen schoon;... ze wete, ze begrijpe niet eens wàt u bedoelt, en enkele die 'r na snakke... ja ziet u,... d'r zijn d'r die de helft van d'r leve wille geve, om te leere, te voele, om te zien... die 'r zoo oprecht en die na verlange!
Plots hield Hein op. Op 't luister-strakke gezicht van Eva trilde 'n licht glimlachje. Met schrik zag ze 't verbleekte en beklamde gelaat van Hols 'n beetje vertrokken, plots stil. -
- Wat doet u?... waarom houdt u ineens zoo op? - vroeg ze onthutst.
- Och juffrouw, dat lachje daar van u hindert me 'n beetje,
| |
| |
doet me pijn,... ik weet wel dat u 't allemaal 'n beetje, - of 'n hoop frazerig zal noeme, maar ik zweer u, dat ik me voor u uitgestort heb... als u me voele wil en doorgronde, dan zal u zien, dat ieder woord 'n diepe, o zoo diepe overtuiging is... Ik weet, dat al die mensche as u niet voele wat wij voele, niet denke, niet verlange wat wij verlange... Ze denke altijd maar: hersenschimme, hersenschimme,... en zoo zag ik ook u lachje, nie-waar?
Eva woelde onrustig met 'r klein handje in haar kapsel-kuif. Haar mooi gezichtje was zacht-rood bebloosd van warme luister-inspanning; de groote droomoogen fluweelden starend Hein aan. Plots kwam er licht getril om haar dun mondje en haar oogen staarden niet meer; 't donkere brons-gouê geglans erin fluweelde wèg in zachtheid. Er was wat bevende weemoed in haar stem toen ze zei:
- U vergist u erg, meneer Hols... ik heb even gelache, omdat ik uit uw laatste woorde begreep, dat u toch òok 't mooie verlangt,... en toen dacht ik bij mezelf,... heel eventjes maar: verlange naar 't ideale, 't schoone, dat is toch 't mooiste op aarde.
- Wat meent u juffrouw?
- Wat ik meen?... niets anders, dan dat ik alleen voor de schoonheid voel... Ook, dàt kan nu 'n beetje frazerig door u gevoeld worde, maar ook ik verzeker u, dat dit m'n eenigste liefde is in m'n leve... Mij is alles onverschillig, buiten dat... Ik verlang de ellende niet te zien,... in rijkdom zie 'k óok ellende... en misschien dat juist rijkdom en bezit de menschen zoo laag gemaakt heeft... Ziet u?... ik zou altijd véel wille geve van wat 'k heb,... maar 't leelike van 't leve wil 'k niet zien,... en toch voel 'k voor wat de mensche het ‘werkelike’ noeme,... weet 'k, dat ieder mensch hèel gewone dinge doen mòet... en vreeselike hekel heb ik aan z.g. poëzie-ellende... knussige sentimentaliteit... aan armoe-elegietjes... boe! boe,... aan hutjes-gepoëtiseer.... bezinging van soberheid en eenzaamheid... a la Israëls,.. toch opstrijkend geld... met drama's van arme ziele... tobbers...
- U verlangt dus alleen mooiheid;... maar voelt u dan niets voor uw medemensche?
- Zeker heel veel, maar op 'n heel andere manier als u;,.. 't Zou mij niet kunne schele of de mensche stoffelijk 't bèter krijge,... ja heusch, beter ete maakt 'n mensch tòch niet gelukkig?... dat geluk zit toch hèel ergens anders... Wat voor innigs en moois zit 'r nou in al die speeche,... in al die vechtpartije, en kibbelarije, in die miserabele politiek,... in dat holle gezwets met opgeschroefde volksliefde, waar je regel voor regel de malste beeldspraak kunt uithale, als je maar lust hebt precies na te gaan wat er staat?... Vindt u 'n woud nu niet veel grootscher?... en de zee?... en vindt u zoo'n stille stem, uit 'n heerlijk schilderij, of uit 'n ander kunstwerk nu niet veel goddelijker dan àl dat drukke gepraat?... En ziet u nu niet veel liever de goddelijke natuur overal, óveral?
