| |
Dat XX. Capittel. Vande Ordinantie en reghel des levens in spijse en Dranck en andersins, oock van 't Ader-laten inde Peste.
Autheur.
DAer inne en sal gheen veranderinghe ghenomen worden, anders dan de natuere gewent is, allene datmen in alle spijse magh ordineren: Aiuyn, Loock, Peper-wortel en Mostaert, etc. Visch en Vleesch mach men oock gebruycken alsmense een weynigh suerachtigh maeckt, anders en worter geen veranderinge geraden. Want door Dietae en wert gheen doodelijcke sieckte verhindert noch veroorsaeckt.
Aengaende de ghesonde Lieden haer spijs en dranck en sal niet anders wesen als te vooren gewoon sijn geweest, doch alles nae ghelegentheyt, doch 't is besonder van nooden dat de Arbeydts-Lieden in dese tijden haer wachten (voor schielijcke veranderinge) als sy heet ghewrocht sijn datse haer niet al te haestigh, met groote koude droncken al te seer vercoelen, want dat Causeert groote swarigheyt in dese tijden.
Maer wat den siecken aengaet, die Geinfecteert sijn, die en salmen inden eersten aenvanck geenen Visch noch Vlees, noch Eyren, ooc geen gebacken
| |
| |
of gebranden kost geven, maer sullen haer genoegen laten met een sopken van Ossen oft Schapen Vleesch, daer wat Witten-broot in ghekruymt is. Altoos een weynig na den Asijn smakende die gemaeckt is met Gout-Bloem-Roosen, Gariosi-Nagelen ofte Vlaer, etc. Of gemeyne Asijn, oock machmen den krancken gesoden Haver of Garsten Papkens, heel dunne gekoockt, oft het dunne daer boven afgegoten, ende wat Witten-Broot daer in gekruymt geven, met een stucxken varsche Boter daer in gesteken, anders soo en werter geen veranderinghe in't begin van dese sieckte toe-gelaten, dan datmen Spijs en Dranck wel wat verbeteren mach.
Oock soo en is de spijse in't eerste de krancken niet heel nut, maer veel meer schadelijck, want de Medecijnen werden daer door verhindert. Ende soo veele aen gaet den Dranck, die moet in't eerste wesen Gerste-Water, van Winter Gerste in Stroom-Water ghesoden, daermen dese volghende Wateren een weynigh onder mengen mach, gelijck als Carduo-benedicten. Water van Erenprys, Aerd'beyen, Endivi, Petroselini ende van Sueringh: ick en heb oock niet qualijck bevonden datmen Bier drinckt, kout of warm van gestooten Muscaten, die daer in ghestort moet sijn, daerom die geerne Bier drinckt en wil ick sulcx niet af raden.
Ende oock soo mogen dese voorsz. Wateren wel een weynigh zuer ghemaeckt werden, met Oleum Vitrioli, om dies te lieflijcker en aengenamer te sijn in't drincken.
Wat belangt de personen die over de krancken gaen, die moeten haer wachten van Looc, Aiuyn, Peper, of Peper-Wortel datse sulcx niet en Eten, op datse met hare stinckende Aessem de krancken in geen meer gevaer en brengen.
Wijders soo wil ick den regel des levens den
| |
| |
Wijsen en Geleerden bevelen, die met bermhertigheyt beweecht sijnde: lust hebben om de ziecken te dienen, want het is dan hier geenen tijt om vluchten, ende den Levijt te volghen, maer veel eer te onderhouden het exempel vanden Samaritaen. Sal dierhalven wijders verhalen van d'uyt-wendige Preservativen diemen aenden hals mach draghen teghen dit ghevaerlijck vyer. Ende om in desen dele elck sijn meninghe te laten, en niemant in 't sijn te berispen, soo sal ick alhier uyt liefde setten maer alleene de Spetien waer van de Preserven gemaeckt werden, als volcht, te weten:
Den levendighe Mercurius, ende de ghesublimeerde Geelen, Witten en Rooden Arsenicum, Auri pigment en Campher, van dese kan een gheschickt Meester een heerlijcke Steen bereyden met Wit van Ey, daer mede men (met de hulpe Godts) een gesont lichaem kan Preserveren meer als geloovelijck is, daerom sal ick van dien maer een stuck openbaren, dat goet is, en daer men sich meer op mach verlaten, als op d'Aptekers wel-riekende popkens, want eerst soo moetmen verstaen, dat de mensch een aensich treckende Magneet heeft, daer mede hy het vergift aensich treckt ghelijck als een Magneet het Yser, ende om sulcx te beletten, wil ick maer alleen dit seggen, op dat een yder Borger sijn eygen Doctor of Meester dien hy best vertrouwt, hier van selfs mach laten ordineren, soo 'them best behaegt. Dit is het stuck: Neemt een kleyne Note, en holtse van binnen uyt, doetse weder vol Quick-Silver en maeckt het gaetjen wel dight met groen Was, becleet het met zijde ende hanght het om den Hals, het is voor kleyn en groot, rijck en arm, Edel of onedel, jonck en oudt, een seer goet Preservatijf, in dese sieckte.
