Putmans manuael, dat is een kleyn pest-boecxken seer dienstelijck alle menschen

Dat XIX. Capittel.

Autheur.

HIer sal ick op het ghetrouste verclaren de Preservatijven, die ick selve menigmael geprobeert en versocht hebbe, over sesthien jaren soo inde Duytsche Steden, als oock tot London in Enghelant. Want ick en heb de Krancken noyt verlaten, maer hebse altijt met mijn eygen handen verbonden en ghenesen, al waren sy arm ofte rijck, Edel ofte onedel, ick hebse altijt trouwlijck by-gestaen, tot datse genesen waren: Daerom my oock grootelijckx van nooden was altijdt een goet Preservatijf, om uyt-wendigh ende in-wendigh te gebruycken, 't welck my (door Godts genade) en vele met my alsoo bewaert heeft, dat ick noch mijn wijf of kinderen, vande Peste noyt en zijn gheraeckt: daerom ick oock van meninge

[p. 48]

ben, die selve middelen als een gave Godts, de arme ghemeynte mede te deelen.

Ten eersten, soo heb ick my lange gepreserveert met mijne Familie, datse met my alle dagen nuchteren ghegeten hebbe een stucken Mirrhae, de kinderen soo groot als een kleyne Note, sy aten 't smorghens met haer eten tot een ontbijten, ofte sy nament smorgens vroech inden mont ende lieten 't versmelten, tot dat het alsoo op-gegeten was, sy wierden 't soo gewoont datse het konden eten gelijck als andere spijse of eenighe lieflijcke dingen, daer toe sy uyt vreese van sterven seer beweecht wierden. Ende aldus heb ick door dit slechten middel niet een maer wel hondert Huys-gesinnen gheraden 't selve te gebruycken, tot hare behoudenisse, die al mede (door Godts ghenaden) daer door bevrijt waren alsoo wel als wy, want sy begeerden altijdt te weten, wat preservatijf dat ick voor my en mijn Huys-gesin ghebruyckte, om dat ik dagelijcx ende somtijts wel dry malen by mijn Patienten ginck, om te visiteren, ende bleef nochtans (Godt ten voorsten) met mijn Huys-ghesin kloeck ende ghesont. Aldus hebben wy ons inde hant des Heeren begeven, ende sijn met dat selve vertrouwen behouden gebleven.

Ten anderen, soo heb ick oock wel voor mijnen Persoon ghebruyckt het Sal Absintij, 't welck aldus wierde bereydet. Ick verbrande de Alsem tot een Assche, ende maeckte van die Assche een Looge, dese Looge door Papier ghefiltreert liet ick in eenen verglaesden Pot op kleyn vyer drooch in sieden, ende bewaerden het Sout in een Glas. Door dit middel sijn wel hondert menschen met my gesont gebleven.

De rijcke lieden moghen het voorsz. Pulver Moybani bereyden laten, 't welck het schoonste pre-

[p. 49]

servatijf is datmen vinden magh, gheloove oock niet datter een beter Pulver bereydet kan werden, dat soo vel menschen in tijden van noot gheneest en preserveert als dat selve, smorgens een half dragma met witten Wijn in genomen, de kinderen na advenant, het is wel Duysentmael geprobeert.

Oock bewaert seer wel het bloet van een herte gedroocht, alle morgens van dit Pulver so veel in-genomen, als op een blanck legghen mach, meer of min na dat den Persoon jonck of out is.

Het Sout van Vrinae van een ghesont mensch, is het hoochste Preservatijf teghen alle Apostematien die inde Pest-tijden soude moghen aen-comen.

Der Boeren Electuarium.

Neemt vijf Vijgen, en vijf Noten, Sout soo veel als een Vijge, Wijn-ruyte soo swaer als twee Vijgen, dit soo langhe ghestooten tot datmen 't geen meer en kan onder-kennen: van desen Electuarium salmen s'morghens ende s'avonts in-nemen een Haesse-not groot, een kint na proportie.

Om dat veel menschen lust hebben het Gulden Ey te gebruycken, soo sal ick de bereydinge alhier stellen, soo als het in Duytslandt tot Preservatijf tegen de Peste ordinaris ghebruyckt wert.

Neemt een versch Hinnen Ey, blaest het witte daer schoon uyt, soo datter niet alst roode in-blijft, doet den dop weer vol Safraen ende papt de eynden wel dichte toe, laet dat Ey moy hert braden, fijn soetgens tot dat de Schale by na geheel bruyn is. Eenige nemen de schel niet van 't Ey, maer ick hebse altijt af-ghenomen, en dan met twee loot Wit Mostaert-zaedt wel onder een ghestooten, ende daer na dese volgende stucken kleyn ghestooten en gepulveriseert, daer onder gemenght uytghelesen Roode Mirrhae een loot. Diptam, Aron Sulpher, Aloe,

[p. 50]

en vanden besten Driakel van elck ses dragma, dit t'samen tot een Massa gestooten, ende daer van een rolleken ghemaeckt, en met Gout om kleet ende wel bewaert; desen Electuarium mach eenen langen tijt dueren, ende wert hoe ouder hoe beter geschat, ende indien de Compositie in 't toe-maken te hart wilde vallen salmen een weynigh Renschen Wijn daer by doen.

Dit Gulden Ey is by vele in Duytslandt in grooter eeren ghehouden, die daer van alle morghen een Boon groot eten, ende gaen daer op vrymoedigh tot den krancken in, ende staen seer wel daer mede.

De Boeren in Duytslant ghebruycken oock veeltijdts de Pestilents-wortelen die sy Roshoef noemen, om dat de bladeren van dat kruyt de Peerde hoeven gelijck sijn: Dese Wortelen schavense reyn, en snijdense in ronde stucken ghelijck als Haesse-noten, en leggense in goeden starcken Asijn, ende eten alsoo dry of vier stucxkens daeghs daer sy haer mede bewaren. Ende alsoo handelen sy oock met de Angelica, Enula Campana, Tormentil, Diptam, Valeriaen, en Ligusticum &c. Ende doen daer mede gelijck vande Pestilents-wortel is verhaelt. Ende soo konnen oock de arme lieden om een kleyn geldt becomen: een goet Preservatijf, ghelijck de Boeren Electuarium, ende den Wortel Negen-kracht, 't welck mede als gheseyt is, gheweldigh Preserveert in tijden van Peste, ende is een weerdigh stuck.

A.L.V. Dewijle den Autheur redelijck rijck is in 't ghedencken der Preservatijven, sal ick daer oock kort af-scheyden, ende alleene dit eenighe stucxken gedencken.

Neemt Gerectificeerden Balsum Sulphuris die met Oleum Iuniperi ge-extraheert is twee loot. Oleum

[p. 51]

ex Cornu Cervi twee dragma, Digereert het eenen dagh of twee, op dat het wel onder een vermenge, daer van neemt alle morghen vijf of ses droppelen in suycker ghemenght en op-ghegeten. Dits wel een vande alderbeste Preservatijven die te becomen sijn, want het weret alle Corruptien meer als geloovelijck is.