| |
| |
- Maar juffrouw, waar denkt u toch an?... wat 'k zeg is heelemaal persoonlik, ziet u?... maar 'k voel, ziet u, dat men niet zóó laag moet,... ja ik weet 't niet, ja toch... ik weet 't wèl... ja, ziet u, op die strijd om 't stoffelijke neerzien,... want dat is toch maar bijzaak voor òns ook;... ziet u, we kenne zonder dat, 't hoogere, dat mooie dan, wat u bedoelt, niet bereike, ziet u,... en in de natuur,... ja, ziet-u,... daar voel 'k vreeselijk veel voor... o juffrouw, daar ben 'k zóó dol op... maar och heere-jé, 'k voel in de natuur juist dàt leed van de mensche nog honderd maal erger,... 't woelt dan nog veel geweldiger in me... ziet u, dat gaat zóó-maar niet om te zegge!... d'r gebeurt dan zooveel in me... ééé... ja... ziet u...
Hein kon 'r niet uit, er stokte iets in z'n keel; elk woord dat ie had gezegd, voelde ie bevriezen in z'n ziel. Hij had iets dors, iets stroefs gevoeld plotseling, dat eerst niet in 'm was. Op Eva's gezicht had ie weer 'n lachje zien schamperen, heel fijntjes, maar hij doortastte 't als een vijandigen spot. Onder 't spreken had ie alleen op dat fijne prachtmondje gelet, en op die licht-uitstootende oogen, alsof ie 'r in moest vallen.
En heel haar zittende luisterhouding, met dat wisselende gekijk van haar vreemd-mooi gezicht, dat lachen éven, in schalkschlevendig gespot van haar telkens éven zacht samengeknepen oogen, en dan direkt weer dat gestaar, alsof ze hing aan je lijf, aan je ziel, dat doorgeboor in wat je zei en wat je voelde vanbinnen, had 'm dol verlegen gemaakt. In z'n opwinding was ie onder 't spreken vlak naast haar gesprongen, met éen hand op haar stoel. En toen ie opgehouen had, voelde ie inèens hoe schaamteloos en indringerig hij daar stond. Voor 't eerst zag ie hoe onrustig ze met haar wit, klein handje peuterde aan de kraaltjes om haar hals. En plots rook ie, zoo vlak bij 'r, weer 'n geur uit haar kleeren, als ie geproefd had 't eerst, toen ze hèm voorstond tegen Swarthuizen; 'n geur dien ie nooit vergeten kon, zoo iets zoets en weeïgs, zoo iets vreemds dat ie ervan geduizeld had. En nou had ie weer ineens dien geur in z'n neus, dat wonder-zoete, dat 'm gek van geluk en opwinding kon maken, als ie 'r alleen maar aan dacht in al die maanden dat z'm niet had aangekeken.
Eén momentje had ie'r plots brutaal willen vragen, of ie 'n stukkie van d'r kleeren mocht scheuren, en 'n paar dotjes uit d'r bontmutsje mocht trekken, dat ie naast 'r op 'n stoel zag liggen. Maar gauw kwam ie tot zichzelf toen ie 'r aankeek, hèel even, en 'r daar ernst-droomend zag zitten peinzen, in dat doodsige, strakke zwart van haar sober japonnetje. Wat slank, wat zacht en wat heerlijk vond hij 'r zóo, weggedroomd in-zich-zelf, heelemaal hèm niet meer wetend, zacht trekkend aan de bloedkraaltjes om d'r blanken hals.
Met oogen neergeslagen, overwimperd in zachte pracht, leek ze, in den doffen blauw-zwarten glans van haar wild kapsel, 'n indische prinses, peinzende vrouw van goddelijken ernst. Haar strenge wenkbrauwen, donker beboogd in 't bleeke gezicht, dat in z'n fijne
| |
| |
schoonheid voortdroomde 't licht in, krampten samen soms, zacht even, tot ze opkeek, met rondom weemoed in 'r kijk. Om haar teêr-schoon hoofdje krulden, grilliger vóór de ooren in stoeienden sprong, losse prachtharen, meelijnend 't fantastisch mooie van 'r heele verschijning.
Nog had ze geen antwoord gegeven.