Wat deucht en kracht datter steeckt in het Cruys
| |
| |
datter leyt in 't Herte van eenen Hert, en wat kracht datter in den Leeuw, Katte, Mol, en Slanghe steeckt, dat laten wy oordeelen die daer in ervaren sijn, ende willen niet meer uyt de schole klappen.
| |
Hoemen behoort te Ader-laten inde peste, ende wat menschen datmen laten sal.
Ghemerckt datter veel Corruptien ontstaen uyt den overvloet des bloets, ende de quade Digestie des selvigen, soo is daer toe dienende ghevonden de Edele konst des Ader-latens, dewelcke als Galenus die gevonden hadde, de lieden de oogen dede verblinden als hy yemandt Laten wilde, op dat het een yeder niet bekent en soude werden, seggende dat hy anders de Roosen voor de Verckens soude stroyen.
| |
Wat profijt van Ader-laten is ghecomen, ende waerom dat het is gedaen.
Omme dan wel en recht te doen Ader-laten, soo behoort een yder Meester te weten, dat het Ader-laten is ghepleecht om vijf redenen, eerst om den overvloet des bloets, en der Humeuren te trecken uyt de Aderen, diemen door Laxatyven uyt den Lichaem niet trecken en kan, ten anderen, soo wert door het Aderlaten den Natuere ghesterckt, want als het grove en quade Bloet uyt ghetogen is, soo is den Natuere dies te stercker om het goede Bloet in kracht te behouden.
| |
Wat menschen ende wi men laten sal.
Men sal de menschen Laten, die volle Aderen hebben en Sanguinischer conditie zijn, treckende naer het swart, die vol-lijvigh ende hart zijn, die ledigh gaen en sich wel op vullen, want den sulcken wert het bloet seer ghemeerdert. Item die veel sweringhen ofte Apostematien hebben, of andere quade Corruptien en Koortsen, ende die
| |
| |
gewoon zijn dagelijckx groote droncken te doen. Ende die ghene die de Pest inwendigh hebben, die behoortmen (na Theophrasti Opinio) dry of vier Aderen te openen.
| |
Hoe en op wat wijse datmen sal Ader-laten.
Om dan wel te Ader-laten in dese sieckte, soo suldy weten: datter dry-derley Leden zijn in des menschen Lichaem, te weten: de Lever, Hersenen, en Herte, d'welcke wanneer sy vande Peste gheraeckt werden, terstont den Mensch berooft van 't leven, ende daerom, om alsulcken leden te ontlasten, is by den Geleerden gheordineert het Ader-laten, om de quade Humeuren vande voornoemde partijen af te trecken, ende dat hoe eer hoe beter, sonder Regart te nemen op tijt of Mane, maer sullen tot allen tijden doen Laten, 't sy goet teecken ofte niet, soo wel by nachte als by daege. Men sal oock geensins doen laten aende gesonde zijde des lijfs, maer aen die selve zijde daer de buylen, Apostematien en klieren staen: Want soomen dede laten aende ghesonde zijde, men soude de plaetsen die niet gheinfecteert waren mede besmetten, door dien het quade Bloet uyt de ongesonde partijen inde gesonde soude over trecken, ende alsoo soude vast den geheelen mensch ontsteken en besmet worden, soo als ick by ervarentheyt ghesien hebbe. Daerom moecht ghy oock wel na de Polssen tasten, gelijck voor in 't Boeck geleert is, om te mogen weten, waer sich 't gheswel wilt wenden, omme in 't Ader-laten u daer na te reguleren, ghelijck ghy hooren sult.
