Putmans manuael, dat is een kleyn pest-boecxken seer dienstelijck alle menschen

Dat XVIII. Capittel. Vande Pulveren om de Pest te cureren.

Autheur

HIer sal ick op't aller getrouste verclaren het Gift-Pulver Moybani ghenaemt, 't welck by den Cheur-Vorst van Saxen veel Iaren is verborgen ende seer weerdigh ghehouden is gheweest, de bereydinge is als volght.

Neemt den wortel Valeriaen, een loot. Swaluwen-wortel twee loot. ende Heyternetelen-wortelen oock twee loot. polipodium beyderley Rad. Altheae, ende Angelica-wortel, de wilde en tamme, van elck twee

[p. 45]

oncen. De Basten van Kelder-hals-wortelen, dry loot. De Besien van 't Kruydt paris, ses oncen.

De bereydinghe van dit Pulver, ghenaemt den Duytschen Gift-jager, is aldus. De Wortelen sullen wel suyver gemaeckt ende kleyn gesneden werden, dan in eenen nieuwen verglaesden Pot ghedaen, ende met den alder besten Asijn dry vingers breet over-goten, den Pot salmen wel dicht stoppen met Tarwen-meel, en wit van Ey om loteren, ende dan op een kleyn vyerken wel sachtelijck op gekoockt, gieten den Asijn vande Wortelen af, ende drooght de Wortelen wel soetkens op, datmense tot Pulver kan stooten, dan salmen daer by doen ses-en-twintigh Besien van't Kruyt paris, ende bereyden tot een Pulver, daermen t'seffens een dragma van ingeven sal, de kinderen na advenant.

De deucht en kracht van dit pulver.

Is soo een gemeyne en krachtige Medecijn teghen alle Metalische, Mineralische en andere Vergiftingen, die den mensch in spijs en dranck soude mogen in gegeven werden. Het helpt van stonden aen den genen die vande Peste aen gegrepen werden, als de selve maer een dragma in witten wijn in-drinckt. Dit Pulver verdrijft het Fenijn, door Stoel-gangh, door braken en door de urynae, van onder en van boven, alsoo dat de deucht daer van niet wel en is om schrijven, alleen sal ick eenighe Noteren in welck dit Pulver een Experiment is.

Ten eersten soo isset goet teghen de Geel-sucht, tegen 't Braken en overgheven ontstaende uyt de Mage. Item, tegen de verstopte Milt, en tegen de Steen der Nieren, ende de verstopte Vrouwen stonden. Oock teghen de Vierdendaeghs en alle andere gemeyne Koortsen.

Het voldoet oock alle proeven, teghen allerhande fenijn van Arsenicum, Operiment, en Mercurium

[p. 46]

Sublimat en dierghelijck vergift, alsoo dat sich een yder daer over verwondert.

Dit Pulver is aldereerst van eenen Boer ghevonden, die daer na alderhande fenijn ghegeten heeft, in presentie vanden Saxischen Cheurvorst, die daer voor den Boer begaefde met een Ver-eeringhe, om dat hy 't den Cheur-vorst soude bekent maken, 't welck gheschieden: Wiens Doctoor dit Pulver noemde Pulvis Moybani.

Als ick het nu veel Iaren voor mijn experste stuck teghen de Peste ghehouden en ghebruyckt hebben, ende boven alle andere Pulveren treffelijck goet ghevonden hebbe, soo heb ick oock zijn deucht alhier niet willen verbergen, maer ten gemeynen nutte bekent maken, soo vele als my de Ervarentheyt geleert heeft.

Den Asijn daer de Wortelen in gesoden zijn geweest, kanmen met Honigh in koocken tot een Siroop, die dan tot veel dingen goet is. De Spetien van dit voorsz. Pulver werden op het Latijn aldus ghenoemt.

Valerianae, Vincae Toxici, ofte Hirundinaria.

Vrticae Minoris, polipodij, Altheae.

Angelicae Silvestris, vel Sativae.

Corticis Rad. Laureolae, Fructus seu Baccae, quae Paris dicitur, Aceti acerrimi.

Doch alsoo wy by andere Meesters overvloedigh vinden, verscheyden Recepten tegen de Peste, soo wil ick 't in 't corte by desen verblijven laten, die cort ende redelijck seker gaen. Ende de rest bevele ick den geleerden.

Andersins.

Den Wortel Negen-kracht, een dragma in Carduo Benedicten-water in ghenomen, ofte des Winters in Wijn, drijft den sweet gheweldigh ende 't Fenijn door den selven, alsoo datmense niet wel by

[p. 47]

een anderen wortel mach vergelijcken, die 't Fenijn soo aengrijpt, ende door den zweet uytdrijft, ghelijck als dese doet.

A.L.V. Het schijnt my toe dat den Autheur alhier een listighe practijck ghebruyckt, onder den name van den allerbesten Asijn, daer hy mijns oordeels, geenen Wijn-Eeck by verstaet, om dat hijse daer nae noemt Acetum acerrimum, welcken naem den Wijn-Eeck niet toe comt, maer veel eer den Asijn vande Antimony, want de Laboranten noemen veeltijdts de Acetum Antimonij crudi: Acetum acerrimum, ick twijfele oock gheensins of desen Asijn is den rechten Acetum Antimonij, want die alleen sonder eenige Additio, is in sich selven een machtigh Curatijf in peste, de wijlse het bloet gheweldigh suyvert, en drijft door den zweet alderley Fenijn, een yder sy daer op verdacht.