Zóo, in z'n pijnlijk zoeken naar woorden, vond ze z'n stem nog inniger, z'n onbeholpen gebaren, die mee uitdrukten 'n woord dat zoek was, nog typischer. Er kwam 'n zacht-kleurende gevoeligheid op z'n gezicht, en in heel z'n wezen lag angst voor eigen grofheid en hoekige lompheid. O! ze voelde zoo iets heerlijks in die halve gêne, dat worstelen met fatsoen, bang ingehouên, en dat zich-zelf-willen-zijn; zoo schuchter, kinderlijk dat stamelende soms, dat veel dieper vòelen dan zeggend hakkelen. Ze zag in 'm opgloeien dat breeë sentiment, dat uitslaande, gesmoorde verlangen, gestameld in iets dat 'm heelemaal beet had, maar ie niet zeggen kon, eruit als 't kwam beklemd, verkneusd soms.
Toch wou z'm nog even dòorplagen, al meende ze 't meeste ervan. Ze had 'n heerlijk gevoel voor 't week-schuchtere in dat stuk vuur, dat beschroomde, terugdraaiende, intoomende wèggeaai van z'n drift, z'n uitlaaienden hartstocht. Ze wou 'm nog even zien doorgaan, zooals in 't begin; dat was 'n triomf geweest. Heelemaal wou ze den vollen klank van z'n smachtstem nog eens hooren.
- Och ziet u, ik hoù niet erg van debatteere, die woordvangerij vind 'k allemaal zoo grof, zoo gevoelloos,... en al dat prate... Och... door diep denke en diep voele alleen, kan men eerst 'n klein stukje zuiver van z'n innerlijk leve zegge,... dat andere openbaar gepraat is allemaal gevatheid, handigheid en heeft toch niets te make met wat ieder heel stil voor zich zelf voelt... Dat kan alleen 'n kunstenaar weergeve, en de grootste redenaar is, wèl bezien, toch maar 'n prater, en geeft toch alleen allemaal uitwendigheidjes van ons voele... Om 't sukses, geblaas en getoeter bij 't volk, geef 'k niets,... 't volk grabbelt altijd in plathede,... en ieder die de slag heeft in grappige vorm te zegge wat 't zelf denkt, wordt toch maar toegejuicht... En dan,... nu kom 'k 'r weer op terug... d'r zijn onder de mensche maar enkele uitverkorene; dat zijn de groote kunstenaars... en dan enkele die uitsluitend wille leve voor de schoonheid,... 't mooie,... U bent nu iemand, misschien met 'n beetje meer liefde voor 't mooie,... maar de andere vechte alleen om meer éte,... om beter bestaan.
'n Oogenblikje hield ze op: ze had gesproken, Eva, snel, in één adem door, alsof ze opgejaagd werd. Zacht gerekt liet ze 'r op volgen:
- Hemel, mijn heel leve lang heb ik nog nooit zóó 'n speech gehoûe!... U moet 't maar neme zooals 't is... ik ben geen praatster.
Hein voelde dat ze weer uitgedraaid was op 't zelfde. Had ie dan zoo zeker gezegd, dat in zijn klasse niets gevoeld werd voor wat Eva 't mooie noemde?
| |
| |
- Ziet u nou 's hier juffrouw.... 'k begrijp heel goed, dat wij, mêkaar toch nooit en nimmer kunne verstaan... U voelt alleen voor 't mooie,.... 't hooge,... 't ideale, en waar ik voor voel, mit m'n heele ziel, is iets doods, iets zonder leve,... iets lagers, iets heel grofs en plats, niet waar?... Dat noeme ze allemaal érg stoffelijk, jacht op voordeel;... ú en uw vriende voele allen iets hóógs,... iets waar wij ploeteraars te plat, te nietig en te grof voor zijn... Ja ziet u, nou kan me uw lach niks meer schele,... want 'k voel al lang iets in me ontdooie;... ik zou inééns wel in u wille overstorte, wat 'k voel, en duizende met mij, dúizende, hoort u!... die allemaal zoo maar vechte voor hun brood, maar vloeke tegen 't lot, dat hun vastgebonde heeft aan hun mole, in de fabriekshel... O juffrouw! ik wou u wel es híer in me binnenste trekke, om u, als ik zelf heel kalm bin, es te late voele wat daar binnenin brandt en woelt... U zou zien dat ik en honderde mit me, dolgraag wille geniete van alles wat mooi is... Ziet u, en als 'k nou goed naga wat u straks gezegd heb, dan voel 'k toch àldoor maar dat verschrikkelik wreeë in uw spreke... Ziet-u, ik hoop maar dat de juffrouw 't me niet kwalijk neemt,... maar ik zou nooit zoo iets wille voele;... mènsche zijn toch altijd meer dan schilderije;... en 'k voel alles, àlles voor 't geluk van m'n getrapte makkers, ziet-u?... en voor hun verongelukte kinders en vrouwe;... de maatschappij is toch óók natuur,... waarom alleen nou wóud, bóome, landerije of zee?
