Putmans manuael, dat is een kleyn pest-boecxken seer dienstelijck alle menschen

Dat XVII. Capittel.

Autheur.

VVAt belanght de Pest-drancken, soo en heb ick tot noch toe gheen weerdigher dranck ghevonden als desen uyt den Theophrasto, wiens Descriptie aldus luydet:

[p. 41]

Neemt oprechten Spiritus vini (die gheheel wech brant, en van welcken in 't branden gheen Phlegma overblijft) vier Wtterse Pinten, den besten Theriac ses oncen. Mirrhae Electi twee oncen. Pestilentij wortel (Roshoeve in Hooghduyts genaemt) dry oncen. Sperma caeti, Terrae Sigillatae elck een loot. Hirundinaria twee loot. De Wortelen van Diptam, Pimpinellae en Valerian, van elck ses dragma. Campher een dragma. Dese stucken alle groflijck ghestooten, doet in een Glas inden Voorloop van wijn, wel ghesloten acht dagen inde Sonne gheset, en daer van den krancken eenen lepel vol in ghegheven, nae eysch der saecken, ende in ses uren daer op niet eten of drincken.

Addition.

Neemt reynen Wijn-steen, ende Distileertse tweemael door den Helm, ende neemt dan vanden voorschreven dranck twee deel, doet daer by een deel van dit Wijn-steen-water, roert het onder een ende drinckt daer van als boven staet: beter stuck en cont ghy niet wel becomen teghen de Peste.

Ende soo het gheviele dat den Patient met de eerste reys niet en Sweeten, ende de sieckte niet wech en gaet, soo salmen om de vier uren daer na weder in-geven, soo sal de pijne minderen ende het bloet sal sich suyveren. Met desen dranck machmen het Sout van Alst oock wel ghebruycken, het gheneest meer lieden als wel te gelooven staet.

Noch een ander, by my inghelijcx beproeft.

Neemt schoon warm water en smilt soo veel Salpeter daer in als ghy kont, giet het door een grau Papier, laet het in eenen nieuwen Pot wech roocken op een vierde paert, set het inden Kelder, leght reyne stocxkens daer in, soo schiet den Salpeter sijn Christallen aende stocxkens, dese inde

[p. 42]

Sonne op een Papier ghedroocht, ende den krancken een dragma daer van in Carduo-Benedicten-water in gegeven, of in Netel-water, ende laet hem daer op sweeten vijf of ses uren. Het is dickwils beproeft, gheeft de jonge lieden na advenant.

Noch een ander.

Neemt het Bloet van eenen Hert en van een ghesont mensch beyde wel gedroocht elck een dragma, gestooten ende in Roos-Eeck eenen lepel vol in gegheven, ende daer op wel ghesweet, gheneest seer haest: dit machmen een reys of twee hervatten, altijt twelf uren verscheyden, doch allesins na gelegentheyt vanden persoon.

Noch een ander geprobeert stuck.

Neemt eenen dranck water van Aerde-Beyen, ende doet soo veel Oly van Vitriol daer in dattet moy Amper smaeckt, hier van eenen goeden dronck ghedaen, verdrijft het vergift van 't Herte, ende verlicht den Patient. Ende soo yemant van 't vergift in sijn Maghe beswaert waere, dien salmen dit Vomitijf gebruycken als t'volght:

Neemt Briomae, Ciclaminis elck dry oncen. Elebori albi ses oncen. Dese Wortelen wel schoon gewasschen en gestooten, salmen in een groot Glas doende overgieten met goeden Brandewijns Voorloop, twee vingers hooch boven de materij, dit salmen in Balneo dry dagen te digereren setten, ende Distileren het dan langsaemigh door den Helm, alst reyn afgetrocken is, dan salmen 't weder daer over gieten, ende weder af trecken, tot dry mael toe, ende dan wel bewaren.

Als ghy dan yemant wilt doen fumeren, soo neemt een veerken ende stroopt de veren af tot op het top-eynde, na 't welck daer aen blijven moet, doopt dit veerken in het Vomitijf ende wascht het weder af in een half Roomerken Malvesie of ande-

[p. 43]

ren wijn, ende laet den krancken drincken, hy sal wel haest overgeven van dit weynigxken goets, 't welck hy selfs inden Wijn niet sal konnen proeven. Besluyten alsoo desen Text.

A.L.V. Daer staet wel op te letten dat inde Additie vanden eersten dranck, den wijn-steen alsoo Gedistileert moet werden, dat de witte suere Spiritus mede uyt den Tartarum getrocken moet werden, dewijle die een besondere eygenschap heeft teghen 't Fenijn sal dieshalven den wijn-steen veel bequamer door den Retort als door den Helm connen gedreven werden, ten ware datmen wilde sustineren, dat den Spiritus per Alembicum veel subtijler ware als diemen door den Retorte drijft, 't welck wel eenighsins zijn reden heeft.

Ick houde het daer voor, hoemen desen Spiritus meerder rectificeert en van den dooden-cop aftreckt, hoe datse edeler en beter is.

Aengaende de Pest-drancken die veelderley zijn, daer van verkiese ick voor mijn Particuliere dese: als geensins vande minste, maer als eenen dewelcke inde Practijck op reden ghegrondet is.

Neemt den Voorloop van goeden Brandewijn die sonder Phlegma is, soo veel als u belieft, doet daer in eenige pest-wortelen of kruyden die u best behagen, soo vele als de ghelegentheyt vanden Voorloop vereyscht, laet het inde warmte staen Extraheren.

Van dese uyt-getrocken kruydighe Wijn-geest

Neemt twee pont, verschen Herts-Hoorn kleyn gevijlt neemt acht loot, Mirrhae vier loot; stelt dese Composite wederom wel ghesloten in een ghestadighe warmte, laet weder Extraheren acht daghen lanck, doch alsoo dat u Glas moet zijn een Phiole ofte Lang-hals, op welcken boven gedeckt sy een kleyn Helmken, ende dat dan al de op-ge-

[p. 44]

clommen Geest (die op-gevlogen ende in een ontfangher is behouden) altoos weder op de Materij gegoten werde. Filtreert dan uwen Wijn vande Compositie, doet inden Wijn soo daer twee pont is, Oly van Herts-Hoorn twee dragma, Campher twee dragma, roert en menght het wel onder een, ende als 't gesmolten is soo doet voorts daer in Spiritus Tartarij rectificati een loot: ende dry loot vanden besten Lapis Brunel, van dese Compositie gheeft telckens een lepel vol, min of meer: nae dat den Patient is, ende deckt hem daer op neder om te sweten. Desen dranck die is eenen rechten verwinner aller Corruptien, Wormen, Geelsucht, Water-sucht, ende allerley pestilentiale ghecomponeerde sieckten. Ende alsmen dese Compositien heeft, ende ghebruyckt, soo vertrouwe ick, datmen (schoon de Maghe waere vol Fenijn) gheen Koor-dranck en sal behoeven, om datse het vergift soo machtig verwint en wederstaet. Andersins soo is desen onsen Autheur sijn Koor-dranck, een seer heerlijck stuck ende hoogh te prijsen.