Ist dat yemant een buyl of gheswel achter de Ooren krijght, ofte op de Kinne, ofte elders aen 't Hooft, in wat sijde dattet is, aen die selve sijde salmen de Hooft-Ader openen, want van die selve Materie die inde selve Aderen leyt werden
| |
| |
de Herssenen ontsteken. Ten tweden, heeft hy't in't Voor-Hooft of onder de Kinne, soo salmen hem onder de Tonge doen Laten. Ten derden heeft hy 't onder sijn Armen of Schouderen of daer ontrent, soo salmen de Hert-Ader doen openen, tusschen de kleyne Vinghers op die selve zijde, want uyt het bloet van die Ader, wort het Herte ontsteken. Ten vierden, heeft hy't aen bovenste deel van den Rugghe, ofte op sijn Borst of Herte, of elders op sijn Buyck, soo salmen hem openen de Mediaen-Ader. Ten vijfden, heeft hy de pijne van binnen ende midden in sijn lijf, ende is de pijne meerder in sijn Rechter als Slincker-zijde, so salmen hem de Lever-Ader openen, op de Rechter-zijde, ende is de pijne meerder op de Slincker-zijde, soo salmen hem op de slincker-zijde doen Laten. Ten sesten, soo hy klaecht op de Dyen, Liesschen of ontrent de schamelheyt inwendigh, soo isset een teken dat de Lever ontsteken is, ende daerom salmen hem de Saphenam openen, op de selve zijde daer de zwarigheyt is, ende men sal gheensins boven 'tAccident doen Laten, om dat de quade Materij niet opwaerts ter Herte en werde ghetoghen, want dan soude den Patient terstont moeten sterven. Ten sevensten, soo daer een gheswel komt beneden of boven, ende ontrent de Knyen en schenen, soo salmen hem doen Laten de Sciatica Ader, op de Voet tusschen de middelste ende de kleynste Teene. Ten achsten, indien daer vande Peste geen teecken met allen en woort ghemerckt, soo salmen doen Laten, daer aen die zijde alwaer hy eenighe swaricheyt soude mogen ghevoelen, 'tzy boven of beneden soo geseyt is. Ten negensten, ingevalle aenden Patient geen Pest teecken groot noch kleyn en openbaert maer alleen een dwalinghe inde Maghe, ende alsmen niet en kan weten aen welcken zijde de pij-
| |
| |
ne meest is, soo salmen sonder vertoeven den Mediaen openen inden Rechten-Arm, want daer door sou den Patient terstont genesen, dewijle ick verscheyden door die maniere van doen geholpen hebbe, die den eenen dagh seer sieck geworden waren, ende des anderen daegs (na datse gelaten waren) van geen swarigheyt en wisten, soo datmen soude ghemeent hebben, dat het een Mirakel ware gheweest. Ende isset saeckte datse ontsteken sijn, soo sal het sich terstont, nae't Ader-laten openbaren, en dan moet men hem tersont weder doen Laten op die zijde daer het sich dan gheopenbaert heeft, als boven staet. Geeft hem dan een Medecijn in als vooren gheleert is. Ende soomen de voornaemste Ader niet kan vinden inden Arm, so salmen (indien't heel noodigh is) de Salvatellam op de hant soecken.
Ende in-gevalle het Bloet seer swart is, ende den Patient ware noch vol lijvigh ende sterck, soo salmen hem wel doen bloeden tot dat hy flaeu wort ende inden zwijm valt, maer soo hy niet sterck en is soo salmen hem weynigh bloet aftrecken, en geven hem de Medecijn in, als boven staet, ende als hy wat stercker wort, soo salmen hem noch eens doen Laten, kort daer nae. Dit alles is by den Autheur selfs versocht.
A.L.V. Veel lieden ergeren haer seer aen het Ader-laten in tijden van Peste, gelijck als of het lijf gevaren sijn, wanneer men eenen gheinfecteerde een Ader opende, maer alsmen op onsen Autheur sijn maniere van doen wil letten, in't stuck van Ader-laten, soo achte ick het Laten meer nootsakelijck dan schadelijck, om reden:
Dewijle de Peste is een rechte Plutonische en Mercuriale damp, voorts comende uyt de aller vluchtighste Corruptien der verganckelijckheden, die al-
| |
| |
toos op het Mercuriale deel en wesen inden mensch inprimeert. Nu de wijle het Bloet inden mensch is de wooninghe vanden Mercurium, al de welcke somtijdts in sich selven is Corumpeel en besmettelijck, soo is het, dat de uyt-wendighe en verghiftighe locht of Mercurius principael Penetreert en doordrinckt, tot inde ingewanden der Aderen en Arterien, alwaerse op haers gelijcken werckende, oock een aenghename stoffe vindet om te rusten. Ende besmet alsoo den genen by welcken hy zijn Residentie ghenomen heeft, al het welck in sonderheyt in het bloet gheschiet. Daerom mijns oordeelens oock hoognoedigh is een Ader te openen, op dat met het aftappen des bloets, oock dese Plutonische damp een weynigh mach uytghetrocken, ende den Mensch daer van ontlast mach werden. Daerom my het Ader-laten van onsen Autheur seer wel aenstaet, die altoos de naest-gheleghene partije daer de swarigheyt aldermeest gelegen is, beveelt te ontlasten met d'aftappinge des bloets.
Want t'is op reden gefondeert, ende oock wel ghelooflijck, dat wanneermen omtrent een geinfecteerde plaetsen, de naest-gelegene Adere opent, dat dan die partije vry wat ontlast sijnde eenighe vertreckinghe des Gifts sal veroorsaecken, ende wanneer sulckx allesins uyt-getrocken wert ghelijck als door dit Ader-laten gheschiet, moet nootsakelijck volghen, dat sulck Ader-laten niet alleene niet schadelijck, maer op 't hooghste nootsakelijck is.
Een ghevaer isser onder allen by vermenght, wanneermen eenen besmetten persoon wilt Ader-laten, 't welck is: dat het Gift met het Bloet vertreckende, lichtelijck eenige diversie des gifts tot schade en ghevaer soude veroorsaken inde ge-
| |
| |
opende Adere, te meer om datmen veeltijdts de Aderen opent omtrent de giftighe partije, andersins soo en isser niets waerom datmen niet en behoorden te Laten ende de Adere te openen. Dits in 't korte mijn geringe Ordeel.
|
|