'n Oogenblik bleef Hein stil; er dreef starre geestdrift in z'n oogen. Alsof ie zàg wat ie zeggen wou, ging ie voort, zacht:
- O, d'r zijn nachte juffrouw, dat 'k geen óog dicht kan doen,... dan droom 'k van alles, àlles... en van wat mooi is ook, ziet-u?... Dan heb 'k zulke rare dinge in me hoofd, en dan inééns zie 'k boome,... en stukke wei, zooas 'k ze gezien heb as de zon onderging,... of zooas pàs, zoo'n heerlijke hemel,... nèt brand achter de winterboome, mit van die luchte, as góud, diep, ziet u?... met groen en met rood!... nee!... met allemaal andere kleure, die 'k zóo weer voor me zie, ziet u?... en dan leg 'k wakker, en dan zie 'k nòg meer,... en dan ineens gaat 't weer weg, dood, nèt of 't voor me wègsmelt, al dat zinkende goud,... en dan zie 'k weer om me heen, en dan... alles is zwárt;... ik zie m'n arm zusje, d'r afgetobd hoofdje, en al 't leed om me heen, zoo scherp, zóó schérp... om te huile ziet-u!... Dan ga 'k met rooie brandooge naa fabriek, dan zie 'k m'n makkers om me heen;... ziet-u,... daar staan ze in één werkkoorts... Waar kenne ze ánders naa grijpe, dan naa wat vlak bij ze is... en toch,... gaat u mit ze mee, dan ziet u niet alleen maar werkdiere onder ze;... dan moet u ze hoore, en u maar es luistere na wat ze verlange, hoe ze wille dat hun gezin hóoger-op komt,... hoe ze wille leere,... hoe ze snakke naaiets dat hun verklaart hoe ze uit hun slavernij kenne komme... En de andere?... ze zijn zoo verdierlijkt gemáákt, juffrouw,... ver- | |
| |
stompt, doordat nooit iemand iets voor ze voelde, oprecht,... met èchte liefde!...
Waarom juffrouw, zouê al m'n makkers en àl de arbeiders niet nèt zoo goed 't mooie van 'n schilderij kenne voele,... of van 'n mooi boek, as de mensche uit ùw stand? Ik vin, ziet u... nog véél béter kenne ze 't,... omdat ze veel meer geteisterd en getrapt zijn,... véél dieper méevoele, meeverstaan, as d'r iets tot ze spreekt van 't smartelijke uit 't leve,... hóe ook hoog gemaakt of geïdealiseerd zoo as u 't noemt, juffrouw... As men ze maar opvoedt,... niet dood knelt tusschen dagelijksche zorrege, en nog es zorrege enne niet alleen net-éve laat leve,... met nieuwe zondagsche broek, mit wat meubelijes en mit 'n verlokkend spaarbankboekie,... om te bewijze dat ze 't nog zoo kwaad niet hebbe... En... gelooft u maar, die goeie onder ze, die 'n beetje wete wat ze noodig hebbe, late zich niet meer zóó tráppe... Ze begrijpe langzamerhand al 'n beetje, dat de rijke allemaal leve van hùn arbeid, van 't geld dat hùn toekomt,... dat onder de rijke ze kuustenaars kenne worde, omdat haarlie ouêrs ons zwoegers niet géve wat ons toekomt... om zich ook te ontwikkele;... omdat ze ons bestele... echt bestéle, en daarmee zich zelf en hùn kinderen believe!
'n Oogenblikje bleef Hein weer stil. Z'n oogen traanden van geestdrift, en z'n mond lachte breed en bezielend. Daar stond ie, z'n handen nog in béweeg. Van Eva zag ie alleen oogen, oogen starend diep uit donker-fluweel van schitter-appels. Roerloos zat ze. Doorgaand, zachter, begon ie weer:
- Nee juffrouw, u weet niet hoeveel wij naa 't mooie, 't hooge verlange... o zooveel... maar 't zwaar gezwoeg maakt ons dood en, put ons uit... Luister u nòg es... Ik wou dat 'k u heelemaal alles kon zegge,... alles dat niet leek op woorde van debatters die u zoo verfoeit,... ziet u,... alles van 't lijê van ons proletariërs in alle soort werk, waar nooit iets verheffends bijkomt... Ziet u,... 'r zijn wel sprekers die 't in 't openbaar behandele, maar dàt is 't niet,... ze blaze wel met woorde, maar 't gevoel 'r in,... waaruit ons dierlijk ploeteren mot spreke,... ons verdriet om àl wat we wille doen en nóoit kenne, ziet u?... dat is zoo maar niet te zègge... dat zijn heel mooie speeche juffrouw, maar god,... as 'k ze hoor, dan breekt 'r wat in me,... want... nee dat is niet zoo met mooie woorde te zegge.....................
Toen 'k laatst bij 'n avondwandelingetje,... uit 'n dorpshuisie... ergens in 'n laan, heel zacht en treurig op 'n orgeltje hoorde spele,... door iemand... die 'k alleen maar in halfduister heb kenne zien,... zoo éffetjes maar verlicht siet u... mit één kaarsie bóven 't orgeltje,... en die 'k daar hoorde mijmere in die donkere toetse,... zoo zacht... en... zoo verdrietig, en... en zoo plechtig,... toen ging 'r 'n rilling over me heen van kop tot teen,... want 'k voelde door alles heen... zoo zachies klagende mensche huile;...en inéens schoot in me: zie je, daar hè-je nou wat we voele, dat orgeltje huilt om
| |
| |
wat wìj huile... dàt knaagt nou in òns, zie je?... En toen 't klagende spele wegging,... zoo zachies allemaal, zoo zachies... nèt of 'r iemand zat te zuchte... en dan weer ineens zoo duidelijk en toch zoo in de verte,... alsof 't heelemaal uit de lucht kwam,... toen stond 'k as dóód...
En zóo juffrouw, heb 'k wel éens iets geleze, zoo mooi, ziet u, zoo krachtig, zoo breed en mééslepend, dat ik ook meedacht:... dìt ìs ook wat wìj voele, als we heelemaal opgaan in onze strijd om recht en liefde... Ziet u, u moet begrijpe, siet u... dat ook ik niet alleen hoor naar die afgewerkte speeche en debatte;... dat is nèt... da's net, of u ons worstele onder 'n glaze stolpie ziet... waarachtig,... dat binne wij niet met ons leve en wille,... maar dooie afdruksels van ons... Maar u,...u die voelt, die zoo veel meer weet en ziet as wij,... u mot dieper gaan as de oppervlakte... En dán voelt u wat we zoo hate en waarom we 't hate... O! as u es met me kon meegaan in buurte waar 'k geleefd heb en nòg leef, waar 'k ben opgegroeid... dan zou 'k u wel 's wille vrage, of 't 'n mensch daar kan uithouê,... of daar wel wezens leve die toch voele as ieder ander... En u zou niet meer zoo wreed, zoo egoïstisch zijn, om alleen maar 't mooie te wille zien... Ziet u, soms voel 'k zoo veel van dinge die 'k zie; 'k weet niet of 't allemaal mooi is.... en 'k begrijp heel goed, dat al die groote kunstenaars en mensche ùit ùw stand... ons wel in alles de les kenne leze, als 't op zien en op hoore aankomt van 't moois... Dat vind 'k juist zoo duivelsch naar, dat wij heelemaal buiten de wereld van dat moois geslote zijn!... En nu heb ik in de laatste tijd maar gedurfd, om zelf maar mooi of leelijk te vinde... Zeker, u zal me uitlache, heel dìkwijls ook,... en 'k weet dat 'k van u alles wel kan leere, maar 'k moet mezelf er maar doorheen helpe.... God juffrouw,... 'k denk wel's bij mezelf,... Hein, wie weet of jij ook niet ereis op zoo'n piano of orgeltje had kenne spele,... waar je zoo dol naa verlangt, of op zoo'n viool;... wìe weet of je niet es iets had kenne zegge van wat 'r in je omgaat, ziet u? maar dan lach 'k en begrijp dat 't allemaal maar malligheid is,... maar 'n ander keer dan vloek 'k op't lot, dat 't me zoo neergetrapt hèt,... dan hoor 'k, dat je al héél jong had motte beginne,... en dan denk 'k an me rampzalige jeugd ziet u?.. Maar nou heb 'k toch gevoeld dat ik toch wèl gelukkig kan zijn,... as 'k maar zèg wat me blij maakt of verdrietig maakt,... en as 'k heelemaal an me liefde mag denke voor wat arm is en voor wat 'r lijdt, ziet u?... al beteeken ik dan niks voor 'n ander, ziet u,... dan voel 'k me toch lekker warm en gelukkig vanbinne.... omdat 'k uit me zelf heelemaal verlang naar wat mooi en goed is.....
O juffrouw, als 'k dááran denk,... dan draait alles in me kop om... ik waggel van binne in me rond;... ik draai as 'n tol... Ziet u, dàt is me 'n genot, als ik maar mee mag strijê voor iets dat al die ooge om me heen gelukkig maakt... Want van de ellende weet u niks... niks... in al die krotte en kelders, en op de fabrieke en werkplaatse en overal in de stad...
| |
| |
En dan wou 'k dat u 's meeging met me, dan zou 'k u late zien,... en u late hoore 'n wereld van mensche die u niet kent,... en dan láter ga ik met u weer 's mee, als u me mee wil neme, naa 'n koncert bijvoorbeeld.... Eens heb 'k muziek gehoord... ze hebbe me verteld dat 't toen van meneer Beethove was;... ik ken geen noot muziek, ziet u?... maar godallemachtig juffrouw, wat heb 'k dát mooi gevonde!... ik durf waarachtig niet éens allemaal zegge, wat 'k toèn gevoeld heb...
Hein had plots afgebroken. Z'n stem klonk bijna niet meer; hij hijgde, er was gesmoorde, ontroerde naklank van z'n geluid alleen, En Eva had zitten luisteren, roerloos, in gansche verdwijning van lachtrekjes. Ze had 'm nou 's gezien. Hols!
Wat 'n stuk vuur, wat 'n gloed, en heelemaal zonder opwinding, zonder pathos. Hij zei alles juist stil, in de laagte, gesmoord, verstikt in gevoel, waar anderen schreeuwden, òpstijgend tot klimax. Hij had onhandig, stotterend nu en dan gesproken; soms had ie zwaar gehakkeld en dan inéens ging 't vloeiend, vol. Ze vroeg niet eens waarom ie ophield. Stil bleef 't om haar heen suizen O! ze voelde zich zoo ontroerd, en zoo droevig! Toen, langzaam, boog ze over de tafel, strak, met haar tangetje in de geslepen diamantjes schuifelend. Maar ze zag niets, niets dan gefonkel van kleine steentjes, in schittering voor haar òpschietend.
Hein stond beteuterd. Hij wist niet goed meer wat ie gezegd had; alleen herinnerde ie zich z'n laatste vraag of ze hèm dan meenemen wou. Toen ie nu, ontnuchterd door de stilte, om zich heen keek, zich voelde leunen tegen de brandkast, gevangen in dat deftige kantoortje van juwelier Bresser, dacht ie zich mal te hebben aangesteld.
Groote god, hóe heeft ie 't gedurfd, háár zoo iets vragen, die vreemde dame daar, de dochter van juwelier Bresser! Onrustig werkte in 'm de stilte. - Was ze gekwetst, juffrouw Eva? Zwaar zelfverwijt om àl z'n gebabbel dreunde in 'm op. God-nog-toe, wat zal z'n baas zeggen, als ze zich wreekt op 't werk!... Maar had ze hèm niet gevraagd, heel dikwijls, al maar wèèr?
Plotseling zei Eva zacht, midden in z'n onrust-gedenk, met zóó'n innigheid in haar zilver-stemmetje, dat ie 'r bleek van werd:
- Meneer Hols, ik wil werkelik eens met u meegaan, of bij u kome;... maar niemand mag me herkenne,... en u mag 't niémand zegge.
Heìn voelde zich lam van geluk.
- Wil u dat heus ereis doen? - vroeg ie zóó bedremmeld, dat z'm nauwelijks verstond.
- Zeker! ik dóe 't;... nu zal 'k 't werk nazien, en zeg uw baas maar, dat u door mij zoo lang bent opgehouê... Ik zal 't 'm wel vergoede met wat mooier werk, maar niets mag ie daarvan aan pa zegge!
Bij 't weggaan had Eva hem 'n stevige hand gedrukt, en op
| |
| |
straat herinnerde ie zich, dat ie naar d'r klein, blank pootje bijna niet had durven kijken.
|
|
Auteursrecht onbekend